Inleiding rechtssociologie
samenvatting
Rijksuniversiteit Groningen 2022/2023
,Recht van onderop Marc Hertogh en Heleen Weyers (red.)
De sociale werking van het recht John Griffi ths & Heleen Weyers (red.)
,Week 1
H1. Recht van onderop: het perspectief van de
rechtssociologie
§1. Introductie
Rechtssociologie bestudeert de wisselwerking tussen recht en maatschappij. Rechtssociologen zijn
gericht op de maatschappelijke betekenis van het recht (law in action):
- Welke ontwikkelingen binnen het recht kunnen worden gezien als de
- uitkomst van veranderde sociale verhoudingen?
- Wat zijn bedoelde en onbedoelde effecten van het recht op die verhoudingen?
§2. Recht van onderop
Het begrip ‘recht van onderop’ kan op twee manieren worden ingevuld.
1. Bijzondere manier van kijken: Rechtssociologen kijken vanuit de maatschappij naar het recht.
Er wordt niet gekeken naar wat de wetgever of rechter precies met een wet of vonnis heeft
bedoeld, maar vooral naar de betekenis van wetgeving of rechtspraak in het dagelijks leven
van burgers, bedrijven en organisaties. Ze beschouwen het rechtssysteem van buitenaf.
2. Ruimer rechtsbegrip: De rechtssociologie is ook geïnteresseerd in verschillende vormen van
niet-officieel recht (levend recht). Het gaat dan om regels die groepen mensen zelf belangrijk
vinden en waar zij in de praktijk naar handelen, zonder directe tussenkomt van de overheid.
§4. De meerwaarde van de rechtssociologie: een leeswijzer
De maatschappelijke context van het recht, en wat hiervan de consequenties zijn voor het recht, kan
worden samengevat in de volgende drie stellingen:
a. Recht is meesterwerk
Het recht heeft een sociaal karakter. Het recht staat niet buiten (of boven) de maatschappij,
maar maakt daar onderdeel van uit. De sociale verhoudingen binnen bijvoorbeeld een
ministerie, een uitvoeringsorganisatie of rechtbank zijn uiteindelijk bepalend voor de
maatschappelijke betekenis van een wet of rechterlijke uitspraak. Persoonlijke opvattingen,
ambities en frustraties geven kleur aan het dagelijks werk van ambtenaren e.d..
b. Recht en staat zijn niet onlosmakelijk met elkaar verbonden
Pluralistisch karakter van het recht. Op veel maatschappelijke terreinen moet het ‘officiële’
recht concurreren met andere normen en regels.
c. De invloed van het recht staat der discussie
Wetten hebben niet altijd de bedoelde effecten. De mate waarin een wettelijk voorschrift in
de praktijk wordt nageleefd wordt niet bepaald door de ambities van de wetgever of een
handhavingsinstantie, maar door de mate waarin het recht aansluit bij de eigen normen en
regels van de sociale verbanden die het probeert te beïnvloeden. Het afnemend vertrouwen
in de politiek, de rechtspraak en de politie zetten de effectiviteit van het recht verder onder
druk.
, H1. Macaulay, De betekenis van het contractenrecht in
de zakenwereld
Macaulays beschrijving van de werking van het contractenrecht in de zakenwereld is waarschijnlijk
de meest invloedrijke bijdrage aan de naoorlogse rechtssociologie geweest. Hij heeft de basis gelegd
voor de ontwikkeling van de moderne rechtssociologie door het fundamentele verschil te
benadrukken tussen wat juristen als ‘recht’ beschouwen en de manier waarop verhoudingen in de
zakenwereld feitelijk geregeld worden.
Vooral de ‘Legal Realists’ waren geïnteresseerd in deze zogenaamde ‘law in action’. De ‘Legal
Realists’ zijn een groep Amerikaanse rechtshistorici die vooral actief waren in de eerste helft van de
twintigste eeuw. Ze worden gekenmerkt door hun verzet tegen het formalisme. De ‘Legal Realists’
hebben belangstelling voor het functioneren van rechtsregels en rechtsinstellingen inde praktijk.
Het onderzoek benadrukt, onder andere, de functies en disfuncties van het gebruik van het
contractenrecht om problemen bij ruilverhoudingen op te lossen en de invloed van beroepsrollen op
de afweging ban de kosten en baten van het gebruik daarvan.
