Les 2: Cultuurgeschiedenis
Nova Reperta
o Ca. 1591
o Prentenreeks van twintig stuks
o Over nieuwe ontdekkingen
o Gedrukt door Philips Galle (1523-1605)
o Gravures van Bruggeling Johannes Stradanus (Echte naam: Jan van
der Straet)
Humanisme
o
o Intellectuele beweging die zich vanaf de 15de eeuw vanuit Italië
over Europa verspreidde.
o Optimale benutting van de nieuwe boekdrukkunst.
o Aanmoediging van het kritisch denken dat vertrekt van de
autonome mens -> zelf denken, zelf studeren (humanisme).
Maar zagen zichzelf niet als radicale vernieuwers (daarom:
Renaissance).
o Studie van het Latijn, maar ook het Grieks en het Hebreeuws (het
mede door Erasmus gestichte Drietalencollege in Leuven).
o Kritisch studie van de bronnen van de bijbel i.p.v. aanvaarden van
het kerkelijke gezag
Draagt zo bij aan de sfeer waarin de Reformatie kan gedijen.
Maar humanisten als Erasmus en More blijven uiteindelijk
tegen het protestantisme.
o In de nieuwe sfeer ontstaan ook vernieuwingen op vlak van
taalstudie (filologie: kritische studie van de bronteksten ook die
, van de Bijbel),wiskunde, anatomie, cartografie, plantkunde,
geneeskunde,...
Graafschap Vlaanderen en Hertogdom Brabant in de 16de eeuw
o Centra voor humanisme en de nieuwe wetenschap: i.h.b.
Antwerpen en Leuven
o Antwerpen als hoofdstad voor boekdrukkunst in de 2de helft 16de
eeuw (o.a. Plantin)
o Broeihaarden van protestantisme (i.h.b. volgelingen van de
Zwitserse kerkhervormer Jean Calvin, calvinisten)
Andreas Vesalius (1514-1564)
o Andries van Wesel uit Brussel
o Studeert in Leuven
o Grondlegger van de moderne anatomie
o Hofarts Spaans-Habsburgse vorst Karel V
o Geen vooronderstellingen meer over het lichaam, maar inzichten
op basis van observatie en je niet laten tegenhouden door taboes
Zoals het opensnijden en onderzoek van lijken
o Schreef de boekencollectie ‘Humani Corporis Fabrica Libri Septem’
Over de structuur van het menselijk lichaam
Gerard Mercator (1512-1594)
o Gerard de Kremer uit Rupelmonde
o Studeert in Leuven
o Pionier in de cartografie (Mercatorprojectie)
Simon Stevin (1548-1620)
o Geboren in Brugge, enige tijd in Antwerpen, dan naar het
protestantse Leiden
o Ingenieur, militaire strateeg, wis- en natuurkundige
o Pionierde in de volkstaal: Creëerde termen zoals wiskunde,
evenwijdig, scheikunde
o Trad Copernicus bij (1543: geocentrisme > heliocentrisme)
, o Volkssoevereiniteit: het principe dat het hoogste gezag bij het volk
berust en dat een staatshoofd zich aan de wetten en afspraken
met het volk dient te houden
‘Devies’ van Stevin
o “Whonderen is geen whonder”
o Wat zich aandient als iets raadselachtigs, kan worden doorgrond
dankzij de moderne wetenschap (rede, observatie, experiment,
systematiek). Niets is onverklaarbaar.
o Ook dit is een moderne opvatting.
o Vgl. ‘onttovering’
Onttovering is een concept dat door de Duitse socioloog
Max Weber werd gemunt om het proces te beschrijven
waarbij de moderne samenleving steeds meer wordt
gedomineerd door via rationeel denken en via wetenschap
verworven kennis, zag dit als een vorm van modernisering.
o Samen met het geloof in de maakbaarheid van de mens en de
wereld [utopia] signaleert ook dit beginnend geloof in onttovering
dat de geest van het moderne in de 16de eeuw uit de fles
ontsnapte.
De Nederlanden van 1585 tot 1815
Van het humanisme tot de verlichting
Beeldenstorm
o Het ’moderne’ komt in de Nederlanden tot een heuse ontploffing:
De kritiek op de kerk en het succes van het protestantisme
initieert in 1566 de Beeldenstorm
Religieus conflict ontaardt in een soortburgeroorlog:
protestanten versus katholieken.
