Samenvatting rechtspsychologie
Tussen Wet en Wetenschap – de psychologie van het recht
Week 1: Wat is rechtspsychologie?
Hoofdstuk 1 Over de rechtspsychologie
In het proces van opsporing, vervolging en berechting speelt de psychologie een
belangrijke rol. Rechtspsychologie omvat alle facetten van menselijk gedrag
binnen de forensische context. Het recht is een normatief systeem dat erop
gericht is schuldigen op te sporten, te vervolgen en te berechten. De
rechtspsychologie is een descriptieve wetenschap en houdt zich bezig met
hoe mensen zich daadwerkelijk gedragen, hoe beslissingen worden genomen en
welke rol de normatieve rechtsregels daarin spelen. Forensisch psychologen
passen klinische psychologie toe op individuen in een gerechtelijke context
(stoornissen, toerekeningsvatbaarheid, recidiverisico), terwijl rechtspsychologen
vooral vanuit de cognitieve psychologie en de functieleer kijken naar het gedrag
van mensen dat onder invloed van het recht zou moeten staan (waarnemen,
herinneren en beslissen).
Grondlegger: William Stern: ambitie om kennis over het herinneringsvermogen
toe te passen op getuigenverklaringen. Conclusies door Wirklichkeitsversuche
(mock crimes).
In Nederland vanaf 1909 met Jan Simon van der Aa: eerste Wirklichkeitsversuch
in zijn collegezaal demonstratie van feilbaarheid van getuigen.
Van Koppen: reconstructie Schiedammer Parkmoord met aandacht voor
tunnelvisie bij politie, OM en rechters.
Deelgebieden vakgebied rechtspsychologen:
1. Validiteit van verklaringen wordt het vaaks ingeschakeld: kijkt naar de
mate waarin de verklaring overeenkomst met wat er is gebeurd (daarom
validiteit en niet betrouwbaarheid).
2. Leugendetectie staat momenteel geen enkele Nederlandse
rechtspsycholoog ingeschreven: evaluaties van verbale en non-verbale
leugendetectietechnieken.
3. Bewijs en bewijsgaring: zowel brede als nauwe rechtspsychologische
analyses. Inzichten over biases (structurele denkfouten) tijdens het
opsporingsonderzoek.
Rechtspsychologen worden soms als overbodig beschouwd en eerder als hinder
dan hulp ervaren, omdat:
1. De toon van rechtspsychologen hebben in sommige publicaties en de
media niet bijgedragen aan een constructieve discussie tussen juristen en
psychologen (frictie).
2. Juristen lijken niet goed te begrijpen hoe rechtspsychologen een analyse
uitvoeren
1
,3. Broze balans die deskundigen moeten bewaren tussen het uitvoeren van
een goed onderbouwde rechtspsychologische analyse en het risico om op
de stoel van de rechter te gaan zitten.
2
,Aanbevelingen om dit gat te dichten:
1. Kritische ondervraging van deskundigen ter zitting.
2. Rechtspsychologie dienen hun analyse zo transparant mogelijk te houden,
zodat de rechter kan zien waarop zij hun conclusies baseren.
3. Juristen en rechtspsychologen moeten zich vaker verplaatsen in de positie
van de ander.
Hoofdstuk 2 Klassieke experimenten in de
rechtspsychologie
Rechtspsychologie is een empirische wetenschap en een toegepaste vorm van
psychologie: toegepast op gedrag en functioneren van alle rechtssubjecten en
professionals die werkzaam zijn in de strafketen.
Zuiver experimenteel ontwerp (design) heeft een voormeting en een nameting.
Er worden meer dan een experimentele groepen met elkaar vergeleken of een
experimentele groep met een controlegroep. Bij de experimentele groep vindt
een manipulatie (interventie) plaats en bij de andere groep blijft dit achterwege.
De proefpersonen worden at random (aselect) toegewezen, dus elk verschil in
uitkomst kan aan de manipulatie worden toegewezen.
De interne validiteit is hoog, omdat er nauwkeurig gericht wordt op
specifieke effecten .
De externe validiteit (generaliseerbaarheid) is beperkt, want er wordt
niet gewerkt met grote steekproeven die representatief zijn voor een
populatie.
