Academiejaar 2021-2022 Kato Vermeire
FUNCTIELEER – inleiding
H1: Situering van psychologie als wetenschap en
functieleer als basisdomein
Les 2
Psychologie
o Psy van de man/vrouw in de straat = gedrag anderen begrijpen
→ we moeten dit overstijgen (elke mens kan dit)
o Toegep psy (klinisch, clb …)
o Psy als wetenschap
→ = wetenschap van de geest/zielkunde (onderscheid geest/lichaam, ookal soms gekoppeld)
→ rol v/d vrije wil (geest) = mind-body problem
Descartes (16e-17e E)
o Dualisme (geest – lichaam onderscheiden)
o Res cogitans = denkend ding vs res extensa = uitgebreid ding
o Theorie = Interactie geest-lichaam in pijnappelklier (epifyse)
→ we weten nu: melatonine-productie
o Theorie fout
Bv: warmteprikkels hand (lichaam) → naar hersenen = pijn (geestelijk) = interactie
Pupilgrootte: reflexmatig OF interesse
Monisme (geest – lichaam 1 entiteit met 2 aspecten)
1. Materialisme: alles materie
→ ont: alleen het fysische bestaat
→ epist: alleen fysische wetenschappelijk bestuderen = reductionisme
2. Idealisme : alles idee
→ ont: alles in natuur heeft een ziel = panpsychisme
→ epist: we kennen WH enkel door zintuigen + eigen denken (extreem = solipsisme)
Fechner (19e E)
o Grondlegger psychofysica = exacte wetensch v/d funct relatie tussen lichaam-geest
o Oogziekte ontwikkeld door eigen onderzoek (te lang naar zon gekeken)
o Verdediger: monisme (fysische en psychische = 2 facetten van hetzelfde)
→ cirkel = tegelijk hol en bol = ziel-lichaam
o Elemente der Psychophysik 1860
• Start psychofysica
• Mijlpaal ontwikkeling psychologie als wetenschap
1
,Academiejaar 2021-2022 Kato Vermeire
Hedendaagse opvatting psychologie
Psychologie = de wetenschap van het gedrag en de factoren die dit beïnvloeden (de zgn. gedragsdeterminanten)
Zichtbaar en verborgen: niet altijd alle emoties tonen, maar kan impact hebben op gedrag = black box
→ proberen zichtbaar te maken
Vb’en:
1. Rorschach inktvlekkentest
→ persoon ziet inktvlek en wordt gevraagd wat er te zien is
(projecteert persoonlijkheid)
→ betekenisloze prikkel moet komen v/d persoon zelf
Elementen:
- Vorm
→ ambigu (meerdere interpretaties mogelijk) OOK voldoende duidelijk
→ pareidolia = ons brein zoekt voortdurend naar gekende patronen in
toevallige structuren met lage informatie-inhoud
→ intellectuele responsen
- Symmetrie
→ vernietigt indruk toeval
→ vergemakkelijkt globale interpretatie = inktvlek in geheel
- Beweging
- figuur-achtergrond
- kleur
→ color shock = emotionele responsen door kleurtoevoeging vlek (rood bv bloed en dan trauma’s)
- schaduw
Prikkel → waarnemingsproces → geheugen → herkenning
Eenzelfde prikkel zet versch psy processen in gang (patiënten beginnen over verleden)
Nomothetische benadering = opzoek naar alg wetten (voor iedereen gelden)
Idiografische benadering = opzoek naar spec factoren (ind verschillend)
2. Hawthorne onderzoek
Hypothese: werkomstandigheden ↑ → arbeidstevredenheid ↑ → productie ↑
MAAR werkomstandigheden ↓ → arbeidstevredenheid ↓ → productie ↑ ???
