HOOFDSTUK 1: OVER EENVOUD EN COMPLEXITEIT
DE NOOD AAN BESCHEIDENHEID IN DE PSYCHOLOGIE
We dienen bescheiden te zijn in het formuleren van menselijk gedrag, daar zijn redenen
voor
Mogelijk vooringenomenheid van wetenschappers die hun eigen gelijk willen bewijzen en
eigen tunnelzicht opbouwen
- eens men gedragsmodel heeft opgebouwd is men niet snel geneigd van die visie
af te wijken
- vooral verder onderzoek dat het verder bewijst
- eigenaardigheden identificeren
- bijkomende vragen formuleren die duidelijk maken dat bijkomend onderzoek
nodig is
Psychologisch onderzoek; eenduidigheid en objectiviteit benadrukken maar is praktisch
onhaalbaar
- mensen veranderen doorheen de tijd en in verschillende culturen
- kinderen veranderen naargelang context waarin ze opgroeien
- verschillen in methodologie waardoor verschillende uitkomsten mogelijk zijn
Meeste onderzoeken in angelsaksische en w-europese landen met eerstejaarsstudenten
psychologie
vertekeningen
- culturele
- leeftijdsgebonden
- studenten psychologie wijken af op bepaalde psychische aspecten van andere
studierichtingen
- universiteitsstudenten meestal blank en rijker socio-economische achtergrond
Huidig onderzoek; meer belang aan crossculturele aspecten
samenwerkingsverband over meerdere landen vergroot generaliseerbaarheid
Onderzoeken altijd met korreltje zout nemen
- meer dan 1/3 gebaseerd op niet gerepliceerd onderzoek
- resultaten lichtjes bewerkt om binnen denkkader te passen
- gebaseerd op foute of vervalste gegevens
BELANG VAN PSYCHOLOGIE ALS VRIJE WETENSCHAP
Om gedrag van de mens te begrijpen moet je de evolutie vd mens in rekening brengen
- individuele ontwikkeling bekijken we best in licht van soortelijke ontwikkeling =
fylogenese
- fylogenese doorgedrongen in psychologie dankzij ethologisch-evolutionair
denkkader
Eeuwenlang heeft dogmatische religie het wetenschappers lastig gemaakt om op
objectieve wijze de wereld en de mens te bestuderen en hierover te publiceren
1
,Evolutionair denken over de mens in de 19E eeuw heeft ook tegenkanteling van religie
gekend, tot laat in 20E eeuw mochten schoolboeken over biologie volgens katholieke leer
enkel toelaatbare verwijzingen naar de evolutieleer bevatten
Opvallend; VS waar wetenschap aan top staat, heeft meeste aanhangers van
creationisme
Creationisme = mens is niet product van de evolutie door een fylogenese maar het
product van God als schepper
Veel van ons gedrag wordt bepaald door overerving
- oorspronkelijke leefomgeving in rekening brengen gedragspatronen laten
inwortelen zo diep dat ze ook nu nog bestaan zonder dat ze functioneel zijn
- plasticiteit van centraal ZS en interactie tussen onze genen en milieu waarin we
opgroeien biologische determinatie geen star maar dynamisch gegeven binnen
individuele levensloop
- genetica gaat over meer dan louter overerven van bestaande, gemuteerde of
toevallig opgetreden kenmerken
ZOEKTOCHT NAAR BETEKENIS VAN GEDRAG
Nu veel meer wetenschappelijke kennis over gedrag dan pak weg 100j geleden
- psychologie als wetenschap is maar zo oud
- ontwikkelingspsychologie als empirische wetenschap bestaat nog maar halve
eeuw
Hierdoor kun je gedragswetenschap niet zomaar ophangen aan de one-man theorieën
zoals die van Freud
De psychoanalytische theorie van Freud over vroege psychoseksuele ontwikkeling heeft
een waarde, maar verschillende elementen zijn ondertussen verhelderd op
neurofysiologische basis, evolutionaire verklaringsbasis gevonden of als
ongegrond/onjuist beschouwd
Interessante bevinding: onder woorden brengen van ervaringen zorgt ervoor dat deze
ervaringen als herinnering beter verankerd worden in de hersenen
