Inhoud
Luistervaardigheid..................................................................................................................................3
1.1.3 Luisterdoelen.............................................................................................................................3
1.1.4 Luisterstrategieën......................................................................................................................3
1.1.5 Spreekdoelen.............................................................................................................................4
1.1.6 Spreekstrategieën......................................................................................................................4
1.1.8 Sociale taalfuncties....................................................................................................................4
1.1.9 Cognitieve taalfuncties..............................................................................................................4
1.3.2 Taalverwerving..........................................................................................................................4
1.3.3 Taalontwikkelingsfasen (op volgorde kunnen zetten)...............................................................5
1.3.4 Tweedetaalontwikkeling............................................................................................................5
1.3.6 Communicatieve competentie...................................................................................................5
Woordenschat........................................................................................................................................6
2.1.2 Receptieve woordenschat.........................................................................................................6
2.1.3 Productieve woordenschat........................................................................................................6
2.1.4 Woordleerstrategieën...............................................................................................................6
2.1.5 Woordbetekenis........................................................................................................................6
2.1.6 Woordenschatopbouw..............................................................................................................7
2.1.7 Vaktaalwoorden........................................................................................................................7
2.1.8 Schooltaalwoorden....................................................................................................................7
2.1.9 signaalwoorden.........................................................................................................................7
2.3.2 mentaal lexicon.........................................................................................................................8
2.3.3 woordenschatverwerving.........................................................................................................8
Beginnende geletterdheid......................................................................................................................8
3.1.1 Ontluikende geletterdheid.........................................................................................................8
3.1.3 Boekoriëntatie en verhaal begrip..............................................................................................8
3.1.4 Functies van geschreven taal.....................................................................................................9
3.1.5 Taalbewustzijn en alfabetische principe....................................................................................9
3.1.6 Auditieve vaardigheden...........................................................................................................10
3.1.7 Visuele vaardigheden..............................................................................................................10
3.1.8 Elementaire leeshandeling......................................................................................................10
3.1.13 Klankzuivere woorden...........................................................................................................10
3.3.1 Ontwikkeling van het jonge kind..............................................................................................11
3.3.2 Schriftsystemen.......................................................................................................................11
3.3.3 Functionele geletterdheid........................................................................................................11
1
, 3.3.4 Thuissituatie en geletterdheid.................................................................................................11
Voortgezet technisch lezen..................................................................................................................12
4.1.1 strategieën technisch lezen.....................................................................................................12
4.1.3 voordrachtsaspecten...............................................................................................................12
4.1.5 leesteksten..............................................................................................................................12
4.1.6 niveaubepaling teksten............................................................................................................13
4.3.2 Automatisering........................................................................................................................13
4.3.3 leesproces................................................................................................................................13
4.3.4 dyslexie....................................................................................................................................14
Begrijpend lezen...................................................................................................................................14
5.1.2 leesdoel bepalen......................................................................................................................14
5.1.3 Leesstrategieën........................................................................................................................14
5.1.4 Technieken voor informatieverwerking...................................................................................14
5.1.8 Tekstsoorten............................................................................................................................15
5.1.9 Tekstkenmerken......................................................................................................................15
5.1.10 Relaties in teksten..................................................................................................................15
5.1.11 Tekstdoelen...........................................................................................................................15
5.3.2 Informatieverwerking..............................................................................................................16
Stellen...................................................................................................................................................16
