Inhoudsopgave
College 1: Nietigheden algemeen...............................................................................................2
College 2: Gevolgen van nietigheid...........................................................................................10
College 3: Distributie/franchise/koop (deel 1)..........................................................................16
College 4: Koop (deel 2)/schenking...........................................................................................24
College 5: Consumentenovereenkomst (deel 1).......................................................................31
College 6: Consumentenovereenkomst (deel 2).......................................................................40
College 7: Vaststellingsovereenkomst/borgtocht.....................................................................50
College 8: Opdracht/lastgeving/bemiddeling/agentuur...........................................................57
College 9: Verzekeringsovereenkomst/subrogatie en regres....................................................65
College 10: Samenloop..............................................................................................................72
Jurisprudentiesamenvatting......................................................................................................79
, College 1: Nietigheden algemeen
Gevolgen van nietigheid (omgeruild met college 1)
Sheet 1
HC-Slides zijn beschikbaar tijdens tentamen. Ook rode boek mag mee. Artikelen etc. mogen
niet mee. Open boek tentamen. Bouwt voort op burgerlijk recht 2. Huurovereenkomst gaan
we niet op in, daar is een apart vak voor. We gaan eerst vernietiging en nietigheid bespreken,
lastig onderwerp. We gaan het ook over samenloop hebben. verjaring, ontbinding,
schadevergoeding, wilsgebreken die zijn verondersteld bekend.
College van morgen van Verheij gaat over hoe nietigheid wordt vastgesteld en welke wegen
tot nietigheid leiden. Vandaag is als het ware het gevolg van de nietigheid. We gaan vandaag
van de nietigheid uit. Twee los van elkaar staande onderdelen.
Nietige rechtshandeling heeft nooit bestaan. Verschil tussen vernietiging en ontbinden is dat
bij vernietiging de overeenkomst eigenlijk van meet af aan weggedacht moet worden.
Vernietiging heeft terugwerkende kracht. Het is een soort fictie, overeenkomst heeft natuurlijk
wel bestaan, maar dat wordt geschrapt. Bij ontbinding wordt verbintenis teruggedraaid op
moment van ontbinding. Die was gewoon geldig tot het moment van ontbinding. Nietigheid
heeft ingrijpendere werking. Wordt ingezet als iets heel erg mis is met de overeenkomst. Bij
ontbinding tekortkoming vereist (hoeft niet eens toerekenbaar te zijn).
Sheet 2
BW is gelaagd. Nietigheid geregeld in boek 3. Als in boek 7 een regel bepaalt dat niet mag
worden afgeweken van een bepaling ter bescherming van een van beide partijen dan kan dat
leiden tot vernietiging. Art. 3:40 lid 2 BW.
Art. 7:6 BW. Strijd met deze bepaling levert art. 3:40 BW op. Koopcontract wordt dan
vernietigd. Gaan we dan dat hele koopcontract vernietigen als bijvoorbeeld een exoneratie is
opgenomen? Nee, wat er dan gebeurd is dat die ene bepaling (vaak een algemene voorwaarde
waar wordt afgeweken van boek 7) partieel wordt vernietigd. Wanneer vernietig je wel de
hele overeenkomst en wanneer knip je er een stukje uit? Daar gaan we vandaag naar kijken.
Kijk naar art. 3:41 BW. Als je die exoneratie eruit knipt moet je kijken of die overeenkomst
nog zinvol is, op het eerste gezicht kan dat wel. Er zijn gezichtspunten voor, die staan in een
van de arresten die verplicht is. Arrest BP/Benschop.
Vormvoorschriften, aparte nietigheidsgrond, gaan we morgen naar kijken. Rechtshandeling
moet soms in een bepaalde vorm worden gegoten, bijvoorbeeld schriftelijk bij
koopovereenkomst onroerend goed. Nietigheid op grond van art. 3:39 BW. Gaan we morgen
verder naar kijken.