- begrijpelijk in de lijn van verwachting uit idee dat multimodale ervaring (=
verschillende zintuigen zijn betrokken) sneller leidt tot effectief aanleren en
sterker als herinnering wordt bewaard
- begrijpelijk vanuit feit dat hersenstructuren die instaan voor taalbegrip en
communicatie zeer sterke connecties hebben met geheugenstructuren in centrum
vd hersenen en met structuren id frontale cortex van belang voor nadenken,
fantaseren en anticiperen
Via onze taal maken we de wereld
- semantisch geheugen = beter verstaanbaar in begrippen om deze vervolgens
in herinneringen vast te leggen
- procedureel geheugen = kunnen we onze vaardigheden en ons handelen
effectiever aanleren en aansturen
- episodisch geheugen = kunnen we gebeurtenissen die ons overkomen
gemakkelijker overschouwen
We herinneren ons vooral dingen vanaf 4j taalcapaciteiten pas na de eerste 3
levensjaren volledig ontwikkelen
2
,!! betekent niet dat vroegkinderlijke herinneringen verdrongen zijn uit bewuste of dat
dergelijke verdringingen naar het onbewuste zou gebeurd zijn omwille van seksuele
geladenheid van die ervaringen
Basisideeën psychoanalytici
- belang van vroegkinderlijke ervaringen
- invloed seksualiteit
- zowel bewuste als onbewuste denken sterk op basis van taal structuur krijgt
Ervaringen stapelen zich vanaf jonge leeftijd op en sommige ervaringen kunnen een
diepgewortelde invloed uitoefenen
welke ervaringen dat zijn is afhankelijk van verschillende zaken
draait niet noodzakelijk om de meest opvallende ervaringen, soms kunnen kleine maar
betekenisvolle ervaringen zich in het onbewuste geheugen nestelen
Seksualiteit is belangrijk voor de mens, aandacht van psychoanalyse hier op is dan ook
terecht
als aan primaire behoefte van seksuele drift niet voldaan wordt vindt het wel op
andere manier zijn uitweg of krijgt ze uitgewassen in de vorm van mentale spanningen
Bewust en onbewust denken structureert zicht sterk op basis van taal
- taal biedt mogelijkheden
- mens als homo ludens maakt hier gebruik van adhv taalhumor
- dromen maken ook gebruik van taalspel
visualitaties in dromen kunnen gebaseerd zijn op talige en symbolische
aspecten
- onbewuste toont zich op een actieve, creatieve en speelse manier
Vooruitgang zorgde voor centrale focus op de hersenen in functioneren van de mens
- bevindingen over hersenstructuren geven niet altijd verklaring over gedrag
- geven vaak niet meer dan een biologisch zichtbare weergave van wat men in het
gedrag kan observeren
in periode dat kinderen leren schrijven is het logisch dat hersenstructuren die
instaan voor dit gedrag actief worden
- er is nog veel betekenisvol gedrag dat men niet of moeilijk op hersenniveau kan
bestuderen
- wel al in geslaagd om rudimentaire beelden die men zich mentaal voorstelt
zichtbaar te maken via registratie van de actieve hersenzones
- moeten bescheiden blijven over bestuderingsvermogen van het gedrag, ruimte
houden voor verwondering
VAT KRIJGEN OP DE COMPLEXITEIT
Wetenschap doet idee blijken dat alles in formules en voorspellingen te vatten is maar
overal zijn er problemen die onoplosbaar zijn
We kunnen op wetenschappelijk onderbouwde weg inspanningen leveren om gedrag en
gedragsontwikkeling in kaart te brengen en te voorspellen, maar we mogen niet de
illusie wekken dat psychologen de complexiteit ervan hiermee volledig beheersen
Onderzoeken om factoren in onderlinge samenhang te brengen leiden vaak tot
ingewikkelde conclusies
3
,Het is eigen aan de mens om deze te vereenvoudigen ook wetenschappers doen dit
Ontwikkelingstheorieën van Piaget en Vygotsky
worden vaak voorgesteld als elkaars tegenpolen maar dit klopt niet volledig
