Hoofdstuk 1: Inleiding
§1.1 Aard en doel van het strafproces
§1.1.1 Een tweeledig hoofddoel
Strafprocesrecht bestaat uit een geheel van regels die betrekking
hebben op de toepassing van het strafrecht in een concreet geval. Er is
onderscheid met het materiële strafrecht die bepaald welke feiten
strafbaar zijn en met welke straffen zij kunnen worden toegepast.
Hoofddoel = verzekeren van een juiste toepassing van het abstracte
materiële strafrecht. (1) bewerkstellingen dat de schuldigen worden
gestraft. (2) het voorkomen van de bestraffing van onschuldigen.
het subdoel dat onschuldigen niet gestraft mogen worden, weegt
zwaarder dan dat een schuldige vrij rondloopt. De rechter mag een feit
alleen bewezen verklaren, als hij er zelf van overtuigd is dat de verdachte
het feit heeft gepleegd (art. 338 Sv).
§1.1.2 Bijkomende doelen
1. Eerbiediging van de rechten en vrijheden van de verdachte
- Strafprocesrecht moet voorkomen dat onschuldige burgers
vervolgd worden en voorkomen dat er sprake is van en
disproportionele inbreuk. (niet verplicht tegen jezelf bewijs
leveren en zwijgplicht)
2. Eerbiediging van de rechten en vrijheden van andere betrokkenen
- Correcte bejegening van het slachtoffer is een vereiste
3. Procedurele rechtvaardigheid
- Mensen willen betrokken worden bij, inspraak hebben in de
beslissing die gemaakt wordt. het is enorm van belang dat men
wordt gehoord. Dit zou de beslissing aanvaardbaarder kunnen
maken.
4. Demonstratiefunctie
- De terechtzitting dient openbaar te zijn. Dit vormt waarborg
tegen willekeurige bestraffing. Uitsluiting van onrechtmatig
verkregen bewijs kan mede op deze grond een plek krijgen in het
strafproces.
§1.1.3 Strafproces en waarheidsvinding
Opsporingsambtenaar die onderzoek doet, dient de ware toedracht te
achterhalen. In principe bij te weinig bewijs of geen bewijs, wordt
vrijgesproken zodat er geen onschuldige burger vast komt te zitten. Maar
er moet niet altijd worden vrijgesproken als de waarheid niet volledig kan
worden achterhaald: dit is het geval bij medeplegen. Het is niet van belang
wie de laatste fatale klap heeft uitgedeeld, maar wel met wie. Ook kan het
motief en gedachtegang van de dader van belang zijn, maar als die
waarheid niet volledig is dan is alsnog veroordeling wel mogelijk.
,§1.1.4 Strafproces en rechtsbescherming
In de rechtsstaat worden verhoudingen tussen overheid en burger
beheerst door de rule of law: dat de overheid niet boven de wet staat,
maar eraan onderworpen is. Machtsuitoefening door de overheid mag
alleen binnen de door het recht getrokken grenzen. Burger wordt
beschermd tegen de willekeur van autoriteiten.
Het aan wet en recht binden van strafmacht van de overheid en
rechtsbescherming van burger tegen de straffende overheid is het doel.
(Met kanttekeningen:)
(1)Rechtsbescherming is niet kenmerkend voor het strafprocesrecht. Er
wordt bescherming geboden tegen willekeur, maar mist
onderscheidend vermogen.
(2)Het blijft onverklaard waarom aan de overheid de bevoegdheid
wordt toegekend om te straffen en om dwangmiddelen toe te passen
om de waarheid aan het ligt te brengen. Als enige doel van
strafprocesrecht is om burger tegen uitoefening van die
bevoegdheid te beschermen, kunnen die beter niet aan de overheid
worden toegekend.
(3)Blijft onduidelijk dat bedoelde bevoegdheden in de wet niet zonder
reden aan de overheid zijn toegekend. Met die toekenning worden
niet eigen belangen, maar publieke belangen toegekend.
(4)Deze zienswijze leidt makkelijk tot eenzijdigheid. Rechtsbescherming
wordt versmal tot bescherming van verdachte tegen wet
handhavende overheid, waarbij wetshandhaving al snel als iets
verdachts wordt voorgesteld.