Aannemelijke verklaringen zijn niet altijd juist (controle nodig → verborgen factoren moeilijk vinden)
→ meerdere verklaringen wrs mogelijk
→ hypoth proberen bevestigen + weerleggen
→ Operationalisatie nodig = theoretische concepten → dingen die we observeerbaar ku maken
2
,Academiejaar 2021-2022 Kato Vermeire
3. Betula studie
belangrijkste doel = achterhalen welke factoren bepalen of mensen succesvol ouder worden of juist niet
(vroegtijdig opsporen van dementie)
Cross-sectioneel = elke leeftijd een groep
Longitudinaal = dezelfde groep onderzoeken doorheen de tijd
Gezondste groep oudjes: meer vrouwen, hoogopgeleid, geen hersenbloedingen, gezondste tanden
→ tanden = gezond gebit is vaak ook algemene hygiëne, dus lichamelijke gezondheid
OV = onafh variabele bv stroke, tanden…
AV = afh variabele bv. studies
Correlatie ≠ causatie
Occam’s razor = zo weinig mogelijk factoren om te verklaren + zo eenvoudig mogelijk
Wilhelm Dilthey (19e-20e E)
o Onderscheid natuur- en menswetenschappen
→ natuurwetenschappen = verklaren wetmatigheden in de natuur
→ menswetenschappen = begrijpen mens + zijn geschiedenis
o Mening: - nat.wetenschappen ≠ geschikt voor bestuderen mens WH
- psychologie moet verklaren + proberen begrijpen
= nat.wetenschap EN menswetenschap
Positie van psychologie naast andere wetenschappen
Verbonden met andere wetensch (psy en wiskunde → mathematische psychologie)
(psy en sociologie → sociale psychologie)
Hub = tussenstadium (Zaventem = verbinding met allerlei andere luchthavens)
Basisdomeinen v/d psychologie
Dia 65
1. Methodenleer (hoe wetensch onderzoeken?)
2. Functieleer (studie van de algemeen-menselijke functies of capaciteiten, zoals waarneming,
denken, taal, leren, emotie, ...)
3. Persoonlijkheidsleer (studie van datgene waarin het individu uniek is en zich onderscheidt van anderen,
de individuele persoonlijkheid, zowel normaal als abnormaal
4. Ontwikkelingsleer
5. Gedragsleer (soc psychologie)
Geschiedenis v/d psychologie
Les 3
Gesch als achtergrond huidige psy
Voorafgaand: filosofie (moeder) + fysiologie (vader)
Filosofie = discussies binnen kenleer
centraal debat = rationalisme vs empirisme
3
, Academiejaar 2021-2022 Kato Vermeire
Empirisme > rationalisme 17e-18e E
o Rationalisme = kennis uit verstand
o Empirisme = kennis uit zintuigelijke ervaringen
1. John Locke: ervaring = enige bron kennis (zie nr 4)
2. George Berkeley: zie nr 5 (probleem van Molyneux = blinde ineens wel zien, voorwerpen zien zoals
wij? OF vis prikkels koppelen aan ideeën over vw’en obv andere zintuigen?)
3. David Hume: zie nr 6
Fysiologie: belangrijke ontdekkingen 18e–19e E
o Onderscheid sensorische – motorische zenuwbanen (C. Bell zie nr 7)
o Zenuwbaan = geheel zenuwcellen en synapsen (belangrijk voor atomisme, associationisme)
o Reflexen (discussie vrije wil, bewuste controle)
o Sensoriële kwaliteiten, zenuwen bemiddelen tss obj - bewustzijn (Müller zie nr 8)
→ inspireert von Helmholtz: theorie 3 receptoren voor 3 basiskleuren
o Snelheid transmissie (von Helmholtz zie nr 9)
Andere ontwikkelingen 18e-19e E
o Mentale problemen ≠ bezeten door duivel (PInel zie nr 10)
o Franz Joseph Gall: zie nr 11
o Ernst Weber: zie nr 12
o Interindividuele verschillen (Bessel zie nr 13)
o Franciscus Donders: zie nr 14
Andere voorlopers 18e-19e E
o Herbart zie nr 15
o Mach zie nr 16 visueel veld:
o Brentano zie nr 17
o Husserl zie nr 18
Start psychologie
1879 = geboorte psy als wetenschap (Lab Exp Psy Leipzig)
Wilhelm Wundt: zie nr 19 = vader v/d psychologie
o Noodzakelijk: zonder kunnen we niet tot waarneming komen
