2021-2022
WIJSBEGEERTE EN ETHIEK
prof Brecht Buekenhout
LAURA PAUWELS
TEW
3stp
,Inhoudsopgave
Week 1: introductie .......................................................................................................... 3
1. Filosofie aan KULeuven..................................................................................................... 3
2. Wat is filosofie?................................................................................................................ 4
3. Verhouding tussen filosofie en de economie ..................................................................... 8
4. Thema’s van de cursus...................................................................................................... 9
Week 2: logica .................................................................................................................. 9
1. Redeneren ....................................................................................................................... 9
2. Conditionele uitspraken ................................................................................................. 12
3. Geldigheid...................................................................................................................... 14
4. Formalisering ................................................................................................................. 15
Week 3: verklaring .......................................................................................................... 18
1. Wetenschappelijke verklaring ......................................................................................... 18
2. Wetmatigheden ............................................................................................................. 19
3. Deductief-Nomologische Model ...................................................................................... 21
4. Economische modellen ................................................................................................... 23
5. Idealisering .................................................................................................................... 24
6. Verklaring paradox ......................................................................................................... 24
Week 4: rationaliteit ....................................................................................................... 26
1. Menselijk gedrag ............................................................................................................ 26
2. Ordinal-choice theory ..................................................................................................... 27
3. Cardinal-choice theory.................................................................................................... 29
4. Game theory .................................................................................................................. 31
Week 5: causaliteit ......................................................................................................... 32
1. Wat zijn de oorzaken? .................................................................................................... 32
2. Hume over oorzakelijkheid ............................................................................................. 34
3. Causale tendensen ......................................................................................................... 35
4. Onderliggende mechanismen ......................................................................................... 37
Week 7: Ethiek ................................................................................................................ 38
1. Wat is Ethiek? ................................................................................................................ 38
2. Economie en Ethiek ........................................................................................................ 41
3. Psychologisch Egoïsme ................................................................................................... 42
4. Ethisch Egoïsme.............................................................................................................. 43
Week 8: hedonisme......................................................................................................... 45
1. Waardenleer .................................................................................................................. 45
, 2. Het goede als genot ........................................................................................................ 45
3. Voordelen van hedonisme .............................................................................................. 46
4. Nadelen van hedonisme ................................................................................................. 47
Week 9: consequentialisme ............................................................................................. 49
1. Denken aan gevolgen ..................................................................................................... 49
2. Utilitarisme .................................................................................................................... 50
3. Voordelen van utilitarisme ............................................................................................. 51
4. Nadelen van utilitarisme ................................................................................................ 53
Week 10: deontologie ..................................................................................................... 55
1. Denken aan plichten....................................................................................................... 55
2. Kantianisme ................................................................................................................... 55
3. Voordelen van kantianisme ............................................................................................ 58
4. Nadelen van kantianisme ............................................................................................... 59
Overzicht ........................................................................................................................ 62
Week 11: deugdenethiek ................................................................................................ 63
1. Denken aan deugden ...................................................................................................... 63
2. Deugdenethiek ............................................................................................................... 64
3. Voordelen van deugdenethiek ........................................................................................ 67
4. Nadelen van deugdenethiek ........................................................................................... 68
Week 12: Relativisme...................................................................................................... 70
1. Meta-ethiek ................................................................................................................... 70
2. Moreel relativisme ......................................................................................................... 72
3. Positieve redenen .......................................................................................................... 72
4. Negatieve redenen ......................................................................................................... 75
5. Objectivisme? ................................................................................................................ 79
,Week 1: introductie
1. Filosofie aan KULeuven
(Archaïsch woord voor economie: staatshuishoudkunde)
Opiniestuk: L. Laplane, P. Mantovani, R. Adolphs, e.a. (2019):
Viervoudig nut van filosofie:
- Verheldering van wetenschappelijke concepten (Verhelderen van het concepten die
een belangrijke rol spelen in de discipline: vb.: productie en distributie van goederen. Het
gaat dus veel verder dan enkel de benaming van de discipline ‘economie’)
- De filosofie stelt de wetenschap in staat om die concepten, aannames en
methodes kritisch te evalueren.
- Wanneer er nieuwe disciplines ontstaan is er vaak nood aan nieuwe concepten en
daar kan de filosofie ook bij helpen.
