Module 2: Historisch overzicht van de pedagogiek en het
onderzoek naar leren
1. Kennis als deugd: de Verlichting en de socialisatie van de massa
Midden 17e eeuw: Verlichting
- Intellectuele en politieke stroming die maatschappelijke vernieuwing predikte
- Immanuel Kant
o Proclameerde een nieuw mensbeeld en een nieuwe samenleving
o Bepleitte de ontvoogding van de mens uit de onmondigheid
- Verlichting wenste af te rekenen met de privileges van de aristocratie + bevrijding van de
mens uit de ketens van de dogmatische christelijke traditie en het vorstelijk absolutisme
- Centraal staat de rede
- Samenlevingsmodel gebaseerd op principe van gelijkheid tussen mensen en de vrijheid van
het individu
1.1. Jan Amos Comenius als voorloper van de Verlichting
Ook opvoeding en onderwijs werden een middel om de maatschappij vorm te geven men moest
de rede en het verstand ontwikkelen
- Verlichte denkers lanceren onderwijsvernieuwingsvoorstellen die in de 19 e eeuw tot
massificatie van het onderwijs en de introductie van de didactiek die uitgaat van gelijkheid
zouden leiden
Eén van de voorlopers van deze visie: Jan Amos Comenius (Komensky)
- Eén van de wegbereiders van het Verlichtingsdenken over opvoeding en onderwijs
- Bevindt zich tussen humanistische traditie en de Verlichting
- Zijn theorieën over opvoeding en onderwijs waren sterk beïnvloed door zijn persoonlijke
ervaringen
- Volgens hem tijdspanne tussen middeleeuwen en de Verlichting een tijd waar de mens ‘de
weg niet meer weet’ remedie tegen dit onheil zocht Comenius in het geloof
- Voor hem werd opvoeding en onderwijs ingezet om de verloren gegane eenheid met God
opnieuw tot stand te brengen en de mens op lichtend pad te brengen
o Komt overeen met enkele vertegenwoordigers van het humanistische
gedachtengoed (Erasmus, de Montaigne en Vives)
- Comenius verdedigde het principe van de volksschool
o Verschil met humanistische voorgangers
- Volgens Comenius moest de volksverheffing door het onderwijs via een wereldse
onderwijsmaterie gebeuren en niet via hoogstaande klassieke werken
- Pansofie: epistemologische houding die ervan uitgaat dat alles samenhangt met en
doordrongen is van een goddelijke gerichtheid en bepaaldheid
- Schoolse kennis moest volgens hem niet opgedeeld worden in specifieke kengebieden en
moest niet afzonderlijk aangeboden worden ( universele ordeningsprincipes)
, - Ultieme gelijkheid had religieuze ondertoon: iedereen is geschapen naar het evenbeeld
van God (ook impact op visie op leerkracht)
- Omgaan met leerstof: kind niet overladen met kennis en leerstof
2. De verschoolsing van de samenleving: opvoedend onderwijs in
de lange 19e eeuw
Onder invloed van gelijkheidsprincipe en het idee van de volksschool samenleving gaat
“verschoolsen” (leren moet op school gebeuren)
2.1. Johan Friedrich Herbart en de systematisering van het pedagogische handelen
Herbart ontwikkelde een onderwijstheorie die zich voornamelijk rond het begrip van de zedelijkheid
uitkristalliseerde (geïnspireerd door de filosofie van Kant)
Cruciaal onderscheid tussen onderwijs en opvoedend onderwijs
- Onderwijs: beperkt tot doorgeven van kennis
o Noodzakelijk, maar niet ideaal
- Opvoedend onderwijs: kennis en kunde op een manier doorgeven die resulteert in zedelijk
gedrag en goed handelen
o Kennis moest leiden tot creatie van een vrij individu dat bereid was om op een goede
en zedelijke manier te handelen (grenzen stellen aan vrije ontwikkeling)
Ideeën van Herbart waren belangrijk in natievorming: het schoolse onderricht was in groeiende mate
gericht op het modelleren van de onderdanen van de zich aftekenende naties
Herbart maakt onderscheid tussen regering en tucht
- Regering: alle activiteiten die de inburgering van een individu in een bestaande cultuur voor
ogen hadden (later “socialisatie”)
o Diende in theorie door het gezin te worden uitgeoefend (in praktijk niet altijd zo)
- Tucht: gezagsvolle, pedagogisch-didactische relatie met het kind
o Tucht voor Herbart is een diepgaande inwerking van de ene persoonlijkheid op de
andere (voortdurende ontmoeting tussen persoonlijkheden
o Leerkracht moet leerling kennis en kunde bijbrengen op een manier waarbij leerling
verbanden kon zien (kennis en kunde koppelen aan het goede en het zedelijke)
Ideeën van Herbart hebben invloed gehad op de ontwikkeling van de pedagogische theorie en
onderwijspraxis
- Eind 19e eeuw in België: Herbartianisme (tegenstand van reformpedagogische middens)
3. De nieuweschoolbeweging: pedagogiek en bevrijding in de
eeuw van het kind
Ellen Key: “20e eeuw is de eeuw van het kind”
