Geschiedenis van de fotografie
rond ontstaan fotografie:
Officieel ontstaan in 1839 (net geen 180 jaar oud) à Binnen Westerse kunstgeschiedenis gezien als iets
recents
Foto’s = alomtegenwoordig
à Verslag uitbrengen, feiten bewijzen, afgelegen plaatsen bewonderen, gebeurtenissen uit verleden
herbekijken
à Laatste jaren: ook internet, smartphone fotografie & social media: lijkt alsof er nog nooit zoveel is
gefotografeerd
à Doordat foto’s zo alomtegenwoordig zijn: veranderen in vele aspecten onze cultuur en dagelijkse leven
à Bepalend in hoe we de wereld & eigen plek ervaren
à Geven vorm en inhoud aan onze beschouwingen en handelen
• Ondanks grote hoeveelheid beelden die we zien per dag : Neiging om ‘erover te kijken’ – vluchtig
aan ons voorbij laten gaan
SUSAN SONTAG : beeldgewenning (vooral van gruweldaden)
Maar (vooral stilstaande) beelden blijven zich in ons collectief geheugen opstapelen. Elke belangwekkende
gebeurtenis kan even rap genomen en verspreid worden als meest banale selfie & evengrote zeggingskracht
hebben als grote iconische foto’s.
Fotografie in samenleving:
à Praktisch, toegepast, onmisbaar communicatiemiddel, maar ook artistieke veld
Begin : vooral ontvangen als dankbare techniek, maar snel discussie over esthetische status. Kan foto kunst
zijn?
Negentiende eeuw: fotografen wachtten niet op bevestiging, foto’s vanuit fantasie.
Geënsceneerd en thema’s uit schilderkunst kregen fotografische vertaling, maar medium lijdt onder haar
technische voorwaarden en werd amper gezien als volwaardige, autonome kunstvorm.
Twinigste eeuw: kreeg meer artistieke erkenning, impact medium vergrootte.
Heden: discussie volledig achterhaald. Fotografie belangrijk in kunst.
°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°
EEN FOTOGESCHIEDENIS
Geschiedenis medium is moeilijk te bestuderen:
à Enorme hoeveelheid beelden
à Diversiteit in verschijningsvorm
Foto kan zijn …
à Document van tijd en plaats
à Illustratief
à Wetenschappelijk
à Artistiek
Men kan indelen volgens
à Genre (portret, landschap, stilleven,…)
à Bestemming (wetenschap, reclame, documentair, artistiek, …)
Maar grenzen tussen categorieën blijven vaag en flexibel.
Volledig overzicht = niet mogelijk door immense productie. Overzicht dus altijd subjectief.
1
,1 voor 1839 tot de uitvinding
- Niet zomaar ontstaan : heeft politieke, economische & sociale context, bijgestaan door artistieke
veranderingen
1 : DE WERELD BIJ HET BEGIN VAN DE NEGENTIENDE EEUW
Achttiende en vooral negentiende eeuw :
- Snelle opeenvolging belangrijke veranderingen (industrie, transport, landbouw, demografie)
- Periode van rationalisatie (handarbeid vervangen door machines, manufacturen door industriële
ondernemingen)
- Industriële revolutie verandert maatschappij: rationalisatie & economische ontplooiing resulteren
in stijging handel en industrie
- Gegoede burgerij (ondernemers, bankiers) = nieuwe pijlers van maatschappij
Productiemiddelen komen in hun handen (privatisering van middelen, kapitalisme)
- Franse revolutie : aangewakkerd door kritische geest (1789 “Liberté , égalité, Fraternité”)
- Kapitaalkrachtige burgerij krijgt ook politieke macht (einde monarchie & adellijke privileges van
Ancien Régime). Die groep creëert economische basis waarop toegankelijkheid fotografie (m.b. het
portret) zich zal ontwikkelen
- Mechanisatie veranderde communicatiemiddelen (stroomschip , treinverkeer, telegraaf),
Maar introduceerde ook democratisering van kunst
Fotografie speelt hierin belangrijke rol: medium bij uitstek om kunst en industrie te verzoenen
- Elke maatschappij produceert artistieke vormen (ontstaan uit vereisten van die samenleving)
Smaak = afhankelijk van maatschappelijke omstandigheden
Veranderde sociale structuur à invloed op onderwerp & manier van voorstellen
Voor dat fotografie bestond…
- Burgerij had geen eigen expressiemiddel
- Kunst werd gemodelleerd op aristocratische leest
- Burgerij kreeg meer macht à smaak verandert – ontstaan burgerlijke cultuur
( Agricultuur à industriële maatschappij : burgerij haalt er veel macht)
- Burgerij : bepalen nu veel in economie en politiek
- Hebben kritische geest & geest van onderzoek
- In die tijd: veel verbeteringen & uitvindingen (locomotief, weefgetouw, …)
Handenarbeid daalt, komen veel fabrieken met machines. Snelheid, mechanisering.
