Thema 1.8 samenvatting Mondzorgkunde, Hogeschool Utrecht
Werkgroepleren
Werkcollege 1 en 2: Parodontitis
Adulte parodontitis: “adulte” heeft te maken met de classificatie op basis van leeftijd. Sinds 2020 wordt
de classificatie op basis van leeftijd niet meer gebruikt en is vervangen. De term kun je nog wel
tegenkomen.
Kennisclip:
Kenmerken van adult parodontitis:
• Patiënt is 36 jaar en ouder
• Bloedende gingiva, bloeding na sonderen
• Pocketvorming, de aanwezigheid van een verdiepte pocket (de sondeerdiepte is dieper dan 3mm)
• Afbraak van alveolair bot
Klinische kenmerken van de gingiva kunnen variëren:
Een felle rode kleur of juist nauwelijks een rode kleur.
Nauwelijks zwelling of juist uitgebreide zwelling.
Adult parodontitis is een plaque geassocieerde aandoening. Chronische gingivitis gaat altijd vooraf
aan adult parodontitis. Adult parodontitis zorgt voor verlies van bindweefsel aanhechting wat resulteert
in de afbraak van alveolair bot. Deze kenmerken zijn ook röntgenologisch zichtbaar:
Gezonde situatie: het botniveau ligt net iets onder de glazuur-cementgrens
Bij parodontitis: het kaakbot migreert naar apicaal. Dit kan resulteren in afbraak op horizontaal niveau
of afbraak op angulair niveau.
Horizontale afbraak → een horizontale lijn van het bot (voorbeeld front, afbraak is veel verder onder
de galzuur-dentinegrens)
Angulaire afbraak → kratervorming, schuine vorm van afbraak
Röntgenologisch moet er wel rekening mee worden gehouden met de onderschatting van de ernst
van de parodontitis. Het is een 2D beeld, als de corticale botplaten nog intact zijn (bij lokale en
beginnende botafbraak) kan er een onderschatting zijn van de mate van de ernst van botafbraak
(deze zijn vaak niet op röntgenfoto’s te zien). De botafbraak kan eerder worden waargenomen met
,een pocketsonde dan röntgenologisch zichtbaar is.
Beide zijn nodig voor het stellen van een goeie diagnose.
Kenmerken gevorderd parodontitis:
• Recessie van de gingiva
• Verhoogde mobiliteit (het los staan van de tanden en kiezen) doordat het houvast van de tand
minder wordt.
• Pathologische migratie van de gebitselementen (het verplaatsen van de elementen) dit kan zich
uiten in kipping of uitgroeiing.
Kipping → kantelen van het element
Uitgroeiing → het verder naar beneden zakken van het element
Hoofdstuk 9 Adulte (chronische) parodontitis
Naast bloeding kan er ook pus uit de pocket komen. De pus ontstaat doordat in de pocket grote
aantallen dode neutrofiele polymorfonucleaire leukocyten (PMN’s) opeenhopen.
Pas als de corticale botplaten in het afbraakproces betrokken zijn, zal ook de botafbraak
röntgenologisch zichtbaar worden.
Voor het bepalen van botafbraak op röntgenfoto’s zijn drie karakteristieken belangrijk:
• De mate van zwarting
• De aanwezigheid van de lamina dura
• De aanwezigheid van de ligament spleet (zwarte streepje binnen de lamina dura)
Bij afwezigheid van de lamina dura en de ligament spleet kan het te maken hebben met botafbraak.
Lokale en beginnende botafbraak waarbij nog de volledige corticale botplaten van de kaak aanwezig
zijn, zijn vaak niet op röntgenfoto’s te zien. Dit heeft vaak ook tot gevolg dat progressie van
parodontale afbraak eerder met de pocketsonde kan worden vastgesteld dan op röntgenfoto’s.
De botafbraak begint altijd tussen de corticale botplaten (midden approximaal).
Corticale botplaten: botplaten die aan de zijkant zitten tussen de buurelementen in het midden.
In eerste instantie zullen de buccale en linguale corticale botplaten niet zijn aangetast. Pas als deze
corticale botplaten in het afbraakproces betrokken zijn, zal ook de botafbraak röntgenologisch
zichtbaar worden.