Sheet 3
Nietigheid is hard. Ingrijpende constructie/fictie. Nietigheid heeft een bepaald doel. Moet met
een dwingende bepaling in strijd zijn. Art. 3:41 BW geeft een nuancering. Als het kan blijft de
rest van de overeenkomst bestaan. Anders gaat de nietigheid verder dan nodig. Welke
manieren zijn er om de nietigheid te nuanceren. Staat voor de meeste gevallen in het BW,
soms in de rechtspraak.
Twee leerstukken bekijken we thuis: bevestiging en bekrachtiging. Daar gaan die Asser-delen
over en daar is ook een slide van.
2
,Sheet 4
We gaan kijken naar het stelsel van aanpassings- en wijzigingsbevoegdheden. Op de slide
staan korte toelichtingen van hoe de wetgever dit heeft vormgegeven. Hoofdregel uit arrest
2006: keuze om bepaald gevolg aan nietigheid te geven (om dat wel of niet te beperken of te
converteren) dat hangt samen met uitgangspunt dat nietigheden niet verder strijken dan
strekking daarvan meebrengt. Voorzichtige houding wetgever.
Sheet 5
EU-recht gooit hier roet in het eten (BP/Benschop). Dat vergt namelijk dat de nietigheid soms
keihard uitpakt. Dan heb je geen ruimte meer voor de nuancering. EU-recht moet effectief en
afschrikwekkend uitpakken. Dat is zichtbaar in het mededingingsrecht en consumentenrecht.
Twee manieren van nuanceren. Nuancering is het bewandelen van een middenweg. Ook optie
om nietig deel te vervangen. Bijvoorbeeld converteren in een wel geldige rechtshandeling. In
feite wordt de overeenkomst dan gerepareerd. Dat leerstuk van conversie wordt kritisch
bekeken vanuit EU-recht.
Sheet 6
Bevestiging en bekrachtiging thuis bestuderen. Art. 3:55 BW. Iemand met overeenkomst
exoneratiebeding kan zeggen ik doe afstand van recht van vernietiging. Want anders moet je
het gekochte weer teruggeven. Buiten het recht om soms ook compensatie te vinden.
Rechtshandeling wordt dan onaantastbaar. Dit kan alleen bij vernietiging. Bij een nietige
handeling heeft die handeling nooit bestaan. Die nietigheid hoeft niet ingeroepen te worden,
die wordt ambtshalve vastgesteld. Regels die in het openbaar belang zijn. Strijd met openbare
orde/goede zeden levert vaak nietigheid op.
Bij veel goederenrechtelijke constructies zijn eisen waaraan voldaan moet worden. Bij
overdracht kan sprake zijn van een gemist stapje of mededeling niet goed gedaan. Dan
overdracht niet geldig, want onderdeel daarvan nietig. Kan gerepareerd worden omdat partijen
achteraf er in berust hebben. Art. 3:58 BW: bekrachtiging. Dit wordt in het goederenrecht en
notarieel vaak aangegrepen. In contractrecht wat minder van betekenis.
Sheet 7
Beperking aan de soepele omgang van wijzigingsmogelijkheden komen voort uit Unierecht.
Gelden veel verdragen. Fundamentele rechten. Soepele omgang is dan minder gewenst. Dit
heeft voorrang op afwegingen uit het privaatrecht dat we het rechtsverkeer tussen partijen
blijft bestaan. Afschrikkende werking van die regel die geschonden is wordt belangrijker
gevonden.
Sheet 8
In plaats van vernietiging kan compensatie worden geboden bij dwaling of misbruik van
omstandigheden. Bij dwaling kan wederzijds gedwaald worden over een vervuiling van de
grond die de waarde aantast van het gekochte perceel. Het kan worden gereinigd. Rechter
heeft hier een discretionaire bevoegdheid. Kosten kunnen 50/50 worden gedeeld. Het is geen
schadevergoeding, maar de regels zijn wel vergelijkbaar bij dit onderdeel.