door beide theorieën te combineren doet men recht aan de complexiteit
Piaget Vygotsky
Nativisme = alles ligt vast door Empirisme = rol van de
genetische factoren en rijping omgevingsstimulatie op ontwikkeling
groot wordt geacht
Doel om denkpatronen van kinderen Doel om kinderen met leerproblemen
identificeren beter te diagnosticeren en ondersteunen
Onderzoek gericht op cognitieve Beïnvloed door communistische ideologie
ontwikkeling bij kinderen die in rijke in zijn land en de opvoedende rol van
opvoedingsmilieus opgroeiden cultuur en maatschappij op het individu
(vertoont beperkingen)
Om complexiteit in gedragsontwikkeling beter te begrijpen modellen naar voor
geschoven als de dynamic systems visie en het transactioneel ontwikkelingsmodel (later
beschreven)
Met verbreden van focus naar alle gedragsdomeinen en naar gehele levensloop; ook
gedragsinvloeden op meer gedifferentieerde manier bekeken
- effecten die non-lineair verlopen = pas effect als ze drempelwaarde
overschrijden en hebben geen bijkomend effect/ lager effect eenmaal ze bepaalde
waarde bereiken (= omgekeerd U vormig effect)
- multifactorieel interactief = invloed van factor hangt af van een of meerdere
andere factoren
- synergetisch/katalyserend interactie effect = invloeden pas echt effect als
tegelijkertijd ook een andere invloed aanwezig is
- indirecte causaliteit = gedrag door een factor veroorzaakt terwijl eigenlijk eerst
een tussenliggend element wordt beïnvloed waardoor gevolg tot stand komt
Relatie tussen oudergedrag en sociale competentie van het kind
- hoe hoger hoe sociaal vaardiger het kind
- bereikte niveau van competentie is afhankelijk van 2 interactieve factoren; mate
waarin je warmte en genegenheid geeft en mate waarin je controlerend en
sturend optreedt
4
, - hoogste vorm van competentie bij veel warmte en genegenheid en matige vorm
van controle
- je kan dus niet te veel warmte en genegenheid geven maar wel te veel controle
- controle = voorbeeld van non lineair omgekeerd U vormig effect
Onderlinge verbanden op goede manier ontrafelen
Multifactoriële analysemethoden lijken indrukwekkend maar blijven beperkt en kunnen
nooit alle relevante aspecten in onderling verband omvatten
zeggen ook niets over individuele particuliere bepaaldheid van iemands
gedragsontwikkeling
Kinderen van ouders die tijdens opheffen oogcontact maken met kind zouden mogelijk
later even voorop zijn in taalontwikkeling
kunnen zulke kleine ouder-kind interacties echt zo een gevolgen hebben?
verschillende mogelijkheden
- veronderstellen dat ouders die oogcontact maken ook gevoeliger zijn voor
signaalgedrag van hun kind en vaker naar hun kind kijken
- kijken naar kind tijdens dagelijkse handelingen kan je gelegenheid geven om op
te merken waar je kind naar kijkt of hoe het zich voelt hierop kun je reageren
en zo de taalontwikkeling prikkelen
- indicatie zijn voor ouderlijke sensitiviteit en kindgerichtheid
- kan ook samenhangen met persoonlijkheidseigenschappen en een algemeen
gerichtheid op oogcontact vanwege de ouder
Longitudinale studie naar samenhang tussen verschillende ouder-kindvariabelen in 2 e
levensjaar en cognitieve competentie op 4j
= 1 van eerste onderzoeken met padanalyse als specifieke vorm van structural equation
modeling
= er bleek dat zowel de verbale als non-verbale cognitieve ontwikkeling in kleuterleeftijd
samenhing met een verbaal begeleidingsgedrag van de ouder en dat dit sterk
samenhangt met de kennis die een ouder heeft over de ontwikkeling van jonge kinderen
bij het begin van het 2e levensjaar !!samenhang geen oorzakelijk verband
Ook getroffen door specifieke situaties die bepaalde stempel drukten op relatie tussen
