BOEKJE OBSERVEREN EN RAPPORTEREN
Hoofdstuk 1: observeren, eenvoudig … of toch niet?
1.1 Wat is observeren in het dagelijks leven?
Alledaags observeren /dagdagelijkse observatie = voortdurend & ongemerkt waarnemen, verwerken
& interpreteren vd zintuigelijke prikkels. Observeren om eigen & anderen hun gedrag te begrijpen
Doelen: info verzamelen over:
- Anderen
- Relaties en situaties
- Jezelf (zelfobservatie en afgeleide observatie)
Je maakt voortdurend onbewust gebruik van deze informatiestroom om de manier waarop je je
gedraagt en uitdrukt af te stemmen op de anderen en de omgeving
1.1.1 Wat observeer je dagelijks?
Wanneer je direct met de ander communiceert, observeer je ook overige zaken die je eerste
waarneming verfijnen
• Verbale gedrag = dit bevat alles wat de persoon in woorden uitdrukt, toch blijf je onbewust het
non-verbale gedrag vd persoon waarnemen
• Non-verbale gedrag = omvat alle signalen die we niet in woorden uitdrukken, zoals
gelaatsuitdrukking, oogcontact, lichaamshouding, gebaren en bewegingen
• Paraverbaal gedrag = stemhoogte, ritme en toon
1.1.2 Waarom observeer je in het leven van alledag?
Ontmoeting met een onbekende
→ eerste indruk: uit je allereerste waarneming vd persoon bouw je direct gedachten & gevoelens op
• Observeren doe je op die manier om je snel sociaal te plaatsen tov anderen
Observeren heeft meerdere doelen: je krijgt info over:
- Anderen, met wie je al dan niet communiceert
- Relaties en situaties, waarbij je al dan niet betrokken bent
- Jezelf, vooral door zelfobservatie en zogeheten ‘afgeleide’ observatie
• Zelfobservatie = de waarneming van je eigen gedrag en innerlijke prikkels
• Afgeleide observatie = jouw waarneming van hoe anderen zich ten opzichte van jou verhouden,
waaruit jij ‘afleidt’ wat zij over jou denken en voelen
Conclusie: je observeert om je eigen gedrag en dat van anderen te begrijpen, dit helpt je om je
interacties met je omgeving direct te kunnen sturen
1.1.3 Hoe loop het dagelijkse observeren?
Spiegelneuronen = hersencellen die actief worden wnr je observeert wat iem doet. Ze zijn gelegen id
delen vh brein die ook actief zijn wnr je zelf handelt. Ze ‘spiegelen’ dus de handelingen v anderen
1
,alleen mr door observatie, al handel je zelf nt (zelf wnr je iem gevoelens observeert)
• Attributie = proces waarbij je voortdurend observaties van datgene wat bij jezelf, bij de ander of
tijdens interacties waarneemt, bv op de werkplek, thuis of met vrienden interpreteert
→ psychologie
→ gebeurt niet toevallig: volgens strategieën die vastleggen op welke manier je gedragingen