6.1.1 Stelstrategieën.........................................................................................................................16
6.1.2 Bepalen doel, publiek en tekstsoort........................................................................................16
6.1.3 Verzamelen, selecteren en ordenen van inhoud.....................................................................16
6.1.4 Structuren................................................................................................................................16
6.1.5 Formuleren..............................................................................................................................17
6.1.6 Reviseren.................................................................................................................................17
6.1.7 Verzorgen................................................................................................................................17
6.1.8 Reflecteren op schrijfgedrag....................................................................................................17
6.1.10 Tekstsoorten..........................................................................................................................17
6.3.2 Functies van schrijven..............................................................................................................18
6.3.3 Schrijfproces............................................................................................................................18
Jeugdliteratuur.....................................................................................................................................19
7.1.4 literaire genres.........................................................................................................................19
7.1.7 Versvorm en rijm.....................................................................................................................19
7.3.3 Beoordelingscriteria jeugdliteratuur........................................................................................19
Taalbeschouwing..................................................................................................................................20
8.1.1 Taalbeschouwingsstrategieën.................................................................................................20
2
, 8.1.5 (1.3.7, 2.3.5) Taalvariatie.........................................................................................................20
8.3.2 Taal..........................................................................................................................................21
8.3.4 Morfologie...............................................................................................................................21
8.3.5 Syntaxis....................................................................................................................................21
8.3.6 semantiek................................................................................................................................21
8.3.7 Pragmatiek...............................................................................................................................21
8.3.8 Orthografie..............................................................................................................................22
8.3.9 Metalinguïstisch bewustzijn....................................................................................................22
8.3.10 Schoolgrammatica.................................................................................................................22
8.3.11 Nut van grammaticaonderwijs...............................................................................................22
8.3.12 Taalverandering.....................................................................................................................23
Spelling.................................................................................................................................................23
9.1.1 elementaire spellinghandeling................................................................................................23
9.1.2 spellingstrategieën..................................................................................................................23
9.1.6 spellingcategorieën..................................................................................................................24
9.1.7 de schrijfwijze van de werkwoorden.......................................................................................24
9.3.3 principes Nederlandse spelling................................................................................................24
Luistervaardigheid
1.1.3 Luisterdoelen
De luisterdoelen:
- Iets te weten willen komen
- Een bepaald gevoel willen ondergaan
- Zich een mening willen vormen
- Een bepaalde handeling willen uitvoeren
- Een spel mee willen spelen
1.1.4 Luisterstrategieën
Manieren van luisteren:
3
, - Globaal luisteren à grote lijn volgen
- Intensief luisteren à details ook belangrijk vinden
- Gericht luisteren à specifieke informatie oppikken
- Kritisch luisteren à mening vormen
Strategieën inzetten tijdens het luisteren:
- Oriënteren op het luisterdoel: Hoe kun je het best luisteren
- Oriënteren op het onderwerp en de eigen kennis daarvan
- Oriënteren op soort luistertekst
- Oriënteren op de spreker
- Reflecteren op de luistertaak
- Monitoren van de luistertaak
- Evalueren van de luistertaak
1.1.5 Spreekdoelen
De spreekdoelen:
- Amuseren à de ander vermaken
- Informeren à feiten vertellen
- Instrueren à iemand een instructie geven
- Overtuigen à betogen
1.1.6 Spreekstrategieën
De spreekstrategieën:
- Oriënteren op het doel van de spreektaak
- Oriënteren op het onderwerp en de eigen kennis daarvan
- Oriënteren op soort spreektaak
- Oriënteren op gesprekspartner(s) of het publiek
- Reflecteren op de spreektaak
- Monitoren van de spreektaak
- Evalueren van de spreektaak
1.1.8 Sociale taalfuncties
De functies:
- Zelfhandhaving à zichzelf verdedigen of bezit beschermen
o Vb. Ik wil limonade. Kijk eens wat ik kan!
- Zelfsturing à eigen handelingen met woorden ordenen of plannen aankondigen
o Vb. En nu zet ik er nog een blokje op.
- Sturing van anderen à beïnvloeden van gedrag van anderen
o Vb. En toen was jij de politieagent. Nu moet jij wat zeggen.
- Structurering van het gesprek à vb. mag ik even wat zeggen
1.1.9 Cognitieve taalfuncties
De cognitieve taalfuncties (rangschikking op mate van complexiteit):
= functies inzetten om taal te verwijzen naar betekenissen en concepten.
- Rapporteren à verslag doen van iets wat in de werkelijkheid voorkomt.
- Redeneren à beschrijving waarin een extra denkstap wordt verwoord.
o Chronologisch ordenen, concluderen, oplossen van een probleem, etc.
- Projecteren à verplaatsen in de gedachten en de gevoelens van iemand anders
1.3.2 Taalverwerving
In het taalontwikkelingsproces leren kinderen de regels voor:
4
, - Taalinhoud à semantische aspect
- Taalvorm à fonologie, morfologie en syntaxis
- Taalgebruik à pragmatiek
Theorieën over taalverwerving:
- Creatieve constructietheorie
o Kinderen zijn creatieve bouwers die niet simpelweg imiteren maar beschikken over
een taalleermechanisme.