Maar… vooralsnog is strafprocesrecht uitwerking van de rule of law en dat
rechtsbescherming wel kan worden gezien als doel van het
strafprocesrecht.
§1.1.5 Noodzakelijke afwegingen
Respecteren van de rechten van een verdachte kan ten koste gaan van de
waarheidsvinding en andersom. Meer bescherming voor de 1 zorgt dus
vaak voor minder bescherming voor de ander. Dat betekent dat er keuzes
gemaakt moeten worden.
Er zijn enkele algemene uitgangspunten die afwegingen vergemakkelijken:
- Aan strafrechtspleging zijn kosten verbonden en daaraan
verbonden financiële middelen zijn niet onbeperkt. Dus ook een
afweging tussen doelen en middelen.
- Hoe meer er voor de verdachte op het spel staat, hoe groter de
waarborgen moeten zijn waarmee de berechting is omringd. En
hoe zorgvuldiger.
- Hoe ernstiger het vermoedelijk gepleegde strafbare feit en hoe
groter het belang is dat aan opheldering van het misdrijf
, toekomst, hoe ingrijpender de onderzoeksbevoegdheden kunnen
zijn die aan politie en justitie worden toegekend.
- Aan alle verschillende doelen moet recht worden gedaan. De
uitkomst van de afweging moet vanuit alle doelen van
strafvordering aanvaardbaar zijn.
§1.2 Historische ontwikkeling
Door revolutie kreeg gedachtegoed van verlichting vaste voet aan de
grond. Dus vrijheid, gelijkheid en broederschap waren van belang.
Overheidsmacht was in deze visie afhankelijk van, en uitoefening,
gebonden aan regels van het recht.
§1.3 Bronnen van het strafprocesrecht
1.3.1 Wetgeving
1. Het wetboek van strafvordering
Art. 107 lid 1 Gw bepaalt dat de wet onder meer het strafprocesrecht
moet regelen in een algemeen wetboek. Het wetboek geldt algemeen in
de zin dat het van toepassing is op de vervolging en berechting van in
beginsel alle strafbare feiten en een complete regeling van het
strafproces.
2. Bijzondere wetten
De meeste bijzondere wetten op terrein van de strafvordering kunnen in 3
groepen worden onderverdeeld: (1) wetten die onderwerpen regelen die
strafprocesrecht gemeen heeft met andere rechtsgebieden. (2) wetten die
onderwerpen regelen die aan of net over de rand van strafvordering liggen
(uitleveringswet etc.). (3) Wetten die voor bepaalde categorieën delicten
een afwijkende of aanvullende strafvorderlijke regeling geven zoals de
opiumwet of WVW 1994.
3. De grondwet
Er zijn hierin een aantal bepalingen opgenomen die (in)direct voor de
strafvordering van betekenis zijn.
4. AMvB’s; ministeriële regelingen
Art. 1 Sv sluit uit dat de lagere wetgever regelingen van strafvorderlijke
aard treft, maar de formele wetgever kan de nadere uitwerkingen van
strafvorderlijke regeling wel delegeren aan kroon of minister.
5. Door gerechten vastgestelde reglementen
De besturen van de rechtbanken en gerechtshoven zijn verplicht om een
huishoudelijk, bestuurs en zaakverdelingsreglement te treffen.
§1.3.2 Beleidsregels
Er gelden binnen het OM aanwijzingen (regels) waaraan elke individuele
officier van justitie bij het nemen van de beslissing omtrent al dan niet
, vervolgen is gebonden. Deze worden gepubliceerd in Staatscourant, maar
rechter is niet aan deze richtlijnen gebonden. Hierdoor is het lastig erover
te klagen, want in cassatie kan alleen geklaagd worden over een besluit
van de rechter. Een beleidsregel waarop burger zich kan beroepen, is allen
sprake van als het gaat om een regel die afkomstig is van een orgaan dat
de bevoegdheid heeft functionarissen bindende voorschriften te geven
mbt uitoefening van hun bevoegdheden.