= B kan niet voorkomen zonder A
o Voldoende: ?alleen niet genoeg voor conclusie? dia 40
= als A voorkomt, dan moet B ook voorkomen
o Psychische causaliteit + apperceptie
o Bewustzijn = activiteit
o Psychische <-> fysische causaliteit
1860 alternatieg → Fechner ‘Elementen der Psychophysik’
William James: zie nr 20
Edward Titchener: zie nr 21
Stromingen
Structuralisme
o Psy gehelen zijn samengesteld uit elementaire delen
o Taak psycholoog: bouwstenen ontdekken + hoe samengesteld tot psy gehelen
→ elementen = bewuste mentale inhouden
→ methode = systematische introspectie door sterk getrainde observatoren
4
FUNCTIELEER – inleiding
H1: Situering van psychologie als wetenschap en
functieleer als basisdomein
Les 2
Psychologie
o Psy van de man/vrouw in de straat = gedrag anderen begrijpen
→ we moeten dit overstijgen (elke mens kan dit)
o Toegep psy (klinisch, clb …)
o Psy als wetenschap
→ = wetenschap van de geest/zielkunde (onderscheid geest/lichaam, ookal soms gekoppeld)
→ rol v/d vrije wil (geest) = mind-body problem
Descartes (16e-17e E)
o Dualisme (geest – lichaam onderscheiden)
o Res cogitans = denkend ding vs res extensa = uitgebreid ding
o Theorie = Interactie geest-lichaam in pijnappelklier (epifyse)
→ we weten nu: melatonine-productie
o Theorie fout
Bv: warmteprikkels hand (lichaam) → naar hersenen = pijn (geestelijk) = interactie
Pupilgrootte: reflexmatig OF interesse
Monisme (geest – lichaam 1 entiteit met 2 aspecten)
1. Materialisme: alles materie
→ ont: alleen het fysische bestaat
→ epist: alleen fysische wetenschappelijk bestuderen = reductionisme
2. Idealisme : alles idee
→ ont: alles in natuur heeft een ziel = panpsychisme
→ epist: we kennen WH enkel door zintuigen + eigen denken (extreem = solipsisme)
Fechner (19e E)
o Grondlegger psychofysica = exacte wetensch v/d funct relatie tussen lichaam-geest
o Oogziekte ontwikkeld door eigen onderzoek (te lang naar zon gekeken)
o Verdediger: monisme (fysische en psychische = 2 facetten van hetzelfde)
→ cirkel = tegelijk hol en bol = ziel-lichaam
o Elemente der Psychophysik 1860
• Start psychofysica
• Mijlpaal ontwikkeling psychologie als wetenschap
1
,Academiejaar 2021-2022 Kato Vermeire
Hedendaagse opvatting psychologie
Psychologie = de wetenschap van het gedrag en de factoren die dit beïnvloeden (de zgn. gedragsdeterminanten)
Zichtbaar en verborgen: niet altijd alle emoties tonen, maar kan impact hebben op gedrag = black box
→ proberen zichtbaar te maken
Vb’en:
1. Rorschach inktvlekkentest
→ persoon ziet inktvlek en wordt gevraagd wat er te zien is
(projecteert persoonlijkheid)
→ betekenisloze prikkel moet komen v/d persoon zelf
Elementen:
- Vorm
→ ambigu (meerdere interpretaties mogelijk) OOK voldoende duidelijk
→ pareidolia = ons brein zoekt voortdurend naar gekende patronen in
toevallige structuren met lage informatie-inhoud
→ intellectuele responsen
- Symmetrie
→ vernietigt indruk toeval
→ vergemakkelijkt globale interpretatie = inktvlek in geheel
- Beweging
- figuur-achtergrond
- kleur
→ color shock = emotionele responsen door kleurtoevoeging vlek (rood bv bloed en dan trauma’s)
- schaduw
Prikkel → waarnemingsproces → geheugen → herkenning
Eenzelfde prikkel zet versch psy processen in gang (patiënten beginnen over verleden)
Nomothetische benadering = opzoek naar alg wetten (voor iedereen gelden)
Idiografische benadering = opzoek naar spec factoren (ind verschillend)
2. Hawthorne onderzoek
Hypothese: werkomstandigheden ↑ → arbeidstevredenheid ↑ → productie ↑
MAAR werkomstandigheden ↓ → arbeidstevredenheid ↓ → productie ↑ ???