- Burgerij wil vastleggen wat zij produceren, willen hernieuwingen vastleggen
- Fotografen moesten alles vastleggen
Maatschappelijke context
• Democratisering: men kan meer produceren , alles wordt goedkoper
• Burgerij = belangrijke katalysator
à Zij hebben geld & kunnen dus investeren in onderzoek naar fotografie
à Ook potentieel publiek: willen portretten en verwezenlijkingen vastleggen
• Vroeger was dit adel: wilden dure schilderijen
• Burgerij moet goedkopere manier vinden die van hen is (niets meer van adel te maken)
à FOTOGRAFIE is oplossing
- Portretteren: manier van macht tentoon spreiden , sociaal aanzien
• Zelfbewuste burgerij vindt fotografie ideale medium om status - (!) niet verkregen uit erfenis, maar
eigen verworvenheden – af te beelden.
2
, à Nieuwe medium = eerst mentale bezit van bankiers, industriëlen, staatsmannen en
intellectuelen
à Denkers en wetenschappers : geloof in morele en intellectuele ontplooiing en ontwikkeling
mens: interesse in elk onderzoek dat deze vooruitgang kan dienen
à Fotografie is hét instrument van verlichting
à (Burgerij die aan macht kwam zorgde voor dat smaak veranderde, op vlak van kledij etc.,
niet meer zo adellijk, geen grote pruiken etc.,… Die verandering van bewustzijn van burgerij
(-stijl) zien we zeer goed in fotografie)
• Fotografen: richten aandacht ook op kinderarbeid, slechte werkomstandigheden,…
à Kritische geest (hangt samen met verlichting)
à Neemt niet zomaar dogma’s over
à Moet objectief kijken
à ideaal voor fotografie, want is objectieve registratie
• Intellectuelen vinden fotografie “godsgeschenk”
Onderzoek naar fotografie
• Meerdere onderzoekers: verschillende plaatsen, maar gelijktijdig beginnen met zoeken naar
registratie van beeld op lichtgevoelig materiaal
Toeval: want geen technische katalysator voor fotografie
(onderzoekers: Wedgwood, Niépce, Talbot, Daguerre)
• Fotografie = waarschijnlijk resultaat van tradities (sociaal, artistiek, wetenschappelijk) & ambities
Ook sociale & politieke veranderingen eind 18de en begin 19de eeuw speelden belangrijke rol
à Systeem & lichtgevoeligheid van zilverzouten was goed gekend, maar duurde lang tot potentieel
publiek er was.
• In die periode: nood aan objectieve & goedkope portretten
• Eerst: gebruik mechanische middelen bij tekenen (Camera Lucida, Physionotrace)
à stimuleerde verder onderzoek & leidde naar nieuwe methodes om beelden te reproduceren
(lithografie, fotografie)
2 . : PREHISTORIE VAN FOTOGRAFIE
Camera Obscura:
= Lichtdichte doos met kleine opening aan voorkant die licht in doos binnenlaat. Verlicht voorwerp
tegenover opening wordt op tegenoverliggende wand als beeld geprojecteerd.
