Internationale machtsverhoudingen na 1945
Hoff Hoofdstuk 1: van de 2e Wereldoorlog naar de Koude Oorlog
Conferentie van Jalta, Feb 1945
Nog voordat Hitler definitief was verslagen, kwamen de drie grote geallieerde oorlogsleiders
bijeen in Jalta op het Russische schiereiland de Krim. De Conferentie van Jalta was een
bijeenkomst van Churchill, Roosevelt en Stalin waarin ze afspraken maakten over de naoorlogse
verdeling van Europa en de oprichting van de Verenigde Naties. De 2e wereldoorlog was nog niet
voorbij tijdens de conferentie van Jalta, en Amerika was nog in oorlog met Japan. Dit leek
destijds uitzichtloos. Hitler stierf twee maanden later in april.
- Stalin: eiste cordon sanitaire, oftewel een bufferzone, van landen die de Sovjet-Unie
goed gezind waren. De SU had veel geleden tijdens de 2 e WO en wilde zichzelf
beschermen tegen een nieuwe aanval uit Europa. Ook wilde hij een zo groot mogelijke
Sovjet invloedssfeer in Oost-Europa
- Churchill: streefde naar herstel van het machtsevenwicht (balance of power) in
Europa. Ook wilde hij dat de Amerikanen in Europa aanwezig bleven. Daarnaast wilde hij
Frankrijk als grootmacht herstellen
- Roosevelt: wilde een internationale organisatie om oorlog en conflict te voorkomen,
oftewel, de Verenigde Naties.
Ze sloten tijdens Jalta een gentlemens agreement:
Europa werd in invloedssferen verdeeld waarbij de SU meer invloed zou krijgen in Oost-Europa:
- Kaliningrad
- Deel van Duitsland
- Deel van Polen
- Tsjecho-Slowakije
- Hongarije
- Roemenië
- Bulgarije
Hier zouden democratische regeringen geïnstalleerd worden (wat uiteindelijk niet gebeurde).
Het is Roosevelt nog wel eens verweten dat hij in Jalta te makkelijk deze gebieden
verkwanselde. Tegenover de democratisering stond dat de Russische strijdkrachten de dienst
uitmaakten in het door hen bevrijde deel van Europa.
Daarnaast zou Duitsland in 4 bezettingszones verdeeld worden tussen de VS, GB, Frankrijk
(verzoek Churchill) en de SU. Hetzelfde gold voor Berlijn, dat in de Russische zone lag. Na
demilitarisatie en denazificatie zouden er vrije verkiezingen komen en zou Duitsland herenigd
worden.
- VS-zone
- GB-zone
- SU-zone
- Frankrijk-zone (namens Churchill)
De grensverschuivingen van Polen en Duitsland die tijdens Jalta waren afgesproken leden tot
massale gedwongen volksverhuizingen.
,Ook beloofde Stalin aan Roosevelt aan de oorlog tegen Japan te zullen deelnemen wanneer
Duitsland definitief verslagen zou zijn. Stalin kwam deze afspraak na. Stalin en Roosevelt
wantrouwden elkaar dat een van hen zou samenwerken met Hitler ondanks hun gentelmens
agreement. Hierom moest Duitsland zich onvoorwaardelijk overgeven.
De Verenigde Naties
De VN zou een vernieuwde en verbeterde versie van de Volkenbond zijn. Oprichting werd
besproken tijdens de besprekingen in Jalta in februari 1945. Er moest universeel lidmaatschap
komen, het hoogste orgaan van de VN werd de VN-Veiligheidsraad en moest bindende besluiten
kunnen nemen en agressie desnoods met sancties of militair optreden tegengaan. Stalin zou dit
zien als aantasting van de soevereiniteit van de SU.
De 5 grote mogendheden als permanente leden zouden het vetorecht krijgen. De deelnemers
van Jalta; VS, GB, SU werden lid en daarnaast ook Frankrijk en China. Na de Duitse capitulatie
op 8 mei 1945 werd de VN opgericht.
Conferentie van Potsdam, juli 1945
Op de puinhopen van het verslagen Derde Rijk bespraken de overwinnaars van de 2e WO het lot
van Duitsland en de wereld, maar van Jalta dat voorheen plaatsvond was alleen Stalin nog over.
Roosevelt werd vervangen door Truman en Churchill door Attlee.
