SAMENVATTING: SAMENLEVING, FEITEN EN PROBLEMEN
INHOUDSOPGAVE
LES 1: INLEIDING ............................................................................................................................................. 2
DE ORDENING VAN DE SAMENLEVING ........................................................................................................................... 2
CORONA EN DE WELVAARTSSTAAT ................................................................................................................................ 3
DE WELVAARTSSTAAT ................................................................................................................................................ 4
KENMERKEN VAN DE WELVAARTSSTAAT ......................................................................................................................... 6
(1) Hoge materiële welvaart en levensstandaard ........................................................................................... 7
(2) Optreden van de overheid gericht op effectieve waarborging van sociale grondrechten ......................... 8
(3) Subsidiariteit .............................................................................................................................................. 9
(4) de parlementaire democratie................................................................................................................... 10
(5) welvaartsstaat nationaal en internationaal............................................................................................. 11
(6) gelaagde welvaartsstaat .......................................................................................................................... 11
(7) de welvaartsstaat verbindt brijheid, gelijkheid en broederlijkheid .......................................................... 11
CONCLUSIE ............................................................................................................................................................ 12
1
,LES 1: INLEIDING
DE ORDENING VAN DE SAMENLEVING
• Begrip “Welfare state” is ontstaan na de 2de wereldoorlog: tijdens de oorlog sprak men van
de “War state”
• De term welvaartsstaat is een vrij letterlijke vertaling van het Engelse begrip Welfare state
o Welfare: het zich goed bevinden, welvarend zijn
o State: toestand
• De Nederlandse vertaling is dus niet helemaal correct
• In Nederland: verzorgingsstaat of welzijnssamenleving
o De staat zorgt voor de burgers met uitkeringen, zorg, ...
o Belicht niet alleen de materiële welvaart maar ook het welzijn
• Sociale markteconomie: samengaan van het economische en het sociale
o Werking van de vrije markt en sociale overheidssector zijn afhankelijk van elkaar
• Gemengde economie
o Vrije markt, overheidsinterventie en de overheidssector bestaan naast elkaar en
hebben elkaar nodig
• Welvaartskapitalisme
o Gedachte van de gemengde economie: het is een kapitalistische markt
• Welvaartsdemocratie
o Dimensie van de parlementaire democratie (democratische besluitvorming)
• Consumptiemaatschappij
o Centrale rol van consumptie als leidraad voor maatschappelijke handelen
• Overvloedmaatschappij
o Wijst op hoge productiemogelijkheden van onze samenleving
• Recentere begrippen
• Sociale investeringsstaat
o De staat zorgt niet alleen voor de burgers maar investeert ook in hen (door bv
universiteiten, ...)
• Actieve welvaartsstaat
o De staat activeert mensen ook om een verantwoordelijke rol op te nemen in de
samenleving
2
,CORONA EN DE WELVAARTSSTAAT
• De welvaartsstaat is nu meer dan ooit van enorme betekenis gebleken
• Instituties van de welvaartsstaat zorgen ervoor dat de samenleving toch blijft draaien
o Systeem van gezondheidszorg heeft snel geschakeld om de toevloed van patiënten
op te nemen, etc
o Maar ook voedselbanken hebben belangrijke rol voor mensen die niet kunnen
terugvallen op systemen van de welvaartsstaat
• Voor de coronacrisis beseften veel mensen het belang en de centraliteit van systemen van
gezondheidszorg en werkloosheidsuitkeringen niet
• Dip in bbp is veel sterker tijdens de coronacrisis dan door de financiële crisis in 2008
• Half maart vorig jaar waren er 600 tot 700 duizend tijdelijk werklozen door de crisis
• De welvaartsstaat ondersteunt de economie en de getroffen burgers
• De coronacrisis herinnert ons aan het Sociaal Pact 1944
o Ontstaan na de crisis in de jaren ’30: de droom dat kapitalistische groei en sociale
herverdeling zouden leiden tot betere leefomstandigheden voor iedereen
• Hopelijk is ook de coronacrisis een changemaker om een aantal van de onopgeloste
problemen in de welvaartsstaat op te lossen
3
, • Coronacrisis vergroot de ongelijkheden
DE WELVAARTSSTAAT
• De welvaartsstaat gaat over welvaart en verdeling door middel van:
• De vrijemarkteconomie
• Met belangrijke sociale correcties om de ongelijkheid gecreëerd door het kapitalisme af te
zwakken en om te zetten in welvaartsgroei
o Sociale correcties: sociale zekerheid, arbeidsrecht, fiscaliteit, gezondheidszorgen,
onderwijs, kinderopvang, …
• Wederzijdse afhankelijkheid tussen het sociale en het economische: méér dan sociale
correcties achteraf
o “The welfare state is an essential basis for human flourishing in capitalist society and
an essential basis for capitalist flourishing in human society”
o Idee van afhankelijkheid en symbiose van de welvaartsstaat en het kapitalisme
• Maar de welvaartsstaat staat ook voor grote uitdagingen van onopgeloste problemen:
• Armoede niet opgelost
• Ongelijkheid neemt in veel welvaartsstaten toe
• Structurele ondertewerkstelling van lager geschoolden
• Groei en geluk gaan niet langer samen
• Grenzen aan de groei
• Wereldwijde ongelijkheden
4
,• (1) Armoede niet opgelost
o 16,4% van de Belgen hebben een ontoereikend inkomen
• (2) Ongelijkheid neemt in veel welvaartsstaten toe
o Is sterk teruggedrongen geweest door de verzorgingsstaat in de jaren ‘50/’60
o Maar de voorbije decennia is er een toename
• (3) Structurele ondertewerkstelling van lager geschoolden
• (4) Groei en geluk gaan niet langer samen
o Easterlin’s paradox: geluk stijgt niet meer vanaf een bepaald niveau van welvaart
o In armere landen gaat het stijgen van de welvaart dus wel nog gepaard met het
stijgen van geluk, maar in rijke landen is dit niet het geval
5
, • (5) Grenzen aan de groei
o Heeft te maken met onze ecologische voetafdruk
o Club van Rome – Rapport Limits to growth, 1972:
“If the present growth trends in world population, industrialisation, pollution, food
production, and resource depletion continue unchanged, the limits to growth on this
planet will be reached sometime within the next one hundred years. The most
probable result will be a rather sudden and uncontrollable decline in both population
and industrial capacity.”