- Principe al door Aristoteles gekend
- Latere beschrijvingen bij Alhazen, Roger Bacon, Da Vinci, Della Porta
- Uit zeventiende eeuw : voorstellingen van camera obscura
• Eerst heel groot, werd kleiner en kleiner en praktische
o Barbaro (Venetiaals edelman) : verbeterde scherpte geprojecteerde beelden door lens en
diafragma toe te voegen
o Kirchner: maakt hem draagbaar
• Op den duur gewoon volledig systeem als camera
• Werd standaard uitrusting van kunstenaar
• Reageert op licht, MAAR beeld niet houdbaar
• (Schott: allereerste beschrijvnig van kleine draagbare doos)
3
, Voor wat gebruikt?
• Wetenschappers : bestuderen zonsverduisteringen
• Kunstenaars: tijdens Renaissance om onderwerpen in juist perspectief te tekenen
§ Giambattista Della Porta : eerste die het gebruikt bij tekenen
§ Vermeer gebruikte het ook
§ Canaletto (maar bleek dat hij niet traceerde)
- Begin negentiende eeuw: vlot verkrijgbaar, MAAR veel gebruikers ontgoocheld door hun
experimenten
o Overgenomen tekeningen niet zo goed als heldere beeld op het matglas
= stimulans om beeld in camera obscura vast te leggen zonder menselijke hand
Onderzoek naar lichtgevoelig materiaal
Onderzoek naar verandering die het licht in bepaalde substanties teweegbrengt à Ontdekking van
lichtgevoeligheid van zilver (Magnus, Schulze, Scheele, Senebier)
- Verschillende publicaties : kennis over lichtgevoeligheid zilverzouten raakte bij wetenschappers en
geleerden
- Maar beeld in camera : pas houdbaar als er fixeermiddel zou komen
- Britten Wedgwood en Davy : experimenten met zilvernitraat gedrenkt leder dat aan licht
blootgesteld werd, maar geen fixeermiddel
- Niépce : starrte zijn eerste experimenten met een camera, geladen met lichtgevoelig materiaal
- Florence: (in Brazilië gevestigd Frans kunstenaar) experimenten met lichtgevoeligheid van
zilvernitraat en camera obscura. Gebruikte woord ‘fotografie’.
Hulpmiddelen bij mechanisering van het tekenen
Gegoede burgerij: stijgende macht & drang om die te tonen à betaalbare portretten nodig
- Door mechanisering tekenproces & zo vakmanschap te elimineren : tracht afbeelding goedkoper te
maken
- Miniatuurportretten
o Al gemaakt door aristocratie – overgenomen door burgerij, want waren goedkoop
o Werd mode – adel begon over te nemen
o Hadden nog adellijke kenmerken (o.a. idealisering), maar was in begin goede oplossing door
lagere kostprijs
o Door komst zeer gewilde fotografie – Miniatuurschilders hadden geen werk meer & scholen
zich vaak om tot fotograaf.
1850: miniatuur verdwijnt volledig, portret volledig fotografie
Nieuwe medium : goedkoper & beantwoorde meer aan smaak burgerij
Silhouet : Profiel model uit zwart papier gesneden; Snel gemaakt, goedkoop, heel populair.
Physionotrace : Uitvinding door Gilles-Louis Chrétien, gebruikt tussen 1786 & 1830.
- Gebaseerd op principe van pantograaf: een droge naald volgt profiel van model en dit brengt een
arm in beweging die het origineel in potlood of inkt overzet op koperen plaat.
- Nagetekend profiel nadien gegraveerd en soms ingekleurd.
- Mathematische exactheid, maar alle modellen lijken uitdrukkingsloos.
Camera Lucida : (1807) Tekensysteem door Brit (William Hyde Wollaston).
- Prisma wordt aan koperen stangen vastgemaakt en bevindt zich boven tekenblad. Kijkt men door
een gaatje boven prisma, dan ziet men tegelijk het onderwerp en het tekenpapier.