Duitsland zou zich moeten voorbereiden op democratisering en wederopbouw en zou worden
behandeld als één economische eenheid. De afspraken die in Jalta werden vastgelegd over
Duitsland klonken veelbelovend, maar er zou in de praktijk bitter weinig van terechtkomen.
Op de conferentie van Potsdam werd besloten dat de leiders van het verslagen Derde Rijk zich
zouden moeten verantwoorden voor een internationaal oorlogstribunaal: de
Neurenbergerprocessen.
Het proces van Neurenberg, nov 1945
Tijdens de Neurenberger processen werden prominente nazileiders berecht voor
oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en misdaden tegen de vrede. De
processen werden gehouden in Neurenberg in Duitsland door het Internationaal Militair
Tribunaal (oorlogstribunaal). De 21 hoogste nazi-kopstukken verschenen voor een tribunaal in
Neurenberg en hoorden zware straffen tegen zich te eisen, waaronder 11 doodvonnissen.
De berechtiging van oorlogsmisdaden op een lager niveau zou in elke zone door de bezettende
mogendheid worden bepaald. Een grondige denazificatie was tenslotte de voorwaarde voor
hereniging en democratie.
In de Russische bezettingszone (Oost-Duitsland) werd drastisch afgerekend met iedereen die
ook maar iets met nazisme te maken had. Deze denazificatie in Rusland ging hand in hand met
invoering van een centraal geleide socialistische planeconomie, omdat de oude klasse van
junkers en grote bedrijven nauw met het naziregime hadden samengewerkt.
,In de Amerikaanse zone werd soepel omgegaan met lagere nazi-functionarissen. De VS
bepleitte de noodzaak van een snelle wederopbouw van Duitsland.
In de westelijke zones wisten veel hooggeplaatste nazi’s de dans te ontspringen.
Bezet Duitsland
Ook wat betreft de oorlogsschade die het verslagen Duitsland zou moeten vergoeden, kwam er
geen gelijkluidende regeling. De bezettende mogendheden zouden in hun eigen zones de
schade mogen verhalen naar eigen inzicht.
De Russen haalden de Ostzone vrijwel leeg om de verwoesting en ontmanteling van hun eigen
industrie te compenseren. De Britten en Amerikanen vreesden dat verpaupering de Duitsers tot
revanchisme of communisme zou kunnen leiden. Wat dat betreft had men de lessen van
Versailles geleerd.
In Jalta was afgesproken dat de Poolse grenzen werden verschoven en dat voormalig Duitse stad
Danzig aan Polen werd overgedragen. Dit ging gepaard met massale gedwongen
volksverhuizingen. Miljoenen mensen moesten verhuizen.
In de Russische zone kwam de Socialistische Eenheidspartij Duitsland (SED) aan de macht. In
de westelijke zones werd de Communistische Partij Duitsland (KPD) verboden, evenals
neonazistische partijen.
In plaats van afgesproken hereniging groeiden de verschillende delen van Duitsland steeds
verder uit elkaar. En in plaats van terugtrekking van legers handhaafden alle 4 zones; VS, GB,
Frankrijk en Rusland hun bezetting van Duitsland. Van de doelstellingen van Potsdam kwam
niks terecht.
Atoombommen op Japan, Aug 1945
Tijdens Potsdam was Duitsland al gecapituleerd en was in Europa de oorlog ten einde gekomen.
In Japan was dit echter niet het geval. Atoombom Little Boy werd door Enola Gay op Hiroshima
geworpen. 3 dagen later kwam atoombom Fat Man op Nagasaki.
Doel: Japan dwingen tot capitulatie. Volgens de VS zou werping van een atoombom levens
besparen. Uit recent onderzoek blijkt echter dat Little Boy geworpen werd met als doel te laten
zien hoe sterk Amerika is. Daarnaast was Amerika ook nieuwsgierig naar de werking van de
bom.
Hoff, Deel 1, Hoofdstuk 2: Het IJzeren Gordijn
In de eerste jaren na de 2 e Wereldoorlog wist Stalin zijn greep op Oost-Europa te verstevigen.
Voor de Amerikanen was dit aanleiding hun Wes-Europese bondgenoten te hulp te komen.
Europa raakte daardoor politiek, economisch (Marshallhulp) en militair (NAVO) verdeeld. Die
verdeling, die gedurende de hele Koude Oorlog zou blijven bestaan, werd gemarkeerd door het
IJzeren Gordijn.
, Oost-Europa communistisch
De Oost-Europese landen, die volgens de afspraken van Jalta binnen de invloedssfeer van de SU
zouden vallen, werden in snel tempo naar communistisch model ingericht.