Wanneer opheffen nadeel niet mogelijk? Wanneer door dwaling geen overeenkomst gesloten
zou zijn. Helemaal niet. Alomvattend nadeel. Opheffing nadeel verondersteld dat er toch een
overeenkomst gesloten zou zijn maar dan voor een lagere prijs bijvoorbeeld. Bij bedreiging en
3
, bedrog gaan we uit van alomvattend nadeel.
Dit is door voorbehouden aan dwaling en misbruik van omstandigheden.
Sheet 9
Het moet zinvol zijn om het nadeel op te heffen. Als koper geen belang meer heeft bij
compensatie (want bijvoorbeeld al nieuw huis gekocht en spullen verhuisd etc.) dan heeft hij
al gehandeld in vertrouwen op vernietigingsverklaring. Verkoper moet tijdig komen met
voorstel om nadeel op te heffen.
Lid 1 gaat uit van voorstel opheffen nadeel. Declaratoir.
In lid 2 actievere rol rechter. Rechter kan gevraagd worden door een van de partijen dat
rechter uitspreekt (constitutief) dat nadeel wordt opgeheven. Hier ruime beoordelingsruimte.
Dit doet rechter niet ambtshalve. De vraag is hoeveel de rechter zelf in te brengen heeft.
Sheet 10
Hoe gaat rechter vaststellen dat nadeel afdoende is opgeheven. Kijken naar de situatie waarin
niet gedwaald zou zijn. Info bij alle partijen bekend. Welke voorwaarden zouden dan aan
koop hangen, wat was de prijs dan geweest. Voorstel lid 1 moet leiden tot situatie die identiek
zijn aan de fictieve situatie. Hier kunnen vragen reizen over meerekenen van gevolgschade.
Op moment van dwaling waren die kosten niet bekend. Latere waardedaling of stijging, voor
wiens risico? Op het moment dat vernietiging wordt ingeroepen is een peilmoment, maar bij
nadeel wordt concreet gekeken wat recht doet aan de situatie. A-G oordeelde dat men
voorzichtig moet zijn met verdwenen nadeel, in casu ging het om een pand met een agrarische
bestemming die later was weggehaald, koper wilde daarom vernietigen want huis minder
waard, later waarde weer gestegen. Nadeel wat later was verdwenen. Daar moet je geen
rekening mee houden volgens A-G. HR moet nog uitspraak doen.
Sheet 11
Maetis. Bedrijven die overgedragen zijn. Discussie over wat men die goodwill noemt. De
lijsten van klanten die mee worden verkocht met vennootschap, die bleek veel korter te zijn
dan bij koop was voorgespiegeld. Op grond van dwaling vernietigd. Vernietiging heeft
terugwerkende kracht, maar dat kon niet meer want vennootschappen waren al gefuseerd.
Opheffen nadeel leek een goede oplossing. Vernietiging had onpraktische bezwaren, fusie kan
je niet zomaar uitelkaar trekken. Hier was gevorderd dat lagere koopprijs die betaald zou zijn
zonder nadeel zou moeten berekend worden via een methode van berekening (zie sheet). Hof
komt tot de conclusie dat die methode niet geschikt is, omdat het nadeel in 2009 kwam,
methode zag op 2008 dus gedateerd. En in overeenkomst was bepaald dat een aanpassing van
die methode (het herijken van die methode) was niet toegestaan. Partijen hadden in
overeenkomst een beperking opgelegd op de manier waarop de prijs wordt berekend.
Sheet 12
HR: rechter had hier aan voorbij moet gaan. Dat in de overeenkomst staat hoe je iets moet
berekenen doet er niet toe. Rechter heeft discretionaire bevoegdheid, desnoods via schatting.
Er wordt verwezen naar hoe een rechter in een schadevergoedingszaak te werk gaat. Art. 6:97
BW. Rechter had creatief met die methode om kunnen gaan.
