Module 1: rechtsstructuren
1. wat is recht? = kapstok voor de rest van de
module
geen duidelijke definitie, maar er zijn wel 4 kernelementen waaruit we kunnen afleiden
dat we met ‘recht’ te maken hebben.
1. Gedragsregels en normen die orde brengen in de samenleving.
Samenleving ordenen: Recht bepaalt hoe we ons als burger organiseren, de staatsstructuur,
hoe we ons als burger t.o.v elkaar en de overheid gedragen,....
Recht is evolutief: samenleving verandert en we gaan regels aanpassen naar die tijdsgeest
als dat nodig is. recht evolueert mee met stromingen, opvattingen binnen maatschappij.
Recht erg maakbaar: recht kan ten gepaste tijde de gewenste vorm worden gegeven door de
samenleving via de bevoegde organen (overheid).
2. Opgelegd door de samenleving (= overheid: bevoegd om recht te
maken)
Recht kan enkel worden opgelegd door een orgaan dat hiervoor van de samenleving de
bevoegdheid (of autoriteit) heeft gekregen.
= rechtsbron (plaats waar recht ontstaat)
3. Afdwingbaar door de samenleving (in de rechtbank)
Afdwingbaar = de ene persoon kan de andere persoon verplichten om te doen wat die ene
persoon wilt dat de andere doet, als die gelijk heeft volgens recht.
Via de overheid zet de samenleving structuren op en duidt instellingen aan om de naleving
van de rechtsregels af te dwingen. Bv. rechtbanken, politie, parket, onafhankelijkheid van de
rechterlijke macht, enz. ….
2. Een pakket regels om een samenleving te
ordenen
Taak van recht = orde in samenleving brengen, recht volgt grenzen van samenleving. Enkel
een ‘overheid’ kan recht uitvaardigen.
Bevoegdheid van overheid is steeds begrensd door haar grondgebied en onderdanen.
Recht kan dan ook alleen rechten en plichten inhouden voor personen die zich op het eigen
grondgebied bevinden en eventueel ook op eigen onderdanen die zich op ander
grondgebied bevinden.
2.1 indeling op basis van territorialiteit/grondgebied
WAAR specifieke rechtsregels ontstaan en worden toegepast.
1. Internationaal recht of Grensoverschrijdend recht
Grensoverschrijdend recht is recht dat wordt afgesproken buiten de landsgrenzen en dat
op twee of meerdere landen van toepassing is.
,Internationaal recht zijn afspraken die tussen landen worden gemaakt en die worden
vastgelegd in verdragen.
Internationaal recht kan op twee manieren tot stand komen:
- twee of meer landen leggen onderling bepaalde afspraken vast in een verdrag;
- landen verenigen zich in internationale organisaties of organiseren internationale
bijeenkomsten en spreken daar bepaalde regels af, die dan worden vastgelegd in
een internationaal verdrag of verklaring
2. supranationaal recht (EU-recht)
Lidstaten hebben een deel van hun eigen bevoegdheid afgestaan aan de EU zodat de EU
een eigen recht kan maken
De Europese Unie (EU) is bevoegd om zelf recht uit te vaardigen→ van toepassing op haar
27 lidstaten.
3. Nationaal recht
= recht dat elk land voor zichzelf regelt voor het eigen grondgebied.
Binnen het land zijn er verschillende niveaus van regelgeving mogelijk.
2.2 indeling op basis van strafbaar – niet strafbaar
Een andere grote indeling van het recht is het onderscheid tussen:
1. Strafbare handelingen
2. Niet strafbare handelingen
2.2.1 wat zijn strafbare handelingen
1. Iets is strafbaar als:
- De handeling door de overheid is vernoemd als strafbaar;
- Én er is een sanctie bepaald op het stellen van die handeling.
Dus: als er in de wet staat dat het strafbaar is en er in de wet staat welke straf erbij hoort.
= strafrechtelijke handelingen
alle andere handelingen zijn niet strafbaar
2. Toestemming (= je akkoord geven) en intentie (= wat was de bedoeling) spelen een
belangrijke rol.