- Filosofie slaagt er ook in om de dialoog tussen zowel verschillende wetenschappen
onderling als wetenschap en maatschappij te overbruggen.
→ De eerste drie punten sluiten aan bij het doel: de eigen wetenschappelijke discipline
beter te doen begrijpen
→ Het laatste punt sluit aan bij het doel: het eigen functioneren beter kunnen begrijpen in
de maatschappij.
Dit artikel sluit met de conclusie dat filosofie u in de staat zou moeten stellen om een
hoger perspectief te bieden tegenover de oppervlakkigheid van de wetenschappelijke
disciplines.
Anekdote die de relatie legt tussen filosofie en de economie:
Aristoteles, één van de belangrijkste filosofen van de geschiedenis, heeft de politica
geschreven waarin hij op een gegeven moment nadenkt over de rol van geld in de
samenleving en schrijft hij:
“[W]ie prijs stelt op vermogensvorming, kan met al deze dingen zijn voordeel doen. Zo is er de
anekdote over een commerciële vondst die wordt toegeschreven aan Thales van Milete wegens
zijn reputatie van wijs man, maar in feite zit er een algemeen beginsel achter.
Toen mensen de spot met hem (Thales) dreven omdat hij arm was en hem voorhielden hoe
nutteloos filosofie is heeft hij, naar het heet omdat hij door de hemellichamen te bestuderen een
rijke olijfoogst had voorzien, al in de winter met zijn bescheiden vermogen als handgeld in Milete
en op Chios alle olijfpersen gehuurd; doordat niemand tegen hem opbood kreeg hij ze voor weinig
geld. Toen het tijd werd voor de oogst en er opeens een grote vraag naar ontstond, kon hij ze zo
duur verhuren als hij wilde. Zo verdiende hij veel geld en liet hij zien dat een filosoof als hij wil
makkelijk rijk kan worden, maar dat dit niet is waar het een filosoof om te doen is.”
Aristotles zegt dus dat filosofie je in principe in staat zou kunnen stellen om rijk te worden,
maar dat de filosofen dit gewoonweg niet willen omdat filosofie je de drang om rijk te
worden ontneemt. Deze Anekdote toont ons dat het idee dat filosofie nuttenloos is, al
eeuwenoud is.
, 2. Wat is filosofie?
Om de betekenis van filosofie te achterhalen gaan we allemaal verschillende mogelijkheden
bekijken, deze mogelijkheden staan apart opgesomd in een vak.
Centrale betekenissen
Filosofie val niet makkelijk te definiëren, er zijn ook verschillende betekenissen die je aan
dit woord kunt linken, wij bespreken hieronder de drie meest centrale betekenissen.
1. Dat het de mening of denkwijze van iemand is (dat is zijn filosofie, dus dat is zijn
mening, het gaat hier om een zeer enge interpretatie van filosofie en vanzelfsprekend ook
niet de academische filosofie.)
2. Men kan ook van filosofie spreken als een levens- of wereldbeschouwing (hier is het
al geformuleerd als een iets ruimer begrip, maar nog steeds is het niet de academische
discipline die je hier krijgt aangeleerd)
3. Ten slot kan men filosofie ook zien als een studie van algemene beginselen, die
abstracte vragen stelt. (Maar dat blijft ook relatief vaag)
Betekenis van het woord filosofie zelf
We kunnen ook altijd teruggrijpen naar de betekenis van het woord filosofie zelf:
- Philein: houden van, verlangen naar
- Sophia: wijsheid, inzicht
→ We spreken dan van houden van de wijsheid, of het verlangen naar een inzicht.
In deze cursussen definieert men de filosofie vaak als een radicaal kritische reflectie over
eender wat. Filosofie neemt dus eender welk onderwerp, waar ze een radicaal kritische
reflectie over gaat geven.
Er staat geen reflectieve kritiek: het ligt dus niet in de essentie van filosofie om kritiek te
geven, maar het reflectieve karakter en het nadenken over iets vormt dus wel haar
essentie en dit doet ze dan wel op een kritische manier.
Radicaal wordt eraan toegevoegd omdat het slaat op een fundamentele kritische
reflectie.