De term ‘contract’ verwijst in dit geval naar een wijze waarop ruiltransacties aangegaan en
uitgevoerd kunnen worden. De term ‘contract’ is in dit geval een abstract begrip dat een bepaald
type verhouding aangeeft. Het houdt twee onderscheiden elementen in:
a. Rationale planning van een transactie, zorgvuldig rekening houdend met elke onzekerheid
die voorzien kan worden;
b. Het bestaan of het gebruik van reële of potentiële juridische sancties om nakoming van de
transactie af te dwingen of bij niet nakoming schadevergoeding te verkrijgen.
Het gebruik of de aanwezigheid van deze elementen bij het aangaan of uitvoeren van ruiltransacties
kan in meerdere of mindere mate voorkomen. Een transactie kan in die zin dus worden gezien als
meer of minder ‘contractueel’.
Voorlopige opmerkingen
Het aangaan van ruilrelaties
Mensen die over een overeenkomst onderhandelen kunnen plannen over:
1. Wat ieder moet doen of nalaten
2. Welke gevolgen bepaalde onzekere gebeurtenissen zullen hebben voor hun verplichtingen
3. Wat moet er gebeuren als een van hen gebrekkig presteert
4. Juridisch afdwingbaar?
Verschillende mate van planning:
1. Zorgvuldig en uitdrukkelijk:
o Gedetailleerde overeenkomst bij belangrijke transacties.
o Meer routine transacties worden afgehandeld middels een gestandaardiseerde
planning (standaardvoorwaarden). Hier wordt veel gebruik van gemaakt.
2. Stilzwijgend
o Zakenlieden geven vaak de voorkeur aan te vertrouwen op iemands woord in een
korte brief, handdruk of normale eerlijkheid en fatsoen.
o Er worden vaak overeenkomsten aangegaan met slecht een minieme mate van
planning vooraf; simpel en geen rompslomp.
3. Van twee strijdige, onuitgesproken veronderstellingen uitgaan
4. Geen van beide hebben aan een bepaalde kwestie gedacht
samenvatting
Rijksuniversiteit Groningen 2022/2023
,Recht van onderop Marc Hertogh en Heleen Weyers (red.)
De sociale werking van het recht John Griffi ths & Heleen Weyers (red.)
,Week 1
H1. Recht van onderop: het perspectief van de
rechtssociologie
§1. Introductie
Rechtssociologie bestudeert de wisselwerking tussen recht en maatschappij. Rechtssociologen zijn
gericht op de maatschappelijke betekenis van het recht (law in action):
- Welke ontwikkelingen binnen het recht kunnen worden gezien als de
- uitkomst van veranderde sociale verhoudingen?
- Wat zijn bedoelde en onbedoelde effecten van het recht op die verhoudingen?
§2. Recht van onderop
Het begrip ‘recht van onderop’ kan op twee manieren worden ingevuld.
1. Bijzondere manier van kijken: Rechtssociologen kijken vanuit de maatschappij naar het recht.
Er wordt niet gekeken naar wat de wetgever of rechter precies met een wet of vonnis heeft
bedoeld, maar vooral naar de betekenis van wetgeving of rechtspraak in het dagelijks leven
van burgers, bedrijven en organisaties. Ze beschouwen het rechtssysteem van buitenaf.
2. Ruimer rechtsbegrip: De rechtssociologie is ook geïnteresseerd in verschillende vormen van
niet-officieel recht (levend recht). Het gaat dan om regels die groepen mensen zelf belangrijk
vinden en waar zij in de praktijk naar handelen, zonder directe tussenkomt van de overheid.