Aannemelijke verklaringen zijn niet altijd juist (controle nodig → verborgen factoren moeilijk vinden)
→ meerdere verklaringen wrs mogelijk
→ hypoth proberen bevestigen + weerleggen
→ Operationalisatie nodig = theoretische concepten → dingen die we observeerbaar ku maken
2
,Academiejaar 2021-2022 Kato Vermeire
3. Betula studie
belangrijkste doel = achterhalen welke factoren bepalen of mensen succesvol ouder worden of juist niet
(vroegtijdig opsporen van dementie)
Cross-sectioneel = elke leeftijd een groep
Longitudinaal = dezelfde groep onderzoeken doorheen de tijd
Gezondste groep oudjes: meer vrouwen, hoogopgeleid, geen hersenbloedingen, gezondste tanden
→ tanden = gezond gebit is vaak ook algemene hygiëne, dus lichamelijke gezondheid
OV = onafh variabele bv stroke, tanden…
AV = afh variabele bv. studies
Correlatie ≠ causatie
Occam’s razor = zo weinig mogelijk factoren om te verklaren + zo eenvoudig mogelijk
Wilhelm Dilthey (19e-20e E)
o Onderscheid natuur- en menswetenschappen
→ natuurwetenschappen = verklaren wetmatigheden in de natuur
→ menswetenschappen = begrijpen mens + zijn geschiedenis
o Mening: - nat.wetenschappen ≠ geschikt voor bestuderen mens WH
- psychologie moet verklaren + proberen begrijpen
= nat.wetenschap EN menswetenschap
Positie van psychologie naast andere wetenschappen
Verbonden met andere wetensch (psy en wiskunde → mathematische psychologie)
(psy en sociologie → sociale psychologie)
Hub = tussenstadium (Zaventem = verbinding met allerlei andere luchthavens)
Basisdomeinen v/d psychologie
Dia 65
1. Methodenleer (hoe wetensch onderzoeken?)
2. Functieleer (studie van de algemeen-menselijke functies of capaciteiten, zoals waarneming,
denken, taal, leren, emotie, ...)
3. Persoonlijkheidsleer (studie van datgene waarin het individu uniek is en zich onderscheidt van anderen,
de individuele persoonlijkheid, zowel normaal als abnormaal
4. Ontwikkelingsleer
5. Gedragsleer (soc psychologie)
Geschiedenis v/d psychologie
Les 3
Gesch als achtergrond huidige psy
Voorafgaand: filosofie (moeder) + fysiologie (vader)
Filosofie = discussies binnen kenleer
centraal debat = rationalisme vs empirisme
3
, Academiejaar 2021-2022 Kato Vermeire
Empirisme > rationalisme 17e-18e E
o Rationalisme = kennis uit verstand
o Empirisme = kennis uit zintuigelijke ervaringen
1. John Locke: ervaring = enige bron kennis (zie nr 4)
2. George Berkeley: zie nr 5 (probleem van Molyneux = blinde ineens wel zien, voorwerpen zien zoals
wij? OF vis prikkels koppelen aan ideeën over vw’en obv andere zintuigen?)
3. David Hume: zie nr 6
Fysiologie: belangrijke ontdekkingen 18e–19e E
o Onderscheid sensorische – motorische zenuwbanen (C. Bell zie nr 7)
o Zenuwbaan = geheel zenuwcellen en synapsen (belangrijk voor atomisme, associationisme)
o Reflexen (discussie vrije wil, bewuste controle)
o Sensoriële kwaliteiten, zenuwen bemiddelen tss obj - bewustzijn (Müller zie nr 8)
→ inspireert von Helmholtz: theorie 3 receptoren voor 3 basiskleuren
o Snelheid transmissie (von Helmholtz zie nr 9)
Andere ontwikkelingen 18e-19e E
o Mentale problemen ≠ bezeten door duivel (PInel zie nr 10)
o Franz Joseph Gall: zie nr 11
o Ernst Weber: zie nr 12
o Interindividuele verschillen (Bessel zie nr 13)
o Franciscus Donders: zie nr 14
Andere voorlopers 18e-19e E
o Herbart zie nr 15
o Mach zie nr 16 visueel veld:
o Brentano zie nr 17
o Husserl zie nr 18
Start psychologie
1879 = geboorte psy als wetenschap (Lab Exp Psy Leipzig)
Wilhelm Wundt: zie nr 19 = vader v/d psychologie
o Noodzakelijk: zonder kunnen we niet tot waarneming komen
= B kan niet voorkomen zonder A
o Voldoende: ?alleen niet genoeg voor conclusie? dia 40
= als A voorkomt, dan moet B ook voorkomen
o Psychische causaliteit + apperceptie
o Bewustzijn = activiteit
o Psychische <-> fysische causaliteit
1860 alternatieg → Fechner ‘Elementen der Psychophysik’
William James: zie nr 20
Edward Titchener: zie nr 21
Stromingen
Structuralisme
o Psy gehelen zijn samengesteld uit elementaire delen
o Taak psycholoog: bouwstenen ontdekken + hoe samengesteld tot psy gehelen
→ elementen = bewuste mentale inhouden
→ methode = systematische introspectie door sterk getrainde observatoren
4