§1.3.3 Internationaal recht
1. Verdragsrecht
EVRM en IVBPR spelen een belangrijke rol in strafprocesrecht. Ze
formuleren een aantal grondrechten die in NL rechtsorde een
rechtstreekse werking hebben.
2. Supranationaal recht: EU-recht
Dit recht heeft geen rechtstreekse werking, maar wel verbindende werking
voor de lidstaten. Een verordening van de EU is rechtstreeks van
toepassing in de lidstaten van de EU. Omzetting ervan in nationaal recht is
niet nodig en het mag ook niet.
§1.3.4 Jurisprudentierecht
Jurisprudentie bestaat uit wetsuitleg, maar ook invulling aan open
wetstermen en betrekkelijke abstracte voorschriften. Daarnaast heeft de
HR als taak om procesrecht in overeenstemming met het EVRM te
brengen. Ten slotte: het EHRM rekent het nationale jurisprudentierecht tot
de ‘law’ waarvan het verdrag spreekt.
§1.3.5 Beginselen
Er zijn een aantal beginselen van een goede procesorde. Dit is van belang
zodat autoriteiten niet handelen naar willekeur. De verdachte moet kunnen
vertrouwen op een door het OM gedane toezegging dat de zaak zal
worden geseponeerd. Als er dan toch vervolgd wordt, kan hij niet-
ontvankelijk worden verklaard (= vertrouwensbeginsel). Verder heb je nog
het gelijkheidsbeginsel, het verbod van détournement de pouvoir en het
beginsel van een behoorlijke en billijke belangenafweging. De rol van
beginselen beperkt zich niet tot toetsing van vervolg beslissing, maar ook
andere justitiële organen zoals de rechter zelf.
§1.4 Het legaliteitsbeginsel
Geen straf zonder voorafgaande wet (art. 1 Sv) = legaliteitsbeginsel.
Dit betekent ook dat de door de wet voorgeschreven
procedurevoorschriften in acht moeten worden genomen en dat
verdedigingsrechten die de wet aan de verdachte toekent, moeten worden
geëerbiedigd.
§1.1 Aard en doel van het strafproces
§1.1.1 Een tweeledig hoofddoel
Strafprocesrecht bestaat uit een geheel van regels die betrekking
hebben op de toepassing van het strafrecht in een concreet geval. Er is
onderscheid met het materiële strafrecht die bepaald welke feiten
strafbaar zijn en met welke straffen zij kunnen worden toegepast.
Hoofddoel = verzekeren van een juiste toepassing van het abstracte
materiële strafrecht. (1) bewerkstellingen dat de schuldigen worden
gestraft. (2) het voorkomen van de bestraffing van onschuldigen.
het subdoel dat onschuldigen niet gestraft mogen worden, weegt
zwaarder dan dat een schuldige vrij rondloopt. De rechter mag een feit
alleen bewezen verklaren, als hij er zelf van overtuigd is dat de verdachte
het feit heeft gepleegd (art. 338 Sv).
§1.1.2 Bijkomende doelen
1. Eerbiediging van de rechten en vrijheden van de verdachte
- Strafprocesrecht moet voorkomen dat onschuldige burgers
vervolgd worden en voorkomen dat er sprake is van en
disproportionele inbreuk. (niet verplicht tegen jezelf bewijs
leveren en zwijgplicht)
2. Eerbiediging van de rechten en vrijheden van andere betrokkenen
- Correcte bejegening van het slachtoffer is een vereiste
3. Procedurele rechtvaardigheid
- Mensen willen betrokken worden bij, inspraak hebben in de
beslissing die gemaakt wordt. het is enorm van belang dat men
wordt gehoord. Dit zou de beslissing aanvaardbaarder kunnen
maken.
4. Demonstratiefunctie
- De terechtzitting dient openbaar te zijn. Dit vormt waarborg
tegen willekeurige bestraffing. Uitsluiting van onrechtmatig
verkregen bewijs kan mede op deze grond een plek krijgen in het
strafproces.
