Opgroeien in grootstedelijke context
Week 1
Wat is ontwikkelingspsychologie?
Ontwikkelingspsychologie is de studie naar patronen van groei, verandering en stabiliteit gedurende
het hele leven. Van conceptie tot dood.
Met als doel: het leven van de mens verbeteren.
Wat heb je eraan als social worker om kennis te hebben over de groei, verandering en stabiliteit van
mensen?
Waarom ontwikkelingspsychologie?
We kunnen bijdragen aan een ‘beter’ leven van mensen doordat we meer weten over wat
gezond is en wat niet (bijvoorbeeld de pedagogische tik).
Door te weten wat ‘normaal’ is, kun je ook beter signaleren wat ‘afwijkt’ is en hierop
eventueel ondersteunen (bijvoorbeeld spraakachterstand).
Binnen de ontwikkelingspsychologie wordt gekeken naar…
Ontwikkelingsfasen: de hoofdstukken van het boek
Ontwikkelingsthema’s: deze komen in elke levensfase terug
Gedrag: zichtbaar en onzichtbaar
Ontwikkelingsfasen
het boek op blz. 19 staan de verschillende ontwikkelingsfasen. Let op:
• De leeftijdsgrenzen zijn niet zo hard als in de opsomming, dit zijn gemiddelde leeftijden. De
grens is gebaseerd op biologische rijping zoals de seksuele rijping, mijlpalen,
levensgebeurtenissen en dergelijken. Iedereen weet dat de babyfase begint als een kind
geboren is. En dat de kleutertijd eindigd als een kind naar groep 3 gaat. Maar tussen
schoolkind en puber is de grens niet zo hard. Dat word bepaald door biologische
veranderingen. Sommige meiden worden zwanger bij het begin van de menstruatie, andere
pas 3 levensfases verder op hun 40e het is dus gebaseerd op gemiddelden. Waarop de meeste
mensen een mijlpaal bereiken.
• Levensfasen lijken cultureel afhankelijk. Onderscheid tussen adolescentie en
jongvolwassenheid word niet altijd gemaakt, sommige kinderen moeten gelijk werden na de
kindertijd. Geen studententijd maar gelijk werken en een eigen gezin stichten en
onderhouden.
,Normatieve ontwikkeling
Niet alle gebeurtenissen voltrekken zich altijd binnen een bepaalde levensfase, en ook binnen een
levensfase is veel variatie. Hoe ouder men wordt hoe meer variatie er is in de levensloop. In de eerste
jaren van een leven is er meer spraken van een normatieve ontwikkeling
• = de algemene veranderingen die kinderen laten zien naarmate ze ouder worden. Deze komt “over
het algemeen” redelijk overeen. Hoe ouder iemand wordt, hoe meer verschillen er te zien zijn.
Op een gegeven moment krijgen ze allemaal ontwikkeling over de sluitspieren. Rond het eerste
levensjaar leren ze allemaal lopen. En door cognitieve vooruitgang leren ze bijvoorbeeld op een
bepaalde leeftijd logisch na te denken.
Bijvoorbeeld:
Leren lopen, leren praten, seksuele rijping, etc.
• wordt beïnvloed door:
- Omgevingsfactoren zoals, tijd, maatschappij, cultuur,religie
- Individuele ervaringen.
Omgevingsinvloeden zijn uiteraard wel al van invloed op hoe snel een kind zich ontwikkelt, maar
naarmate de leeftijd vordert gaan de maatschappij, de cultuur en het tijdsbeeld een steeds grotere
rol spelen. Individuele verhalen krijgen daarnaast ook een steeds grotere impact op het
ontwikkelingsverloop. En zorgen mede voor de enorme variatie onder mensen. Denk aan toevallige
ontmoetingen met mensen die een indruk achter lieten, of je maakt een auto ongeluk mee waarvan
je moet herstellen.