interpreteert
1.2 Hoe verschillen alledaags en professioneel observeren?
Observeren betekend letterlijk: in acht nemen of waarnemen
• Waarnemen: bestaat zuiver gesteld uit het opnemen van prikkels met zintuigen
→ afh vd prikkels gaat het om versch zintuigen (zicht, gehoor, reuk, tast en smaakzin)
→ ook innerlijke gewaarwording (bv pijn, jeuk, warmte)
Omdat alledaags observeren gebeurt zonder dat je er bewust bij stilstaat, heeft het beperkingen:
• Selectiviteit vd alledaagse waarneming = ons brein kan altijd maar een deel vd beschikbare
zintuigelijke informatie verwerken
• Subjectiviteit vd alledaagse waarneming = met name de onopgemerkte verwerking van je
waarnemingen ondergaat heel wat vertekeningen. Anders gesteld, door de automatische
werking vj brein geef je spontaan direct richting en betekenis aan je waarnemingen
Alledaags observeren = onbewuste, subjectief, continu en impliciet persoon-, situatie- en
momentgebonden proces van gedragswaarneming en interpretatie
- Doel: waarneming stuurt ongemerkt continu je denken, voelen en handelen
- Methode: automatische selectie, registratie en interpretatie van prikkels + fouten in de
waarneming spelen ongemerkt een rol
- Resultaat: continu handelen vanuit onbewuste interpretatie
Professioneel observeren = bewust en met doelgerichte aandacht via zintuigen waarnemingsprikkels
in zich opnemen en verwerken
- Doel: doelgerichte waarneming vanuit j observatievraag die leidt tt e geïnformeerd
handelingsbesluit
- Methode: aantoonbaar standvastig en geldig waarnemen + eerst waarnemen dan interpreteren
+ waarnemings-, denk – en voelfouten kennen en wegwerken
- Resultaat: interpretaties verantwoorden + besluiten & handelingen ook systematisch
verantwoorden vanuit je observaties + mondeling of schriftelijk rapporteren om vraag- en
oplossingsgericht te communiceren
- Via alle zintuigen
- Communiceerbaar via registraties, maar let op: observatie is per definitie een cognitief en
emotioneel gestuurd proces van infoverwerking
Gelijkenissen:
- Doel is info verkrijgen over omgeving, situaties, relaties gedrag van anderen en jezelf
- Bias dr werking zintuigen, variaties aandacht & geheugen, eigen denken & voelen, blinde vlekken
- Gevoelig voor vertekeningen / bias: voel- en denkwijze, cognitieve en emotionele werking vh
brein, de waarneming zelf
• Observeren in het dagelijks leven: subjectief, continu en impliciet persoons, - situatie, - en
moment gebonden proces van waarneming en interpretatie
2
, • Beroepsmatig observeren: zoveel mogelijk objectieve info uit je waarneming halen om vakkundig
te kunnen handelen
Verschillen:
Alledaags Professioneel
• Continu • Doelgericht en bewust
• Subjectief en interpretatief • Zo objectief mogelijk, registratie en
• Situatie- en momentgebonden interpretatie gebeuren los van elkaar
• Communiceerbaar via rapportage
1.3 Hoe leer je professioneel handelen? 4 kwaliteitseisen
1. Bewust info opnemen
2. Doelgerichte aandacht
3. Observeren met zintuigen
4. Wil info observaties registreren en communiceren
Hoofdstuk 2: Professioneel observeren: waarom, wanneer, wat, … hoe?
2.1 Waarom observeren?
→ zicht krijgen, letterlijk en figuurlijk, op het gedrag van anderen en jezelf
In het werkveld:
• Wetenschappelijke methode: om gedragsinfo te verzamelen
→ zo maak je gebruik v observatie om gedrag waar te nemen, te ordenen en te begrijpen
• Einddoel = voorspellen v gedrag
Definitie (uitgebreid) = het verzamelen en ordenen v waarneembaar gedrag, vooral door de visuele
en aanvullend auditieve waarneming. De observatie gebeurt id natuurlijke omgeving vd persoon
zonder of met minimale controle op het gedrag door de observator.
• Hoofddoel v observeren:
Algemeen: observeren om info te krijgen over gedrag ‘zoals het zich in de werkelijkheid voordoet’
→ beschrijvend observeren: je wilt een beeld schetsen van samenhangen tussen gedragingen, bij
één of tss meerdere personen, je wil ook ontdekken hoe gedrag samenhangt met de omgeving
→ toetsend observeren: je stelt dan hypothesen op
Hypothese = toetsbare verwachting of voorspelling van hoe h gedrag zich zal voordoen in een situatie
2.2 Wanneer en wat observeren?
Wanneer niet mogelijk om te observeren
- Gedrag speelt zich niet af om het moment zelf
- Gedragingen zijn niet frequent of onvoorspelbaar
→ toch info over gedrag verzamelen, dan moet je in gesprek of met vragenlijst peilen naar
herinneringen, plannen voor de toekomst of voorspellingen
Observatie minder geschikt of praktisch nauwelijks te doen wnr j info wilt over e groot aantal pers
Observatie ook minder geschikt voor weinig toegankelijke onderwerpen
- Intieme of taboeonderwerpen
- Cognities en emoties minder geschikt om te observeren
3
Hoofdstuk 1: observeren, eenvoudig … of toch niet?