HET ONTSTAAN VAN FOTOGRAFIE
4
rond ontstaan fotografie:
Officieel ontstaan in 1839 (net geen 180 jaar oud) à Binnen Westerse kunstgeschiedenis gezien als iets
recents
Foto’s = alomtegenwoordig
à Verslag uitbrengen, feiten bewijzen, afgelegen plaatsen bewonderen, gebeurtenissen uit verleden
herbekijken
à Laatste jaren: ook internet, smartphone fotografie & social media: lijkt alsof er nog nooit zoveel is
gefotografeerd
à Doordat foto’s zo alomtegenwoordig zijn: veranderen in vele aspecten onze cultuur en dagelijkse leven
à Bepalend in hoe we de wereld & eigen plek ervaren
à Geven vorm en inhoud aan onze beschouwingen en handelen
• Ondanks grote hoeveelheid beelden die we zien per dag : Neiging om ‘erover te kijken’ – vluchtig
aan ons voorbij laten gaan
SUSAN SONTAG : beeldgewenning (vooral van gruweldaden)
Maar (vooral stilstaande) beelden blijven zich in ons collectief geheugen opstapelen. Elke belangwekkende
gebeurtenis kan even rap genomen en verspreid worden als meest banale selfie & evengrote zeggingskracht
hebben als grote iconische foto’s.
Fotografie in samenleving:
à Praktisch, toegepast, onmisbaar communicatiemiddel, maar ook artistieke veld
Begin : vooral ontvangen als dankbare techniek, maar snel discussie over esthetische status. Kan foto kunst
zijn?
Negentiende eeuw: fotografen wachtten niet op bevestiging, foto’s vanuit fantasie.
Geënsceneerd en thema’s uit schilderkunst kregen fotografische vertaling, maar medium lijdt onder haar
technische voorwaarden en werd amper gezien als volwaardige, autonome kunstvorm.
Twinigste eeuw: kreeg meer artistieke erkenning, impact medium vergrootte.
Heden: discussie volledig achterhaald. Fotografie belangrijk in kunst.
°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°
EEN FOTOGESCHIEDENIS
Geschiedenis medium is moeilijk te bestuderen:
à Enorme hoeveelheid beelden
à Diversiteit in verschijningsvorm
Foto kan zijn …
à Document van tijd en plaats
à Illustratief
à Wetenschappelijk
à Artistiek
Men kan indelen volgens
à Genre (portret, landschap, stilleven,…)
à Bestemming (wetenschap, reclame, documentair, artistiek, …)
Maar grenzen tussen categorieën blijven vaag en flexibel.
Volledig overzicht = niet mogelijk door immense productie. Overzicht dus altijd subjectief.
1
,1 voor 1839 tot de uitvinding
- Niet zomaar ontstaan : heeft politieke, economische & sociale context, bijgestaan door artistieke
veranderingen
1 : DE WERELD BIJ HET BEGIN VAN DE NEGENTIENDE EEUW
Achttiende en vooral negentiende eeuw :
- Snelle opeenvolging belangrijke veranderingen (industrie, transport, landbouw, demografie)
- Periode van rationalisatie (handarbeid vervangen door machines, manufacturen door industriële
ondernemingen)
- Industriële revolutie verandert maatschappij: rationalisatie & economische ontplooiing resulteren
in stijging handel en industrie
- Gegoede burgerij (ondernemers, bankiers) = nieuwe pijlers van maatschappij
Productiemiddelen komen in hun handen (privatisering van middelen, kapitalisme)
- Franse revolutie : aangewakkerd door kritische geest (1789 “Liberté , égalité, Fraternité”)
- Kapitaalkrachtige burgerij krijgt ook politieke macht (einde monarchie & adellijke privileges van
Ancien Régime). Die groep creëert economische basis waarop toegankelijkheid fotografie (m.b. het
portret) zich zal ontwikkelen
- Mechanisatie veranderde communicatiemiddelen (stroomschip , treinverkeer, telegraaf),
Maar introduceerde ook democratisering van kunst
Fotografie speelt hierin belangrijke rol: medium bij uitstek om kunst en industrie te verzoenen
- Elke maatschappij produceert artistieke vormen (ontstaan uit vereisten van die samenleving)
Smaak = afhankelijk van maatschappelijke omstandigheden
Veranderde sociale structuur à invloed op onderwerp & manier van voorstellen
Voor dat fotografie bestond…
- Burgerij had geen eigen expressiemiddel
- Kunst werd gemodelleerd op aristocratische leest
- Burgerij kreeg meer macht à smaak verandert – ontstaan burgerlijke cultuur
( Agricultuur à industriële maatschappij : burgerij haalt er veel macht)
- Burgerij : bepalen nu veel in economie en politiek
- Hebben kritische geest & geest van onderzoek
- In die tijd: veel verbeteringen & uitvindingen (locomotief, weefgetouw, …)
Handenarbeid daalt, komen veel fabrieken met machines. Snelheid, mechanisering.