Ontwikkelingskenmerken, Er zijn een aantal basisprincipes die voor alle ontwikkelingen gelden:
Een ontwikkeling is:
• cumulatief (vaardigheden en ervaringen bouwen op elkaar voort, bijv. eerst tafels leren dan
wiskunde)
• een differentiatieproces (specifieke vaardigheden ontstaan uit meer algemene vermogens,
bijv. uit grijpreflex ontstaat leren schrijven)
• georganiseerd (voltrekt zich in een vaste, logische volgorde en is onomkeerbaar, bijv kruipen
– staan – lopen, kun je eenmaal lopen zul je niet weer gaan kruipen)
• holistisch (alle aspecten van een persoon veranderen samen en integreren met elkaar een
jonge baby kan nog niet iets zien en het dan gelijk grijpen want er is nog geen coordinatie
tussen kijken en grijpen, langzaamaan gaan deze 2 samenwerken en ontstaat er een
georganiseerde sensomotoriek).
, ontwikkelingsthema’s
ontwikkelingsthema Voorbeelden van Voorbeelden van vraagstellingen
onderwerpen
Fysieke ontwikkeling Fysieke groei, slaap, spieren Wat zijn de gevolgen van
vroeggeboorte? Welke invloed
heeft ondervoeding op de
ontwikkeling van een kind?
Motorische ontwikkeling Bewegen, fijn motorische en Wanneer is een kind rijp op me
grof motorische handelingen starten met schrijfonderwijs? Op
welke leeftijd zie je sporttalent tot
bloei komen?
Perceptuele ontwikkeling Waarnemen middels de Welke invloed heeft
zintuigen slechtziendheid op de
schoolprestaties van kinderen?
Hoe nemen pasgeboren baby’s de
wereld waar?
Cognitieve ontwikkeling Intellectuele vermogens zoals Wat zijn onze vroegste
denken, begrijpen, leren, herinneringen? Hoe lossen jonge
geheugen. kinderen problemen op.
Sociale ontwikkeling De ontwikkeling en Hoe reageren baby’s op hun
veranderingen in sociale verzorgers? Wanneer krijgt een
relaties gedurende het hele kind interesse in
leven leeftijdsgenootjes?
Emotionele ontwikkeling Het gevoelsleven Op welke leeftijd ontstaat
zelfregulatie? Hoe ontstaat
inlevingsvermogen
persoonlijkheidsontwikkeling De eigenschappen die de ene Wanneer krijgt een kind zelfbesef?
persoon van de andere Hoe vormen adolescenten een
onderscheiden identiteit?
Sensuele/seksuele ontwikkeling Seksuele gevoelens, het eigen Op welke leeftijd worden kinderen
lichaam leren kennen, ervan bewust op dat ze voor altijd
geslachtsontwikkeling en een jongen of meisje blijven? Hoe
lustbevrediging ontdekken kinderen hun
seksualiteit?
Morele ontwikkeling Ontwikkeling van het geweten. Welke rol speelt de opvoeder bij
Verschil tussen goed en kwaad het vormen van een geweten?
Wanneer houden kinderen
rekening met de gevolgen van hun
gedrag?
taalontwikkeling Taalverwerking, communicatie Wanneer passen kinderen de
grammaticale regels toe? Wat zijn
de voor- en nadelen van
tweetaligheid?
, Gevoelige periodes, De ontwikkeling kent gevoelige periodes
Dit is een periode van versnelde ontwikkeling en verhoogde gevoeligheid voor stimuli vanuit de
omgeving.
Bijvoorbeeld:
• De gevoelige periode voor het leren lezen, bij veel kinderen tussen het vierde en zesde jaar
• Taalverwerving tijdens de eerste levensjaren. Als het kind niet in contact komt met taal, zal
het waarschijnlijk een taalachterstand oplopen
Ontwikkelingsverloop - Hoe voltrekt zich zo’n ontwikkeling in een mens?
