ORGANISATIEPSYCHOLOGIE
HOOFDSTUK 1 : INTRODUCTIE IN DE ORGANISATIEPSYCHOLOGIE
1.1 WAT IS ORGANISATIEPSYCHOLOGIE
Organisatiepsychologie = de wetenschappelijke studie van gedrag in organisaties.
Om het individuele gedrag en dat van groepen in organisaties beter te begrijpen
- Hoe kunnen medewerkers optimaal presteren ?
- Welke aspecten van het werk zorgen ervoor dat medewerkers gemotiveerd zijn ?
- Welk type leiderschap levert de beste resultaten ?
- …
Personeelsbeleid : Organisatiepsychologie :
▪ “Human resource management”
▪ Nadruk op technieken, systemen, ▪ “Organizational behavior”
procedures in verband met : ▪ Nadruk op gedrag en psychologische
- Rekrutering processen
- Selectie - Motivatie en tevredenheid
- Assessment - Communicatie
- Prestatiemanagement - Leiderschap & ‘management skills’
- Functie-evaluatie - Groepsprocessen & teamwork
- Loopbaanmanagement
- Conflicten & onderhandelingen
- Verloning
- Promotie, overplaatsing,…
- Stress
- Macht, beïnvloeding
1.1.1 WAT IS EEN ORGANISATIE
Organisatie = bestaat uit twee of meer mensen die op een bewuste manier samengebracht
worden om bepaalde doelstellingen te realiseren en met het oog op deze realisatie wordt een
specifieke structuur ontwikkeld.
Systematische studie vd impact van individuen, groepen, en structuren op gedrag
binnen organisaties
- Twee of meer mensen werken samen
Een éénmansbedrijf is geen organisatie : minimaal 2 mensen nodig
- Gericht op realiseren van doelstellingen / nastreven van waarden (mission
statement)
Mission statement = verklaring waarin aangeduid wordt welke zaken een organisatie
nastreeft
- Specifieke taakverdeling & structuur
coördinatie / gezagsrelaties zijn nodig
- Gericht op continuïteit (mission statement, stakeholders, values)
Richt zich naar de toekomst en al hetgeen er gebeurt.
Heeft de bedoeling om in de toekomst voort te bestaan
1.1.2 ORGANISATIEPSYCHOLOGIE ALS EEN WETENSCHAP
Multidisciplinaire wetenschap
Sociale psychologie, algemene psychologie, antropolo gie, sociologie, politicologie…
,Doel :
- Verklaren : bv hoe komt het dat absenteïsme in ziekenhuis X zo hoog ligt ? Ligt dit aan
hoge werkdruk, conflicten, geen vertrouwen,…?
- Voorspellen : bv hoe zullen medewerkers reageren op reorganisatieplannen ? Hoe
kunnen we deze veranderingen zo goed mogelijk communiceren ?
- Bijsturen : bv cultuur van innovatie en creativiteit installeren
▪ Deterministische uitspraken = bv. zwaartekracht (typisch voor natuurwetenschappen)
▪ Probabilistische uitspraken (typisch voor menswetenschappen)
- Frustratie leidt tot agressie in geval van…
- Meest efficiënte type leider is afhankelijk van de omstandigheden
- Belang van contingentievariabelen
• Latijn contingentia ; mogelijkheid, toeval
• Tegengestelde van noodzakelijkheid, causaal verband
1.2 DE ECONOMISCHE OMGEVING VAN ORGANISATIES
Niet kennen !
1.3 HISTORIEK VAN OG
1.3.1 VOORGESCHIEDENIS
Adam Smith (1776)
- The Wealth of Nations
- Baanbrekend werk tijdens de 1ste industriële revolutie
- Grondlegger vrije markt denken (‘de onzichtbare hand’)
- Comparatieve voordelen en efficiëntiewinst door samenwerking en arbeidsverdeling
- Taken toegewezen in de richting van de laagste kost
Door taken toe te wijzen aan de personen die hiervoor over de beste vaardigheid
beschikt wordt de productie geoptimaliseerd
1.3.2 SCIENTIFIC MANAGEMENT
F. Taylor (1911) : Principles of Scientific Management
Organisaties dienden op een wetenschappelijke wijze geleid te worden
- Mens als ‘homo economicus’ : van nature lui en enkel te prikkelen met financiële stimuli
- Arbeid kan alleen efficiënt worden aangewend als wetenschappelijke methodes worden
gebruikt (vb tijds- en bewegingsstudies)
- Arbeidsverdeling
- Scheiding van planning en uitvoer (=verticale arbeidsverdeling)
- Opsplitsen van arbeid in eenvoudige deelbewerkingen (=horizontale arbeidsdeling)
, - Oog voor selectie en individuele verschillen
- Prestatieloon = indien de medewerkers zouden werken volgens de meest optimale
methode kregen ze meer salaris
- Tijds en bewegingsstudies
1.3.2 HUMAN RELATIONS BEWEGING
Hawthorne Experimenten
- Smith en Taylor legden enkel de focus op het werk en niet op de mens gevolgen
voor werknemers: vervreemding, onmenselijke omstandigheden, staking, … (Charlie
Chaplin video ‘modern times’)
- De Human Relations beweging van Elton Mayo → Hawthorne Experimenten:
▪ Impact van de wijziging van lichtintensiteit op productiviteit?
