Denkbeelden – Cultuurgeschiedenis SV
0. CULTUURGESCHIEDENIS; INLEIDING EN OVERZICHT
1. BAROK
® De cultuur ten 6jde van de Barok
1.1 16E EN 17E EEUW: TURBULENTE EEUWEN
- Opkomst Protestan)sme en godsdienstoorlogen tussen Katholieken en Protestanten
- Revolu6onaire ontwikkelingen in wiskunde, wetenschap, architectuur, filosofie en de
kunsten
- Poli6ek vlak: ontwikkeling vorstelijk absolu)sme zoals in Frankrijk en Spanje
- Ontwikkeling burgerlijke cultuur
1.2 KUNST IN DE BAROK
- Kunst van de Barok speelt met de illusie
- Kunnen we onze zintuigen bedriegen?
- Uit zich in trompe-l’oeil = streven naar radicale natuurgetrouwheid, ‘net echt’ in de
ar6s6eke voorstelling
- Hiermee willen ze de mensen raken, maar vooral ook overtuigen
- Wereld van verbeelding, van subjec6eve (=persoonlijke, psychologische) ervaring
- De wereld zoals we die ervaren is de wereld zoals we die ons verbeelden
- Ruimte wordt een ervaringsruimte, een verbeelde ruimte, psychologische,
subjec)eve ruimte
VB: Het leven is een droom (La vida es sueño) – Pedro Calderón de la Barca
Gaat over:
o Werkelijkheid en droom
o De vraag of we onszelf kunnen kennen
o Tijdens Spaanse Gouden Eeuw (17e eeuw) ® bloeiperiode kunst & literatuur
o De rela)e tussen illusie en realiteit staat centraal
o De geldigheid van kennis wordt in vraag gesteld
o Kunnen we droom en realiteit van elkaar onderscheiden?
o Wat is het leven? Een illusie, schaduw, fic6e ® menselijke vrijheid bestaat niet
1.3 LITERATUUR & THEATER TIJDENS DE BAROK
® Niets is wat het lijkt
1.3.1 Centrale thema’s
- Overtuiging bestaat dat de mens wordt geregeerd door (blinde) passies
waaruit een obsessie tot zel^ennis en zelfcontrole volgt
- ‘Heb ik wel een eigen iden6teit?’ ‘Wie ben ik?’
- Op de Barokke scène is niets wat het lijkt
- Alles is trompe-l’oeil
1
,Denkbeelden – Cultuurgeschiedenis SV
- Iedereen is ambigu, vermomd of monsterlijk
- Alles is slechts schijn, de wereld is verbeeld zoals een droom
1.4 BAROK: CHRONOLOGISCH KADER EN VOORBEELDEN
- Grote varia6e aan s6jlen binnen de Barok
- Kunst & cultuur Barok hadden veel te maken met de expressieve kracht die het beeld
moest hebben ® het overweldigende karakter van de illusie van de realiteit, van de
combina6e van sensualiteit (genieten met je zintuigen) en spiritualiteit
- Bij latere invloed van de Renaissence wordt de nadruk op drama)sche kracht,
beweging en chiaroscuro (licht-schaduwcontrast) toegevoegd
- Sterke beelden konden overtuigend een boodschap brengen
- Protestantse landen: Barok meer zaak van de burgerij ® minder monumentaal,
soberder, minder abundant
- Noordelijke Nederlanden: Rembrandt en Hals ® s6lleven: spectaculair extreem
realisme
- Italië: Caracci, Caravaggio, Rubens, Tintoreeo & Michelangelo ® dynamische,
abundante en drama6sche s6jl
- Spanje (Spaans Realisme): Ribera, Zurbarán, Cano, Velázquez ® duistere, spirituele,
macabere Barok
1.5 ALGEMENE KENMERKEN BAROK
- Sterke Natuurgetrouwheid
- Vastleggen drama)sche moment ® brengt tegelijk sterke beweeglijkheid en geladen
theatraliteit teweeg
- Verbeelding en inleving prikkelen
- Licht-schaduwcontrast (chiaroscuro)
VB: Caravaggio - Narcissus, Galleria Nazionale Rome
o Chiaroscuro
o Ingehouden beweging
o Meest drama)sche moment vaeen ® Narcissus
die zal verdrinken in zijn eigen spiegelbeeld
Caravaggio – Avondmaal te Emmaüs, Milaan
Zelfde kenmerken
2
, Denkbeelden – Cultuurgeschiedenis SV
Rubens – De kruisiging, Kathedraal van
Antwerpen
o Beweging en drama)ek overvloedig
aanwezig ® niet minimalis6sch
Rubens – De Kruisafneming,
Kathedraal Antwerpen
- Beweging: gebruik van diagonalen, geaccentueerd door gebruik van chiaroscuro
- Drama)ek: theatraliteit, musculatuur, gelaatsuitdrukkingen, keuze van sugges6eve
momenten
1.6 DE BAROK, EEN PARADOX
® kunnen we nog uit de subjec)eve voorstelling wegbreken? Diego Velázquez
- Barok was paradoxaal genoeg in staat om de wereld ‘bedrieglijk echt’ voor te
stellen, het vertolkt de twijfel aan onze voorstellingen die door onze zintuigen
worden gecommuniceerd
- De voorstelling zelf als middel tot communica6e wordt in vraag gesteld ®
trompe-l’oeil
- Welke rol speelt de illusie in de ruimte? ® ze willen ons doen twijfelen aan de
voorstelling van onze wereld
- S)llevens: laten de wereld van de representa6e haast leeerlijk doorbreken in
de ruimte van de kijker ® Illusionisme
Andrea Pozzo – Sint Igna6us, Rome
o Trompe-l’oeil
Jan Van der Vaart – Viool en boog,
Chatsworth House
3
0. CULTUURGESCHIEDENIS; INLEIDING EN OVERZICHT
1. BAROK
® De cultuur ten 6jde van de Barok
1.1 16E EN 17E EEUW: TURBULENTE EEUWEN
- Opkomst Protestan)sme en godsdienstoorlogen tussen Katholieken en Protestanten
- Revolu6onaire ontwikkelingen in wiskunde, wetenschap, architectuur, filosofie en de
kunsten
- Poli6ek vlak: ontwikkeling vorstelijk absolu)sme zoals in Frankrijk en Spanje
- Ontwikkeling burgerlijke cultuur
1.2 KUNST IN DE BAROK
- Kunst van de Barok speelt met de illusie
- Kunnen we onze zintuigen bedriegen?