Verschillende boteffecten:
De term wandig geeft aan hoeveel wanden bot er nog staat.
,• één wandig: er is aan één kant bot weg
• twee wandig: er is aan twee kanten bot weg
• drie wandig: er is aan drie kanten bot weg
• krater: tussen de twee corticale botplaten in, bot is weg tussen de twee elementen
De pathologische pocket
Kennisclip:
Pathologische pocket: een afwijkende of zieke pocket.
Sulcus: is de zwakste schakel in het parodontium. Het is een open verbinding tussen het interne en
het externe milieu in de mond, dit zorgt ervoor dat bacteriën vrij kunnen passeren van het externe naar
het interne milieu.
Het aanhechtingsepitheel: vormt de barrière tussen de mondholte en het parodontale ligament. Het
zorgt ervoor dat het parodontium beschermt word tegen infecties.
Onder het aanhechtingsepitheel bevindt zich de bindweefselaanhechting, waarin zich allerlei
verschillende vezeltjes en zenuwuiteinden bevinden.
Onder de bindweefselaanhechting zit het parodontaal ligament. In het parodontaal ligament zitten ook
weer allemaal verschillende vezeltjes → vezels van sharpey. De vezels van sharpey zijn verbonden
tussen het wortelcement en het alveolaire bot en die zorgen ervoor dat de tand goed vast blijft staan in
het kaakbot.
Het aanhechtingsepitheel heeft gezond onderliggend bindweefsel nodig maar door verdurende
veranderingen (bijvoorbeeld door gingivitis) zorgt dit ervoor dat de signalen onvoldoende doorgegeven
kunnen worden. Dit heeft als gevolg dat de bindweefselaanhechting zich richting apicaal gaat
migreren (richting de wortelpunt) om die signalen weer voldoende door te kunnen krijgen. Dit zorgt
ervoor dat de bindweefselaanhechting niet meer op de glazuur-cementgrens is aangehecht (zorgt
ervoor dat de sulcus van 0 tot 3mm is) maar dat die aanhecht op het wortelcement.
In het meest apicale gebied is nog een kort dun stukje aanhechtingsepitheel aanwezig. Onder
normale omstandigheden is deze afstand ongeveer 0,5 tot 2mm. Maar als er te hard met de
, pocketsonde in de pocket wordt geduwd, duw je als het ware hier doorheen en dan stijg je met de
pocketsonde op de bindweefselaanhechting. Dit alles (de zwelling van de gingiva, de apicale migratie
van de bindweefselaanhechting) zorgt ervoor dat er een verdiepte pocket ontstaat → een
pathologische pocket.
Boek:
Aanhechtingsepitheel heeft een gezond onderliggend bindweefsel nodig om intact te blijven. Bij
gingivitis ondergaat dit bindweefsel voortdurend veranderingen door de ontstekingsreactie. Hierdoor
krijgt dit epitheel onvoldoende signalen om te kunnen handhaven. Om weer in contact te komen met
bindweefsel dat wel voldoende signalen afgeeft om het aanhechtingsepitheel intact te houden,
migreert (verplaatst) het epitheel naar apicaal (naar de wortelpunt toe). Hierdoor is het
aanhechtingsepitheel niet langer op het glazuur aangehecht, maar op het wortelcement. In combinatie
met de zwelling van de gingiva ontstaat een verdiepte pathologische pocket. De pocketwand wordt
gevormd door pocketepitheel.
Pathogenese
Cytokinen→ kan het bot niet tegen, indirect effect.
Het aanhechtingsepitheel vormt een voldoende barrière tegen bacteriën. De productie van
chemotactische cytokine door de cellen van het aanhechtingsepitheel zorgt ervoor dat de PMN’s
migreren in de richting van de plaque en tot in de pocket hun fagocyterende (bacterie opeten en
verteren tot kleine stukjes) werk kunnen doen. Het aanhechtingsepitheel is permeabel (doorlaatbaar)
en het pocketepitheel in veel grotere mate. Hierdoor kunnen antigenen de parodontale weefsels
binnendringen → er ontstaat een chronische ontsteking.
Belangrijkste aspect van parodontitis → de afbraak van het parodontale ligament en het alveolaire bot.
