Hersenschimmen
door J.Bernlef
Feitelijke gegevens
● 10e druk, 1984
● 180 pagina's
● Uitgeverij: Querido
Samenvatting
Hersenschimmen vertelt het verhaal van iemand die langzaam maar zeker begint te
dementeren en de gevolgen die dit voor hem en zijn omgeving heeft.
Maarten en Vera Klein wonen al jaren gelukkig in Gloucester, Massachusetts (Verenigde
Staten). Langzaam maar zeker begint Maarten heden en verleden door elkaar te halen. Het
begin heel klein, op het moment dat hij niet meer weet welke dag het is en op een zondag
wacht tot de schoolbus langs zal komen of als hij steeds vaker in gedachten verzonken is.
Langzaam maar zeker kan hij zich dingen niet meer herinneren en als hij zich iets herinnert,
gaat hij volledig in die herinnering op. Zo denkt hij op een dag dat hij weer op de
kleuterschool is en van de juf de potlodendoos mag halen. Hij loopt de gang door naar het
materiaalhok en klimt op een stoel om de doos te gaan zoeken. Dan staat Vera plots achter
hem en haalt hem uit de droom. Hij blijkt op de keukenstoel in hun washok te staan. Later
geeft hij hele rare antwoorden op vragen, omdat hij net ergens anders met z’n gedachten
was. Als Vera hem een keer vraagt wat hij zo lang in de keuken deed, antwoordt hij
bijvoorbeeld vangstquota. Uiteindelijk gaat dit nog een stapje verder en breekt hij in bij een
vakantiehuisje waar vroeger de vergaderingen van zijn bedrijf waren omdat hij denkt dat hij
te laat op zijn vergadering komt. Ook vergeet hij dat mensen en dieren dood zijn en vraagt
dus steeds naar hen als anderen langskomen. Een keer begint hij plotseling naar de
snoepreepjes die zijn oma altijd voor hem achter in de buffetkast verstopte te zoeken.
Vera wordt steeds ongeruster en als Maarten weg begint te lopen van huis laat ze
uiteindelijk een meisje, Phil Taylor, in huis wonen die op Maarten kan passen als zij weg is.
Maarten vergeet echter steeds wie ze is. Eerst ziet hij haar aan voor een vriendin van zijn
dochter, dan voor zijn vroegere piano juf en uiteindelijk voor zijn dochter. Ook van Vera
vergeet hij soms wie ze is.
, In het boek wordt ook de moeilijker wordende relatie tussen Vera en Maarten weergegeven.
Een eerste beschrijving die Maarten van haar geeft is nog heel scherp, bij kennis. Meer op
het einde heeft hij het echter over een oude vrouw, die er een beetje verfomfaaid uitziet met
haar vochtig neerhangende slappe bruine krullen en haar gerimpelde hals (p. 134). Later
herkent hij haar niet meer op foto’s en uiteindelijk weet hij helemaal niet meer wie ze is.
In het laatste deel van het boek weet Maarten zelf niet meer wie hij is. Eerst heeft hij het nog
over “mijn spullen”, “ik kan ..” etc. Maar naarmate hij verder aftakelt begint hij in derde
persoon over zichzelf te praten, om het uiteindelijk alleen nog maar over ‘het’ te hebben.
Tegelijk met deze verandering in benoeming van zichzelf, trekt hij zich steeds meer in zijn
hoofd terug. Hij communiceert bijna niet meer met de buitenwereld, maar denkt in
onsamenhangende zinnen en fragmenten aan wat er om hem heen gebeurt. Een van de
redenen hiervoor is dat hij ook steeds meer moeite met het Engels begint te hebben, en
soms even de taal niet meer lijkt te verstaan. Op het laatst zijn Maartens gedachten zo
onsamenhangend en fragmentarisch dat er bijna niet meer duidelijk is wat er nou met hem
gebeurt. Wel weet hij op zijn sterfbed weer even wat er om hem heen gebeurt en zoekt en
vindt hij Vera’s hand, al weet hij haar naam niet meer.
Belangrijke personages:
Maarten Klein
Is het centrale (vertellende) personage in de roman. Maarten is van oorsprong Nederlands,
heeft rechten gestudeerd en is samen met Vera naar de VS geëmigreerd, waar hij jarenlang
voor een internationaal bedrijf gewerkt heeft dat onderzoeken deed naar visvangst. Samen
met Vera heeft hij twee kinderen, Kitty en Fred, maar die komen bijna nooit langs. In de
tegenwoordige tijd van het boek is hij 71 (of 72, het wordt niet precies benoemd) en begint te
dementeren. Door de vele herinneringen en het vastzitten krijgen we een zeer gedetailleerd
beeld van zijn leven. Gedurende het gehele boek heeft hij het over de sneeuw, en dat hij
daarom zo van slag is. De laatste zin van het boek is dan ook: “de lente die op het punt staat
te beginnen” (p. 176).
Vera Klein
Vera is Maartens echtgenote. We komen niet zo heel veel over haar te weten, alleen dat ze
in de VS lange tijd bij een bibliotheek heeft gewerkt en dat zij en Maarten erg veel van elkaar
houden. Ze heeft het steeds zwaarder naarmate Maarten verder aftakelt, maar besluit
uiteindelijk toch dat het beter is als hij in een verzorgingstehuis komt. Tot het laatste moment
blijft ze hem steunen.
door J.Bernlef
Feitelijke gegevens
● 10e druk, 1984
● 180 pagina's
● Uitgeverij: Querido
Samenvatting
Hersenschimmen vertelt het verhaal van iemand die langzaam maar zeker begint te
dementeren en de gevolgen die dit voor hem en zijn omgeving heeft.