Reformpedagogen droomden van een kindgerichte school
onderzoek naar leren
1. Kennis als deugd: de Verlichting en de socialisatie van de massa
Midden 17e eeuw: Verlichting
- Intellectuele en politieke stroming die maatschappelijke vernieuwing predikte
- Immanuel Kant
o Proclameerde een nieuw mensbeeld en een nieuwe samenleving
o Bepleitte de ontvoogding van de mens uit de onmondigheid
- Verlichting wenste af te rekenen met de privileges van de aristocratie + bevrijding van de
mens uit de ketens van de dogmatische christelijke traditie en het vorstelijk absolutisme
- Centraal staat de rede
- Samenlevingsmodel gebaseerd op principe van gelijkheid tussen mensen en de vrijheid van
het individu
1.1. Jan Amos Comenius als voorloper van de Verlichting
Ook opvoeding en onderwijs werden een middel om de maatschappij vorm te geven men moest
de rede en het verstand ontwikkelen
- Verlichte denkers lanceren onderwijsvernieuwingsvoorstellen die in de 19 e eeuw tot
massificatie van het onderwijs en de introductie van de didactiek die uitgaat van gelijkheid
zouden leiden
Eén van de voorlopers van deze visie: Jan Amos Comenius (Komensky)
- Eén van de wegbereiders van het Verlichtingsdenken over opvoeding en onderwijs
- Bevindt zich tussen humanistische traditie en de Verlichting
- Zijn theorieën over opvoeding en onderwijs waren sterk beïnvloed door zijn persoonlijke
ervaringen
- Volgens hem tijdspanne tussen middeleeuwen en de Verlichting een tijd waar de mens ‘de
weg niet meer weet’ remedie tegen dit onheil zocht Comenius in het geloof
- Voor hem werd opvoeding en onderwijs ingezet om de verloren gegane eenheid met God
opnieuw tot stand te brengen en de mens op lichtend pad te brengen
o Komt overeen met enkele vertegenwoordigers van het humanistische
gedachtengoed (Erasmus, de Montaigne en Vives)
- Comenius verdedigde het principe van de volksschool
o Verschil met humanistische voorgangers
- Volgens Comenius moest de volksverheffing door het onderwijs via een wereldse
onderwijsmaterie gebeuren en niet via hoogstaande klassieke werken
- Pansofie: epistemologische houding die ervan uitgaat dat alles samenhangt met en
doordrongen is van een goddelijke gerichtheid en bepaaldheid
- Schoolse kennis moest volgens hem niet opgedeeld worden in specifieke kengebieden en
moest niet afzonderlijk aangeboden worden ( universele ordeningsprincipes)
, - Ultieme gelijkheid had religieuze ondertoon: iedereen is geschapen naar het evenbeeld
van God (ook impact op visie op leerkracht)
- Omgaan met leerstof: kind niet overladen met kennis en leerstof
2. De verschoolsing van de samenleving: opvoedend onderwijs in
de lange 19e eeuw
Onder invloed van gelijkheidsprincipe en het idee van de volksschool samenleving gaat
“verschoolsen” (leren moet op school gebeuren)
2.1. Johan Friedrich Herbart en de systematisering van het pedagogische handelen
Herbart ontwikkelde een onderwijstheorie die zich voornamelijk rond het begrip van de zedelijkheid
uitkristalliseerde (geïnspireerd door de filosofie van Kant)
Cruciaal onderscheid tussen onderwijs en opvoedend onderwijs
- Onderwijs: beperkt tot doorgeven van kennis
o Noodzakelijk, maar niet ideaal
- Opvoedend onderwijs: kennis en kunde op een manier doorgeven die resulteert in zedelijk
gedrag en goed handelen
o Kennis moest leiden tot creatie van een vrij individu dat bereid was om op een goede
en zedelijke manier te handelen (grenzen stellen aan vrije ontwikkeling)
Ideeën van Herbart waren belangrijk in natievorming: het schoolse onderricht was in groeiende mate
gericht op het modelleren van de onderdanen van de zich aftekenende naties
Herbart maakt onderscheid tussen regering en tucht
- Regering: alle activiteiten die de inburgering van een individu in een bestaande cultuur voor
ogen hadden (later “socialisatie”)
o Diende in theorie door het gezin te worden uitgeoefend (in praktijk niet altijd zo)
- Tucht: gezagsvolle, pedagogisch-didactische relatie met het kind
o Tucht voor Herbart is een diepgaande inwerking van de ene persoonlijkheid op de
andere (voortdurende ontmoeting tussen persoonlijkheden
o Leerkracht moet leerling kennis en kunde bijbrengen op een manier waarbij leerling
verbanden kon zien (kennis en kunde koppelen aan het goede en het zedelijke)
Ideeën van Herbart hebben invloed gehad op de ontwikkeling van de pedagogische theorie en
onderwijspraxis
- Eind 19e eeuw in België: Herbartianisme (tegenstand van reformpedagogische middens)
3. De nieuweschoolbeweging: pedagogiek en bevrijding in de
eeuw van het kind
Ellen Key: “20e eeuw is de eeuw van het kind”
Reformpedagogen droomden van een kindgerichte school