§4. De meerwaarde van de rechtssociologie: een leeswijzer
De maatschappelijke context van het recht, en wat hiervan de consequenties zijn voor het recht, kan
worden samengevat in de volgende drie stellingen:
a. Recht is meesterwerk
Het recht heeft een sociaal karakter. Het recht staat niet buiten (of boven) de maatschappij,
maar maakt daar onderdeel van uit. De sociale verhoudingen binnen bijvoorbeeld een
ministerie, een uitvoeringsorganisatie of rechtbank zijn uiteindelijk bepalend voor de
maatschappelijke betekenis van een wet of rechterlijke uitspraak. Persoonlijke opvattingen,
ambities en frustraties geven kleur aan het dagelijks werk van ambtenaren e.d..
b. Recht en staat zijn niet onlosmakelijk met elkaar verbonden
Pluralistisch karakter van het recht. Op veel maatschappelijke terreinen moet het ‘officiële’
recht concurreren met andere normen en regels.
c. De invloed van het recht staat der discussie
Wetten hebben niet altijd de bedoelde effecten. De mate waarin een wettelijk voorschrift in
de praktijk wordt nageleefd wordt niet bepaald door de ambities van de wetgever of een
handhavingsinstantie, maar door de mate waarin het recht aansluit bij de eigen normen en
regels van de sociale verbanden die het probeert te beïnvloeden. Het afnemend vertrouwen
in de politiek, de rechtspraak en de politie zetten de effectiviteit van het recht verder onder
druk.
, H1. Macaulay, De betekenis van het contractenrecht in
de zakenwereld
Macaulays beschrijving van de werking van het contractenrecht in de zakenwereld is waarschijnlijk
de meest invloedrijke bijdrage aan de naoorlogse rechtssociologie geweest. Hij heeft de basis gelegd
voor de ontwikkeling van de moderne rechtssociologie door het fundamentele verschil te
benadrukken tussen wat juristen als ‘recht’ beschouwen en de manier waarop verhoudingen in de
zakenwereld feitelijk geregeld worden.
Vooral de ‘Legal Realists’ waren geïnteresseerd in deze zogenaamde ‘law in action’. De ‘Legal
Realists’ zijn een groep Amerikaanse rechtshistorici die vooral actief waren in de eerste helft van de
twintigste eeuw. Ze worden gekenmerkt door hun verzet tegen het formalisme. De ‘Legal Realists’
hebben belangstelling voor het functioneren van rechtsregels en rechtsinstellingen inde praktijk.
Het onderzoek benadrukt, onder andere, de functies en disfuncties van het gebruik van het
contractenrecht om problemen bij ruilverhoudingen op te lossen en de invloed van beroepsrollen op
de afweging ban de kosten en baten van het gebruik daarvan.
De term ‘contract’ verwijst in dit geval naar een wijze waarop ruiltransacties aangegaan en
uitgevoerd kunnen worden. De term ‘contract’ is in dit geval een abstract begrip dat een bepaald
type verhouding aangeeft. Het houdt twee onderscheiden elementen in:
a. Rationale planning van een transactie, zorgvuldig rekening houdend met elke onzekerheid
die voorzien kan worden;
b. Het bestaan of het gebruik van reële of potentiële juridische sancties om nakoming van de
transactie af te dwingen of bij niet nakoming schadevergoeding te verkrijgen.
Het gebruik of de aanwezigheid van deze elementen bij het aangaan of uitvoeren van ruiltransacties
kan in meerdere of mindere mate voorkomen. Een transactie kan in die zin dus worden gezien als
meer of minder ‘contractueel’.
Voorlopige opmerkingen
Het aangaan van ruilrelaties
Mensen die over een overeenkomst onderhandelen kunnen plannen over:
1. Wat ieder moet doen of nalaten
2. Welke gevolgen bepaalde onzekere gebeurtenissen zullen hebben voor hun verplichtingen
3. Wat moet er gebeuren als een van hen gebrekkig presteert
4. Juridisch afdwingbaar?
Verschillende mate van planning:
1. Zorgvuldig en uitdrukkelijk:
o Gedetailleerde overeenkomst bij belangrijke transacties.
o Meer routine transacties worden afgehandeld middels een gestandaardiseerde
planning (standaardvoorwaarden). Hier wordt veel gebruik van gemaakt.
2. Stilzwijgend
o Zakenlieden geven vaak de voorkeur aan te vertrouwen op iemands woord in een
korte brief, handdruk of normale eerlijkheid en fatsoen.
o Er worden vaak overeenkomsten aangegaan met slecht een minieme mate van
planning vooraf; simpel en geen rompslomp.
3. Van twee strijdige, onuitgesproken veronderstellingen uitgaan
4. Geen van beide hebben aan een bepaalde kwestie gedacht