Burgeroorlog krijgt geopolitieke allure:
Filips II (zoon van Karel V), heerser over het Spaans-
Habsburgse rijk (inclusief de Nederlanden), wil de
, katholieke orde herstellen: de ‘Raad van Beroerten’
van Alva
Nova Reperta
o Ca. 1591
o Prentenreeks van twintig stuks
o Over nieuwe ontdekkingen
o Gedrukt door Philips Galle (1523-1605)
o Gravures van Bruggeling Johannes Stradanus (Echte naam: Jan van
der Straet)
Humanisme
o
o Intellectuele beweging die zich vanaf de 15de eeuw vanuit Italië
over Europa verspreidde.
o Optimale benutting van de nieuwe boekdrukkunst.
o Aanmoediging van het kritisch denken dat vertrekt van de
autonome mens -> zelf denken, zelf studeren (humanisme).
Maar zagen zichzelf niet als radicale vernieuwers (daarom:
Renaissance).
o Studie van het Latijn, maar ook het Grieks en het Hebreeuws (het
mede door Erasmus gestichte Drietalencollege in Leuven).
o Kritisch studie van de bronnen van de bijbel i.p.v. aanvaarden van
het kerkelijke gezag
Draagt zo bij aan de sfeer waarin de Reformatie kan gedijen.
Maar humanisten als Erasmus en More blijven uiteindelijk
tegen het protestantisme.
o In de nieuwe sfeer ontstaan ook vernieuwingen op vlak van
taalstudie (filologie: kritische studie van de bronteksten ook die
, van de Bijbel),wiskunde, anatomie, cartografie, plantkunde,
geneeskunde,...
Graafschap Vlaanderen en Hertogdom Brabant in de 16de eeuw
o Centra voor humanisme en de nieuwe wetenschap: i.h.b.
Antwerpen en Leuven
o Antwerpen als hoofdstad voor boekdrukkunst in de 2de helft 16de
eeuw (o.a. Plantin)
o Broeihaarden van protestantisme (i.h.b. volgelingen van de
Zwitserse kerkhervormer Jean Calvin, calvinisten)
Andreas Vesalius (1514-1564)
o Andries van Wesel uit Brussel
o Studeert in Leuven
o Grondlegger van de moderne anatomie
o Hofarts Spaans-Habsburgse vorst Karel V
o Geen vooronderstellingen meer over het lichaam, maar inzichten
op basis van observatie en je niet laten tegenhouden door taboes
Zoals het opensnijden en onderzoek van lijken
o Schreef de boekencollectie ‘Humani Corporis Fabrica Libri Septem’
Over de structuur van het menselijk lichaam
Gerard Mercator (1512-1594)
o Gerard de Kremer uit Rupelmonde
o Studeert in Leuven
o Pionier in de cartografie (Mercatorprojectie)
Simon Stevin (1548-1620)
o Geboren in Brugge, enige tijd in Antwerpen, dan naar het
protestantse Leiden
o Ingenieur, militaire strateeg, wis- en natuurkundige
o Pionierde in de volkstaal: Creëerde termen zoals wiskunde,
evenwijdig, scheikunde
o Trad Copernicus bij (1543: geocentrisme > heliocentrisme)
, o Volkssoevereiniteit: het principe dat het hoogste gezag bij het volk
berust en dat een staatshoofd zich aan de wetten en afspraken
met het volk dient te houden
‘Devies’ van Stevin
o “Whonderen is geen whonder”
o Wat zich aandient als iets raadselachtigs, kan worden doorgrond
dankzij de moderne wetenschap (rede, observatie, experiment,
systematiek). Niets is onverklaarbaar.
o Ook dit is een moderne opvatting.
o Vgl. ‘onttovering’
Onttovering is een concept dat door de Duitse socioloog
Max Weber werd gemunt om het proces te beschrijven
waarbij de moderne samenleving steeds meer wordt
gedomineerd door via rationeel denken en via wetenschap
verworven kennis, zag dit als een vorm van modernisering.
o Samen met het geloof in de maakbaarheid van de mens en de
wereld [utopia] signaleert ook dit beginnend geloof in onttovering
dat de geest van het moderne in de 16de eeuw uit de fles
ontsnapte.
De Nederlanden van 1585 tot 1815
Van het humanisme tot de verlichting
Beeldenstorm
o Het ’moderne’ komt in de Nederlanden tot een heuse ontploffing:
De kritiek op de kerk en het succes van het protestantisme
initieert in 1566 de Beeldenstorm
Religieus conflict ontaardt in een soortburgeroorlog:
protestanten versus katholieken.
Burgeroorlog krijgt geopolitieke allure:
Filips II (zoon van Karel V), heerser over het Spaans-
Habsburgse rijk (inclusief de Nederlanden), wil de
, katholieke orde herstellen: de ‘Raad van Beroerten’
van Alva
