College 1
Hoofdstuk 1
Ondanks het feit dat we steeds meer leren over de werking van de hersenen, blijft het
bewustzijn nog altijd een mysterie
- er is een grote kans dat het begrip bewustzijn op den duur vervangen zal worden,
wanneer er ontdekt wordt wat/welke processen voor het gevoel van bewustzijn zorgt
Vroegere filosofische theorieën van bewustzijn
Monisme
Monisten gaan ervan uit dat de wereld bestaat uit slechts één materie (het lichaam of de
geest)
- stellen dat alles uit de geest bestaat → mentalisten of idealisten (bv. Berkeley)
- bv. we hebben alleen percepties/ideeën van een potlood, we weten niet of de potlood
wel echt bestaat
- nadeel: je kan nooit weten of een object echt bestaat met vaste kenmerken
- stellen dat er alleen maar materie bestaat → materialisme
- bv. de identiteitstheorie zegt dat mentale state identiek zijn aan de staten van het brein
- nadeel: lastig om subjectieve ervaringen te verklaren als alles materieel is
- stelt dat lichamelijke processen mentale gebeurtenissen veroorzaken, maar dat
mentale gebeurtenissen geen effect hebben op lichamelijke processen →
epifenomenalisme
- bv. conscious automata → de mentale ervaringen van mensen en dieren
hebben geen invloed op hun lichaam; er bestaat hier geen causaal verband
tussen
- nadeel: als bewustzijn geen invloed heeft, zouden we er ook nooit over kunnen spreken
(wat dus wel kan)
- stellen dat de wereld bestaat uit verschillende zintuiglijke waarnemingen (dus
enkel materie die noch fysiek of mentaal zijn) → neutraal monisme
- er wordt uitgegaan van een interactie tussen het verstand en de hersenen
- stellen dat alle materiële dingen in het universum een (primitief) bewustzijn of
mentale eigenschappen bezitten → panpsychisme
- dus: alles in het universum bevat een bewustzijn of alles is van mentale
aard
Dualisme
Dualisten gaan ervan uit dat de wereld bestaat uit een combinatie van materie en de geest
(bv. Descartes → ‘Ik denk, dus ik besta’)
- de interactie tussen lichaam en geest is in de pijnappelklier
De theorie van Descartes is een vorm van substantie-dualisme:
,- houdt zich bezig met de vraag hoe het lichaam en de geest interacteren als het
twee verschillende substanties zijn
- er bestaat een causaal verband tussen de twee (kunnen elkaar beïnvloeden)
Het idee van substantie-dualisme is echter al een lange tijd achterhaald
- de geest is geen entiteit dat dingen kan doen of veroorzaken
Er bestaat ook het kenmerk-dualisme:
- een zelfde object/ding kan beschreven worden met mentale-/ of fysieke termen
- bv. als je pijn hebt → kan dit in mentale termen beschreven worden (de
emotionele sensaties) of in fysieke termen (waar de pijn precies is)
Het bewustzijn in de psychologie
William James (een monist)
- stelt dat de psychologie zich bezig moet houden met cognities, verlangens,
redeneringen en fouten
Het bewustzijn kan volgens James gemanipuleerd worden door het brein te
beschadigen of het gebruik van drugs → psychologie moet zich met het brein
bezig houden
- stroom van bewustzijn → gedachten, ideeën, beelden en gevoelens stromen
als het ware altijd door ons hoofd heen
Psychofysica houdt zich bezig met de relaties tussen fysieke stimuli en
rapporteerbare ervaringen (oftewel tussen gebeurtenissen en ervaringen)
- bv. Weber & Fechner (Weber-Fechner wet) en Helmholtz (snelheid van geleiding tussen
zenuwcellen)
- benadrukken dat bewuste ervaringen afhankelijk zijn van het onderbewuste
Sigmund Freud
Het onderbewuste bestaat uit drie delen:
- De id → iemands verlangens/behoeften
- De ego → de verdedigingsmechanismen
- De superego → alle onacceptabele verlangens/behoeften die onderdrukt
worden
- komen tot uiting in de dromen