Daarnaast zijn de experimenten ver verwijderd van de werkelijkheid waarin
het onderzochte een rol speelt.
Quasi-experimenten: experimenten waarin de proefpersonen niet at random
gekozen zijn.
Er worden 9 onderzoeken besproken.
Suggestie en de invloed van post-hocinformatie: het experiment van Loftus met
botsende auto’s
Met het boek eyewitness testimony werd een lange stilte in de rechtspsychologie
onderbroken. Ze doet 3 experimenten. In de eerste twee keken 45 studenten
naar 7 korte filmpjes van aanrijdingen tussen twee auto’s. vervolgens werden ze
in verschillende groepen (condities) opgedeeld. De ene groep kreeg de vraag
wanneer de auto’s contact maakten en de andere groep wanneer de auto’s
crashten. Conclusie: de vorm van de vraag kan het antwoord van getuigen
beïnvloeden. In het tweede experiment waren het meer studenten en degenen
die de vraag over de crash gekregen hadden zeiden gebroken glas gezien te
hebben (terwijl dit er niet was). in het derde experiment ging het over een
stopteken bij een auto. De conclusie is dat met de juiste manipulatie en
misinformatie het lukt een herinnering aan te praten die mensen niet hebben.
Veranderingsblindheid: de deurstudie
3
, Veldonderzoek van Daniel Simon en Daniel Levin naar het vermogen van mensen
om veranderingen in visuele informatie te detecteren. Meer dan de helft van de
mensen had de persoonswisseling niet opgemerkt dit heet
veranderingsblindheid. Dit kan ook optreden bij ooggetuigen van een delict.
Dit komt vooral voor als mensen informatie op een oppervlakkige wijze
encoderen. Dingen die voor ons neus afspelen, kunnen we in het geheel over
het hoofd zien inattentional blindness.
Valse bekentenissen: het Alt-toets-experiment van Kassing en Kiechel
Valse bekentenissen komen vaker voor dan we denken. Het Alt-toets-experiment
was erop gericht om te onderzoeken of en in welke mate mensen iets bekennen
dat zij niet hebben gedaan ten gevolge van confrontatie met bewijs. Nadeel: er
stond niets op het spel, het aanraken van een Alt-toets is iets heel anders dan het
plegen van een ernstig misdrijf.
Commissies in het geheugen: crashing memories en het probleem van source
monitoring
Het ging in dit onderzoek om de vraag of het mogelijk is om het geheugen avn
getuigen dusdanig aan te passen dat de getuigen informatie die zij niet uit eigen
waarneming konden hebben, tot een authentieke herinnering zouden
bombarderen. Ze vroegen aan artsen en juristen of zij opnames van de Boeing
747-crash hadden gezien, deze bestonden niet, maar mensen konden wel
vertellen wat zij daarop hadden gezien. Vrouwelijke deelnemers bleken
vatbaarder door de suggestie.
Simpele pseudoherinneringen: het Deese-Roediger-McDermott-paradigma (DRM)
Het DRM-paradigma bestaat uit het aanleren door proefpersonen van een lijst
van woorden. Deze woorden zijn geassocieerd met een woord, de critical lure
(lokwoord). Als mensen de woorden opnieuw moeten opnoemen, noemen ze vaak
ook het lokwoord. Dit kan op twee manieren worden verklaard: een sterke
associatie van woordlijksten heeft het lokwoord geactiveerd en mensen weten
niet of het woord van de externe bron afkomstig is of van eigen gedachte, en de
fuzzy-trace theorie: van ervaringen blijven 2 geheugensporen achter. De ene is
een letterlijk spoor waarin de kenmerken van de ervaring worden vastgelegd en
de andere is een meer algemeen geheugenspoor. De letterlijke sporen verwijden
eerder uit het geheugen, terwijl de algemene blijven bestaan. Er is hier kritiek op,
omdat een woordlijst zich niet verhoudt tot een seksueel misdrijf.
Compliance: het experiment van Asch naar groepsconformiteit bij het schatten
van lijnlengtes
Asch was een invloedrijk sociaal psycholoog. Hij werd bekend met experimenten
naar groepsconformiteit. Mensen zijn geneigd zich aan een
meerderheidsstandpunt aan te passen, zelfs als het glashelder is dat het
standpunt onjuist is (contrary to the fact). Die neiging wordt compliance
4
Tussen Wet en Wetenschap – de psychologie van het recht
Week 1: Wat is rechtspsychologie?