Een strafbaar feit = een misdrijf (of delict) algemene term
Soorten misdrijven: In recht wordt er een onderscheid gemaakt naargelang de zwaarte van
de straf die op het misdrijf is gezet:
Overtredingen: minst ernstige misdrijven, strafbare handelingen die worden bestraft
met een politiestraf. (= gevangenisstraf van 1 tot 7 dagen en een geldboete van 1 tot
25 euro te vermenigvuldigen met 8)
, Wanbedrijven: ernstige misdrijven, strafbare handelingen die worden bestraft met
een correctionele straf. (= gevangenisstraf van 8 dagen tot 5 jaar en een geldboete
van 26 euro en meer te vermenigvuldigen met 8)
Misdaden: zwaarste misdrijven, strafbare handelingen die worden bestraft met een
criminele straf. (= gevangenisstraf van minimum 5 jaar tot levenslang)
Op elk misdrijf staat een sanctie = strafsancties. Opdeling in 2 categorieën:
1. Hoofdstraffen:
- Vrijheidsberoving
- Werkstraf
- Geldboete
- Autonome probatiestraf = een verplichting opgelegd door de strafrechter, om
gedurende een opgelegde termijn bijzondere voorwaarden na te leven.
- Elektronisch toezicht
2. Bijkomende straffen:
Zoals rijverbod, alcoholslot, ontzetting uit rechten, therapie volgen, verbeurdverklaring van
goederen,…
2.2.2 welke handelingen zijn niet strafbaar
Alle handelingen die niet strafbaar zijn gesteld door regelgeving, zijn niet strafbaar en
kunnen dus niet worden gesanctioneerd.
burgerrechtelijke handelingen
Strafbare handelingen Niet strafbare handelingen
Straf = extra leed dat wordt opgelegd Rechtzetting of schadevergoeding
(als afschrikmiddel) (herstel van het geleden nadeel)
Overheid = de enige die een straf kan Tussen burgers (of burger –
vragen én opleggen overheid of overheid - overheid)
De handeling kan niet worden De handeling is afdwingbaar
afgedwongen (de straf wél)
2.2.3 belang van het onderscheid
1. Alles wat recht is, is afdwingbaar. Fundamenteel verschil in aanpak:
- Op strafbare handelingen staat een straf. Bij strafbare handelingen wordt steeds de
overheid ingeschakeld.
- Overheid is de enige die burgers een straf kan opleggen.
- Straf is extra leed die de dader wordt opgelegd.
2. Niemand kan gedwongen worden om een strafbaar feit te plegen.
- Het begaan van een misdrijf kan je niet afdwingen.
, 2.2.4 mengvromen
Tuchtsancties
Kenmerken:
• Sanctie wordt uitgesproken door een ‘tuchtorgaan’ ( dus niet door een strafrechtbank)
• Tucht is een manier om discipline binnen een groep te handhaven.
• Regelement
• Focussen niet op beschermen van de samenleving (doet strafrecht wel)
• Enkel van toepassing op specifieke doelgroepen (bv. vast benoemde ambtenaren,
beroepsgroepen, in de sport, in het onderwijs,…)
• Voorbeelden: waarschuwing, schorsing, uitsluiting, beroepsverbod, geldboete, …
Administratieve sancties
Kenmerken
• Sanctie wordt uitgesproken door een ‘administratie’ of ‘administratieve overheid’
• Maatregelen om het recht te doen naleven
• Voorbeelden: geldboete bij zwartrijden, GAS-boetes bij overlast, sluiting van een zaak,
onbewoonbaarverklaring, schorsen of intrekking van een toestemming, …
3. Beslist door de samenleving (overheid)
Wie of wat zijn de bronnen van recht? recht wordt gemaakt door de instanties die door de
samenleving bevoegdheid hebben gekregen om recht te maken.
Overheid is de belangrijkste (en vaak enige) bron van recht.
3.1 Een democratische samenleving
Essentie = een debatcultuur en op het einde beslist de meerderheid
Beslissingen, en dus ook regelgevingen, kunnen in een democratie steeds worden
aangepast als de meerderheid van de bevolking een aanpassing wenst.
Kernbegrippen:
1. Inspraak van het volk: via vrij en eerlijke verkiezingen worden volksvertegenwoordigers
aangeduid.
- Er moet regelmatig verkiezingen gehouden worden
- Er moet keuze zijn
- Elke burger moet zich verkiesbaar kunnen stellen
- Elke burger moet een stem kunnen uitbrengen
- Stemming moet geheim zijn
2. Beslissen bij meerderheid: nieuwe regelgeving komt pas wanneer de meerderheid van
het volk daar achter staat.