- Burgerij wil vastleggen wat zij produceren, willen hernieuwingen vastleggen
- Fotografen moesten alles vastleggen
Maatschappelijke context
• Democratisering: men kan meer produceren , alles wordt goedkoper
• Burgerij = belangrijke katalysator
à Zij hebben geld & kunnen dus investeren in onderzoek naar fotografie
à Ook potentieel publiek: willen portretten en verwezenlijkingen vastleggen
• Vroeger was dit adel: wilden dure schilderijen
• Burgerij moet goedkopere manier vinden die van hen is (niets meer van adel te maken)
à FOTOGRAFIE is oplossing
- Portretteren: manier van macht tentoon spreiden , sociaal aanzien
• Zelfbewuste burgerij vindt fotografie ideale medium om status - (!) niet verkregen uit erfenis, maar
eigen verworvenheden – af te beelden.
2
, à Nieuwe medium = eerst mentale bezit van bankiers, industriëlen, staatsmannen en
intellectuelen
à Denkers en wetenschappers : geloof in morele en intellectuele ontplooiing en ontwikkeling
mens: interesse in elk onderzoek dat deze vooruitgang kan dienen
à Fotografie is hét instrument van verlichting
à (Burgerij die aan macht kwam zorgde voor dat smaak veranderde, op vlak van kledij etc.,
niet meer zo adellijk, geen grote pruiken etc.,… Die verandering van bewustzijn van burgerij
(-stijl) zien we zeer goed in fotografie)
• Fotografen: richten aandacht ook op kinderarbeid, slechte werkomstandigheden,…
à Kritische geest (hangt samen met verlichting)
à Neemt niet zomaar dogma’s over
à Moet objectief kijken
à ideaal voor fotografie, want is objectieve registratie
• Intellectuelen vinden fotografie “godsgeschenk”
Onderzoek naar fotografie
• Meerdere onderzoekers: verschillende plaatsen, maar gelijktijdig beginnen met zoeken naar
registratie van beeld op lichtgevoelig materiaal
Toeval: want geen technische katalysator voor fotografie
(onderzoekers: Wedgwood, Niépce, Talbot, Daguerre)
• Fotografie = waarschijnlijk resultaat van tradities (sociaal, artistiek, wetenschappelijk) & ambities
Ook sociale & politieke veranderingen eind 18de en begin 19de eeuw speelden belangrijke rol
à Systeem & lichtgevoeligheid van zilverzouten was goed gekend, maar duurde lang tot potentieel
publiek er was.
• In die periode: nood aan objectieve & goedkope portretten
• Eerst: gebruik mechanische middelen bij tekenen (Camera Lucida, Physionotrace)
à stimuleerde verder onderzoek & leidde naar nieuwe methodes om beelden te reproduceren
(lithografie, fotografie)
2 . : PREHISTORIE VAN FOTOGRAFIE
Camera Obscura:
= Lichtdichte doos met kleine opening aan voorkant die licht in doos binnenlaat. Verlicht voorwerp
tegenover opening wordt op tegenoverliggende wand als beeld geprojecteerd.