(En er is een mooi beeld dat daarbij hoort: zie volgend vlak)
, De uil van Minerva
Het beeld van de uil van Minerva: En G.W.F. Hegel zegt dat de uil van Minerva haar
vlucht pas begint bij het aanbreken van de avondschemering.
Hierbij wil hij het reflectieve karakter van de filosofie in de verf zetten.
→ Waarbij de dag symbool staat voor eender wat
→En het pas in de avond uitvliegen over de dag die net gepasseerd is staat voor het
nadenken over iets.
Nu is het zo dat we ons de vraag kunnen stellen of dit wel een goede metafoor is voor
de filosofie:
- Kritisch punt 1: die verwijzing van de uil van Minerva gaat terug op een bepaald
type uil, namelijk de steenuil. Maar deze steenuil is een dag roofvogel. Dus het
klopt niet dat de uil van Minerva pas uitvliegt tegen het aanbreken van de
schemering.
- Kritisch punt 2: de mythe waarom dat de uil alleen in het duister zou optreden
gaat als volgt: de uil was initieel een meisje en ze has incest met haar vader en
wou zich in de dag niet meer laten zien, waarna Minerva haar dus in een uil had
veranderd. Het werpt een vreemd licht op de filosofie zelf om zich overdag niet
te laten durven zien uit schaamte.
→ Filosofie durft dus ook haar eigen statuut in vraag te stellen.
Deeldisciplines
We kunnen ook gaan kijken naar de deeldisciplines:
1. De metafysica of de ontologie: dat stelt da meest algemene vraag die je je kan
stellen in het filosofisch opzicht, nl wat betekent het dat iets bestaat?
2. Epistemologie of kenleer: de centrale vraag die hier gesteld wordt is wat
wetenschappelijke kennis is.
3. Ethiek of zedenleer: hier is de centrale vraag wat goed of juist handelen is.
4. Logica of redeneerkunde: hier is de centrale vraag wat geldige redeneringen zijn.
→ Bij de eerste drie gaat het over een leer en de laatste gaat het om een kunde, daarom
wordt logica soms niet als een klassieke sub discipline gezien.
WIJSBEGEERTE EN ETHIEK
prof Brecht Buekenhout
LAURA PAUWELS
TEW
3stp
,Inhoudsopgave
Week 1: introductie .......................................................................................................... 3
1. Filosofie aan KULeuven..................................................................................................... 3
2. Wat is filosofie?................................................................................................................ 4
3. Verhouding tussen filosofie en de economie ..................................................................... 8
4. Thema’s van de cursus...................................................................................................... 9
Week 2: logica .................................................................................................................. 9
1. Redeneren ....................................................................................................................... 9
2. Conditionele uitspraken ................................................................................................. 12
3. Geldigheid...................................................................................................................... 14
4. Formalisering ................................................................................................................. 15
Week 3: verklaring .......................................................................................................... 18
1. Wetenschappelijke verklaring ......................................................................................... 18
2. Wetmatigheden ............................................................................................................. 19
3. Deductief-Nomologische Model ...................................................................................... 21
4. Economische modellen ................................................................................................... 23
5. Idealisering .................................................................................................................... 24
6. Verklaring paradox ......................................................................................................... 24
Week 4: rationaliteit ....................................................................................................... 26
1. Menselijk gedrag ............................................................................................................ 26
2. Ordinal-choice theory ..................................................................................................... 27
3. Cardinal-choice theory.................................................................................................... 29
4. Game theory .................................................................................................................. 31
Week 5: causaliteit ......................................................................................................... 32
1. Wat zijn de oorzaken? .................................................................................................... 32
2. Hume over oorzakelijkheid ............................................................................................. 34
3. Causale tendensen ......................................................................................................... 35
4. Onderliggende mechanismen ......................................................................................... 37
Week 7: Ethiek ................................................................................................................ 38
1. Wat is Ethiek? ................................................................................................................ 38
2. Economie en Ethiek ........................................................................................................ 41
3. Psychologisch Egoïsme ................................................................................................... 42