Hoofdstuk 1 Over de rechtspsychologie
In het proces van opsporing, vervolging en berechting speelt de psychologie een
belangrijke rol. Rechtspsychologie omvat alle facetten van menselijk gedrag
binnen de forensische context. Het recht is een normatief systeem dat erop
gericht is schuldigen op te sporten, te vervolgen en te berechten. De
rechtspsychologie is een descriptieve wetenschap en houdt zich bezig met
hoe mensen zich daadwerkelijk gedragen, hoe beslissingen worden genomen en
welke rol de normatieve rechtsregels daarin spelen. Forensisch psychologen
passen klinische psychologie toe op individuen in een gerechtelijke context
(stoornissen, toerekeningsvatbaarheid, recidiverisico), terwijl rechtspsychologen
vooral vanuit de cognitieve psychologie en de functieleer kijken naar het gedrag
van mensen dat onder invloed van het recht zou moeten staan (waarnemen,
herinneren en beslissen).
Grondlegger: William Stern: ambitie om kennis over het herinneringsvermogen
toe te passen op getuigenverklaringen. Conclusies door Wirklichkeitsversuche
(mock crimes).
In Nederland vanaf 1909 met Jan Simon van der Aa: eerste Wirklichkeitsversuch
in zijn collegezaal demonstratie van feilbaarheid van getuigen.
Van Koppen: reconstructie Schiedammer Parkmoord met aandacht voor
tunnelvisie bij politie, OM en rechters.
Deelgebieden vakgebied rechtspsychologen:
1. Validiteit van verklaringen wordt het vaaks ingeschakeld: kijkt naar de
mate waarin de verklaring overeenkomst met wat er is gebeurd (daarom
validiteit en niet betrouwbaarheid).
2. Leugendetectie staat momenteel geen enkele Nederlandse
rechtspsycholoog ingeschreven: evaluaties van verbale en non-verbale
leugendetectietechnieken.
3. Bewijs en bewijsgaring: zowel brede als nauwe rechtspsychologische
analyses. Inzichten over biases (structurele denkfouten) tijdens het
opsporingsonderzoek.
Rechtspsychologen worden soms als overbodig beschouwd en eerder als hinder
dan hulp ervaren, omdat:
1. De toon van rechtspsychologen hebben in sommige publicaties en de
media niet bijgedragen aan een constructieve discussie tussen juristen en
psychologen (frictie).
2. Juristen lijken niet goed te begrijpen hoe rechtspsychologen een analyse
uitvoeren
1
,3. Broze balans die deskundigen moeten bewaren tussen het uitvoeren van
een goed onderbouwde rechtspsychologische analyse en het risico om op
de stoel van de rechter te gaan zitten.
2
,Aanbevelingen om dit gat te dichten:
1. Kritische ondervraging van deskundigen ter zitting.
2. Rechtspsychologie dienen hun analyse zo transparant mogelijk te houden,
zodat de rechter kan zien waarop zij hun conclusies baseren.
3. Juristen en rechtspsychologen moeten zich vaker verplaatsen in de positie
van de ander.
Hoofdstuk 2 Klassieke experimenten in de
rechtspsychologie
Rechtspsychologie is een empirische wetenschap en een toegepaste vorm van
psychologie: toegepast op gedrag en functioneren van alle rechtssubjecten en
professionals die werkzaam zijn in de strafketen.
Zuiver experimenteel ontwerp (design) heeft een voormeting en een nameting.
Er worden meer dan een experimentele groepen met elkaar vergeleken of een
experimentele groep met een controlegroep. Bij de experimentele groep vindt
een manipulatie (interventie) plaats en bij de andere groep blijft dit achterwege.
De proefpersonen worden at random (aselect) toegewezen, dus elk verschil in
uitkomst kan aan de manipulatie worden toegewezen.
De interne validiteit is hoog, omdat er nauwkeurig gericht wordt op
specifieke effecten .
De externe validiteit (generaliseerbaarheid) is beperkt, want er wordt
niet gewerkt met grote steekproeven die representatief zijn voor een
populatie.
Daarnaast zijn de experimenten ver verwijderd van de werkelijkheid waarin
het onderzochte een rol speelt.