↺ Het onderbewuste van Freud is aan het einde van de 20e eeuw vervangen door het
cognitief onderbewuste
- is in staat om verschillende vormen van leren, denken en geheugen te
manifesteren zonder gebruik van het bewustzijn (subliminaal)
Fenomenologie legt de nadruk op subjectieve ervaringen
- we kunnen pas weten hoe dingen in de wereld zijn als we gebruik maken van
bewuste ervaringen
William Wundt introduceerde het introspectionisme is het zo nauwkeurig als mogelijk de
innerlijke ervaringen beschrijven
Hierin wordt er onderscheid gemaakt tussen twee fysische elementen:
, - objectieve elementen → sensaties zoals tonen, hitte, lichte
- subjectieve elementen → gevoelens zoals woede, blijheid
Een bewuste ervaringen hangt af van interactie tussen objectieve- en subjectieve elementen
Het probleem van de drie beschreven theorieën is dat als innerlijke gedachten en
gevoelens kunnen interfereren met andere gedachtes en gevoelens
- er is geen objectieve maat om te controleren of de beschreven
gevoelens/gedachten (volledig) accuraat zijn
Behaviorisme (Watson)
Psychologie moet zich bezighouden met het beïnvloeden en voorspellen van
gedrag
- alles wat we leren/doen wordt aangeleerd door middel van klassieke- en operante
conditionering
Watson richtte zich vooral op het werk van Pavlov en Skinner hield zich vooral bezig met
operante conditionering
Mysterieuze kloof
Er is eigenlijk sprake van een mysterieuze kloof tussen lichamelijke processen en de
bewuste ervaringen
, Hoofdstuk 2
Thomas Nagel stelt dat bewustzijn subjectiviteit is met de vraag: ‘hoe voelt het om te zijn?’
- de vraag ‘what is it like to be a bat?’ is dus een vraag die niet beantwoord kan worden,
omdat:
- je voorstellen hoe het is om een vleermuis te zijn niet volledig accuraat is
- als je dan toch in een vleermuis getransformeerd kan worden, kan je geen
engels/vragen over bewustzijn stellen
Ned Block stelt dat de vraag ‘hoe voelt het om te zijn?’ een uiting van fenomenale
bewustzijn is
Hierin staan de volgende begrippen centraal:
- Fenomenaliteit (F-bewustzijn of fenomenale bewustzijn)
- iemands bewuste ervaring; er is iets wat het in die bewuste staat brengt
- te achterhalen door te luisteren naar wat iemand te zeggen heeft
- Toegangs-bewustzijn (A-bewustzijn)
- het vermogen om te redeneren en taal en acties te sturen
Qualia zijn de privé kwaliteiten van iemand waarmee diegene een ervaring
beleeft
- bv. het voelen van de wind op je wang als je aan het fietsen bent
Het gaat om de ervaring zelf, niet over de fysieke eigenschappen of -beschrijvingen
Bewuste ervaringen bestaan dus uit qualia
- het probleem van het bewustzijn kan dus geherformuleerd worden in termen
van hoe qualia gerelateerd is aan de fysieke wereld
- of hoe objectieve hersenen en -lichamen subjectieve qualia produceren
Daniel Dennett stelt dat de mens geen qualia heeft
- de mens heeft wel bewuste ervaringen, maar geen subjectieve/innerlijke
gevoelens, dus er bestaan ook geen qualia
Het bestaan van qualia is tevens erg lastig om te bepalen, omdat qualia niet meetbaar is
maar het berust op subjectieve ervaringen van mens
- kan wel achterhaald worden met gedachte-experimenten
Mary the colour scientist
Mary bevat alle kennis over mechanismen van kleurperceptie in ons visuele
systeem en de eigenschappen van gekleurde objecten in de wereld
- echter is Mary opgegroeid in een gesloten kamer waar ze naar een zwart-witte
tv keek (heeft dus nooit kleuren gezien)
Op een dag wordt ze blootgesteld aan de kleuren, waarna twee reacties mogelijk zijn:
- Verbazing → Mary leert iets nieuws, namelijk de kleur rood. Hoewel ze
kennis heeft over de kleuren, zal het gevoel van de ervaring haar drijven
tot verbazing
→ Afwijzing van materialisme & acceptatie dualisme/epifenomenalisme