De Sovjet-Unie installeerde soms rechtstreeks een communistische regering, terwijl er in
andere gevallen verkiezingen werden gehouden, die echter vaak werden gemanipuleerd om een
communistische overwinning te verzekeren. Soms kiezen Oost-Europese landen vrijwillig voor
communisme. Communistische landen:
- Polen
- Hongarije
- Bulgarije
- Roemenië
- Joegoslavië
- Albanië
- Tsjecho-Slowakije
Polen
De meeste politieke partijen werden gedwongen samen te werken in een eenheidsfront onder
leiding van de Poolse communistische partij. Toch behaalde de niet-communisten bij de eerste
verkiezingen in 1947 een enorme overwinning, vanwege de diepgewortelde afkeer die Polen
tegen de Russen had. Ook de Russen waren in 1939 Polen binnengevallen (Molotov-Ribben
Troppact).
Door een gemanipuleerde hertelling van de stemmen kreeg de Communistische Partij (CP)
hierna alsnog de meerderheid van de zetels in het parlement en leiding van de regering. De
andere partijen werden vervolgens tot hechte samenwerking met de CP gedwongen.
Hongarije
Hongarije had in de 2e Wereldoorlog de zijde van Duitsland gekozen en werd in 1945 door de
Sovjettroepen bezet. Deze installeerden een communistisch bewind en legden het land en
legde hen herstelbetalingen op. Tijdens de verkiezingen konden ze alleen uit verschillende
communisten kiezen.
Bulgarije
Tijdens de 2e Wereldoorlog was Bulgarije pro-Duits, maar toen de Duitsers de SU aanvielen
veranderde dat. De mysterieuze dood van de populaire koning Boris kort na een bezoek aan
Hitler (1943) droeg tot een anti-Duitse stemming. Het goeddeels communistische verzet (het
patriottisch Front) nam de macht over en verklaarde Duitsland de oorlog. Ondertussen trok het
Russisch leger Bulgarije binnen.
Na de oorlog organiseerde het Patriottisch Front verkiezingen, die het zelf glansrijk won met 90
procent van de stemmen. Bij een volksraadpleging in 1946 werd de monarchie afgeschaft,
Hoff Hoofdstuk 1: van de 2e Wereldoorlog naar de Koude Oorlog
Conferentie van Jalta, Feb 1945
Nog voordat Hitler definitief was verslagen, kwamen de drie grote geallieerde oorlogsleiders
bijeen in Jalta op het Russische schiereiland de Krim. De Conferentie van Jalta was een
bijeenkomst van Churchill, Roosevelt en Stalin waarin ze afspraken maakten over de naoorlogse
verdeling van Europa en de oprichting van de Verenigde Naties. De 2e wereldoorlog was nog niet
voorbij tijdens de conferentie van Jalta, en Amerika was nog in oorlog met Japan. Dit leek
destijds uitzichtloos. Hitler stierf twee maanden later in april.
- Stalin: eiste cordon sanitaire, oftewel een bufferzone, van landen die de Sovjet-Unie
goed gezind waren. De SU had veel geleden tijdens de 2 e WO en wilde zichzelf
beschermen tegen een nieuwe aanval uit Europa. Ook wilde hij een zo groot mogelijke
Sovjet invloedssfeer in Oost-Europa
- Churchill: streefde naar herstel van het machtsevenwicht (balance of power) in
Europa. Ook wilde hij dat de Amerikanen in Europa aanwezig bleven. Daarnaast wilde hij
Frankrijk als grootmacht herstellen
- Roosevelt: wilde een internationale organisatie om oorlog en conflict te voorkomen,
oftewel, de Verenigde Naties.
Ze sloten tijdens Jalta een gentlemens agreement:
Europa werd in invloedssferen verdeeld waarbij de SU meer invloed zou krijgen in Oost-Europa:
- Kaliningrad
- Deel van Duitsland
- Deel van Polen
- Tsjecho-Slowakije
- Hongarije
- Roemenië
- Bulgarije
Hier zouden democratische regeringen geïnstalleerd worden (wat uiteindelijk niet gebeurde).
Het is Roosevelt nog wel eens verweten dat hij in Jalta te makkelijk deze gebieden
verkwanselde. Tegenover de democratisering stond dat de Russische strijdkrachten de dienst
uitmaakten in het door hen bevrijde deel van Europa.