Hierover zijn er verschillende ‘kampen’ binnen de ontwikkelingspsychologie
Een ontwikkeling verloopt continu vs discontinu
Een ontwikkeling verloopt voornamelijk kwantitatief vs kwalitatief.
Continu vs Discontinu
Bij een continu proces veranderd de persoon voortdurend (denk aan die bolle lijn)
ontwikkeling verloop heel geleidelijk. Zonder een ommezwaai of snelle abrupte
veranderingen. Het gaat hier om kwantitatieve veranderingen. Nieuwe vaardigheden vloeien
voort uit al bestaande vaardigheden en een persoon krijgt er steeds meer mogelijkheden bij.
Er is een heel process voordat een vaardigheid volledig is ontplooid. En als een kind gaat
fietsen word hij niet ineens cognitief of sociaal anders
Bij een discontinu process loopt de ontwikkeling juist abrupt. Waarbij personen juist
zichtbare sprongetjes maken in hun ontwikkeling (trap) dit zie je ook terug bij de stadia
theorieën. Elke fase levert nieuw gedrag op dat wezenlijk verschilt van de vorige fase. Het
gaat hier om kwalitatieve veranderingen.
Kwantitatief vs Kwalitatief
• Kwantitatieve veranderingen: nieuwe vaardigheden vloeien automatisch voort uit eerder
verworven vaardigheden. Dit is een continu proces; iemand krijgt er steeds meer
vaardigheden bij.
• Kwalitatieve veranderingen: elke fase levert nieuw gedrag op, dat wezenlijk verschilt met de
vorige fase.
Kwantitatieve veranderingen worden vaak genoemd in combinatie met continue
ontwikkelingsverloop, en kwalitatief met discontinu. Waarom is dit logisch?
Nature Nurture debat
Worden we (=ons gedrag) bepaald door erfelijke eigenschappen of de omgeving? Belangrijk en
voortdurend debat in de (ontwikkeling)psychologie.
Week 1
Wat is ontwikkelingspsychologie?
Ontwikkelingspsychologie is de studie naar patronen van groei, verandering en stabiliteit gedurende
het hele leven. Van conceptie tot dood.
Met als doel: het leven van de mens verbeteren.
Wat heb je eraan als social worker om kennis te hebben over de groei, verandering en stabiliteit van
mensen?
Waarom ontwikkelingspsychologie?
We kunnen bijdragen aan een ‘beter’ leven van mensen doordat we meer weten over wat
gezond is en wat niet (bijvoorbeeld de pedagogische tik).
Door te weten wat ‘normaal’ is, kun je ook beter signaleren wat ‘afwijkt’ is en hierop
eventueel ondersteunen (bijvoorbeeld spraakachterstand).
Binnen de ontwikkelingspsychologie wordt gekeken naar…
Ontwikkelingsfasen: de hoofdstukken van het boek
Ontwikkelingsthema’s: deze komen in elke levensfase terug
Gedrag: zichtbaar en onzichtbaar
Ontwikkelingsfasen
het boek op blz. 19 staan de verschillende ontwikkelingsfasen. Let op:
• De leeftijdsgrenzen zijn niet zo hard als in de opsomming, dit zijn gemiddelde leeftijden. De
grens is gebaseerd op biologische rijping zoals de seksuele rijping, mijlpalen,
levensgebeurtenissen en dergelijken. Iedereen weet dat de babyfase begint als een kind
geboren is. En dat de kleutertijd eindigd als een kind naar groep 3 gaat. Maar tussen
schoolkind en puber is de grens niet zo hard. Dat word bepaald door biologische
veranderingen. Sommige meiden worden zwanger bij het begin van de menstruatie, andere
pas 3 levensfases verder op hun 40e het is dus gebaseerd op gemiddelden. Waarop de meeste
mensen een mijlpaal bereiken.