§1.1.3 Strafproces en waarheidsvinding
Opsporingsambtenaar die onderzoek doet, dient de ware toedracht te
achterhalen. In principe bij te weinig bewijs of geen bewijs, wordt
vrijgesproken zodat er geen onschuldige burger vast komt te zitten. Maar
er moet niet altijd worden vrijgesproken als de waarheid niet volledig kan
worden achterhaald: dit is het geval bij medeplegen. Het is niet van belang
wie de laatste fatale klap heeft uitgedeeld, maar wel met wie. Ook kan het
motief en gedachtegang van de dader van belang zijn, maar als die
waarheid niet volledig is dan is alsnog veroordeling wel mogelijk.
,§1.1.4 Strafproces en rechtsbescherming
In de rechtsstaat worden verhoudingen tussen overheid en burger
beheerst door de rule of law: dat de overheid niet boven de wet staat,
maar eraan onderworpen is. Machtsuitoefening door de overheid mag
alleen binnen de door het recht getrokken grenzen. Burger wordt
beschermd tegen de willekeur van autoriteiten.
Het aan wet en recht binden van strafmacht van de overheid en
rechtsbescherming van burger tegen de straffende overheid is het doel.
(Met kanttekeningen:)
(1)Rechtsbescherming is niet kenmerkend voor het strafprocesrecht. Er
wordt bescherming geboden tegen willekeur, maar mist
onderscheidend vermogen.
(2)Het blijft onverklaard waarom aan de overheid de bevoegdheid
wordt toegekend om te straffen en om dwangmiddelen toe te passen
om de waarheid aan het ligt te brengen. Als enige doel van
strafprocesrecht is om burger tegen uitoefening van die
bevoegdheid te beschermen, kunnen die beter niet aan de overheid
worden toegekend.
(3)Blijft onduidelijk dat bedoelde bevoegdheden in de wet niet zonder
reden aan de overheid zijn toegekend. Met die toekenning worden
niet eigen belangen, maar publieke belangen toegekend.
(4)Deze zienswijze leidt makkelijk tot eenzijdigheid. Rechtsbescherming
wordt versmal tot bescherming van verdachte tegen wet
handhavende overheid, waarbij wetshandhaving al snel als iets
verdachts wordt voorgesteld.
Maar… vooralsnog is strafprocesrecht uitwerking van de rule of law en dat
rechtsbescherming wel kan worden gezien als doel van het
strafprocesrecht.
§1.1.5 Noodzakelijke afwegingen
Respecteren van de rechten van een verdachte kan ten koste gaan van de
waarheidsvinding en andersom. Meer bescherming voor de 1 zorgt dus
vaak voor minder bescherming voor de ander. Dat betekent dat er keuzes
gemaakt moeten worden.
Er zijn enkele algemene uitgangspunten die afwegingen vergemakkelijken:
- Aan strafrechtspleging zijn kosten verbonden en daaraan
verbonden financiële middelen zijn niet onbeperkt. Dus ook een
afweging tussen doelen en middelen.
- Hoe meer er voor de verdachte op het spel staat, hoe groter de
waarborgen moeten zijn waarmee de berechting is omringd. En
hoe zorgvuldiger.
- Hoe ernstiger het vermoedelijk gepleegde strafbare feit en hoe
groter het belang is dat aan opheldering van het misdrijf
, toekomst, hoe ingrijpender de onderzoeksbevoegdheden kunnen
zijn die aan politie en justitie worden toegekend.
- Aan alle verschillende doelen moet recht worden gedaan. De
uitkomst van de afweging moet vanuit alle doelen van
strafvordering aanvaardbaar zijn.
§1.2 Historische ontwikkeling
Door revolutie kreeg gedachtegoed van verlichting vaste voet aan de
grond. Dus vrijheid, gelijkheid en broederschap waren van belang.
Overheidsmacht was in deze visie afhankelijk van, en uitoefening,
gebonden aan regels van het recht.
§1.3 Bronnen van het strafprocesrecht
1.3.1 Wetgeving
1. Het wetboek van strafvordering
Art. 107 lid 1 Gw bepaalt dat de wet onder meer het strafprocesrecht
moet regelen in een algemeen wetboek. Het wetboek geldt algemeen in
de zin dat het van toepassing is op de vervolging en berechting van in
beginsel alle strafbare feiten en een complete regeling van het
strafproces.