Daarnaast zou Duitsland in 4 bezettingszones verdeeld worden tussen de VS, GB, Frankrijk
(verzoek Churchill) en de SU. Hetzelfde gold voor Berlijn, dat in de Russische zone lag. Na
demilitarisatie en denazificatie zouden er vrije verkiezingen komen en zou Duitsland herenigd
worden.
- VS-zone
- GB-zone
- SU-zone
- Frankrijk-zone (namens Churchill)
De grensverschuivingen van Polen en Duitsland die tijdens Jalta waren afgesproken leden tot
massale gedwongen volksverhuizingen.
,Ook beloofde Stalin aan Roosevelt aan de oorlog tegen Japan te zullen deelnemen wanneer
Duitsland definitief verslagen zou zijn. Stalin kwam deze afspraak na. Stalin en Roosevelt
wantrouwden elkaar dat een van hen zou samenwerken met Hitler ondanks hun gentelmens
agreement. Hierom moest Duitsland zich onvoorwaardelijk overgeven.
De Verenigde Naties
De VN zou een vernieuwde en verbeterde versie van de Volkenbond zijn. Oprichting werd
besproken tijdens de besprekingen in Jalta in februari 1945. Er moest universeel lidmaatschap
komen, het hoogste orgaan van de VN werd de VN-Veiligheidsraad en moest bindende besluiten
kunnen nemen en agressie desnoods met sancties of militair optreden tegengaan. Stalin zou dit
zien als aantasting van de soevereiniteit van de SU.
De 5 grote mogendheden als permanente leden zouden het vetorecht krijgen. De deelnemers
van Jalta; VS, GB, SU werden lid en daarnaast ook Frankrijk en China. Na de Duitse capitulatie
op 8 mei 1945 werd de VN opgericht.
Conferentie van Potsdam, juli 1945
Op de puinhopen van het verslagen Derde Rijk bespraken de overwinnaars van de 2e WO het lot
van Duitsland en de wereld, maar van Jalta dat voorheen plaatsvond was alleen Stalin nog over.
Roosevelt werd vervangen door Truman en Churchill door Attlee.
Duitsland zou zich moeten voorbereiden op democratisering en wederopbouw en zou worden
behandeld als één economische eenheid. De afspraken die in Jalta werden vastgelegd over
Duitsland klonken veelbelovend, maar er zou in de praktijk bitter weinig van terechtkomen.
Op de conferentie van Potsdam werd besloten dat de leiders van het verslagen Derde Rijk zich
zouden moeten verantwoorden voor een internationaal oorlogstribunaal: de
Neurenbergerprocessen.
Het proces van Neurenberg, nov 1945
Tijdens de Neurenberger processen werden prominente nazileiders berecht voor
oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en misdaden tegen de vrede. De
processen werden gehouden in Neurenberg in Duitsland door het Internationaal Militair
Tribunaal (oorlogstribunaal). De 21 hoogste nazi-kopstukken verschenen voor een tribunaal in
Neurenberg en hoorden zware straffen tegen zich te eisen, waaronder 11 doodvonnissen.
De berechtiging van oorlogsmisdaden op een lager niveau zou in elke zone door de bezettende
mogendheid worden bepaald. Een grondige denazificatie was tenslotte de voorwaarde voor
hereniging en democratie.
In de Russische bezettingszone (Oost-Duitsland) werd drastisch afgerekend met iedereen die
ook maar iets met nazisme te maken had. Deze denazificatie in Rusland ging hand in hand met
invoering van een centraal geleide socialistische planeconomie, omdat de oude klasse van
junkers en grote bedrijven nauw met het naziregime hadden samengewerkt.
,In de Amerikaanse zone werd soepel omgegaan met lagere nazi-functionarissen. De VS
bepleitte de noodzaak van een snelle wederopbouw van Duitsland.
In de westelijke zones wisten veel hooggeplaatste nazi’s de dans te ontspringen.
Bezet Duitsland
Ook wat betreft de oorlogsschade die het verslagen Duitsland zou moeten vergoeden, kwam er
geen gelijkluidende regeling. De bezettende mogendheden zouden in hun eigen zones de
schade mogen verhalen naar eigen inzicht.
De Russen haalden de Ostzone vrijwel leeg om de verwoesting en ontmanteling van hun eigen
industrie te compenseren. De Britten en Amerikanen vreesden dat verpaupering de Duitsers tot
revanchisme of communisme zou kunnen leiden. Wat dat betreft had men de lessen van
Versailles geleerd.