De botafbraak is het gevolg van een verstoring van het evenwicht tussen botvorming en afbraak.
Etiologie en predisponerende factoren
Predisponerende factoren: risico factoren die langer bestaan en iemand kwetsbaarder maakt (leeftijd,
roken, aandoening).
Er is een verband tussen adulte parodontitis en de hoeveelheid supragingivale plaque.
De subgingivale flora word gedomineerd door gramnegatieve anaerobe staafjes en spirocheten.
Bacteriënsoorten die subgingivaal worden aangetroffen en sterk zijn geassocieerd met adulte
parodontitis:
• Porphyromonas gingivalis
• Tannerella forsythia
• Peptostreptococcus micros → nieuwe benaming is parvimonas micra
In iets mindere mate:
• Prevotella intermedia
• Fusobacterium nucleatum
• Aggregatibacter actinomycetemcomitans
Een belangrijk aspect in de etiologie van parodontitis is het vermogen van de gastheer om de met
parodontitis geassocieerde bacteriën op te ruimen (hoe goed kan het lichaam de ziekte makende
bacteriën opruimen). Hierbij spelen T-cellen een belangrijke rol.
T-cellen → zijn belangrijk voor de oproeping en activering van PMN’s.
Th-1-cellen → zorgen voor een toenamen van het vermogen van macrofagen om intra- en
extracellulaire pathogenen te doden/zorgen voor de toename voor het vermogen dat ze die
ziekteverwekker gaan opruimen.
Een Th-1-respons lijkt erop te wijzen dat een infectie onder controle gehouden kan worden (het
lichaam heeft het onder controle).
Chronische adulte parodontitis wordt gekenmerkt door een Th-2-respons, die de vorming van
antilichamen stimuleert. Als deze reactie eenmaal op gang is gekomen, dan kan de Th-2-respons de
Th-1-respons onderdrukken en andersom.
Omgevingsfactoren kunnen tot gevolg hebben dat de afweer niet optimaal is.
Roken
Als iemand rookt kunnen de PMN’s minder goed functioneren. Ook veroorzaak roken een
verminderde transmigratie door de bloedvatwand van de PMN’s en een verminderde functie in
Werkgroepleren
Werkcollege 1 en 2: Parodontitis
Adulte parodontitis: “adulte” heeft te maken met de classificatie op basis van leeftijd. Sinds 2020 wordt
de classificatie op basis van leeftijd niet meer gebruikt en is vervangen. De term kun je nog wel
tegenkomen.
Kennisclip:
Kenmerken van adult parodontitis:
• Patiënt is 36 jaar en ouder
• Bloedende gingiva, bloeding na sonderen
• Pocketvorming, de aanwezigheid van een verdiepte pocket (de sondeerdiepte is dieper dan 3mm)
• Afbraak van alveolair bot
Klinische kenmerken van de gingiva kunnen variëren:
Een felle rode kleur of juist nauwelijks een rode kleur.
Nauwelijks zwelling of juist uitgebreide zwelling.
Adult parodontitis is een plaque geassocieerde aandoening. Chronische gingivitis gaat altijd vooraf
aan adult parodontitis. Adult parodontitis zorgt voor verlies van bindweefsel aanhechting wat resulteert
in de afbraak van alveolair bot. Deze kenmerken zijn ook röntgenologisch zichtbaar:
Gezonde situatie: het botniveau ligt net iets onder de glazuur-cementgrens
Bij parodontitis: het kaakbot migreert naar apicaal. Dit kan resulteren in afbraak op horizontaal niveau
of afbraak op angulair niveau.
Horizontale afbraak → een horizontale lijn van het bot (voorbeeld front, afbraak is veel verder onder
de galzuur-dentinegrens)
Angulaire afbraak → kratervorming, schuine vorm van afbraak
Röntgenologisch moet er wel rekening mee worden gehouden met de onderschatting van de ernst
van de parodontitis. Het is een 2D beeld, als de corticale botplaten nog intact zijn (bij lokale en
beginnende botafbraak) kan er een onderschatting zijn van de mate van de ernst van botafbraak
(deze zijn vaak niet op röntgenfoto’s te zien). De botafbraak kan eerder worden waargenomen met
,een pocketsonde dan röntgenologisch zichtbaar is.