• Levensfasen lijken cultureel afhankelijk. Onderscheid tussen adolescentie en
jongvolwassenheid word niet altijd gemaakt, sommige kinderen moeten gelijk werden na de
kindertijd. Geen studententijd maar gelijk werken en een eigen gezin stichten en
onderhouden.
,Normatieve ontwikkeling
Niet alle gebeurtenissen voltrekken zich altijd binnen een bepaalde levensfase, en ook binnen een
levensfase is veel variatie. Hoe ouder men wordt hoe meer variatie er is in de levensloop. In de eerste
jaren van een leven is er meer spraken van een normatieve ontwikkeling
• = de algemene veranderingen die kinderen laten zien naarmate ze ouder worden. Deze komt “over
het algemeen” redelijk overeen. Hoe ouder iemand wordt, hoe meer verschillen er te zien zijn.
Op een gegeven moment krijgen ze allemaal ontwikkeling over de sluitspieren. Rond het eerste
levensjaar leren ze allemaal lopen. En door cognitieve vooruitgang leren ze bijvoorbeeld op een
bepaalde leeftijd logisch na te denken.
Bijvoorbeeld:
Leren lopen, leren praten, seksuele rijping, etc.
• wordt beïnvloed door:
- Omgevingsfactoren zoals, tijd, maatschappij, cultuur,religie
- Individuele ervaringen.
Omgevingsinvloeden zijn uiteraard wel al van invloed op hoe snel een kind zich ontwikkelt, maar
naarmate de leeftijd vordert gaan de maatschappij, de cultuur en het tijdsbeeld een steeds grotere
rol spelen. Individuele verhalen krijgen daarnaast ook een steeds grotere impact op het
ontwikkelingsverloop. En zorgen mede voor de enorme variatie onder mensen. Denk aan toevallige
ontmoetingen met mensen die een indruk achter lieten, of je maakt een auto ongeluk mee waarvan
je moet herstellen.
Ontwikkelingskenmerken, Er zijn een aantal basisprincipes die voor alle ontwikkelingen gelden:
Een ontwikkeling is:
• cumulatief (vaardigheden en ervaringen bouwen op elkaar voort, bijv. eerst tafels leren dan
wiskunde)
• een differentiatieproces (specifieke vaardigheden ontstaan uit meer algemene vermogens,
bijv. uit grijpreflex ontstaat leren schrijven)
• georganiseerd (voltrekt zich in een vaste, logische volgorde en is onomkeerbaar, bijv kruipen
– staan – lopen, kun je eenmaal lopen zul je niet weer gaan kruipen)
• holistisch (alle aspecten van een persoon veranderen samen en integreren met elkaar een
jonge baby kan nog niet iets zien en het dan gelijk grijpen want er is nog geen coordinatie
tussen kijken en grijpen, langzaamaan gaan deze 2 samenwerken en ontstaat er een
georganiseerde sensomotoriek).
, ontwikkelingsthema’s
ontwikkelingsthema Voorbeelden van Voorbeelden van vraagstellingen
onderwerpen
Fysieke ontwikkeling Fysieke groei, slaap, spieren Wat zijn de gevolgen van
vroeggeboorte? Welke invloed
heeft ondervoeding op de
ontwikkeling van een kind?
Motorische ontwikkeling Bewegen, fijn motorische en Wanneer is een kind rijp op me
grof motorische handelingen starten met schrijfonderwijs? Op
welke leeftijd zie je sporttalent tot
bloei komen?
Perceptuele ontwikkeling Waarnemen middels de Welke invloed heeft
zintuigen slechtziendheid op de
schoolprestaties van kinderen?
Hoe nemen pasgeboren baby’s de
wereld waar?
Cognitieve ontwikkeling Intellectuele vermogens zoals Wat zijn onze vroegste
denken, begrijpen, leren, herinneringen? Hoe lossen jonge
geheugen. kinderen problemen op.