ouder en kind
5
DE NOOD AAN BESCHEIDENHEID IN DE PSYCHOLOGIE
We dienen bescheiden te zijn in het formuleren van menselijk gedrag, daar zijn redenen
voor
Mogelijk vooringenomenheid van wetenschappers die hun eigen gelijk willen bewijzen en
eigen tunnelzicht opbouwen
- eens men gedragsmodel heeft opgebouwd is men niet snel geneigd van die visie
af te wijken
- vooral verder onderzoek dat het verder bewijst
- eigenaardigheden identificeren
- bijkomende vragen formuleren die duidelijk maken dat bijkomend onderzoek
nodig is
Psychologisch onderzoek; eenduidigheid en objectiviteit benadrukken maar is praktisch
onhaalbaar
- mensen veranderen doorheen de tijd en in verschillende culturen
- kinderen veranderen naargelang context waarin ze opgroeien
- verschillen in methodologie waardoor verschillende uitkomsten mogelijk zijn
Meeste onderzoeken in angelsaksische en w-europese landen met eerstejaarsstudenten
psychologie
vertekeningen
- culturele
- leeftijdsgebonden
- studenten psychologie wijken af op bepaalde psychische aspecten van andere
studierichtingen
- universiteitsstudenten meestal blank en rijker socio-economische achtergrond
Huidig onderzoek; meer belang aan crossculturele aspecten
samenwerkingsverband over meerdere landen vergroot generaliseerbaarheid
Onderzoeken altijd met korreltje zout nemen
- meer dan 1/3 gebaseerd op niet gerepliceerd onderzoek
- resultaten lichtjes bewerkt om binnen denkkader te passen
- gebaseerd op foute of vervalste gegevens
BELANG VAN PSYCHOLOGIE ALS VRIJE WETENSCHAP
Om gedrag van de mens te begrijpen moet je de evolutie vd mens in rekening brengen
- individuele ontwikkeling bekijken we best in licht van soortelijke ontwikkeling =
fylogenese
- fylogenese doorgedrongen in psychologie dankzij ethologisch-evolutionair
denkkader
Eeuwenlang heeft dogmatische religie het wetenschappers lastig gemaakt om op
objectieve wijze de wereld en de mens te bestuderen en hierover te publiceren
1
,Evolutionair denken over de mens in de 19E eeuw heeft ook tegenkanteling van religie
gekend, tot laat in 20E eeuw mochten schoolboeken over biologie volgens katholieke leer
enkel toelaatbare verwijzingen naar de evolutieleer bevatten
Opvallend; VS waar wetenschap aan top staat, heeft meeste aanhangers van
creationisme
Creationisme = mens is niet product van de evolutie door een fylogenese maar het
product van God als schepper
Veel van ons gedrag wordt bepaald door overerving
- oorspronkelijke leefomgeving in rekening brengen gedragspatronen laten
inwortelen zo diep dat ze ook nu nog bestaan zonder dat ze functioneel zijn
- plasticiteit van centraal ZS en interactie tussen onze genen en milieu waarin we
opgroeien biologische determinatie geen star maar dynamisch gegeven binnen
individuele levensloop
- genetica gaat over meer dan louter overerven van bestaande, gemuteerde of
toevallig opgetreden kenmerken
ZOEKTOCHT NAAR BETEKENIS VAN GEDRAG
Nu veel meer wetenschappelijke kennis over gedrag dan pak weg 100j geleden
- psychologie als wetenschap is maar zo oud
- ontwikkelingspsychologie als empirische wetenschap bestaat nog maar halve
eeuw
Hierdoor kun je gedragswetenschap niet zomaar ophangen aan de one-man theorieën
zoals die van Freud
De psychoanalytische theorie van Freud over vroege psychoseksuele ontwikkeling heeft
een waarde, maar verschillende elementen zijn ondertussen verhelderd op
neurofysiologische basis, evolutionaire verklaringsbasis gevonden of als
ongegrond/onjuist beschouwd
Interessante bevinding: onder woorden brengen van ervaringen zorgt ervoor dat deze
ervaringen als herinnering beter verankerd worden in de hersenen