Hoofdstuk 1
Ondanks het feit dat we steeds meer leren over de werking van de hersenen, blijft het
bewustzijn nog altijd een mysterie
- er is een grote kans dat het begrip bewustzijn op den duur vervangen zal worden,
wanneer er ontdekt wordt wat/welke processen voor het gevoel van bewustzijn zorgt
Vroegere filosofische theorieën van bewustzijn
Monisme
Monisten gaan ervan uit dat de wereld bestaat uit slechts één materie (het lichaam of de
geest)
- stellen dat alles uit de geest bestaat → mentalisten of idealisten (bv. Berkeley)
- bv. we hebben alleen percepties/ideeën van een potlood, we weten niet of de potlood
wel echt bestaat
- nadeel: je kan nooit weten of een object echt bestaat met vaste kenmerken
- stellen dat er alleen maar materie bestaat → materialisme
- bv. de identiteitstheorie zegt dat mentale state identiek zijn aan de staten van het brein
- nadeel: lastig om subjectieve ervaringen te verklaren als alles materieel is
- stelt dat lichamelijke processen mentale gebeurtenissen veroorzaken, maar dat
mentale gebeurtenissen geen effect hebben op lichamelijke processen →
epifenomenalisme
- bv. conscious automata → de mentale ervaringen van mensen en dieren
hebben geen invloed op hun lichaam; er bestaat hier geen causaal verband
tussen
- nadeel: als bewustzijn geen invloed heeft, zouden we er ook nooit over kunnen spreken
(wat dus wel kan)
- stellen dat de wereld bestaat uit verschillende zintuiglijke waarnemingen (dus
enkel materie die noch fysiek of mentaal zijn) → neutraal monisme
- er wordt uitgegaan van een interactie tussen het verstand en de hersenen
- stellen dat alle materiële dingen in het universum een (primitief) bewustzijn of
mentale eigenschappen bezitten → panpsychisme
- dus: alles in het universum bevat een bewustzijn of alles is van mentale
aard
Dualisme
Dualisten gaan ervan uit dat de wereld bestaat uit een combinatie van materie en de geest
(bv. Descartes → ‘Ik denk, dus ik besta’)
- de interactie tussen lichaam en geest is in de pijnappelklier
De theorie van Descartes is een vorm van substantie-dualisme:
,- houdt zich bezig met de vraag hoe het lichaam en de geest interacteren als het
twee verschillende substanties zijn
- er bestaat een causaal verband tussen de twee (kunnen elkaar beïnvloeden)
Het idee van substantie-dualisme is echter al een lange tijd achterhaald
- de geest is geen entiteit dat dingen kan doen of veroorzaken
Er bestaat ook het kenmerk-dualisme:
- een zelfde object/ding kan beschreven worden met mentale-/ of fysieke termen
- bv. als je pijn hebt → kan dit in mentale termen beschreven worden (de
emotionele sensaties) of in fysieke termen (waar de pijn precies is)
Het bewustzijn in de psychologie
William James (een monist)
- stelt dat de psychologie zich bezig moet houden met cognities, verlangens,
redeneringen en fouten
Het bewustzijn kan volgens James gemanipuleerd worden door het brein te
beschadigen of het gebruik van drugs → psychologie moet zich met het brein
bezig houden
- stroom van bewustzijn → gedachten, ideeën, beelden en gevoelens stromen
als het ware altijd door ons hoofd heen
Psychofysica houdt zich bezig met de relaties tussen fysieke stimuli en
rapporteerbare ervaringen (oftewel tussen gebeurtenissen en ervaringen)
- bv. Weber & Fechner (Weber-Fechner wet) en Helmholtz (snelheid van geleiding tussen
zenuwcellen)
- benadrukken dat bewuste ervaringen afhankelijk zijn van het onderbewuste
Sigmund Freud
Het onderbewuste bestaat uit drie delen:
- De id → iemands verlangens/behoeften
- De ego → de verdedigingsmechanismen
- De superego → alle onacceptabele verlangens/behoeften die onderdrukt
worden
- komen tot uiting in de dromen
↺ Het onderbewuste van Freud is aan het einde van de 20e eeuw vervangen door het