4. Ethisch Egoïsme.............................................................................................................. 43
Week 8: hedonisme......................................................................................................... 45
1. Waardenleer .................................................................................................................. 45
, 2. Het goede als genot ........................................................................................................ 45
3. Voordelen van hedonisme .............................................................................................. 46
4. Nadelen van hedonisme ................................................................................................. 47
Week 9: consequentialisme ............................................................................................. 49
1. Denken aan gevolgen ..................................................................................................... 49
2. Utilitarisme .................................................................................................................... 50
3. Voordelen van utilitarisme ............................................................................................. 51
4. Nadelen van utilitarisme ................................................................................................ 53
Week 10: deontologie ..................................................................................................... 55
1. Denken aan plichten....................................................................................................... 55
2. Kantianisme ................................................................................................................... 55
3. Voordelen van kantianisme ............................................................................................ 58
4. Nadelen van kantianisme ............................................................................................... 59
Overzicht ........................................................................................................................ 62
Week 11: deugdenethiek ................................................................................................ 63
1. Denken aan deugden ...................................................................................................... 63
2. Deugdenethiek ............................................................................................................... 64
3. Voordelen van deugdenethiek ........................................................................................ 67
4. Nadelen van deugdenethiek ........................................................................................... 68
Week 12: Relativisme...................................................................................................... 70
1. Meta-ethiek ................................................................................................................... 70
2. Moreel relativisme ......................................................................................................... 72
3. Positieve redenen .......................................................................................................... 72
4. Negatieve redenen ......................................................................................................... 75
5. Objectivisme? ................................................................................................................ 79
,Week 1: introductie
1. Filosofie aan KULeuven
(Archaïsch woord voor economie: staatshuishoudkunde)
Opiniestuk: L. Laplane, P. Mantovani, R. Adolphs, e.a. (2019):
Viervoudig nut van filosofie:
- Verheldering van wetenschappelijke concepten (Verhelderen van het concepten die
een belangrijke rol spelen in de discipline: vb.: productie en distributie van goederen. Het
gaat dus veel verder dan enkel de benaming van de discipline ‘economie’)
- De filosofie stelt de wetenschap in staat om die concepten, aannames en
methodes kritisch te evalueren.
- Wanneer er nieuwe disciplines ontstaan is er vaak nood aan nieuwe concepten en
daar kan de filosofie ook bij helpen.
- Filosofie slaagt er ook in om de dialoog tussen zowel verschillende wetenschappen
onderling als wetenschap en maatschappij te overbruggen.
→ De eerste drie punten sluiten aan bij het doel: de eigen wetenschappelijke discipline
beter te doen begrijpen
→ Het laatste punt sluit aan bij het doel: het eigen functioneren beter kunnen begrijpen in
de maatschappij.
Dit artikel sluit met de conclusie dat filosofie u in de staat zou moeten stellen om een
hoger perspectief te bieden tegenover de oppervlakkigheid van de wetenschappelijke
disciplines.
Anekdote die de relatie legt tussen filosofie en de economie:
Aristoteles, één van de belangrijkste filosofen van de geschiedenis, heeft de politica
geschreven waarin hij op een gegeven moment nadenkt over de rol van geld in de
samenleving en schrijft hij:
“[W]ie prijs stelt op vermogensvorming, kan met al deze dingen zijn voordeel doen. Zo is er de
anekdote over een commerciële vondst die wordt toegeschreven aan Thales van Milete wegens
zijn reputatie van wijs man, maar in feite zit er een algemeen beginsel achter.
Toen mensen de spot met hem (Thales) dreven omdat hij arm was en hem voorhielden hoe
nutteloos filosofie is heeft hij, naar het heet omdat hij door de hemellichamen te bestuderen een
rijke olijfoogst had voorzien, al in de winter met zijn bescheiden vermogen als handgeld in Milete
en op Chios alle olijfpersen gehuurd; doordat niemand tegen hem opbood kreeg hij ze voor weinig
geld. Toen het tijd werd voor de oogst en er opeens een grote vraag naar ontstond, kon hij ze zo
duur verhuren als hij wilde. Zo verdiende hij veel geld en liet hij zien dat een filosoof als hij wil
makkelijk rijk kan worden, maar dat dit niet is waar het een filosoof om te doen is.”