- Uit zich in trompe-l’oeil = streven naar radicale natuurgetrouwheid, ‘net echt’ in de
ar6s6eke voorstelling
- Hiermee willen ze de mensen raken, maar vooral ook overtuigen
- Wereld van verbeelding, van subjec6eve (=persoonlijke, psychologische) ervaring
- De wereld zoals we die ervaren is de wereld zoals we die ons verbeelden
- Ruimte wordt een ervaringsruimte, een verbeelde ruimte, psychologische,
subjec)eve ruimte
VB: Het leven is een droom (La vida es sueño) – Pedro Calderón de la Barca
Gaat over:
o Werkelijkheid en droom
o De vraag of we onszelf kunnen kennen
o Tijdens Spaanse Gouden Eeuw (17e eeuw) ® bloeiperiode kunst & literatuur
o De rela)e tussen illusie en realiteit staat centraal
o De geldigheid van kennis wordt in vraag gesteld
o Kunnen we droom en realiteit van elkaar onderscheiden?
o Wat is het leven? Een illusie, schaduw, fic6e ® menselijke vrijheid bestaat niet
1.3 LITERATUUR & THEATER TIJDENS DE BAROK
® Niets is wat het lijkt
1.3.1 Centrale thema’s
- Overtuiging bestaat dat de mens wordt geregeerd door (blinde) passies
waaruit een obsessie tot zel^ennis en zelfcontrole volgt
- ‘Heb ik wel een eigen iden6teit?’ ‘Wie ben ik?’
- Op de Barokke scène is niets wat het lijkt
- Alles is trompe-l’oeil
1
,Denkbeelden – Cultuurgeschiedenis SV
- Iedereen is ambigu, vermomd of monsterlijk
- Alles is slechts schijn, de wereld is verbeeld zoals een droom
1.4 BAROK: CHRONOLOGISCH KADER EN VOORBEELDEN
- Grote varia6e aan s6jlen binnen de Barok
- Kunst & cultuur Barok hadden veel te maken met de expressieve kracht die het beeld
moest hebben ® het overweldigende karakter van de illusie van de realiteit, van de
combina6e van sensualiteit (genieten met je zintuigen) en spiritualiteit
- Bij latere invloed van de Renaissence wordt de nadruk op drama)sche kracht,
beweging en chiaroscuro (licht-schaduwcontrast) toegevoegd
- Sterke beelden konden overtuigend een boodschap brengen
- Protestantse landen: Barok meer zaak van de burgerij ® minder monumentaal,
soberder, minder abundant
- Noordelijke Nederlanden: Rembrandt en Hals ® s6lleven: spectaculair extreem
realisme
- Italië: Caracci, Caravaggio, Rubens, Tintoreeo & Michelangelo ® dynamische,
abundante en drama6sche s6jl
- Spanje (Spaans Realisme): Ribera, Zurbarán, Cano, Velázquez ® duistere, spirituele,
macabere Barok
1.5 ALGEMENE KENMERKEN BAROK
- Sterke Natuurgetrouwheid
- Vastleggen drama)sche moment ® brengt tegelijk sterke beweeglijkheid en geladen
theatraliteit teweeg
- Verbeelding en inleving prikkelen
- Licht-schaduwcontrast (chiaroscuro)
VB: Caravaggio - Narcissus, Galleria Nazionale Rome
o Chiaroscuro
o Ingehouden beweging
o Meest drama)sche moment vaeen ® Narcissus
die zal verdrinken in zijn eigen spiegelbeeld
Caravaggio – Avondmaal te Emmaüs, Milaan
Zelfde kenmerken
2
, Denkbeelden – Cultuurgeschiedenis SV
Rubens – De kruisiging, Kathedraal van
Antwerpen
o Beweging en drama)ek overvloedig
aanwezig ® niet minimalis6sch
Rubens – De Kruisafneming,
Kathedraal Antwerpen
- Beweging: gebruik van diagonalen, geaccentueerd door gebruik van chiaroscuro
- Drama)ek: theatraliteit, musculatuur, gelaatsuitdrukkingen, keuze van sugges6eve
momenten
1.6 DE BAROK, EEN PARADOX
® kunnen we nog uit de subjec)eve voorstelling wegbreken? Diego Velázquez
- Barok was paradoxaal genoeg in staat om de wereld ‘bedrieglijk echt’ voor te
stellen, het vertolkt de twijfel aan onze voorstellingen die door onze zintuigen
worden gecommuniceerd
- De voorstelling zelf als middel tot communica6e wordt in vraag gesteld ®
trompe-l’oeil
- Welke rol speelt de illusie in de ruimte? ® ze willen ons doen twijfelen aan de
voorstelling van onze wereld
- S)llevens: laten de wereld van de representa6e haast leeerlijk doorbreken in
de ruimte van de kijker ® Illusionisme
Andrea Pozzo – Sint Igna6us, Rome
o Trompe-l’oeil
Jan Van der Vaart – Viool en boog,
Chatsworth House
3
