samenvatting celbiologie

Celbiologie
1 Algemene structuur van de cel
1.1 Historiek
Protoplasme: alle levende substanties van de cel
 Nucleoplasma/ karyoplasma: materie van de kern → kernmembraan of kernenvelop
 Cytoplasma: materie rondom de kern → celmembraan

Organellen: kleine interne orgaantjes met een zeer specifieke functie in het metabolisme
 Intracellulair:
o Centrosoma → bevatten centriolen
o Golgi-complex
o Mitochondriën
o Peroxisomen
o Lysosomen
o Ribosomen → verbonden tot polysomen
o Ruw endoplasmatisch reticulum
o Glad endoplasmatisch reticulum
o Cytoskelet: microfilamenten & intermediaire filamenten & microtubili
 Internucleair:
o Nucleoli
o Chromatine

Celinclusies/ paraplasma:
 Secretiegranules
 Pigementkorrels
 Opgeslagen voedingsstoffen: vetvacuolen & glycogeen

Metaplasma: komen voor in bepaalde celgroepen/ bepaalde periode in de levenscyclus van een cel
 Tonofilamenten en tonofibrillen → steun aan epitheelcellen
 Neurofibrillen → steun aan zenuwcellen
 Myofilamenten en myofibrillen → contractievermogen in spiercellen
 Spoelfiguur → scheiden van chromosomaal materiaal tijdens celdeling

Hyaloplasma: deel van het cytoplasma dat met de toen optische middelen geen omschreven
structuurelementen kunnen waargenomen worden
 Kern = karyolymfe

1.2 De lichtmicroscopische en elektronenmicroscopische structuur van de cel
Lichtmicroscopisch waarnemen:
 Kern o Nucleolus
o Kernwand
o Chromatine
 Vetvacuolen, secreetgranules, ergastoplasma, mitochondriën, Golgi-complex & centrosoma
 Fibrillen o Tonofibrillen → epidermiscellen
o Myofibrillen → spiercellen
o Neurofibrillen → zenuwcellen
 Lysosomen
 Spoelfiguur
 Glycogeen
 Celmembraan (enkel aflijning)

,Elektronenmicroscopisch zichtbaar:
 Kern: dubbelgebouwde kernwand met perunicleaire ruimte & kernporiën
 Golgi-complex opgebouwd uit sacculi
 Ergastoplasma: dichte opstapeling van RER en polysomen
 Fibrillen: bundelingen van filamenten
 Celmembraan = trilamellaire structuur

1.3 Adaptaties van de cel
1.3.1 De vorm
Zeer uiteenlopende vormen: rond, ovaal, spoelvormig … → plastisch: vorm aan gewijzigde
omstandigheden aanpassen

Algemene vorm = bolvormig → kan afwijken omdat:
 Dichtgestapelde cellen passen zich aan elkaar aan = polyedrisch
 Onderling contact
 Vorm aanpassen aan functie

1.3.2 De grootte
Grootte tussen 6-30µm → beperkt omdat:
 Enge relatie behouden met omgeving: bij volumetoename stijgt de inhoud sneller dan het
oppervlak
 Kern= instructiecentrum met constante hoeveelheid DNA → verhouding kern/plasma heeft
een limiet

1.3.3 Het organellenpatroon
1.3.3.1 Aantal en aard van organellen
Algemeen bevat iedere cel alle organellen → wijzigen naargelang de functie:
 Organellen die ten goede komen voor de functie zijn talrijk aanwezig
 Andere organellen zijn miniem aanwezig (soms afwezig)

1.3.3.2 Topografie van organellen – celpolariteit
Spreiding van organellen is niet volledig willekeurig → nemen plaatsen in optimaal voor functie

Vb: eiwitsecreterende cellen:
 Kern in basale helft
 Basale zone: RER Polariteit: de inhoud van de ene pool van de
 Golgi-complex supranucleair cel verschilt duidelijk met de andere pool
 Talrijke secreetgranule in apicale zone

1.3.3.3 Groepering van cellen
Meercelligen: specialisatie van cellen → differentiëren in dezelfde richting & vormen weefsels
 Kunnen zich organiseren tot organen of complexe eenheden (bijzondere weefselleer)