1.1 Wat is observeren in het dagelijks leven?
Alledaags observeren /dagdagelijkse observatie = voortdurend & ongemerkt waarnemen, verwerken
& interpreteren vd zintuigelijke prikkels. Observeren om eigen & anderen hun gedrag te begrijpen
Doelen: info verzamelen over:
- Anderen
- Relaties en situaties
- Jezelf (zelfobservatie en afgeleide observatie)
Je maakt voortdurend onbewust gebruik van deze informatiestroom om de manier waarop je je
gedraagt en uitdrukt af te stemmen op de anderen en de omgeving
1.1.1 Wat observeer je dagelijks?
Wanneer je direct met de ander communiceert, observeer je ook overige zaken die je eerste
waarneming verfijnen
• Verbale gedrag = dit bevat alles wat de persoon in woorden uitdrukt, toch blijf je onbewust het
non-verbale gedrag vd persoon waarnemen
• Non-verbale gedrag = omvat alle signalen die we niet in woorden uitdrukken, zoals
gelaatsuitdrukking, oogcontact, lichaamshouding, gebaren en bewegingen
• Paraverbaal gedrag = stemhoogte, ritme en toon
1.1.2 Waarom observeer je in het leven van alledag?
Ontmoeting met een onbekende
→ eerste indruk: uit je allereerste waarneming vd persoon bouw je direct gedachten & gevoelens op
• Observeren doe je op die manier om je snel sociaal te plaatsen tov anderen
Observeren heeft meerdere doelen: je krijgt info over:
- Anderen, met wie je al dan niet communiceert
- Relaties en situaties, waarbij je al dan niet betrokken bent
- Jezelf, vooral door zelfobservatie en zogeheten ‘afgeleide’ observatie
• Zelfobservatie = de waarneming van je eigen gedrag en innerlijke prikkels
• Afgeleide observatie = jouw waarneming van hoe anderen zich ten opzichte van jou verhouden,
waaruit jij ‘afleidt’ wat zij over jou denken en voelen
Conclusie: je observeert om je eigen gedrag en dat van anderen te begrijpen, dit helpt je om je
interacties met je omgeving direct te kunnen sturen
1.1.3 Hoe loop het dagelijkse observeren?
Spiegelneuronen = hersencellen die actief worden wnr je observeert wat iem doet. Ze zijn gelegen id
delen vh brein die ook actief zijn wnr je zelf handelt. Ze ‘spiegelen’ dus de handelingen v anderen
1
,alleen mr door observatie, al handel je zelf nt (zelf wnr je iem gevoelens observeert)
• Attributie = proces waarbij je voortdurend observaties van datgene wat bij jezelf, bij de ander of
tijdens interacties waarneemt, bv op de werkplek, thuis of met vrienden interpreteert
→ psychologie
→ gebeurt niet toevallig: volgens strategieën die vastleggen op welke manier je gedragingen