- begrijpelijk in de lijn van verwachting uit idee dat multimodale ervaring (=
verschillende zintuigen zijn betrokken) sneller leidt tot effectief aanleren en
sterker als herinnering wordt bewaard
- begrijpelijk vanuit feit dat hersenstructuren die instaan voor taalbegrip en
communicatie zeer sterke connecties hebben met geheugenstructuren in centrum
vd hersenen en met structuren id frontale cortex van belang voor nadenken,
fantaseren en anticiperen
Via onze taal maken we de wereld
- semantisch geheugen = beter verstaanbaar in begrippen om deze vervolgens
in herinneringen vast te leggen
- procedureel geheugen = kunnen we onze vaardigheden en ons handelen
effectiever aanleren en aansturen
- episodisch geheugen = kunnen we gebeurtenissen die ons overkomen
gemakkelijker overschouwen
We herinneren ons vooral dingen vanaf 4j taalcapaciteiten pas na de eerste 3
levensjaren volledig ontwikkelen
2
,!! betekent niet dat vroegkinderlijke herinneringen verdrongen zijn uit bewuste of dat
dergelijke verdringingen naar het onbewuste zou gebeurd zijn omwille van seksuele
geladenheid van die ervaringen
Basisideeën psychoanalytici
- belang van vroegkinderlijke ervaringen
- invloed seksualiteit
- zowel bewuste als onbewuste denken sterk op basis van taal structuur krijgt
Ervaringen stapelen zich vanaf jonge leeftijd op en sommige ervaringen kunnen een
diepgewortelde invloed uitoefenen
welke ervaringen dat zijn is afhankelijk van verschillende zaken
draait niet noodzakelijk om de meest opvallende ervaringen, soms kunnen kleine maar
betekenisvolle ervaringen zich in het onbewuste geheugen nestelen
Seksualiteit is belangrijk voor de mens, aandacht van psychoanalyse hier op is dan ook
terecht
als aan primaire behoefte van seksuele drift niet voldaan wordt vindt het wel op
andere manier zijn uitweg of krijgt ze uitgewassen in de vorm van mentale spanningen
Bewust en onbewust denken structureert zicht sterk op basis van taal
- taal biedt mogelijkheden
- mens als homo ludens maakt hier gebruik van adhv taalhumor
- dromen maken ook gebruik van taalspel
visualitaties in dromen kunnen gebaseerd zijn op talige en symbolische
aspecten
- onbewuste toont zich op een actieve, creatieve en speelse manier
Vooruitgang zorgde voor centrale focus op de hersenen in functioneren van de mens
- bevindingen over hersenstructuren geven niet altijd verklaring over gedrag
- geven vaak niet meer dan een biologisch zichtbare weergave van wat men in het
gedrag kan observeren
in periode dat kinderen leren schrijven is het logisch dat hersenstructuren die
instaan voor dit gedrag actief worden
- er is nog veel betekenisvol gedrag dat men niet of moeilijk op hersenniveau kan
bestuderen
- wel al in geslaagd om rudimentaire beelden die men zich mentaal voorstelt
zichtbaar te maken via registratie van de actieve hersenzones
- moeten bescheiden blijven over bestuderingsvermogen van het gedrag, ruimte
houden voor verwondering
VAT KRIJGEN OP DE COMPLEXITEIT
Wetenschap doet idee blijken dat alles in formules en voorspellingen te vatten is maar
overal zijn er problemen die onoplosbaar zijn
We kunnen op wetenschappelijk onderbouwde weg inspanningen leveren om gedrag en
gedragsontwikkeling in kaart te brengen en te voorspellen, maar we mogen niet de
illusie wekken dat psychologen de complexiteit ervan hiermee volledig beheersen
Onderzoeken om factoren in onderlinge samenhang te brengen leiden vaak tot
ingewikkelde conclusies
3
,Het is eigen aan de mens om deze te vereenvoudigen ook wetenschappers doen dit
Ontwikkelingstheorieën van Piaget en Vygotsky
worden vaak voorgesteld als elkaars tegenpolen maar dit klopt niet volledig
door beide theorieën te combineren doet men recht aan de complexiteit
