Historische Inleiding tot de Wijsbegeerte (W0Y00A) – Samenvatting hoor- en werkcolleges KU Leuven (prof. Hanna Vandenbussche)

Historische inleiding tot de wijsbegeerte

1. Wijsbegeerte binnen de Antieke Bestaanshorizon
1.1 Van mythos naar logos
De rol van de mythe
 In de vroege Griekse cultuur was de mythe het overheersende
verklaringsmodel.

 Mythen boden antwoorden op existentiële vragen: oorsprong
van de wereld, natuurfenomenen, betekenis van het bestaan.

 Deze verhalen waren verankerd in het goddelijke: goden en
halfgoden bepaalden het lot van de wereld en de mens.

 Klassieke bronnen: Homerus (Ilias, Odyssee) en Hesiodus
(Theogonie).

 Belangrijk: de mythe legitimeert (zo hoort het), maar onderzoekt
niet kritisch.

De opkomst van de logos
 Cultuurschok: reizigers zoals Xenophanes merken dat
godsbeelden cultureel bepaald zijn → kritiek op antropomorfe goden.

 Resultaat: zoektocht naar universele, rationele verklaringen →
logos.

 Peisistratus: zorgt voor de schriftelijke vastlegging van mythen →
overgang van mondelinge naar geordende traditie.

 Belangrijke stap: desacralisering → goden bevinden zich buiten het
aardse → ruimte voor menselijke redenering.

 Opkomst van theoria (beschouwende kennis): weten om te weten,
vaak geïnspireerd door Egyptische denktradities.



1.2 De natuurfilosofen en het ontstaan van een kosmologie
 Sophoi: wijzen die natuurlijke fenomenen rationeel willen verklaren.
Begin van de kosmologie.

 Ze zoeken naar een oerstof (archè): element dat aan alles ten
grondslag ligt.


1

,➤ Voorbeelden:

 Thales: alles is water.

 Anaximenes: alles is lucht.

 Deze filosofieën zijn materialistisch en naturalistisch.

➤ Heraclitus (ca. 540–480 v.C.)

 Bekend om: “Alles stroomt” (panta rhei).

 De werkelijkheid is in constante verandering en spanning.

 Strijd (polemos) is de bron van alle dingen.

 Ordelijkheid komt voort uit tegenstrijdigheden.

➤ Parmenides (ca. 515–445 v.C.)

 Stelling: “Het zijnde is, het niet-zijnde is niet”.

 Conclusies:

o Het zijnde is onveranderlijk, eeuwig, ondeelbaar.

o Er is slechts één zijn, geen veelheid.

o Beweging en verandering zijn illusies.

 Grondslag voor het latere metafysische denken (eenheid boven
veelheid).

📝 Aristoteles bekritiseert Parmenides: hij negeert het waarneembare, het
concrete.



1.3 Het ontstaan van een ethiek
➤ Verandering door desacralisering

 Wegval van goddelijke autoriteit → nood aan menselijke normen
en wetten.

 Evolutie:

o Van Basileus (koning als hoogste rechter),

o Naar bloedwraak (wraak als plicht),

o Naar Draconische wetten → eerste gecodificeerde
strafwetgeving.

➤ Spanning tussen natuur en cultuur vraagt om rationalisering.


2

, 1.4 De sofisten en Socrates
➤ Sofisten

 Leraars in retoriek en overtuigingskunst.

 Geconfronteerd met het wegvallen van vaste waarden.

 Stelling van Protagoras: “De mens is de maat van alle dingen” →
relativisme.

 Gevaar: kennis als machtsmiddel (logos als instrument, niet als
waarheid).

 → Opkomst van kritiek door Socrates en Plato.

➤ Socrates (469–399 v.C.)

 Zocht naar ware betekenis van morele begrippen via dialoog en
ironie.

 Bekend om: “Ik weet dat ik niets weet.”

 Wou mensen tot zelfkennis brengen.

 Richtte zich tegen sofistische schijnwijsheid.

 Stierf door de gifbeker wegens ‘verderven van de jeugd’ en
‘ongeloof in de goden van de stad’.



2. De filosofie wordt een systeem
🧠 Plato (ca. 428–347 v.C.) – De filosoof van de ideeën
1. Filosofie als systeem
 Plato streeft naar een universeel systeem dat alle kennis en
waarheid omvat.

 Hij probeert het eeuwige zoeken naar waarheid te verzoenen
met een vaste structuur van denken.

2. De ziel (psychè)
 Plato sluit aan bij de visie van Socrates en gaat verder: de ziel is
de kern van de persoon en bron van kennis en moraal.

 Drieledige ziel:

o Logistikon (rede) – deugd: verstandigheid

o Thumoeides (moed/wil) – deugd: dapperheid

3