interpreteert
1.2 Hoe verschillen alledaags en professioneel observeren?
Observeren betekend letterlijk: in acht nemen of waarnemen
• Waarnemen: bestaat zuiver gesteld uit het opnemen van prikkels met zintuigen
→ afh vd prikkels gaat het om versch zintuigen (zicht, gehoor, reuk, tast en smaakzin)
→ ook innerlijke gewaarwording (bv pijn, jeuk, warmte)
Omdat alledaags observeren gebeurt zonder dat je er bewust bij stilstaat, heeft het beperkingen:
• Selectiviteit vd alledaagse waarneming = ons brein kan altijd maar een deel vd beschikbare
zintuigelijke informatie verwerken
• Subjectiviteit vd alledaagse waarneming = met name de onopgemerkte verwerking van je
waarnemingen ondergaat heel wat vertekeningen. Anders gesteld, door de automatische
werking vj brein geef je spontaan direct richting en betekenis aan je waarnemingen
Alledaags observeren = onbewuste, subjectief, continu en impliciet persoon-, situatie- en
momentgebonden proces van gedragswaarneming en interpretatie
- Doel: waarneming stuurt ongemerkt continu je denken, voelen en handelen
- Methode: automatische selectie, registratie en interpretatie van prikkels + fouten in de
waarneming spelen ongemerkt een rol
- Resultaat: continu handelen vanuit onbewuste interpretatie
Professioneel observeren = bewust en met doelgerichte aandacht via zintuigen waarnemingsprikkels
in zich opnemen en verwerken
- Doel: doelgerichte waarneming vanuit j observatievraag die leidt tt e geïnformeerd
handelingsbesluit
- Methode: aantoonbaar standvastig en geldig waarnemen + eerst waarnemen dan interpreteren
+ waarnemings-, denk – en voelfouten kennen en wegwerken
- Resultaat: interpretaties verantwoorden + besluiten & handelingen ook systematisch
verantwoorden vanuit je observaties + mondeling of schriftelijk rapporteren om vraag- en
oplossingsgericht te communiceren
- Via alle zintuigen
- Communiceerbaar via registraties, maar let op: observatie is per definitie een cognitief en
emotioneel gestuurd proces van infoverwerking
Gelijkenissen:
- Doel is info verkrijgen over omgeving, situaties, relaties gedrag van anderen en jezelf
- Bias dr werking zintuigen, variaties aandacht & geheugen, eigen denken & voelen, blinde vlekken
- Gevoelig voor vertekeningen / bias: voel- en denkwijze, cognitieve en emotionele werking vh
brein, de waarneming zelf
• Observeren in het dagelijks leven: subjectief, continu en impliciet persoons, - situatie, - en
moment gebonden proces van waarneming en interpretatie
2
, • Beroepsmatig observeren: zoveel mogelijk objectieve info uit je waarneming halen om vakkundig
te kunnen handelen
Verschillen:
Alledaags Professioneel
• Continu • Doelgericht en bewust
• Subjectief en interpretatief • Zo objectief mogelijk, registratie en
• Situatie- en momentgebonden interpretatie gebeuren los van elkaar
• Communiceerbaar via rapportage
1.3 Hoe leer je professioneel handelen? 4 kwaliteitseisen
1. Bewust info opnemen
2. Doelgerichte aandacht
3. Observeren met zintuigen
4. Wil info observaties registreren en communiceren
Hoofdstuk 2: Professioneel observeren: waarom, wanneer, wat, … hoe?
2.1 Waarom observeren?
→ zicht krijgen, letterlijk en figuurlijk, op het gedrag van anderen en jezelf
In het werkveld:
• Wetenschappelijke methode: om gedragsinfo te verzamelen
→ zo maak je gebruik v observatie om gedrag waar te nemen, te ordenen en te begrijpen
• Einddoel = voorspellen v gedrag
Definitie (uitgebreid) = het verzamelen en ordenen v waarneembaar gedrag, vooral door de visuele
en aanvullend auditieve waarneming. De observatie gebeurt id natuurlijke omgeving vd persoon
zonder of met minimale controle op het gedrag door de observator.
• Hoofddoel v observeren:
Algemeen: observeren om info te krijgen over gedrag ‘zoals het zich in de werkelijkheid voordoet’
→ beschrijvend observeren: je wilt een beeld schetsen van samenhangen tussen gedragingen, bij
één of tss meerdere personen, je wil ook ontdekken hoe gedrag samenhangt met de omgeving
→ toetsend observeren: je stelt dan hypothesen op
Hypothese = toetsbare verwachting of voorspelling van hoe h gedrag zich zal voordoen in een situatie
2.2 Wanneer en wat observeren?
Wanneer niet mogelijk om te observeren
- Gedrag speelt zich niet af om het moment zelf
- Gedragingen zijn niet frequent of onvoorspelbaar
→ toch info over gedrag verzamelen, dan moet je in gesprek of met vragenlijst peilen naar
herinneringen, plannen voor de toekomst of voorspellingen
Observatie minder geschikt of praktisch nauwelijks te doen wnr j info wilt over e groot aantal pers
Observatie ook minder geschikt voor weinig toegankelijke onderwerpen
- Intieme of taboeonderwerpen
- Cognities en emoties minder geschikt om te observeren
3