Piaget Vygotsky
Nativisme = alles ligt vast door Empirisme = rol van de
genetische factoren en rijping omgevingsstimulatie op ontwikkeling
groot wordt geacht
Doel om denkpatronen van kinderen Doel om kinderen met leerproblemen
identificeren beter te diagnosticeren en ondersteunen
Onderzoek gericht op cognitieve Beïnvloed door communistische ideologie
ontwikkeling bij kinderen die in rijke in zijn land en de opvoedende rol van
opvoedingsmilieus opgroeiden cultuur en maatschappij op het individu
(vertoont beperkingen)
Om complexiteit in gedragsontwikkeling beter te begrijpen modellen naar voor
geschoven als de dynamic systems visie en het transactioneel ontwikkelingsmodel (later
beschreven)
Met verbreden van focus naar alle gedragsdomeinen en naar gehele levensloop; ook
gedragsinvloeden op meer gedifferentieerde manier bekeken
- effecten die non-lineair verlopen = pas effect als ze drempelwaarde
overschrijden en hebben geen bijkomend effect/ lager effect eenmaal ze bepaalde
waarde bereiken (= omgekeerd U vormig effect)
- multifactorieel interactief = invloed van factor hangt af van een of meerdere
andere factoren
- synergetisch/katalyserend interactie effect = invloeden pas echt effect als
tegelijkertijd ook een andere invloed aanwezig is
- indirecte causaliteit = gedrag door een factor veroorzaakt terwijl eigenlijk eerst
een tussenliggend element wordt beïnvloed waardoor gevolg tot stand komt
Relatie tussen oudergedrag en sociale competentie van het kind
- hoe hoger hoe sociaal vaardiger het kind
- bereikte niveau van competentie is afhankelijk van 2 interactieve factoren; mate
waarin je warmte en genegenheid geeft en mate waarin je controlerend en
sturend optreedt
4
, - hoogste vorm van competentie bij veel warmte en genegenheid en matige vorm
van controle
- je kan dus niet te veel warmte en genegenheid geven maar wel te veel controle
- controle = voorbeeld van non lineair omgekeerd U vormig effect
Onderlinge verbanden op goede manier ontrafelen
Multifactoriële analysemethoden lijken indrukwekkend maar blijven beperkt en kunnen
nooit alle relevante aspecten in onderling verband omvatten
zeggen ook niets over individuele particuliere bepaaldheid van iemands
gedragsontwikkeling
Kinderen van ouders die tijdens opheffen oogcontact maken met kind zouden mogelijk
later even voorop zijn in taalontwikkeling
kunnen zulke kleine ouder-kind interacties echt zo een gevolgen hebben?
verschillende mogelijkheden
- veronderstellen dat ouders die oogcontact maken ook gevoeliger zijn voor
signaalgedrag van hun kind en vaker naar hun kind kijken
- kijken naar kind tijdens dagelijkse handelingen kan je gelegenheid geven om op
te merken waar je kind naar kijkt of hoe het zich voelt hierop kun je reageren
en zo de taalontwikkeling prikkelen
- indicatie zijn voor ouderlijke sensitiviteit en kindgerichtheid
- kan ook samenhangen met persoonlijkheidseigenschappen en een algemeen
gerichtheid op oogcontact vanwege de ouder
Longitudinale studie naar samenhang tussen verschillende ouder-kindvariabelen in 2 e
levensjaar en cognitieve competentie op 4j
= 1 van eerste onderzoeken met padanalyse als specifieke vorm van structural equation
modeling
= er bleek dat zowel de verbale als non-verbale cognitieve ontwikkeling in kleuterleeftijd
samenhing met een verbaal begeleidingsgedrag van de ouder en dat dit sterk
samenhangt met de kennis die een ouder heeft over de ontwikkeling van jonge kinderen
bij het begin van het 2e levensjaar !!samenhang geen oorzakelijk verband
Ook getroffen door specifieke situaties die bepaalde stempel drukten op relatie tussen
ouder en kind
5
