PSYCHOLOGISCHE
BASISVAARDIGHEDEN
,1 Basishouding
Conceptueel kader
Basisvaardigheden gesprek
• Persoonlijke houdingen & attitudes
• Relationele vaardigheden
• Gespreksvaardigheden
o Luisteren, observeren, parafraseren, reflecteren, interpreteren, confronteren, …
Basisvaardigheden begeleiding
Begeleiding = traject van verschillende gesprekken en/of andere hulpverleningsactiviteiten
• Alle basisvaardigheden voor één gesprek gelden voor gehele begeleiding
• Bijzondere momenten in begeleiding die niet in elke sessie voorkomen (bv. verkennen hulpvraag)
• Gespreks-overschrijdende aspecten die rol spelen in begeleidingstraject:
o Persoon en zelfzorg van hulpverlener
o Dynamiek van werkrelatie
Conceptueel overzicht
! Basisvaardigheden
≠ gevorderde, klinische of therapeutische vaardigheden:
• Behandelcontract
• Diagnose (specifiek naar bepaalde stoornissen of persoonlijkheidskenmerken)
• Therapeutische interventies (diagnose, situaties, fase therapie)
• Specifieke randvoorwaarden (tijdsduur, betaling, locatie, vorm)
→ Basisvaardigheden zijn hier wel ook aanwezig
1
,2 Basishouding luisteren
We vertrekken vanuit de gedachten en gevoelens van onze cliënt (niet alles, ifv doel) → hiervoor hebben we
basishoudingen nodig (ifv rol hulpverlener) → hoe brengen we deze over in taal?
Basisinstrumentarium hulpverlener
• Aanbod (programma, interventie) slechts werkzaam indien aangeboden binnen goede werkrelatie
• Kennis wordt aangeboden door professionele hulpverlener binnen goede werkrelatie
• Veronderstelt goede receptieve basishouding als bedding voor actieve en bij de persoon en diens vraag
passende hulpverlening
Theoretische bagage vormt klankbord voor luisteren/spreken/handelen (bv. hechtingsstijlen)
• Elk kind leert ‘luisteren’:
o Oprecht en geïnteresseerd in zich opnemend wat de ander vertelt versus gehoorzamend en angstig
doen wat de ander vraagt
• Oprecht luisteren verfijn je doorheen latere goede relaties
o Aanvankelijk vooral (volwassen) familieleden, leerkrachten, … → later in peer-relaties met siblings
en in vriendschappen
• Hulpverlener worden:
o Oefenen en verfijnen van vaardigheden (cf. leren fietsen of zwemmen)
o Leren hanteren binnen specifieke context en relatie
o Tegen de achtergrond van groeiende theoretische bagage
Cliënten komen terug omdat ze zich gehoord voelen → aandacht schenken aan vluchtige opmerkingen (bv. toen … er
nog was)
Startpunten hulpverlening
Open, aandachtig en met milde nieuwsgierigheid luisteren = startpunt van elke hulpverlening
• Open: opnemen wat de ander echt vertelt
• Aandachtig: schenk gedetailleerde aandacht aan verhaal van ander
• Mild nieuwsgierig: vraag je af wat ander precies bedoelt, waarom hij/zij de dingen ziet en ervaart zoals hij/zij
ze verwoordt
Belang van gehoord (of gezien) worden = startpunt van elke hulpverlening
• Essentieel voor iemands identiteitsgevoel: gevoel krijgen niet gehoord worden geeft snel gevoel genegeerd te
worden
• Helpt om stilstaan bij en ontdekken wat je zelf denkt en/of voelt
2
, • Helpt bij verwerken van een ervaring: cliënt wil misschien niet over voorval blijven praten met
familielid/vriend → extern persoon kan deze positie innemen
→ Bevordert persoonlijke groei!
Geen respons krijgen is stressvol: negeren nood aan gezien/gehoord worden → ontstaan disstress, paniek, …
→ Basis gehoord worden = begrepen voelen
Elk hulpverleningsaanbod is het binnentreden van iemands ’wereld’ → vergt een zorgzaam en neutraal (niet-
oordelend) luisteren
Met aandacht luisteren: technische aspecten
Technische aspecten
• Externe basisvoorwaarden
• Interne voorwaarden
• Uiting van aandachtige ingesteldheid
• Elementen van goede luisterhouding
• Specifieke vaardigheden
• Gebeuren versus affectieve kleur
• Metaforen en symbolen
• Luisteren in een werkrelatie
• Blokkades bij het luisteren
Externe basisvoorwaarden
• Creëer een passende ruimte, die luisterhouding faciliteert en expressiemogelijkheden van ander ondersteunt
o Ruim
o Beschikbaar
o Rustig
o Ongestoord
o Vertrouwelijk
• Van kort tot duurzaam
o Crisisgesprek vergt een ander kader dan begeleiding van meerdere gesprekken
• Soms betekent ‘een passende ruimte creëren’ ook gesprek aangaan met collega’s (duidelijk maken waarom
het belangrijk is altijd dezelfde ruimte te krijgen, dat niemand stoort, …)
Gebruik maken van ruimte om luisteren te optimaliseren
Bv. aanwezigheid zakdoekjes: dit is een plek waar gevoelens getoond mogen worden
Angulair: populair voor therapeutische gesprekken (men moet elkaar niet voortdurend aankijken)
Parallel: soms makkelijker voor kinderen bv. als je iets aan het doen bent, wandelen, auto, afwas, … → je moet geen
oogcontact maken
3
BASISVAARDIGHEDEN
,1 Basishouding
Conceptueel kader
Basisvaardigheden gesprek
• Persoonlijke houdingen & attitudes
• Relationele vaardigheden
• Gespreksvaardigheden
o Luisteren, observeren, parafraseren, reflecteren, interpreteren, confronteren, …
Basisvaardigheden begeleiding
Begeleiding = traject van verschillende gesprekken en/of andere hulpverleningsactiviteiten
• Alle basisvaardigheden voor één gesprek gelden voor gehele begeleiding
• Bijzondere momenten in begeleiding die niet in elke sessie voorkomen (bv. verkennen hulpvraag)
• Gespreks-overschrijdende aspecten die rol spelen in begeleidingstraject:
o Persoon en zelfzorg van hulpverlener
o Dynamiek van werkrelatie
Conceptueel overzicht
! Basisvaardigheden
≠ gevorderde, klinische of therapeutische vaardigheden:
• Behandelcontract
• Diagnose (specifiek naar bepaalde stoornissen of persoonlijkheidskenmerken)
• Therapeutische interventies (diagnose, situaties, fase therapie)
• Specifieke randvoorwaarden (tijdsduur, betaling, locatie, vorm)
→ Basisvaardigheden zijn hier wel ook aanwezig
1
,2 Basishouding luisteren
We vertrekken vanuit de gedachten en gevoelens van onze cliënt (niet alles, ifv doel) → hiervoor hebben we
basishoudingen nodig (ifv rol hulpverlener) → hoe brengen we deze over in taal?