In Jalta was afgesproken dat de Poolse grenzen werden verschoven en dat voormalig Duitse stad
Danzig aan Polen werd overgedragen. Dit ging gepaard met massale gedwongen
volksverhuizingen. Miljoenen mensen moesten verhuizen.
In de Russische zone kwam de Socialistische Eenheidspartij Duitsland (SED) aan de macht. In
de westelijke zones werd de Communistische Partij Duitsland (KPD) verboden, evenals
neonazistische partijen.
In plaats van afgesproken hereniging groeiden de verschillende delen van Duitsland steeds
verder uit elkaar. En in plaats van terugtrekking van legers handhaafden alle 4 zones; VS, GB,
Frankrijk en Rusland hun bezetting van Duitsland. Van de doelstellingen van Potsdam kwam
niks terecht.
Atoombommen op Japan, Aug 1945
Tijdens Potsdam was Duitsland al gecapituleerd en was in Europa de oorlog ten einde gekomen.
In Japan was dit echter niet het geval. Atoombom Little Boy werd door Enola Gay op Hiroshima
geworpen. 3 dagen later kwam atoombom Fat Man op Nagasaki.
Doel: Japan dwingen tot capitulatie. Volgens de VS zou werping van een atoombom levens
besparen. Uit recent onderzoek blijkt echter dat Little Boy geworpen werd met als doel te laten
zien hoe sterk Amerika is. Daarnaast was Amerika ook nieuwsgierig naar de werking van de
bom.
Hoff, Deel 1, Hoofdstuk 2: Het IJzeren Gordijn
In de eerste jaren na de 2 e Wereldoorlog wist Stalin zijn greep op Oost-Europa te verstevigen.
Voor de Amerikanen was dit aanleiding hun Wes-Europese bondgenoten te hulp te komen.
Europa raakte daardoor politiek, economisch (Marshallhulp) en militair (NAVO) verdeeld. Die
verdeling, die gedurende de hele Koude Oorlog zou blijven bestaan, werd gemarkeerd door het
IJzeren Gordijn.
, Oost-Europa communistisch
De Oost-Europese landen, die volgens de afspraken van Jalta binnen de invloedssfeer van de SU
zouden vallen, werden in snel tempo naar communistisch model ingericht.
De Sovjet-Unie installeerde soms rechtstreeks een communistische regering, terwijl er in
andere gevallen verkiezingen werden gehouden, die echter vaak werden gemanipuleerd om een
communistische overwinning te verzekeren. Soms kiezen Oost-Europese landen vrijwillig voor
communisme. Communistische landen:
- Polen
- Hongarije
- Bulgarije
- Roemenië
- Joegoslavië
- Albanië
- Tsjecho-Slowakije
Polen
De meeste politieke partijen werden gedwongen samen te werken in een eenheidsfront onder
leiding van de Poolse communistische partij. Toch behaalde de niet-communisten bij de eerste
verkiezingen in 1947 een enorme overwinning, vanwege de diepgewortelde afkeer die Polen
tegen de Russen had. Ook de Russen waren in 1939 Polen binnengevallen (Molotov-Ribben
Troppact).
Door een gemanipuleerde hertelling van de stemmen kreeg de Communistische Partij (CP)
hierna alsnog de meerderheid van de zetels in het parlement en leiding van de regering. De
andere partijen werden vervolgens tot hechte samenwerking met de CP gedwongen.
Hongarije
Hongarije had in de 2e Wereldoorlog de zijde van Duitsland gekozen en werd in 1945 door de
Sovjettroepen bezet. Deze installeerden een communistisch bewind en legden het land en
legde hen herstelbetalingen op. Tijdens de verkiezingen konden ze alleen uit verschillende
communisten kiezen.
Bulgarije
Tijdens de 2e Wereldoorlog was Bulgarije pro-Duits, maar toen de Duitsers de SU aanvielen
veranderde dat. De mysterieuze dood van de populaire koning Boris kort na een bezoek aan
Hitler (1943) droeg tot een anti-Duitse stemming. Het goeddeels communistische verzet (het
patriottisch Front) nam de macht over en verklaarde Duitsland de oorlog. Ondertussen trok het
Russisch leger Bulgarije binnen.
Na de oorlog organiseerde het Patriottisch Front verkiezingen, die het zelf glansrijk won met 90
procent van de stemmen. Bij een volksraadpleging in 1946 werd de monarchie afgeschaft,