- Interactionele benadering
o Creatieve constructietheorie + het taalaanbod van en de interactie met
moedertaalsprekers speelt een grote rol bij het leren van een taal.
1.3.3 Taalontwikkelingsfasen (op volgorde kunnen zetten)
Prelinguale of preverbale fase (0-1):
- Huilen (eerste 6 weken)
- Vocaliseren (6-20 weken)
- Vocaal spel (4-6 maanden)
- Brabbelfase (7 maanden)
Linguale of talige fase:
- Vroeglinguale periode (1-2,5 jaar)
o Eenwoordzin, tweewoordzin, meerwoordzin
- Differentiatiefase (2,5-5 jaar)
o Explosieve ontwikkeling waarin reeds verworven aspecten worden uitgebouwd en
verfijnd, nieuwe aspecten komen aan bod.
- Voltooiingsfase (5 jaar en ouder)
o Kind bezit de bouwstenen, puntjes worden op de i gezet.
1.3.4 Tweedetaalontwikkeling
Simultane ontwikkeling à twee talen min of meer gelijktijdig verwerven. Voor het 3 e levensjaar van
een kind.
Successieve tweetaligheid à tweede taal verwerven na het 3e levensjaar. Wordt in feite op dezelfde
manier verworven als de eerste taal.
Verschillen tussen eerste en tweedetaalverwerving:
- Taalkennis à kennis van de eerste taal wordt ingezet om de tweede taal te leren.
- Tijd à bij een normale eerste taalverwerving speelt de ontwikkeling zich af binnen vaste,
voorspelbare tijdsgrenzen. Bij tweedetaalverwervers kan dit sterk verschillen.
Interferentiefouten à fouten die tweedetaalverwervers maken waar de kennis van de eerste taal een
rol in speelt.
- Vb. Turks sprekend iemand gebruikt in het Nederlands spreken geen lidwoorden, omdat die
er in het Turks niet zijn.
1.3.6 Communicatieve competentie
De communicatieve deelcompetenties:
- Grammaticale competentie à de taalgebruiker beschikt over fonologische en syntactische
vaardigheden en over een adequate woordenschat.
5
Luistervaardigheid..................................................................................................................................3
1.1.3 Luisterdoelen.............................................................................................................................3
1.1.4 Luisterstrategieën......................................................................................................................3
1.1.5 Spreekdoelen.............................................................................................................................4
1.1.6 Spreekstrategieën......................................................................................................................4
1.1.8 Sociale taalfuncties....................................................................................................................4
1.1.9 Cognitieve taalfuncties..............................................................................................................4
1.3.2 Taalverwerving..........................................................................................................................4
1.3.3 Taalontwikkelingsfasen (op volgorde kunnen zetten)...............................................................5
1.3.4 Tweedetaalontwikkeling............................................................................................................5
1.3.6 Communicatieve competentie...................................................................................................5
Woordenschat........................................................................................................................................6
2.1.2 Receptieve woordenschat.........................................................................................................6
2.1.3 Productieve woordenschat........................................................................................................6
2.1.4 Woordleerstrategieën...............................................................................................................6
2.1.5 Woordbetekenis........................................................................................................................6
2.1.6 Woordenschatopbouw..............................................................................................................7
2.1.7 Vaktaalwoorden........................................................................................................................7
2.1.8 Schooltaalwoorden....................................................................................................................7
2.1.9 signaalwoorden.........................................................................................................................7
2.3.2 mentaal lexicon.........................................................................................................................8
2.3.3 woordenschatverwerving.........................................................................................................8
Beginnende geletterdheid......................................................................................................................8
3.1.1 Ontluikende geletterdheid.........................................................................................................8
3.1.3 Boekoriëntatie en verhaal begrip..............................................................................................8
3.1.4 Functies van geschreven taal.....................................................................................................9
3.1.5 Taalbewustzijn en alfabetische principe....................................................................................9
3.1.6 Auditieve vaardigheden...........................................................................................................10
3.1.7 Visuele vaardigheden..............................................................................................................10
3.1.8 Elementaire leeshandeling......................................................................................................10
3.1.13 Klankzuivere woorden...........................................................................................................10
3.3.1 Ontwikkeling van het jonge kind..............................................................................................11
3.3.2 Schriftsystemen.......................................................................................................................11
3.3.3 Functionele geletterdheid........................................................................................................11
1
, 3.3.4 Thuissituatie en geletterdheid.................................................................................................11
Voortgezet technisch lezen..................................................................................................................12
4.1.1 strategieën technisch lezen.....................................................................................................12
4.1.3 voordrachtsaspecten...............................................................................................................12
4.1.5 leesteksten..............................................................................................................................12
4.1.6 niveaubepaling teksten............................................................................................................13
4.3.2 Automatisering........................................................................................................................13
4.3.3 leesproces................................................................................................................................13
4.3.4 dyslexie....................................................................................................................................14