4
College 1: Nietigheden algemeen...............................................................................................2
College 2: Gevolgen van nietigheid...........................................................................................10
College 3: Distributie/franchise/koop (deel 1)..........................................................................16
College 4: Koop (deel 2)/schenking...........................................................................................24
College 5: Consumentenovereenkomst (deel 1).......................................................................31
College 6: Consumentenovereenkomst (deel 2).......................................................................40
College 7: Vaststellingsovereenkomst/borgtocht.....................................................................50
College 8: Opdracht/lastgeving/bemiddeling/agentuur...........................................................57
College 9: Verzekeringsovereenkomst/subrogatie en regres....................................................65
College 10: Samenloop..............................................................................................................72
Jurisprudentiesamenvatting......................................................................................................79
, College 1: Nietigheden algemeen
Gevolgen van nietigheid (omgeruild met college 1)
Sheet 1
HC-Slides zijn beschikbaar tijdens tentamen. Ook rode boek mag mee. Artikelen etc. mogen
niet mee. Open boek tentamen. Bouwt voort op burgerlijk recht 2. Huurovereenkomst gaan
we niet op in, daar is een apart vak voor. We gaan eerst vernietiging en nietigheid bespreken,
lastig onderwerp. We gaan het ook over samenloop hebben. verjaring, ontbinding,
schadevergoeding, wilsgebreken die zijn verondersteld bekend.
College van morgen van Verheij gaat over hoe nietigheid wordt vastgesteld en welke wegen
tot nietigheid leiden. Vandaag is als het ware het gevolg van de nietigheid. We gaan vandaag
van de nietigheid uit. Twee los van elkaar staande onderdelen.
Nietige rechtshandeling heeft nooit bestaan. Verschil tussen vernietiging en ontbinden is dat
bij vernietiging de overeenkomst eigenlijk van meet af aan weggedacht moet worden.
Vernietiging heeft terugwerkende kracht. Het is een soort fictie, overeenkomst heeft natuurlijk
wel bestaan, maar dat wordt geschrapt. Bij ontbinding wordt verbintenis teruggedraaid op
moment van ontbinding. Die was gewoon geldig tot het moment van ontbinding. Nietigheid
heeft ingrijpendere werking. Wordt ingezet als iets heel erg mis is met de overeenkomst. Bij
ontbinding tekortkoming vereist (hoeft niet eens toerekenbaar te zijn).
Sheet 2
BW is gelaagd. Nietigheid geregeld in boek 3. Als in boek 7 een regel bepaalt dat niet mag
worden afgeweken van een bepaling ter bescherming van een van beide partijen dan kan dat
leiden tot vernietiging. Art. 3:40 lid 2 BW.
Art. 7:6 BW. Strijd met deze bepaling levert art. 3:40 BW op. Koopcontract wordt dan
vernietigd. Gaan we dan dat hele koopcontract vernietigen als bijvoorbeeld een exoneratie is
opgenomen? Nee, wat er dan gebeurd is dat die ene bepaling (vaak een algemene voorwaarde
waar wordt afgeweken van boek 7) partieel wordt vernietigd. Wanneer vernietig je wel de
hele overeenkomst en wanneer knip je er een stukje uit? Daar gaan we vandaag naar kijken.
Kijk naar art. 3:41 BW. Als je die exoneratie eruit knipt moet je kijken of die overeenkomst
nog zinvol is, op het eerste gezicht kan dat wel. Er zijn gezichtspunten voor, die staan in een
van de arresten die verplicht is. Arrest BP/Benschop.
Vormvoorschriften, aparte nietigheidsgrond, gaan we morgen naar kijken. Rechtshandeling
moet soms in een bepaalde vorm worden gegoten, bijvoorbeeld schriftelijk bij
koopovereenkomst onroerend goed. Nietigheid op grond van art. 3:39 BW. Gaan we morgen
verder naar kijken.