Beide zijn nodig voor het stellen van een goeie diagnose.
Kenmerken gevorderd parodontitis:
• Recessie van de gingiva
• Verhoogde mobiliteit (het los staan van de tanden en kiezen) doordat het houvast van de tand
minder wordt.
• Pathologische migratie van de gebitselementen (het verplaatsen van de elementen) dit kan zich
uiten in kipping of uitgroeiing.
Kipping → kantelen van het element
Uitgroeiing → het verder naar beneden zakken van het element
Hoofdstuk 9 Adulte (chronische) parodontitis
Naast bloeding kan er ook pus uit de pocket komen. De pus ontstaat doordat in de pocket grote
aantallen dode neutrofiele polymorfonucleaire leukocyten (PMN’s) opeenhopen.
Pas als de corticale botplaten in het afbraakproces betrokken zijn, zal ook de botafbraak
röntgenologisch zichtbaar worden.
Voor het bepalen van botafbraak op röntgenfoto’s zijn drie karakteristieken belangrijk:
• De mate van zwarting
• De aanwezigheid van de lamina dura
• De aanwezigheid van de ligament spleet (zwarte streepje binnen de lamina dura)
Bij afwezigheid van de lamina dura en de ligament spleet kan het te maken hebben met botafbraak.
Lokale en beginnende botafbraak waarbij nog de volledige corticale botplaten van de kaak aanwezig
zijn, zijn vaak niet op röntgenfoto’s te zien. Dit heeft vaak ook tot gevolg dat progressie van
parodontale afbraak eerder met de pocketsonde kan worden vastgesteld dan op röntgenfoto’s.
De botafbraak begint altijd tussen de corticale botplaten (midden approximaal).
Corticale botplaten: botplaten die aan de zijkant zitten tussen de buurelementen in het midden.
In eerste instantie zullen de buccale en linguale corticale botplaten niet zijn aangetast. Pas als deze
corticale botplaten in het afbraakproces betrokken zijn, zal ook de botafbraak röntgenologisch
zichtbaar worden.
Verschillende boteffecten:
De term wandig geeft aan hoeveel wanden bot er nog staat.
,• één wandig: er is aan één kant bot weg
• twee wandig: er is aan twee kanten bot weg
• drie wandig: er is aan drie kanten bot weg
• krater: tussen de twee corticale botplaten in, bot is weg tussen de twee elementen
De pathologische pocket
Kennisclip:
Pathologische pocket: een afwijkende of zieke pocket.
Sulcus: is de zwakste schakel in het parodontium. Het is een open verbinding tussen het interne en
het externe milieu in de mond, dit zorgt ervoor dat bacteriën vrij kunnen passeren van het externe naar
het interne milieu.
Het aanhechtingsepitheel: vormt de barrière tussen de mondholte en het parodontale ligament. Het
zorgt ervoor dat het parodontium beschermt word tegen infecties.
Onder het aanhechtingsepitheel bevindt zich de bindweefselaanhechting, waarin zich allerlei
verschillende vezeltjes en zenuwuiteinden bevinden.
Onder de bindweefselaanhechting zit het parodontaal ligament. In het parodontaal ligament zitten ook
weer allemaal verschillende vezeltjes → vezels van sharpey. De vezels van sharpey zijn verbonden
tussen het wortelcement en het alveolaire bot en die zorgen ervoor dat de tand goed vast blijft staan in
het kaakbot.
Het aanhechtingsepitheel heeft gezond onderliggend bindweefsel nodig maar door verdurende
veranderingen (bijvoorbeeld door gingivitis) zorgt dit ervoor dat de signalen onvoldoende doorgegeven
kunnen worden. Dit heeft als gevolg dat de bindweefselaanhechting zich richting apicaal gaat
migreren (richting de wortelpunt) om die signalen weer voldoende door te kunnen krijgen. Dit zorgt
ervoor dat de bindweefselaanhechting niet meer op de glazuur-cementgrens is aangehecht (zorgt
ervoor dat de sulcus van 0 tot 3mm is) maar dat die aanhecht op het wortelcement.