o Gele hesjes: naar aanleiding van de verhoging van de brandstofaccijns en de
stijgende kosten van het levensonderhoud
• (6) Wereldwijde ongelijkheden
o “De Olifantencurve”
o Geeft de verandering in inkomen weer van 1988 tot 2008
KENMERKEN VAN DE WELVAARTSSTAAT
• “De welvaartsstaat is de samenlevingsvorm van markteconomieën waarbij burgerlijke, politieke en
sociale grondrechten van de burger, met het oog op zijn materiële welvaart en de bevordering van zijn
kansen tot ontplooiing, binnen een wettelijk kader, effectief (dat wil zeggen door de inzet van
beleidsinstrumenten en -technieken) worden gewaarborgd. De welvaartsstaat is een eigen type van
welvaartsverdeling en een eigen type van beleid en besluitvorming daarrond.”
• Hoge materiële welvaart en levensstandaard
• Optreden van de overheid gericht op effectieve waarborging van sociale grondrechten
• Subsidiariteit
• Parlementaire democratie
• Welvaartsstaat is nationaal en internationaal
• Gelaagde welvaartsstaat
• De welvaartsstaat verbindt vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid
6
INHOUDSOPGAVE
LES 1: INLEIDING ............................................................................................................................................. 2
DE ORDENING VAN DE SAMENLEVING ........................................................................................................................... 2
CORONA EN DE WELVAARTSSTAAT ................................................................................................................................ 3
DE WELVAARTSSTAAT ................................................................................................................................................ 4
KENMERKEN VAN DE WELVAARTSSTAAT ......................................................................................................................... 6
(1) Hoge materiële welvaart en levensstandaard ........................................................................................... 7
(2) Optreden van de overheid gericht op effectieve waarborging van sociale grondrechten ......................... 8
(3) Subsidiariteit .............................................................................................................................................. 9
(4) de parlementaire democratie................................................................................................................... 10
(5) welvaartsstaat nationaal en internationaal............................................................................................. 11
(6) gelaagde welvaartsstaat .......................................................................................................................... 11
(7) de welvaartsstaat verbindt brijheid, gelijkheid en broederlijkheid .......................................................... 11
CONCLUSIE ............................................................................................................................................................ 12
1
,LES 1: INLEIDING
DE ORDENING VAN DE SAMENLEVING
• Begrip “Welfare state” is ontstaan na de 2de wereldoorlog: tijdens de oorlog sprak men van
de “War state”
• De term welvaartsstaat is een vrij letterlijke vertaling van het Engelse begrip Welfare state
o Welfare: het zich goed bevinden, welvarend zijn
o State: toestand
• De Nederlandse vertaling is dus niet helemaal correct
• In Nederland: verzorgingsstaat of welzijnssamenleving
o De staat zorgt voor de burgers met uitkeringen, zorg, ...
o Belicht niet alleen de materiële welvaart maar ook het welzijn
• Sociale markteconomie: samengaan van het economische en het sociale
o Werking van de vrije markt en sociale overheidssector zijn afhankelijk van elkaar
• Gemengde economie
o Vrije markt, overheidsinterventie en de overheidssector bestaan naast elkaar en
hebben elkaar nodig
• Welvaartskapitalisme
o Gedachte van de gemengde economie: het is een kapitalistische markt
• Welvaartsdemocratie
o Dimensie van de parlementaire democratie (democratische besluitvorming)
• Consumptiemaatschappij
o Centrale rol van consumptie als leidraad voor maatschappelijke handelen
• Overvloedmaatschappij
o Wijst op hoge productiemogelijkheden van onze samenleving
• Recentere begrippen
• Sociale investeringsstaat
o De staat zorgt niet alleen voor de burgers maar investeert ook in hen (door bv
universiteiten, ...)