Sheet 3
Nietigheid is hard. Ingrijpende constructie/fictie. Nietigheid heeft een bepaald doel. Moet met
een dwingende bepaling in strijd zijn. Art. 3:41 BW geeft een nuancering. Als het kan blijft de
rest van de overeenkomst bestaan. Anders gaat de nietigheid verder dan nodig. Welke
manieren zijn er om de nietigheid te nuanceren. Staat voor de meeste gevallen in het BW,
soms in de rechtspraak.
Twee leerstukken bekijken we thuis: bevestiging en bekrachtiging. Daar gaan die Asser-delen
over en daar is ook een slide van.
2
,Sheet 4
We gaan kijken naar het stelsel van aanpassings- en wijzigingsbevoegdheden. Op de slide
staan korte toelichtingen van hoe de wetgever dit heeft vormgegeven. Hoofdregel uit arrest
2006: keuze om bepaald gevolg aan nietigheid te geven (om dat wel of niet te beperken of te
converteren) dat hangt samen met uitgangspunt dat nietigheden niet verder strijken dan
strekking daarvan meebrengt. Voorzichtige houding wetgever.
Sheet 5
EU-recht gooit hier roet in het eten (BP/Benschop). Dat vergt namelijk dat de nietigheid soms
keihard uitpakt. Dan heb je geen ruimte meer voor de nuancering. EU-recht moet effectief en
afschrikwekkend uitpakken. Dat is zichtbaar in het mededingingsrecht en consumentenrecht.
Twee manieren van nuanceren. Nuancering is het bewandelen van een middenweg. Ook optie
om nietig deel te vervangen. Bijvoorbeeld converteren in een wel geldige rechtshandeling. In
feite wordt de overeenkomst dan gerepareerd. Dat leerstuk van conversie wordt kritisch
bekeken vanuit EU-recht.
Sheet 6
Bevestiging en bekrachtiging thuis bestuderen. Art. 3:55 BW. Iemand met overeenkomst
exoneratiebeding kan zeggen ik doe afstand van recht van vernietiging. Want anders moet je
het gekochte weer teruggeven. Buiten het recht om soms ook compensatie te vinden.
Rechtshandeling wordt dan onaantastbaar. Dit kan alleen bij vernietiging. Bij een nietige
handeling heeft die handeling nooit bestaan. Die nietigheid hoeft niet ingeroepen te worden,
die wordt ambtshalve vastgesteld. Regels die in het openbaar belang zijn. Strijd met openbare
orde/goede zeden levert vaak nietigheid op.
Bij veel goederenrechtelijke constructies zijn eisen waaraan voldaan moet worden. Bij
overdracht kan sprake zijn van een gemist stapje of mededeling niet goed gedaan. Dan
overdracht niet geldig, want onderdeel daarvan nietig. Kan gerepareerd worden omdat partijen
achteraf er in berust hebben. Art. 3:58 BW: bekrachtiging. Dit wordt in het goederenrecht en
notarieel vaak aangegrepen. In contractrecht wat minder van betekenis.
Sheet 7
Beperking aan de soepele omgang van wijzigingsmogelijkheden komen voort uit Unierecht.
Gelden veel verdragen. Fundamentele rechten. Soepele omgang is dan minder gewenst. Dit
heeft voorrang op afwegingen uit het privaatrecht dat we het rechtsverkeer tussen partijen
blijft bestaan. Afschrikkende werking van die regel die geschonden is wordt belangrijker
gevonden.
Sheet 8
In plaats van vernietiging kan compensatie worden geboden bij dwaling of misbruik van
omstandigheden. Bij dwaling kan wederzijds gedwaald worden over een vervuiling van de
grond die de waarde aantast van het gekochte perceel. Het kan worden gereinigd. Rechter
heeft hier een discretionaire bevoegdheid. Kosten kunnen 50/50 worden gedeeld. Het is geen
schadevergoeding, maar de regels zijn wel vergelijkbaar bij dit onderdeel.