Basisinstrumentarium hulpverlener
• Aanbod (programma, interventie) slechts werkzaam indien aangeboden binnen goede werkrelatie
• Kennis wordt aangeboden door professionele hulpverlener binnen goede werkrelatie
• Veronderstelt goede receptieve basishouding als bedding voor actieve en bij de persoon en diens vraag
passende hulpverlening
Theoretische bagage vormt klankbord voor luisteren/spreken/handelen (bv. hechtingsstijlen)
• Elk kind leert ‘luisteren’:
o Oprecht en geïnteresseerd in zich opnemend wat de ander vertelt versus gehoorzamend en angstig
doen wat de ander vraagt
• Oprecht luisteren verfijn je doorheen latere goede relaties
o Aanvankelijk vooral (volwassen) familieleden, leerkrachten, … → later in peer-relaties met siblings
en in vriendschappen
• Hulpverlener worden:
o Oefenen en verfijnen van vaardigheden (cf. leren fietsen of zwemmen)
o Leren hanteren binnen specifieke context en relatie
o Tegen de achtergrond van groeiende theoretische bagage
Cliënten komen terug omdat ze zich gehoord voelen → aandacht schenken aan vluchtige opmerkingen (bv. toen … er
nog was)
Startpunten hulpverlening
Open, aandachtig en met milde nieuwsgierigheid luisteren = startpunt van elke hulpverlening
• Open: opnemen wat de ander echt vertelt
• Aandachtig: schenk gedetailleerde aandacht aan verhaal van ander
• Mild nieuwsgierig: vraag je af wat ander precies bedoelt, waarom hij/zij de dingen ziet en ervaart zoals hij/zij
ze verwoordt
Belang van gehoord (of gezien) worden = startpunt van elke hulpverlening
• Essentieel voor iemands identiteitsgevoel: gevoel krijgen niet gehoord worden geeft snel gevoel genegeerd te
worden
• Helpt om stilstaan bij en ontdekken wat je zelf denkt en/of voelt
2
, • Helpt bij verwerken van een ervaring: cliënt wil misschien niet over voorval blijven praten met
familielid/vriend → extern persoon kan deze positie innemen
→ Bevordert persoonlijke groei!
Geen respons krijgen is stressvol: negeren nood aan gezien/gehoord worden → ontstaan disstress, paniek, …
→ Basis gehoord worden = begrepen voelen
Elk hulpverleningsaanbod is het binnentreden van iemands ’wereld’ → vergt een zorgzaam en neutraal (niet-
oordelend) luisteren
Met aandacht luisteren: technische aspecten
Technische aspecten
• Externe basisvoorwaarden
• Interne voorwaarden
• Uiting van aandachtige ingesteldheid
• Elementen van goede luisterhouding
• Specifieke vaardigheden
• Gebeuren versus affectieve kleur
• Metaforen en symbolen
• Luisteren in een werkrelatie
• Blokkades bij het luisteren
Externe basisvoorwaarden
• Creëer een passende ruimte, die luisterhouding faciliteert en expressiemogelijkheden van ander ondersteunt
o Ruim
o Beschikbaar
o Rustig
o Ongestoord
o Vertrouwelijk
• Van kort tot duurzaam
o Crisisgesprek vergt een ander kader dan begeleiding van meerdere gesprekken
• Soms betekent ‘een passende ruimte creëren’ ook gesprek aangaan met collega’s (duidelijk maken waarom
het belangrijk is altijd dezelfde ruimte te krijgen, dat niemand stoort, …)
Gebruik maken van ruimte om luisteren te optimaliseren
Bv. aanwezigheid zakdoekjes: dit is een plek waar gevoelens getoond mogen worden
Angulair: populair voor therapeutische gesprekken (men moet elkaar niet voortdurend aankijken)
Parallel: soms makkelijker voor kinderen bv. als je iets aan het doen bent, wandelen, auto, afwas, … → je moet geen
oogcontact maken
3