▪ Hawthorne effect: stijging productiviteit vooral door de extra aandacht die
werknemers krijgen
▪ Medewerkers gaan informele relaties opbouwen
Deze relaties spelen een belangrijke rol in productie en arbeidstevredenheid
▪ Informele waarden en normen spelen een belangrijke rol in productie dan
management, procedures, …
▪ “Homo sociologicus” = mensen hebben nood aan aandacht, waarden en normen.
1.3.3 HET REVISIONISME
- Reactie op scientific management en human relations beweging, die geen oog hadden
voor de effecten van uithollend en afstompend werk
- Aandacht voor vervreemding en zinvolheid
- Mensen hebben fundamentele nood om zich te ontplooien
- Zoektocht naar zinvol taakontwerp en organisatiestructuur : hoe kunnen we
inhoudelijk motiverende jobs ontwerpen ?
1.4 DE HEDENDAAGSE ORGANISATIE
1.4.1 HET VIRTUELE BEDRIJF
Virtuele organisaties
- Kerntaken en kerncompetenties formuleren → outsourcing (= de organisatie
werkt samen met anderen)
- Co-design = het samen ontwikkelen van een product
+ co-makership = het gezamenlijk maken van het product
- Een virtueel bedrijf = een lege doos
Bv. Benetton: kantoor in Parijs die kledij verkoopt, maar maakt de kledij zelf niet
1.4.2 MENSGERICHTE ORGANISATIES
Vermenselijking/ mensgerichte organisaties
- People are our most important assets”
Maar ook cfr : “Great Lies of Management”, Scott
Adams
- Mensen maken het verschil
, - Empowerment(= medewerkers verwerven zelf de ‘macht’ over hun werk), participatie,
autonomie
- De manager als ‘coach’ ipv ‘command & control’
- Uitdagend werk
1.4.3 KENNISONDERNEMING
Kennis als belangrijkste troef
- Drucker : medewerkers als ‘kenniswerkers’
- Belang van de ‘lerende organisatie’ (Nonaka & Takeuchi)
- Tacit vs explicit knowledge :
Tacit knowledge = de niet uitgesproken kennis die als het ware ‘in de vingers’ zit
Explicit knowledge = kennis die gezegd en opgeschreven kan worden
- Bv; verschuiving tewerkstelling België arbeid => dienstverlening
1.4.4 GEAUTOMATISEERD BEDRIJF
Automatisering en digitalisering
- Heeft tot doel om zo veel mogelijk processen uit te schakelen en de
menselijke factor in de organisatie te beperken
- Artificiële intelligentie
- Een virtueel bedrijf wordt slechts mogelijk gemaakt door automatisering
- Aan de hand van een ERP software (enterprise resource planning) =
software waardoor alle bedrijfsprocessen geïntegreerd kunnen worden
- Mogelijk gevolg : Jobverlies, maar ook nieuwe werkvormen (bv thuiswerk, skype,
international ‘real time’ teaching,…)
- Technostress
1.4.5 KLANTGERICHTE ORGANISATIE
Nadruk op kwaliteitszorg en klantgerichtheid
- (IKZ, lean management etc : niet kennen)
- Kwaliteit vh proces (en niet alleen van het product) vereist snelheid en efficiëntie van
samenwerking
- Succes van organisatie-verbetering is 80% psychologie : mensen als drijvende kracht
Cfr weerstand, alle neuzen in dezelfde richting
- Betrokkenheid & enthousiasme is cruciaal
- Continue verbetering: medewerkers blijven streven om de dienstverlening/het
product blijvend te verbeteren (op alle aspecten van de organisatie)
Klantgerichtheid
- Succes = behoeftes en zorgen van de klant begrijpen versus ‘You can get it in any color
as long as it is black”
- Het begrijpen van anderen is een nieuw proces → wie is de mens in het hele verhaal?