In het meest apicale gebied is nog een kort dun stukje aanhechtingsepitheel aanwezig. Onder
normale omstandigheden is deze afstand ongeveer 0,5 tot 2mm. Maar als er te hard met de
, pocketsonde in de pocket wordt geduwd, duw je als het ware hier doorheen en dan stijg je met de
pocketsonde op de bindweefselaanhechting. Dit alles (de zwelling van de gingiva, de apicale migratie
van de bindweefselaanhechting) zorgt ervoor dat er een verdiepte pocket ontstaat → een
pathologische pocket.
Boek:
Aanhechtingsepitheel heeft een gezond onderliggend bindweefsel nodig om intact te blijven. Bij
gingivitis ondergaat dit bindweefsel voortdurend veranderingen door de ontstekingsreactie. Hierdoor
krijgt dit epitheel onvoldoende signalen om te kunnen handhaven. Om weer in contact te komen met
bindweefsel dat wel voldoende signalen afgeeft om het aanhechtingsepitheel intact te houden,
migreert (verplaatst) het epitheel naar apicaal (naar de wortelpunt toe). Hierdoor is het
aanhechtingsepitheel niet langer op het glazuur aangehecht, maar op het wortelcement. In combinatie
met de zwelling van de gingiva ontstaat een verdiepte pathologische pocket. De pocketwand wordt
gevormd door pocketepitheel.
Pathogenese
Cytokinen→ kan het bot niet tegen, indirect effect.
Het aanhechtingsepitheel vormt een voldoende barrière tegen bacteriën. De productie van
chemotactische cytokine door de cellen van het aanhechtingsepitheel zorgt ervoor dat de PMN’s
migreren in de richting van de plaque en tot in de pocket hun fagocyterende (bacterie opeten en
verteren tot kleine stukjes) werk kunnen doen. Het aanhechtingsepitheel is permeabel (doorlaatbaar)
en het pocketepitheel in veel grotere mate. Hierdoor kunnen antigenen de parodontale weefsels
binnendringen → er ontstaat een chronische ontsteking.
Belangrijkste aspect van parodontitis → de afbraak van het parodontale ligament en het alveolaire bot.
De botafbraak is het gevolg van een verstoring van het evenwicht tussen botvorming en afbraak.
Etiologie en predisponerende factoren
Predisponerende factoren: risico factoren die langer bestaan en iemand kwetsbaarder maakt (leeftijd,
roken, aandoening).
Er is een verband tussen adulte parodontitis en de hoeveelheid supragingivale plaque.
De subgingivale flora word gedomineerd door gramnegatieve anaerobe staafjes en spirocheten.
Bacteriënsoorten die subgingivaal worden aangetroffen en sterk zijn geassocieerd met adulte
parodontitis:
• Porphyromonas gingivalis
• Tannerella forsythia
• Peptostreptococcus micros → nieuwe benaming is parvimonas micra
In iets mindere mate:
• Prevotella intermedia
• Fusobacterium nucleatum
• Aggregatibacter actinomycetemcomitans
Een belangrijk aspect in de etiologie van parodontitis is het vermogen van de gastheer om de met
parodontitis geassocieerde bacteriën op te ruimen (hoe goed kan het lichaam de ziekte makende
bacteriën opruimen). Hierbij spelen T-cellen een belangrijke rol.
T-cellen → zijn belangrijk voor de oproeping en activering van PMN’s.
Th-1-cellen → zorgen voor een toenamen van het vermogen van macrofagen om intra- en
extracellulaire pathogenen te doden/zorgen voor de toename voor het vermogen dat ze die
ziekteverwekker gaan opruimen.
Een Th-1-respons lijkt erop te wijzen dat een infectie onder controle gehouden kan worden (het
lichaam heeft het onder controle).
Chronische adulte parodontitis wordt gekenmerkt door een Th-2-respons, die de vorming van
antilichamen stimuleert. Als deze reactie eenmaal op gang is gekomen, dan kan de Th-2-respons de
Th-1-respons onderdrukken en andersom.
Omgevingsfactoren kunnen tot gevolg hebben dat de afweer niet optimaal is.
Roken
Als iemand rookt kunnen de PMN’s minder goed functioneren. Ook veroorzaak roken een
verminderde transmigratie door de bloedvatwand van de PMN’s en een verminderde functie in