Wanneer opheffen nadeel niet mogelijk? Wanneer door dwaling geen overeenkomst gesloten
zou zijn. Helemaal niet. Alomvattend nadeel. Opheffing nadeel verondersteld dat er toch een
overeenkomst gesloten zou zijn maar dan voor een lagere prijs bijvoorbeeld. Bij bedreiging en
3
, bedrog gaan we uit van alomvattend nadeel.
Dit is door voorbehouden aan dwaling en misbruik van omstandigheden.
Sheet 9
Het moet zinvol zijn om het nadeel op te heffen. Als koper geen belang meer heeft bij
compensatie (want bijvoorbeeld al nieuw huis gekocht en spullen verhuisd etc.) dan heeft hij
al gehandeld in vertrouwen op vernietigingsverklaring. Verkoper moet tijdig komen met
voorstel om nadeel op te heffen.
Lid 1 gaat uit van voorstel opheffen nadeel. Declaratoir.
In lid 2 actievere rol rechter. Rechter kan gevraagd worden door een van de partijen dat
rechter uitspreekt (constitutief) dat nadeel wordt opgeheven. Hier ruime beoordelingsruimte.
Dit doet rechter niet ambtshalve. De vraag is hoeveel de rechter zelf in te brengen heeft.
Sheet 10
Hoe gaat rechter vaststellen dat nadeel afdoende is opgeheven. Kijken naar de situatie waarin
niet gedwaald zou zijn. Info bij alle partijen bekend. Welke voorwaarden zouden dan aan
koop hangen, wat was de prijs dan geweest. Voorstel lid 1 moet leiden tot situatie die identiek
zijn aan de fictieve situatie. Hier kunnen vragen reizen over meerekenen van gevolgschade.
Op moment van dwaling waren die kosten niet bekend. Latere waardedaling of stijging, voor
wiens risico? Op het moment dat vernietiging wordt ingeroepen is een peilmoment, maar bij
nadeel wordt concreet gekeken wat recht doet aan de situatie. A-G oordeelde dat men
voorzichtig moet zijn met verdwenen nadeel, in casu ging het om een pand met een agrarische
bestemming die later was weggehaald, koper wilde daarom vernietigen want huis minder
waard, later waarde weer gestegen. Nadeel wat later was verdwenen. Daar moet je geen
rekening mee houden volgens A-G. HR moet nog uitspraak doen.
Sheet 11
Maetis. Bedrijven die overgedragen zijn. Discussie over wat men die goodwill noemt. De
lijsten van klanten die mee worden verkocht met vennootschap, die bleek veel korter te zijn
dan bij koop was voorgespiegeld. Op grond van dwaling vernietigd. Vernietiging heeft
terugwerkende kracht, maar dat kon niet meer want vennootschappen waren al gefuseerd.
Opheffen nadeel leek een goede oplossing. Vernietiging had onpraktische bezwaren, fusie kan
je niet zomaar uitelkaar trekken. Hier was gevorderd dat lagere koopprijs die betaald zou zijn
zonder nadeel zou moeten berekend worden via een methode van berekening (zie sheet). Hof
komt tot de conclusie dat die methode niet geschikt is, omdat het nadeel in 2009 kwam,
methode zag op 2008 dus gedateerd. En in overeenkomst was bepaald dat een aanpassing van
die methode (het herijken van die methode) was niet toegestaan. Partijen hadden in
overeenkomst een beperking opgelegd op de manier waarop de prijs wordt berekend.
Sheet 12
HR: rechter had hier aan voorbij moet gaan. Dat in de overeenkomst staat hoe je iets moet
berekenen doet er niet toe. Rechter heeft discretionaire bevoegdheid, desnoods via schatting.
Er wordt verwezen naar hoe een rechter in een schadevergoedingszaak te werk gaat. Art. 6:97
BW. Rechter had creatief met die methode om kunnen gaan.
4