2. Bijzondere wetten
De meeste bijzondere wetten op terrein van de strafvordering kunnen in 3
groepen worden onderverdeeld: (1) wetten die onderwerpen regelen die
strafprocesrecht gemeen heeft met andere rechtsgebieden. (2) wetten die
onderwerpen regelen die aan of net over de rand van strafvordering liggen
(uitleveringswet etc.). (3) Wetten die voor bepaalde categorieën delicten
een afwijkende of aanvullende strafvorderlijke regeling geven zoals de
opiumwet of WVW 1994.
3. De grondwet
Er zijn hierin een aantal bepalingen opgenomen die (in)direct voor de
strafvordering van betekenis zijn.
4. AMvB’s; ministeriële regelingen
Art. 1 Sv sluit uit dat de lagere wetgever regelingen van strafvorderlijke
aard treft, maar de formele wetgever kan de nadere uitwerkingen van
strafvorderlijke regeling wel delegeren aan kroon of minister.
5. Door gerechten vastgestelde reglementen
De besturen van de rechtbanken en gerechtshoven zijn verplicht om een
huishoudelijk, bestuurs en zaakverdelingsreglement te treffen.
§1.3.2 Beleidsregels
Er gelden binnen het OM aanwijzingen (regels) waaraan elke individuele
officier van justitie bij het nemen van de beslissing omtrent al dan niet
, vervolgen is gebonden. Deze worden gepubliceerd in Staatscourant, maar
rechter is niet aan deze richtlijnen gebonden. Hierdoor is het lastig erover
te klagen, want in cassatie kan alleen geklaagd worden over een besluit
van de rechter. Een beleidsregel waarop burger zich kan beroepen, is allen
sprake van als het gaat om een regel die afkomstig is van een orgaan dat
de bevoegdheid heeft functionarissen bindende voorschriften te geven
mbt uitoefening van hun bevoegdheden.
§1.3.3 Internationaal recht
1. Verdragsrecht
EVRM en IVBPR spelen een belangrijke rol in strafprocesrecht. Ze
formuleren een aantal grondrechten die in NL rechtsorde een
rechtstreekse werking hebben.
2. Supranationaal recht: EU-recht
Dit recht heeft geen rechtstreekse werking, maar wel verbindende werking
voor de lidstaten. Een verordening van de EU is rechtstreeks van
toepassing in de lidstaten van de EU. Omzetting ervan in nationaal recht is
niet nodig en het mag ook niet.
§1.3.4 Jurisprudentierecht
Jurisprudentie bestaat uit wetsuitleg, maar ook invulling aan open
wetstermen en betrekkelijke abstracte voorschriften. Daarnaast heeft de
HR als taak om procesrecht in overeenstemming met het EVRM te
brengen. Ten slotte: het EHRM rekent het nationale jurisprudentierecht tot
de ‘law’ waarvan het verdrag spreekt.
§1.3.5 Beginselen
Er zijn een aantal beginselen van een goede procesorde. Dit is van belang
zodat autoriteiten niet handelen naar willekeur. De verdachte moet kunnen
vertrouwen op een door het OM gedane toezegging dat de zaak zal
worden geseponeerd. Als er dan toch vervolgd wordt, kan hij niet-
ontvankelijk worden verklaard (= vertrouwensbeginsel). Verder heb je nog
het gelijkheidsbeginsel, het verbod van détournement de pouvoir en het
beginsel van een behoorlijke en billijke belangenafweging. De rol van
beginselen beperkt zich niet tot toetsing van vervolg beslissing, maar ook
andere justitiële organen zoals de rechter zelf.
§1.4 Het legaliteitsbeginsel
Geen straf zonder voorafgaande wet (art. 1 Sv) = legaliteitsbeginsel.
Dit betekent ook dat de door de wet voorgeschreven
procedurevoorschriften in acht moeten worden genomen en dat
verdedigingsrechten die de wet aan de verdachte toekent, moeten worden
geëerbiedigd.