1.4 Fysiologische eigenschappen van de cel
Belangrijkste kenmerken:
 Prikkelbaarheid: fysische, chemische/ elektrische prikkel → cel beantwoord prikkel
 Geleidbaarheid: excitatiegolf die weg loopt over het oppervlakte van de cel (verandering in
elektrisch potentiaal)
 Contractiliteit: verkorten als reactie op prikkel
 Absorptie: voedingsstoffen opnemen
 Secretie: stoffen afscheiden

,  Excretie: afvalproducten afscheiden
 Respiratie: zuurstof opnemen om voedingsstoffen te oxideren waarbij energie vrijkomt
 Groei: voedingstoffen opnemen kan leiden tot synthese van celorganellen
 Reproductie: na een zekere groei zal de cel splitsen in 2 dochtercellen

1.5 Biochemische samenstelling
Samenstelling basisweefsels:
 Cellen (epitheel, spierweefsel & zenuwweefsel)
 Extracellulaire/ intercellulaire componenten (bindweefsel)
 Vocht: voedingsbestanddelen aanvoeren ( alle weefsels)

1.5.1 Samenstelling van cellen
4 belangrijke componenten:
 Eiwitten/ proteïnen  Nucleïnezuren
 Suikers/ koolhydraten/ carbohydraten  Vetten/ lipiden

Eiwitten: opgebouwd uit aminozuren & kunnen grote moleculen vormen → verbinden met suikers
tot glycoproteïnen & met lipiden tot lipoproteïnen
 Structurele eiwitten: hebben als functie bouwsteen
 Enzymen: hebben een functie in het metabolisme

Nucleïnezuren: bevatten genetische code en zijn dragers van het erfelijk materiaal
 Belangrijke bouwstenen van DNA in nucleus → chromatine
 Belangrijke bouwstenen van RNA in cytoplasma

Koolhydraten/ suikers: belangrijke energiebron → binden tot glycoproteïnen & glycolipiden

Lipiden: energieleveranciers & belangrijke rol in opbouw membraanstructuren

1.5.2 Samenstelling van de intercellulaire substantie
1.5.2.1 De fibreuze intercellulaire substantie
 Collageen: grote weerstand tegen trekkracht
 Elastine: kan uitgetrokken worden

1.5.2.2 De amorfe intercellulaire substantie
Microscopisch geen structuren te herkennen & bevatten voornamelijk koolhydraten

1.5.2.3 Lichaamsvochten
Vocht in:
 Bloed: bloedcellen & viskeuze vloeistof = plasma
 Weefselvocht: filtraat van bloedplasma → belangrijk in transport van zuurstof,
voedingsstoffen & afvalstoffen
 Lymfe: weefselvocht dat afgevoerd word via de lymfevaten




2 De celmembraan – membraanstructuren
2.1 De eigenlijke celmembraan
Lichtmicroscopisch: niet rechtsreeks zichtbaar → grens die ingedrukt of aangeprikt kan worden
 Bloedcellen barsten en celmembraan blijft als bloedschim achter

, Elektronenmicroscopisch: plasmalemma als trilamellaire membraan
 Buitenste en binnenste elektronendens lamel (2,5 nm)
 Middelste elektronenhelder lamel (3nm)
 Alle membranen vertonen deze opbouw → cytomembranen/ unit-membrane

Niet alle membranen hebben dezelfde functies → lipide proteïne model

Lipide proteïne model: in de trilamellaire membraan steken eiwitten( rijken al dan niet volledig
doorheen het membraan)
 β-vlak (E) = buitenlamel: af en toe hobbelige partikels
 α-vlak (P)= binnenlamel: veel meer hobbelige partikels

Vloeibaar lipiden proteïne model: eiwitten hebben geen statische plaats in het membraan → lipiden
zijn vloeibaar bij lichaamstemperatuur




2.2 Samenstelling van het membraan
2.2.1 Lipiden
3 soorten:
 Fosfolipiden  Cholesterol




 Glycolipiden




Lipiden in waterig milieu