Aristotles zegt dus dat filosofie je in principe in staat zou kunnen stellen om rijk te worden,
maar dat de filosofen dit gewoonweg niet willen omdat filosofie je de drang om rijk te
worden ontneemt. Deze Anekdote toont ons dat het idee dat filosofie nuttenloos is, al
eeuwenoud is.
, 2. Wat is filosofie?
Om de betekenis van filosofie te achterhalen gaan we allemaal verschillende mogelijkheden
bekijken, deze mogelijkheden staan apart opgesomd in een vak.
Centrale betekenissen
Filosofie val niet makkelijk te definiëren, er zijn ook verschillende betekenissen die je aan
dit woord kunt linken, wij bespreken hieronder de drie meest centrale betekenissen.
1. Dat het de mening of denkwijze van iemand is (dat is zijn filosofie, dus dat is zijn
mening, het gaat hier om een zeer enge interpretatie van filosofie en vanzelfsprekend ook
niet de academische filosofie.)
2. Men kan ook van filosofie spreken als een levens- of wereldbeschouwing (hier is het
al geformuleerd als een iets ruimer begrip, maar nog steeds is het niet de academische
discipline die je hier krijgt aangeleerd)
3. Ten slot kan men filosofie ook zien als een studie van algemene beginselen, die
abstracte vragen stelt. (Maar dat blijft ook relatief vaag)
Betekenis van het woord filosofie zelf
We kunnen ook altijd teruggrijpen naar de betekenis van het woord filosofie zelf:
- Philein: houden van, verlangen naar
- Sophia: wijsheid, inzicht
→ We spreken dan van houden van de wijsheid, of het verlangen naar een inzicht.
In deze cursussen definieert men de filosofie vaak als een radicaal kritische reflectie over
eender wat. Filosofie neemt dus eender welk onderwerp, waar ze een radicaal kritische
reflectie over gaat geven.
Er staat geen reflectieve kritiek: het ligt dus niet in de essentie van filosofie om kritiek te
geven, maar het reflectieve karakter en het nadenken over iets vormt dus wel haar
essentie en dit doet ze dan wel op een kritische manier.
Radicaal wordt eraan toegevoegd omdat het slaat op een fundamentele kritische
reflectie.
(En er is een mooi beeld dat daarbij hoort: zie volgend vlak)
, De uil van Minerva
Het beeld van de uil van Minerva: En G.W.F. Hegel zegt dat de uil van Minerva haar
vlucht pas begint bij het aanbreken van de avondschemering.
Hierbij wil hij het reflectieve karakter van de filosofie in de verf zetten.
→ Waarbij de dag symbool staat voor eender wat
→En het pas in de avond uitvliegen over de dag die net gepasseerd is staat voor het
nadenken over iets.
Nu is het zo dat we ons de vraag kunnen stellen of dit wel een goede metafoor is voor
de filosofie:
- Kritisch punt 1: die verwijzing van de uil van Minerva gaat terug op een bepaald
type uil, namelijk de steenuil. Maar deze steenuil is een dag roofvogel. Dus het
klopt niet dat de uil van Minerva pas uitvliegt tegen het aanbreken van de
schemering.
- Kritisch punt 2: de mythe waarom dat de uil alleen in het duister zou optreden
gaat als volgt: de uil was initieel een meisje en ze has incest met haar vader en
wou zich in de dag niet meer laten zien, waarna Minerva haar dus in een uil had
veranderd. Het werpt een vreemd licht op de filosofie zelf om zich overdag niet
te laten durven zien uit schaamte.
→ Filosofie durft dus ook haar eigen statuut in vraag te stellen.
Deeldisciplines
We kunnen ook gaan kijken naar de deeldisciplines:
1. De metafysica of de ontologie: dat stelt da meest algemene vraag die je je kan
stellen in het filosofisch opzicht, nl wat betekent het dat iets bestaat?
2. Epistemologie of kenleer: de centrale vraag die hier gesteld wordt is wat
wetenschappelijke kennis is.
3. Ethiek of zedenleer: hier is de centrale vraag wat goed of juist handelen is.
4. Logica of redeneerkunde: hier is de centrale vraag wat geldige redeneringen zijn.
→ Bij de eerste drie gaat het over een leer en de laatste gaat het om een kunde, daarom
wordt logica soms niet als een klassieke sub discipline gezien.