• Actieve welvaartsstaat
o De staat activeert mensen ook om een verantwoordelijke rol op te nemen in de
samenleving
2
,CORONA EN DE WELVAARTSSTAAT
• De welvaartsstaat is nu meer dan ooit van enorme betekenis gebleken
• Instituties van de welvaartsstaat zorgen ervoor dat de samenleving toch blijft draaien
o Systeem van gezondheidszorg heeft snel geschakeld om de toevloed van patiënten
op te nemen, etc
o Maar ook voedselbanken hebben belangrijke rol voor mensen die niet kunnen
terugvallen op systemen van de welvaartsstaat
• Voor de coronacrisis beseften veel mensen het belang en de centraliteit van systemen van
gezondheidszorg en werkloosheidsuitkeringen niet
• Dip in bbp is veel sterker tijdens de coronacrisis dan door de financiële crisis in 2008
• Half maart vorig jaar waren er 600 tot 700 duizend tijdelijk werklozen door de crisis
• De welvaartsstaat ondersteunt de economie en de getroffen burgers
• De coronacrisis herinnert ons aan het Sociaal Pact 1944
o Ontstaan na de crisis in de jaren ’30: de droom dat kapitalistische groei en sociale
herverdeling zouden leiden tot betere leefomstandigheden voor iedereen
• Hopelijk is ook de coronacrisis een changemaker om een aantal van de onopgeloste
problemen in de welvaartsstaat op te lossen
3
, • Coronacrisis vergroot de ongelijkheden
DE WELVAARTSSTAAT
• De welvaartsstaat gaat over welvaart en verdeling door middel van:
• De vrijemarkteconomie
• Met belangrijke sociale correcties om de ongelijkheid gecreëerd door het kapitalisme af te
zwakken en om te zetten in welvaartsgroei
o Sociale correcties: sociale zekerheid, arbeidsrecht, fiscaliteit, gezondheidszorgen,
onderwijs, kinderopvang, …
• Wederzijdse afhankelijkheid tussen het sociale en het economische: méér dan sociale
correcties achteraf
o “The welfare state is an essential basis for human flourishing in capitalist society and
an essential basis for capitalist flourishing in human society”
o Idee van afhankelijkheid en symbiose van de welvaartsstaat en het kapitalisme
• Maar de welvaartsstaat staat ook voor grote uitdagingen van onopgeloste problemen:
• Armoede niet opgelost
• Ongelijkheid neemt in veel welvaartsstaten toe
• Structurele ondertewerkstelling van lager geschoolden
• Groei en geluk gaan niet langer samen
• Grenzen aan de groei
• Wereldwijde ongelijkheden
4
,• (1) Armoede niet opgelost
o 16,4% van de Belgen hebben een ontoereikend inkomen
• (2) Ongelijkheid neemt in veel welvaartsstaten toe
o Is sterk teruggedrongen geweest door de verzorgingsstaat in de jaren ‘50/’60
o Maar de voorbije decennia is er een toename
• (3) Structurele ondertewerkstelling van lager geschoolden
• (4) Groei en geluk gaan niet langer samen
o Easterlin’s paradox: geluk stijgt niet meer vanaf een bepaald niveau van welvaart
o In armere landen gaat het stijgen van de welvaart dus wel nog gepaard met het
stijgen van geluk, maar in rijke landen is dit niet het geval
5
, • (5) Grenzen aan de groei
o Heeft te maken met onze ecologische voetafdruk
o Club van Rome – Rapport Limits to growth, 1972:
“If the present growth trends in world population, industrialisation, pollution, food
production, and resource depletion continue unchanged, the limits to growth on this
planet will be reached sometime within the next one hundred years. The most
probable result will be a rather sudden and uncontrollable decline in both population
and industrial capacity.”
o Gele hesjes: naar aanleiding van de verhoging van de brandstofaccijns en de
stijgende kosten van het levensonderhoud
• (6) Wereldwijde ongelijkheden
o “De Olifantencurve”
o Geeft de verandering in inkomen weer van 1988 tot 2008
KENMERKEN VAN DE WELVAARTSSTAAT
• “De welvaartsstaat is de samenlevingsvorm van markteconomieën waarbij burgerlijke, politieke en
sociale grondrechten van de burger, met het oog op zijn materiële welvaart en de bevordering van zijn
kansen tot ontplooiing, binnen een wettelijk kader, effectief (dat wil zeggen door de inzet van
beleidsinstrumenten en -technieken) worden gewaarborgd. De welvaartsstaat is een eigen type van
welvaartsverdeling en een eigen type van beleid en besluitvorming daarrond.”
• Hoge materiële welvaart en levensstandaard
• Optreden van de overheid gericht op effectieve waarborging van sociale grondrechten
• Subsidiariteit
• Parlementaire democratie
• Welvaartsstaat is nationaal en internationaal
• Gelaagde welvaartsstaat
• De welvaartsstaat verbindt vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid
6