Maarten en Vera Klein wonen al jaren gelukkig in Gloucester, Massachusetts (Verenigde
Staten). Langzaam maar zeker begint Maarten heden en verleden door elkaar te halen. Het
begin heel klein, op het moment dat hij niet meer weet welke dag het is en op een zondag
wacht tot de schoolbus langs zal komen of als hij steeds vaker in gedachten verzonken is.
Langzaam maar zeker kan hij zich dingen niet meer herinneren en als hij zich iets herinnert,
gaat hij volledig in die herinnering op. Zo denkt hij op een dag dat hij weer op de
kleuterschool is en van de juf de potlodendoos mag halen. Hij loopt de gang door naar het
materiaalhok en klimt op een stoel om de doos te gaan zoeken. Dan staat Vera plots achter
hem en haalt hem uit de droom. Hij blijkt op de keukenstoel in hun washok te staan. Later
geeft hij hele rare antwoorden op vragen, omdat hij net ergens anders met z’n gedachten
was. Als Vera hem een keer vraagt wat hij zo lang in de keuken deed, antwoordt hij
bijvoorbeeld vangstquota. Uiteindelijk gaat dit nog een stapje verder en breekt hij in bij een
vakantiehuisje waar vroeger de vergaderingen van zijn bedrijf waren omdat hij denkt dat hij
te laat op zijn vergadering komt. Ook vergeet hij dat mensen en dieren dood zijn en vraagt
dus steeds naar hen als anderen langskomen. Een keer begint hij plotseling naar de
snoepreepjes die zijn oma altijd voor hem achter in de buffetkast verstopte te zoeken.
Vera wordt steeds ongeruster en als Maarten weg begint te lopen van huis laat ze
uiteindelijk een meisje, Phil Taylor, in huis wonen die op Maarten kan passen als zij weg is.
Maarten vergeet echter steeds wie ze is. Eerst ziet hij haar aan voor een vriendin van zijn
dochter, dan voor zijn vroegere piano juf en uiteindelijk voor zijn dochter. Ook van Vera
vergeet hij soms wie ze is.
, In het boek wordt ook de moeilijker wordende relatie tussen Vera en Maarten weergegeven.
Een eerste beschrijving die Maarten van haar geeft is nog heel scherp, bij kennis. Meer op
het einde heeft hij het echter over een oude vrouw, die er een beetje verfomfaaid uitziet met
haar vochtig neerhangende slappe bruine krullen en haar gerimpelde hals (p. 134). Later
herkent hij haar niet meer op foto’s en uiteindelijk weet hij helemaal niet meer wie ze is.
In het laatste deel van het boek weet Maarten zelf niet meer wie hij is. Eerst heeft hij het nog
over “mijn spullen”, “ik kan ..” etc. Maar naarmate hij verder aftakelt begint hij in derde
persoon over zichzelf te praten, om het uiteindelijk alleen nog maar over ‘het’ te hebben.
Tegelijk met deze verandering in benoeming van zichzelf, trekt hij zich steeds meer in zijn
hoofd terug. Hij communiceert bijna niet meer met de buitenwereld, maar denkt in
onsamenhangende zinnen en fragmenten aan wat er om hem heen gebeurt. Een van de
redenen hiervoor is dat hij ook steeds meer moeite met het Engels begint te hebben, en
soms even de taal niet meer lijkt te verstaan. Op het laatst zijn Maartens gedachten zo
onsamenhangend en fragmentarisch dat er bijna niet meer duidelijk is wat er nou met hem
gebeurt. Wel weet hij op zijn sterfbed weer even wat er om hem heen gebeurt en zoekt en
vindt hij Vera’s hand, al weet hij haar naam niet meer.
Belangrijke personages:
Maarten Klein
Is het centrale (vertellende) personage in de roman. Maarten is van oorsprong Nederlands,
heeft rechten gestudeerd en is samen met Vera naar de VS geëmigreerd, waar hij jarenlang
voor een internationaal bedrijf gewerkt heeft dat onderzoeken deed naar visvangst. Samen
met Vera heeft hij twee kinderen, Kitty en Fred, maar die komen bijna nooit langs. In de
tegenwoordige tijd van het boek is hij 71 (of 72, het wordt niet precies benoemd) en begint te
dementeren. Door de vele herinneringen en het vastzitten krijgen we een zeer gedetailleerd
beeld van zijn leven. Gedurende het gehele boek heeft hij het over de sneeuw, en dat hij
daarom zo van slag is. De laatste zin van het boek is dan ook: “de lente die op het punt staat
te beginnen” (p. 176).
Vera Klein
Vera is Maartens echtgenote. We komen niet zo heel veel over haar te weten, alleen dat ze
in de VS lange tijd bij een bibliotheek heeft gewerkt en dat zij en Maarten erg veel van elkaar
houden. Ze heeft het steeds zwaarder naarmate Maarten verder aftakelt, maar besluit
uiteindelijk toch dat het beter is als hij in een verzorgingstehuis komt. Tot het laatste moment
blijft ze hem steunen.