HOOFDSTUK 1 : INTRODUCTIE IN DE ORGANISATIEPSYCHOLOGIE
1.1 WAT IS ORGANISATIEPSYCHOLOGIE
Organisatiepsychologie = de wetenschappelijke studie van gedrag in organisaties.
Om het individuele gedrag en dat van groepen in organisaties beter te begrijpen
- Hoe kunnen medewerkers optimaal presteren ?
- Welke aspecten van het werk zorgen ervoor dat medewerkers gemotiveerd zijn ?
- Welk type leiderschap levert de beste resultaten ?
- …
Personeelsbeleid : Organisatiepsychologie :
▪ “Human resource management”
▪ Nadruk op technieken, systemen, ▪ “Organizational behavior”
procedures in verband met : ▪ Nadruk op gedrag en psychologische
- Rekrutering processen
- Selectie - Motivatie en tevredenheid
- Assessment - Communicatie
- Prestatiemanagement - Leiderschap & ‘management skills’
- Functie-evaluatie - Groepsprocessen & teamwork
- Loopbaanmanagement
- Conflicten & onderhandelingen
- Verloning
- Promotie, overplaatsing,…
- Stress
- Macht, beïnvloeding
1.1.1 WAT IS EEN ORGANISATIE
Organisatie = bestaat uit twee of meer mensen die op een bewuste manier samengebracht
worden om bepaalde doelstellingen te realiseren en met het oog op deze realisatie wordt een
specifieke structuur ontwikkeld.
Systematische studie vd impact van individuen, groepen, en structuren op gedrag
binnen organisaties
- Twee of meer mensen werken samen
Een éénmansbedrijf is geen organisatie : minimaal 2 mensen nodig
- Gericht op realiseren van doelstellingen / nastreven van waarden (mission
statement)
Mission statement = verklaring waarin aangeduid wordt welke zaken een organisatie
nastreeft
- Specifieke taakverdeling & structuur
coördinatie / gezagsrelaties zijn nodig
- Gericht op continuïteit (mission statement, stakeholders, values)
Richt zich naar de toekomst en al hetgeen er gebeurt.
Heeft de bedoeling om in de toekomst voort te bestaan
1.1.2 ORGANISATIEPSYCHOLOGIE ALS EEN WETENSCHAP
Multidisciplinaire wetenschap
Sociale psychologie, algemene psychologie, antropolo gie, sociologie, politicologie…
,Doel :
- Verklaren : bv hoe komt het dat absenteïsme in ziekenhuis X zo hoog ligt ? Ligt dit aan
hoge werkdruk, conflicten, geen vertrouwen,…?
- Voorspellen : bv hoe zullen medewerkers reageren op reorganisatieplannen ? Hoe
kunnen we deze veranderingen zo goed mogelijk communiceren ?
- Bijsturen : bv cultuur van innovatie en creativiteit installeren
▪ Deterministische uitspraken = bv. zwaartekracht (typisch voor natuurwetenschappen)
▪ Probabilistische uitspraken (typisch voor menswetenschappen)
- Frustratie leidt tot agressie in geval van…
- Meest efficiënte type leider is afhankelijk van de omstandigheden
- Belang van contingentievariabelen
• Latijn contingentia ; mogelijkheid, toeval
• Tegengestelde van noodzakelijkheid, causaal verband
1.2 DE ECONOMISCHE OMGEVING VAN ORGANISATIES
Niet kennen !
1.3 HISTORIEK VAN OG
1.3.1 VOORGESCHIEDENIS
Adam Smith (1776)
- The Wealth of Nations
- Baanbrekend werk tijdens de 1ste industriële revolutie
- Grondlegger vrije markt denken (‘de onzichtbare hand’)
- Comparatieve voordelen en efficiëntiewinst door samenwerking en arbeidsverdeling
- Taken toegewezen in de richting van de laagste kost
Door taken toe te wijzen aan de personen die hiervoor over de beste vaardigheid
beschikt wordt de productie geoptimaliseerd
1.3.2 SCIENTIFIC MANAGEMENT
F. Taylor (1911) : Principles of Scientific Management
Organisaties dienden op een wetenschappelijke wijze geleid te worden
- Mens als ‘homo economicus’ : van nature lui en enkel te prikkelen met financiële stimuli
- Arbeid kan alleen efficiënt worden aangewend als wetenschappelijke methodes worden
gebruikt (vb tijds- en bewegingsstudies)
- Arbeidsverdeling
- Scheiding van planning en uitvoer (=verticale arbeidsverdeling)
- Opsplitsen van arbeid in eenvoudige deelbewerkingen (=horizontale arbeidsdeling)
, - Oog voor selectie en individuele verschillen
- Prestatieloon = indien de medewerkers zouden werken volgens de meest optimale
methode kregen ze meer salaris
- Tijds en bewegingsstudies
1.3.2 HUMAN RELATIONS BEWEGING
Hawthorne Experimenten
- Smith en Taylor legden enkel de focus op het werk en niet op de mens gevolgen
voor werknemers: vervreemding, onmenselijke omstandigheden, staking, … (Charlie
Chaplin video ‘modern times’)
- De Human Relations beweging van Elton Mayo → Hawthorne Experimenten:
▪ Impact van de wijziging van lichtintensiteit op productiviteit?