- Principe al door Aristoteles gekend
- Latere beschrijvingen bij Alhazen, Roger Bacon, Da Vinci, Della Porta
- Uit zeventiende eeuw : voorstellingen van camera obscura
• Eerst heel groot, werd kleiner en kleiner en praktische
o Barbaro (Venetiaals edelman) : verbeterde scherpte geprojecteerde beelden door lens en
diafragma toe te voegen
o Kirchner: maakt hem draagbaar
• Op den duur gewoon volledig systeem als camera
• Werd standaard uitrusting van kunstenaar
• Reageert op licht, MAAR beeld niet houdbaar
• (Schott: allereerste beschrijvnig van kleine draagbare doos)
3
, Voor wat gebruikt?
• Wetenschappers : bestuderen zonsverduisteringen
• Kunstenaars: tijdens Renaissance om onderwerpen in juist perspectief te tekenen
§ Giambattista Della Porta : eerste die het gebruikt bij tekenen
§ Vermeer gebruikte het ook
§ Canaletto (maar bleek dat hij niet traceerde)
- Begin negentiende eeuw: vlot verkrijgbaar, MAAR veel gebruikers ontgoocheld door hun
experimenten
o Overgenomen tekeningen niet zo goed als heldere beeld op het matglas
= stimulans om beeld in camera obscura vast te leggen zonder menselijke hand
Onderzoek naar lichtgevoelig materiaal
Onderzoek naar verandering die het licht in bepaalde substanties teweegbrengt à Ontdekking van
lichtgevoeligheid van zilver (Magnus, Schulze, Scheele, Senebier)
- Verschillende publicaties : kennis over lichtgevoeligheid zilverzouten raakte bij wetenschappers en
geleerden
- Maar beeld in camera : pas houdbaar als er fixeermiddel zou komen
- Britten Wedgwood en Davy : experimenten met zilvernitraat gedrenkt leder dat aan licht
blootgesteld werd, maar geen fixeermiddel
- Niépce : starrte zijn eerste experimenten met een camera, geladen met lichtgevoelig materiaal
- Florence: (in Brazilië gevestigd Frans kunstenaar) experimenten met lichtgevoeligheid van
zilvernitraat en camera obscura. Gebruikte woord ‘fotografie’.
Hulpmiddelen bij mechanisering van het tekenen
Gegoede burgerij: stijgende macht & drang om die te tonen à betaalbare portretten nodig
- Door mechanisering tekenproces & zo vakmanschap te elimineren : tracht afbeelding goedkoper te
maken
- Miniatuurportretten
o Al gemaakt door aristocratie – overgenomen door burgerij, want waren goedkoop
o Werd mode – adel begon over te nemen
o Hadden nog adellijke kenmerken (o.a. idealisering), maar was in begin goede oplossing door
lagere kostprijs
o Door komst zeer gewilde fotografie – Miniatuurschilders hadden geen werk meer & scholen
zich vaak om tot fotograaf.
1850: miniatuur verdwijnt volledig, portret volledig fotografie
Nieuwe medium : goedkoper & beantwoorde meer aan smaak burgerij
Silhouet : Profiel model uit zwart papier gesneden; Snel gemaakt, goedkoop, heel populair.
Physionotrace : Uitvinding door Gilles-Louis Chrétien, gebruikt tussen 1786 & 1830.
- Gebaseerd op principe van pantograaf: een droge naald volgt profiel van model en dit brengt een
arm in beweging die het origineel in potlood of inkt overzet op koperen plaat.
- Nagetekend profiel nadien gegraveerd en soms ingekleurd.
- Mathematische exactheid, maar alle modellen lijken uitdrukkingsloos.
Camera Lucida : (1807) Tekensysteem door Brit (William Hyde Wollaston).
- Prisma wordt aan koperen stangen vastgemaakt en bevindt zich boven tekenblad. Kijkt men door
een gaatje boven prisma, dan ziet men tegelijk het onderwerp en het tekenpapier.
HET ONTSTAAN VAN FOTOGRAFIE
4