Begrijpend lezen...................................................................................................................................14
5.1.2 leesdoel bepalen......................................................................................................................14
5.1.3 Leesstrategieën........................................................................................................................14
5.1.4 Technieken voor informatieverwerking...................................................................................14
5.1.8 Tekstsoorten............................................................................................................................15
5.1.9 Tekstkenmerken......................................................................................................................15
5.1.10 Relaties in teksten..................................................................................................................15
5.1.11 Tekstdoelen...........................................................................................................................15
5.3.2 Informatieverwerking..............................................................................................................16
Stellen...................................................................................................................................................16
6.1.1 Stelstrategieën.........................................................................................................................16
6.1.2 Bepalen doel, publiek en tekstsoort........................................................................................16
6.1.3 Verzamelen, selecteren en ordenen van inhoud.....................................................................16
6.1.4 Structuren................................................................................................................................16
6.1.5 Formuleren..............................................................................................................................17
6.1.6 Reviseren.................................................................................................................................17
6.1.7 Verzorgen................................................................................................................................17
6.1.8 Reflecteren op schrijfgedrag....................................................................................................17
6.1.10 Tekstsoorten..........................................................................................................................17
6.3.2 Functies van schrijven..............................................................................................................18
6.3.3 Schrijfproces............................................................................................................................18
Jeugdliteratuur.....................................................................................................................................19
7.1.4 literaire genres.........................................................................................................................19
7.1.7 Versvorm en rijm.....................................................................................................................19
7.3.3 Beoordelingscriteria jeugdliteratuur........................................................................................19
Taalbeschouwing..................................................................................................................................20
8.1.1 Taalbeschouwingsstrategieën.................................................................................................20
2
, 8.1.5 (1.3.7, 2.3.5) Taalvariatie.........................................................................................................20
8.3.2 Taal..........................................................................................................................................21
8.3.4 Morfologie...............................................................................................................................21
8.3.5 Syntaxis....................................................................................................................................21
8.3.6 semantiek................................................................................................................................21
8.3.7 Pragmatiek...............................................................................................................................21
8.3.8 Orthografie..............................................................................................................................22
8.3.9 Metalinguïstisch bewustzijn....................................................................................................22
8.3.10 Schoolgrammatica.................................................................................................................22
8.3.11 Nut van grammaticaonderwijs...............................................................................................22
8.3.12 Taalverandering.....................................................................................................................23
Spelling.................................................................................................................................................23
9.1.1 elementaire spellinghandeling................................................................................................23
9.1.2 spellingstrategieën..................................................................................................................23
9.1.6 spellingcategorieën..................................................................................................................24
9.1.7 de schrijfwijze van de werkwoorden.......................................................................................24
9.3.3 principes Nederlandse spelling................................................................................................24
Luistervaardigheid
1.1.3 Luisterdoelen
De luisterdoelen:
- Iets te weten willen komen
- Een bepaald gevoel willen ondergaan
- Zich een mening willen vormen
- Een bepaalde handeling willen uitvoeren
- Een spel mee willen spelen
1.1.4 Luisterstrategieën
Manieren van luisteren:
3
, - Globaal luisteren à grote lijn volgen
- Intensief luisteren à details ook belangrijk vinden
- Gericht luisteren à specifieke informatie oppikken
- Kritisch luisteren à mening vormen
Strategieën inzetten tijdens het luisteren:
- Oriënteren op het luisterdoel: Hoe kun je het best luisteren
- Oriënteren op het onderwerp en de eigen kennis daarvan
- Oriënteren op soort luistertekst
- Oriënteren op de spreker
- Reflecteren op de luistertaak
- Monitoren van de luistertaak
- Evalueren van de luistertaak
1.1.5 Spreekdoelen
De spreekdoelen:
- Amuseren à de ander vermaken
- Informeren à feiten vertellen
- Instrueren à iemand een instructie geven
- Overtuigen à betogen
1.1.6 Spreekstrategieën
De spreekstrategieën:
- Oriënteren op het doel van de spreektaak
- Oriënteren op het onderwerp en de eigen kennis daarvan
- Oriënteren op soort spreektaak
- Oriënteren op gesprekspartner(s) of het publiek
- Reflecteren op de spreektaak
- Monitoren van de spreektaak
- Evalueren van de spreektaak
1.1.8 Sociale taalfuncties
De functies:
- Zelfhandhaving à zichzelf verdedigen of bezit beschermen
o Vb. Ik wil limonade. Kijk eens wat ik kan!