▪ Hawthorne effect: stijging productiviteit vooral door de extra aandacht die
werknemers krijgen
▪ Medewerkers gaan informele relaties opbouwen
Deze relaties spelen een belangrijke rol in productie en arbeidstevredenheid
▪ Informele waarden en normen spelen een belangrijke rol in productie dan
management, procedures, …
▪ “Homo sociologicus” = mensen hebben nood aan aandacht, waarden en normen.
1.3.3 HET REVISIONISME
- Reactie op scientific management en human relations beweging, die geen oog hadden
voor de effecten van uithollend en afstompend werk
- Aandacht voor vervreemding en zinvolheid
- Mensen hebben fundamentele nood om zich te ontplooien
- Zoektocht naar zinvol taakontwerp en organisatiestructuur : hoe kunnen we
inhoudelijk motiverende jobs ontwerpen ?
1.4 DE HEDENDAAGSE ORGANISATIE
1.4.1 HET VIRTUELE BEDRIJF
Virtuele organisaties
- Kerntaken en kerncompetenties formuleren → outsourcing (= de organisatie
werkt samen met anderen)
- Co-design = het samen ontwikkelen van een product
+ co-makership = het gezamenlijk maken van het product
- Een virtueel bedrijf = een lege doos
Bv. Benetton: kantoor in Parijs die kledij verkoopt, maar maakt de kledij zelf niet
1.4.2 MENSGERICHTE ORGANISATIES
Vermenselijking/ mensgerichte organisaties
- People are our most important assets”
Maar ook cfr : “Great Lies of Management”, Scott
Adams
- Mensen maken het verschil
, - Empowerment(= medewerkers verwerven zelf de ‘macht’ over hun werk), participatie,
autonomie
- De manager als ‘coach’ ipv ‘command & control’
- Uitdagend werk
1.4.3 KENNISONDERNEMING
Kennis als belangrijkste troef
- Drucker : medewerkers als ‘kenniswerkers’
- Belang van de ‘lerende organisatie’ (Nonaka & Takeuchi)
- Tacit vs explicit knowledge :
Tacit knowledge = de niet uitgesproken kennis die als het ware ‘in de vingers’ zit
Explicit knowledge = kennis die gezegd en opgeschreven kan worden
- Bv; verschuiving tewerkstelling België arbeid => dienstverlening
1.4.4 GEAUTOMATISEERD BEDRIJF
Automatisering en digitalisering
- Heeft tot doel om zo veel mogelijk processen uit te schakelen en de
menselijke factor in de organisatie te beperken
- Artificiële intelligentie
- Een virtueel bedrijf wordt slechts mogelijk gemaakt door automatisering
- Aan de hand van een ERP software (enterprise resource planning) =
software waardoor alle bedrijfsprocessen geïntegreerd kunnen worden
- Mogelijk gevolg : Jobverlies, maar ook nieuwe werkvormen (bv thuiswerk, skype,
international ‘real time’ teaching,…)
- Technostress
1.4.5 KLANTGERICHTE ORGANISATIE
Nadruk op kwaliteitszorg en klantgerichtheid
- (IKZ, lean management etc : niet kennen)
- Kwaliteit vh proces (en niet alleen van het product) vereist snelheid en efficiëntie van
samenwerking
- Succes van organisatie-verbetering is 80% psychologie : mensen als drijvende kracht
Cfr weerstand, alle neuzen in dezelfde richting
- Betrokkenheid & enthousiasme is cruciaal
- Continue verbetering: medewerkers blijven streven om de dienstverlening/het
product blijvend te verbeteren (op alle aspecten van de organisatie)
Klantgerichtheid
- Succes = behoeftes en zorgen van de klant begrijpen versus ‘You can get it in any color
as long as it is black”
- Het begrijpen van anderen is een nieuw proces → wie is de mens in het hele verhaal?