- Meerderheid is de helft van de stemmen +1
3. Land is een rechtsstaat
- De burger heeft grondrechten
- Overheid discrimineert niet
- Minderheden worden beschermd
- Overheid respecteert eigen regelgeving
1. wat is recht? = kapstok voor de rest van de
module
geen duidelijke definitie, maar er zijn wel 4 kernelementen waaruit we kunnen afleiden
dat we met ‘recht’ te maken hebben.
1. Gedragsregels en normen die orde brengen in de samenleving.
Samenleving ordenen: Recht bepaalt hoe we ons als burger organiseren, de staatsstructuur,
hoe we ons als burger t.o.v elkaar en de overheid gedragen,....
Recht is evolutief: samenleving verandert en we gaan regels aanpassen naar die tijdsgeest
als dat nodig is. recht evolueert mee met stromingen, opvattingen binnen maatschappij.
Recht erg maakbaar: recht kan ten gepaste tijde de gewenste vorm worden gegeven door de
samenleving via de bevoegde organen (overheid).
2. Opgelegd door de samenleving (= overheid: bevoegd om recht te
maken)
Recht kan enkel worden opgelegd door een orgaan dat hiervoor van de samenleving de
bevoegdheid (of autoriteit) heeft gekregen.
= rechtsbron (plaats waar recht ontstaat)
3. Afdwingbaar door de samenleving (in de rechtbank)
Afdwingbaar = de ene persoon kan de andere persoon verplichten om te doen wat die ene
persoon wilt dat de andere doet, als die gelijk heeft volgens recht.
Via de overheid zet de samenleving structuren op en duidt instellingen aan om de naleving
van de rechtsregels af te dwingen. Bv. rechtbanken, politie, parket, onafhankelijkheid van de
rechterlijke macht, enz. ….
2. Een pakket regels om een samenleving te
ordenen
Taak van recht = orde in samenleving brengen, recht volgt grenzen van samenleving. Enkel
een ‘overheid’ kan recht uitvaardigen.
Bevoegdheid van overheid is steeds begrensd door haar grondgebied en onderdanen.
Recht kan dan ook alleen rechten en plichten inhouden voor personen die zich op het eigen
grondgebied bevinden en eventueel ook op eigen onderdanen die zich op ander
grondgebied bevinden.
2.1 indeling op basis van territorialiteit/grondgebied
WAAR specifieke rechtsregels ontstaan en worden toegepast.
1. Internationaal recht of Grensoverschrijdend recht
Grensoverschrijdend recht is recht dat wordt afgesproken buiten de landsgrenzen en dat
op twee of meerdere landen van toepassing is.
,Internationaal recht zijn afspraken die tussen landen worden gemaakt en die worden
vastgelegd in verdragen.
Internationaal recht kan op twee manieren tot stand komen:
- twee of meer landen leggen onderling bepaalde afspraken vast in een verdrag;
- landen verenigen zich in internationale organisaties of organiseren internationale
bijeenkomsten en spreken daar bepaalde regels af, die dan worden vastgelegd in
een internationaal verdrag of verklaring
2. supranationaal recht (EU-recht)
Lidstaten hebben een deel van hun eigen bevoegdheid afgestaan aan de EU zodat de EU
een eigen recht kan maken
De Europese Unie (EU) is bevoegd om zelf recht uit te vaardigen→ van toepassing op haar
27 lidstaten.
3. Nationaal recht
= recht dat elk land voor zichzelf regelt voor het eigen grondgebied.
Binnen het land zijn er verschillende niveaus van regelgeving mogelijk.
2.2 indeling op basis van strafbaar – niet strafbaar
Een andere grote indeling van het recht is het onderscheid tussen:
1. Strafbare handelingen
2. Niet strafbare handelingen
2.2.1 wat zijn strafbare handelingen
1. Iets is strafbaar als:
- De handeling door de overheid is vernoemd als strafbaar;
- Én er is een sanctie bepaald op het stellen van die handeling.
Dus: als er in de wet staat dat het strafbaar is en er in de wet staat welke straf erbij hoort.
= strafrechtelijke handelingen
alle andere handelingen zijn niet strafbaar
2. Toestemming (= je akkoord geven) en intentie (= wat was de bedoeling) spelen een
belangrijke rol.