Quasi-experimenten: experimenten waarin de proefpersonen niet at random
gekozen zijn.
Er worden 9 onderzoeken besproken.
Suggestie en de invloed van post-hocinformatie: het experiment van Loftus met
botsende auto’s
Met het boek eyewitness testimony werd een lange stilte in de rechtspsychologie
onderbroken. Ze doet 3 experimenten. In de eerste twee keken 45 studenten
naar 7 korte filmpjes van aanrijdingen tussen twee auto’s. vervolgens werden ze
in verschillende groepen (condities) opgedeeld. De ene groep kreeg de vraag
wanneer de auto’s contact maakten en de andere groep wanneer de auto’s
crashten. Conclusie: de vorm van de vraag kan het antwoord van getuigen
beïnvloeden. In het tweede experiment waren het meer studenten en degenen
die de vraag over de crash gekregen hadden zeiden gebroken glas gezien te
hebben (terwijl dit er niet was). in het derde experiment ging het over een
stopteken bij een auto. De conclusie is dat met de juiste manipulatie en
misinformatie het lukt een herinnering aan te praten die mensen niet hebben.
Veranderingsblindheid: de deurstudie
3
, Veldonderzoek van Daniel Simon en Daniel Levin naar het vermogen van mensen
om veranderingen in visuele informatie te detecteren. Meer dan de helft van de
mensen had de persoonswisseling niet opgemerkt dit heet
veranderingsblindheid. Dit kan ook optreden bij ooggetuigen van een delict.
Dit komt vooral voor als mensen informatie op een oppervlakkige wijze
encoderen. Dingen die voor ons neus afspelen, kunnen we in het geheel over
het hoofd zien inattentional blindness.
Valse bekentenissen: het Alt-toets-experiment van Kassing en Kiechel
Valse bekentenissen komen vaker voor dan we denken. Het Alt-toets-experiment
was erop gericht om te onderzoeken of en in welke mate mensen iets bekennen
dat zij niet hebben gedaan ten gevolge van confrontatie met bewijs. Nadeel: er
stond niets op het spel, het aanraken van een Alt-toets is iets heel anders dan het
plegen van een ernstig misdrijf.
Commissies in het geheugen: crashing memories en het probleem van source
monitoring
Het ging in dit onderzoek om de vraag of het mogelijk is om het geheugen avn
getuigen dusdanig aan te passen dat de getuigen informatie die zij niet uit eigen
waarneming konden hebben, tot een authentieke herinnering zouden
bombarderen. Ze vroegen aan artsen en juristen of zij opnames van de Boeing
747-crash hadden gezien, deze bestonden niet, maar mensen konden wel
vertellen wat zij daarop hadden gezien. Vrouwelijke deelnemers bleken
vatbaarder door de suggestie.
Simpele pseudoherinneringen: het Deese-Roediger-McDermott-paradigma (DRM)
Het DRM-paradigma bestaat uit het aanleren door proefpersonen van een lijst
van woorden. Deze woorden zijn geassocieerd met een woord, de critical lure
(lokwoord). Als mensen de woorden opnieuw moeten opnoemen, noemen ze vaak
ook het lokwoord. Dit kan op twee manieren worden verklaard: een sterke
associatie van woordlijksten heeft het lokwoord geactiveerd en mensen weten
niet of het woord van de externe bron afkomstig is of van eigen gedachte, en de
fuzzy-trace theorie: van ervaringen blijven 2 geheugensporen achter. De ene is
een letterlijk spoor waarin de kenmerken van de ervaring worden vastgelegd en
de andere is een meer algemeen geheugenspoor. De letterlijke sporen verwijden
eerder uit het geheugen, terwijl de algemene blijven bestaan. Er is hier kritiek op,
omdat een woordlijst zich niet verhoudt tot een seksueel misdrijf.
Compliance: het experiment van Asch naar groepsconformiteit bij het schatten
van lijnlengtes
Asch was een invloedrijk sociaal psycholoog. Hij werd bekend met experimenten
naar groepsconformiteit. Mensen zijn geneigd zich aan een
meerderheidsstandpunt aan te passen, zelfs als het glashelder is dat het
standpunt onjuist is (contrary to the fact). Die neiging wordt compliance
4