cognitief onderbewuste
- is in staat om verschillende vormen van leren, denken en geheugen te
manifesteren zonder gebruik van het bewustzijn (subliminaal)
Fenomenologie legt de nadruk op subjectieve ervaringen
- we kunnen pas weten hoe dingen in de wereld zijn als we gebruik maken van
bewuste ervaringen
William Wundt introduceerde het introspectionisme is het zo nauwkeurig als mogelijk de
innerlijke ervaringen beschrijven
Hierin wordt er onderscheid gemaakt tussen twee fysische elementen:
, - objectieve elementen → sensaties zoals tonen, hitte, lichte
- subjectieve elementen → gevoelens zoals woede, blijheid
Een bewuste ervaringen hangt af van interactie tussen objectieve- en subjectieve elementen
Het probleem van de drie beschreven theorieën is dat als innerlijke gedachten en
gevoelens kunnen interfereren met andere gedachtes en gevoelens
- er is geen objectieve maat om te controleren of de beschreven
gevoelens/gedachten (volledig) accuraat zijn
Behaviorisme (Watson)
Psychologie moet zich bezighouden met het beïnvloeden en voorspellen van
gedrag
- alles wat we leren/doen wordt aangeleerd door middel van klassieke- en operante
conditionering
Watson richtte zich vooral op het werk van Pavlov en Skinner hield zich vooral bezig met
operante conditionering
Mysterieuze kloof
Er is eigenlijk sprake van een mysterieuze kloof tussen lichamelijke processen en de
bewuste ervaringen
, Hoofdstuk 2
Thomas Nagel stelt dat bewustzijn subjectiviteit is met de vraag: ‘hoe voelt het om te zijn?’
- de vraag ‘what is it like to be a bat?’ is dus een vraag die niet beantwoord kan worden,
omdat:
- je voorstellen hoe het is om een vleermuis te zijn niet volledig accuraat is
- als je dan toch in een vleermuis getransformeerd kan worden, kan je geen
engels/vragen over bewustzijn stellen
Ned Block stelt dat de vraag ‘hoe voelt het om te zijn?’ een uiting van fenomenale
bewustzijn is
Hierin staan de volgende begrippen centraal:
- Fenomenaliteit (F-bewustzijn of fenomenale bewustzijn)
- iemands bewuste ervaring; er is iets wat het in die bewuste staat brengt
- te achterhalen door te luisteren naar wat iemand te zeggen heeft
- Toegangs-bewustzijn (A-bewustzijn)
- het vermogen om te redeneren en taal en acties te sturen
Qualia zijn de privé kwaliteiten van iemand waarmee diegene een ervaring
beleeft
- bv. het voelen van de wind op je wang als je aan het fietsen bent
Het gaat om de ervaring zelf, niet over de fysieke eigenschappen of -beschrijvingen
Bewuste ervaringen bestaan dus uit qualia
- het probleem van het bewustzijn kan dus geherformuleerd worden in termen
van hoe qualia gerelateerd is aan de fysieke wereld
- of hoe objectieve hersenen en -lichamen subjectieve qualia produceren
Daniel Dennett stelt dat de mens geen qualia heeft
- de mens heeft wel bewuste ervaringen, maar geen subjectieve/innerlijke
gevoelens, dus er bestaan ook geen qualia
Het bestaan van qualia is tevens erg lastig om te bepalen, omdat qualia niet meetbaar is
maar het berust op subjectieve ervaringen van mens
- kan wel achterhaald worden met gedachte-experimenten
Mary the colour scientist
Mary bevat alle kennis over mechanismen van kleurperceptie in ons visuele
systeem en de eigenschappen van gekleurde objecten in de wereld
- echter is Mary opgegroeid in een gesloten kamer waar ze naar een zwart-witte
tv keek (heeft dus nooit kleuren gezien)
Op een dag wordt ze blootgesteld aan de kleuren, waarna twee reacties mogelijk zijn:
- Verbazing → Mary leert iets nieuws, namelijk de kleur rood. Hoewel ze
kennis heeft over de kleuren, zal het gevoel van de ervaring haar drijven
tot verbazing
→ Afwijzing van materialisme & acceptatie dualisme/epifenomenalisme