Een strafbaar feit = een misdrijf (of delict) algemene term
Soorten misdrijven: In recht wordt er een onderscheid gemaakt naargelang de zwaarte van
de straf die op het misdrijf is gezet:
Overtredingen: minst ernstige misdrijven, strafbare handelingen die worden bestraft
met een politiestraf. (= gevangenisstraf van 1 tot 7 dagen en een geldboete van 1 tot
25 euro te vermenigvuldigen met 8)
, Wanbedrijven: ernstige misdrijven, strafbare handelingen die worden bestraft met
een correctionele straf. (= gevangenisstraf van 8 dagen tot 5 jaar en een geldboete
van 26 euro en meer te vermenigvuldigen met 8)
Misdaden: zwaarste misdrijven, strafbare handelingen die worden bestraft met een
criminele straf. (= gevangenisstraf van minimum 5 jaar tot levenslang)
Op elk misdrijf staat een sanctie = strafsancties. Opdeling in 2 categorieën:
1. Hoofdstraffen:
- Vrijheidsberoving
- Werkstraf
- Geldboete
- Autonome probatiestraf = een verplichting opgelegd door de strafrechter, om
gedurende een opgelegde termijn bijzondere voorwaarden na te leven.
- Elektronisch toezicht
2. Bijkomende straffen:
Zoals rijverbod, alcoholslot, ontzetting uit rechten, therapie volgen, verbeurdverklaring van
goederen,…
2.2.2 welke handelingen zijn niet strafbaar
Alle handelingen die niet strafbaar zijn gesteld door regelgeving, zijn niet strafbaar en
kunnen dus niet worden gesanctioneerd.
burgerrechtelijke handelingen
Strafbare handelingen Niet strafbare handelingen
Straf = extra leed dat wordt opgelegd Rechtzetting of schadevergoeding
(als afschrikmiddel) (herstel van het geleden nadeel)
Overheid = de enige die een straf kan Tussen burgers (of burger –
vragen én opleggen overheid of overheid - overheid)
De handeling kan niet worden De handeling is afdwingbaar
afgedwongen (de straf wél)
2.2.3 belang van het onderscheid
1. Alles wat recht is, is afdwingbaar. Fundamenteel verschil in aanpak:
- Op strafbare handelingen staat een straf. Bij strafbare handelingen wordt steeds de
overheid ingeschakeld.
- Overheid is de enige die burgers een straf kan opleggen.
- Straf is extra leed die de dader wordt opgelegd.
2. Niemand kan gedwongen worden om een strafbaar feit te plegen.
- Het begaan van een misdrijf kan je niet afdwingen.
, 2.2.4 mengvromen
Tuchtsancties
Kenmerken:
• Sanctie wordt uitgesproken door een ‘tuchtorgaan’ ( dus niet door een strafrechtbank)
• Tucht is een manier om discipline binnen een groep te handhaven.
• Regelement
• Focussen niet op beschermen van de samenleving (doet strafrecht wel)
• Enkel van toepassing op specifieke doelgroepen (bv. vast benoemde ambtenaren,
beroepsgroepen, in de sport, in het onderwijs,…)
• Voorbeelden: waarschuwing, schorsing, uitsluiting, beroepsverbod, geldboete, …
Administratieve sancties
Kenmerken
• Sanctie wordt uitgesproken door een ‘administratie’ of ‘administratieve overheid’
• Maatregelen om het recht te doen naleven
• Voorbeelden: geldboete bij zwartrijden, GAS-boetes bij overlast, sluiting van een zaak,
onbewoonbaarverklaring, schorsen of intrekking van een toestemming, …
3. Beslist door de samenleving (overheid)
Wie of wat zijn de bronnen van recht? recht wordt gemaakt door de instanties die door de
samenleving bevoegdheid hebben gekregen om recht te maken.
Overheid is de belangrijkste (en vaak enige) bron van recht.
3.1 Een democratische samenleving
Essentie = een debatcultuur en op het einde beslist de meerderheid
Beslissingen, en dus ook regelgevingen, kunnen in een democratie steeds worden
aangepast als de meerderheid van de bevolking een aanpassing wenst.
Kernbegrippen:
1. Inspraak van het volk: via vrij en eerlijke verkiezingen worden volksvertegenwoordigers
aangeduid.
- Er moet regelmatig verkiezingen gehouden worden
- Er moet keuze zijn
- Elke burger moet zich verkiesbaar kunnen stellen
- Elke burger moet een stem kunnen uitbrengen
- Stemming moet geheim zijn
2. Beslissen bij meerderheid: nieuwe regelgeving komt pas wanneer de meerderheid van
het volk daar achter staat.
- Meerderheid is de helft van de stemmen +1
3. Land is een rechtsstaat
- De burger heeft grondrechten
- Overheid discrimineert niet
- Minderheden worden beschermd
- Overheid respecteert eigen regelgeving