- Zelfsturing à eigen handelingen met woorden ordenen of plannen aankondigen
o Vb. En nu zet ik er nog een blokje op.
- Sturing van anderen à beïnvloeden van gedrag van anderen
o Vb. En toen was jij de politieagent. Nu moet jij wat zeggen.
- Structurering van het gesprek à vb. mag ik even wat zeggen
1.1.9 Cognitieve taalfuncties
De cognitieve taalfuncties (rangschikking op mate van complexiteit):
= functies inzetten om taal te verwijzen naar betekenissen en concepten.
- Rapporteren à verslag doen van iets wat in de werkelijkheid voorkomt.
- Redeneren à beschrijving waarin een extra denkstap wordt verwoord.
o Chronologisch ordenen, concluderen, oplossen van een probleem, etc.
- Projecteren à verplaatsen in de gedachten en de gevoelens van iemand anders
1.3.2 Taalverwerving
In het taalontwikkelingsproces leren kinderen de regels voor:
4
, - Taalinhoud à semantische aspect
- Taalvorm à fonologie, morfologie en syntaxis
- Taalgebruik à pragmatiek
Theorieën over taalverwerving:
- Creatieve constructietheorie
o Kinderen zijn creatieve bouwers die niet simpelweg imiteren maar beschikken over
een taalleermechanisme.
- Interactionele benadering
o Creatieve constructietheorie + het taalaanbod van en de interactie met
moedertaalsprekers speelt een grote rol bij het leren van een taal.
1.3.3 Taalontwikkelingsfasen (op volgorde kunnen zetten)
Prelinguale of preverbale fase (0-1):
- Huilen (eerste 6 weken)
- Vocaliseren (6-20 weken)
- Vocaal spel (4-6 maanden)
- Brabbelfase (7 maanden)
Linguale of talige fase:
- Vroeglinguale periode (1-2,5 jaar)
o Eenwoordzin, tweewoordzin, meerwoordzin
- Differentiatiefase (2,5-5 jaar)
o Explosieve ontwikkeling waarin reeds verworven aspecten worden uitgebouwd en
verfijnd, nieuwe aspecten komen aan bod.
- Voltooiingsfase (5 jaar en ouder)
o Kind bezit de bouwstenen, puntjes worden op de i gezet.
1.3.4 Tweedetaalontwikkeling
Simultane ontwikkeling à twee talen min of meer gelijktijdig verwerven. Voor het 3 e levensjaar van
een kind.
Successieve tweetaligheid à tweede taal verwerven na het 3e levensjaar. Wordt in feite op dezelfde
manier verworven als de eerste taal.
Verschillen tussen eerste en tweedetaalverwerving:
- Taalkennis à kennis van de eerste taal wordt ingezet om de tweede taal te leren.
- Tijd à bij een normale eerste taalverwerving speelt de ontwikkeling zich af binnen vaste,
voorspelbare tijdsgrenzen. Bij tweedetaalverwervers kan dit sterk verschillen.
Interferentiefouten à fouten die tweedetaalverwervers maken waar de kennis van de eerste taal een
rol in speelt.
- Vb. Turks sprekend iemand gebruikt in het Nederlands spreken geen lidwoorden, omdat die
er in het Turks niet zijn.
1.3.6 Communicatieve competentie
De communicatieve deelcompetenties:
- Grammaticale competentie à de taalgebruiker beschikt over fonologische en syntactische
vaardigheden en over een adequate woordenschat.
5