Sociale ontwikkeling De ontwikkeling en Hoe reageren baby’s op hun
veranderingen in sociale verzorgers? Wanneer krijgt een
relaties gedurende het hele kind interesse in
leven leeftijdsgenootjes?
Emotionele ontwikkeling Het gevoelsleven Op welke leeftijd ontstaat
zelfregulatie? Hoe ontstaat
inlevingsvermogen
persoonlijkheidsontwikkeling De eigenschappen die de ene Wanneer krijgt een kind zelfbesef?
persoon van de andere Hoe vormen adolescenten een
onderscheiden identiteit?
Sensuele/seksuele ontwikkeling Seksuele gevoelens, het eigen Op welke leeftijd worden kinderen
lichaam leren kennen, ervan bewust op dat ze voor altijd
geslachtsontwikkeling en een jongen of meisje blijven? Hoe
lustbevrediging ontdekken kinderen hun
seksualiteit?
Morele ontwikkeling Ontwikkeling van het geweten. Welke rol speelt de opvoeder bij
Verschil tussen goed en kwaad het vormen van een geweten?
Wanneer houden kinderen
rekening met de gevolgen van hun
gedrag?
taalontwikkeling Taalverwerking, communicatie Wanneer passen kinderen de
grammaticale regels toe? Wat zijn
de voor- en nadelen van
tweetaligheid?
, Gevoelige periodes, De ontwikkeling kent gevoelige periodes
Dit is een periode van versnelde ontwikkeling en verhoogde gevoeligheid voor stimuli vanuit de
omgeving.
Bijvoorbeeld:
• De gevoelige periode voor het leren lezen, bij veel kinderen tussen het vierde en zesde jaar
• Taalverwerving tijdens de eerste levensjaren. Als het kind niet in contact komt met taal, zal
het waarschijnlijk een taalachterstand oplopen
Ontwikkelingsverloop - Hoe voltrekt zich zo’n ontwikkeling in een mens?
Hierover zijn er verschillende ‘kampen’ binnen de ontwikkelingspsychologie
Een ontwikkeling verloopt continu vs discontinu
Een ontwikkeling verloopt voornamelijk kwantitatief vs kwalitatief.
Continu vs Discontinu
Bij een continu proces veranderd de persoon voortdurend (denk aan die bolle lijn)
ontwikkeling verloop heel geleidelijk. Zonder een ommezwaai of snelle abrupte
veranderingen. Het gaat hier om kwantitatieve veranderingen. Nieuwe vaardigheden vloeien
voort uit al bestaande vaardigheden en een persoon krijgt er steeds meer mogelijkheden bij.
Er is een heel process voordat een vaardigheid volledig is ontplooid. En als een kind gaat
fietsen word hij niet ineens cognitief of sociaal anders
Bij een discontinu process loopt de ontwikkeling juist abrupt. Waarbij personen juist
zichtbare sprongetjes maken in hun ontwikkeling (trap) dit zie je ook terug bij de stadia
theorieën. Elke fase levert nieuw gedrag op dat wezenlijk verschilt van de vorige fase. Het
gaat hier om kwalitatieve veranderingen.
Kwantitatief vs Kwalitatief
• Kwantitatieve veranderingen: nieuwe vaardigheden vloeien automatisch voort uit eerder
verworven vaardigheden. Dit is een continu proces; iemand krijgt er steeds meer
vaardigheden bij.
• Kwalitatieve veranderingen: elke fase levert nieuw gedrag op, dat wezenlijk verschilt met de
vorige fase.
Kwantitatieve veranderingen worden vaak genoemd in combinatie met continue
ontwikkelingsverloop, en kwalitatief met discontinu. Waarom is dit logisch?
Nature Nurture debat
Worden we (=ons gedrag) bepaald door erfelijke eigenschappen of de omgeving? Belangrijk en
voortdurend debat in de (ontwikkeling)psychologie.
