ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE 2
,1 Adolescentie
Wat en wanneer?
• Overgang tussen kindertijd en volwassenheid (11-22 jaar)
• Aanvang wordt gekenmerkt door de puberteit: verschillende biologische gebeurtenissen die uiteindelijk
leiden tot volwassen lichaam en seksuele maturiteit (in biologische betekenis)
Opvattingen
• Biologisch perspectief
o Puberteit = rebellie & roekeloosheid (Hall: “savages”)
o Biologische opschudding zorgt voor verhoogde emotionaliteit & conflict (Storm-and-Stress-
perspectief, JJ Rousseau)
o Freud – genitale fase: bewustwording van seksuele impulsen
▪ A developmental period characterized by suboptimal decisions and actions that are
associated with an increased incidence of unintentional injuries, violence, substance abuse,
unintended pregnancy, and sexually transmitted diseases.
• Sociaal perspectief
o Sociale en culturele invloeden: ruime interindividuele en bepaalde interculturele verschillen (M.
Mead)
• Gebalanceerd standpunt
o Zowel biologische als sociale invloeden
o Interactie hersenontwikkeling en sociaal gedrag
Ontwikkelingstaken en cultuur
• Basis ontwikkelingstaken van periode zijn over hele wereld hetzelfde, maar duur periode en specifieke
vereisten verschillen tussen culturen
• Korte periode (enkele jaren) in stam- en dorpsgemeenschappen
• In huidige geïndustrialiseerde samenlevingen zijn ontwikkelingstaken dermate complex dat adolescentie een
decennium duurt
Ontwikkelingstaken
• Psychologische adaptatie aan (aanvaarding van) fysieke veranderingen (volgroeid lichaam,
onevenwichtigheid)
• Leren mannelijke of vrouwelijke sociale rol in te vullen
• Verwerven van volwassen manieren van denken (bv. hypothetisch deductief redeneren)
• Bereiken van emotionele en economische onafhankelijkheid (t.o.v. ouders)
• Ouders hebben minder invloed omdat peers belangrijker worden
• Ontwikkeling van meer volwassen manieren van omgaan met leeftijdsgenoten van beide geslachten
• Verwerven van waarden en een ethisch kader voor gedrag
• Identiteitsconstructie (veilig gevoel van ‘zelf’ in seksuele, morele en maatschappelijke termen)
Complexe ontwikkelingstaken: drie fases van adolescentie
Vroeg 11/12 – 14 jaar Snelle puberale verandering
Midden 14 – 16 jaar Puberteit bijna voltooid
Laat 16 – 18 jaar Volledig volwassen uiterlijk + anticipatie van volwassen rollen
Hormonale veranderingen tijdens de puberteit
• Genen beïnvloeden hormonale processen
• Groeihormoon en thyroxine – toename rond 8-9 jaar
• Meisjes bereiken puberteit gemiddeld 2 jaar vroeger
1
,Twee soorten veranderingen
• Algemene groei van het lichaam
• Maturatie van seksuele kenmerken
Hormonale geslachtsverschillen
• Oestrogeen
o Meer bij meisjes
o Eierstokken geven oestrogeen vrij
o Bijnieren geven oestrogeen vrij
• Androgeen
o Meer bij jongens
o Testikels geven grote hoeveelheden testosteron vrij (maar ook kleine hoeveelheden oestrogeen)
→ Oestrogeen verhoogt GH-productie bij jongens en meisjes (vroeger)
Geslachtsverschillen lichaamsgroei
Jongens Meisjes
Groeispurt Begint op 12,5 jaar Begint op 10 jaar
Proporties Schouders breder + benen langer Heupen breder
Spier-vet Winnen meer aan spiermassa + aerobische Winnen meer aan vet
verhouding efficiëntie
Veranderingen in fysieke activiteit
• Hoger bij jongens dan bij meisjes
• Sterke dalingen tegen leeftijd van 15j (beiden)
• Activiteit op 14-jarige leeftijd voorspelt hoeveel mensen sporten op 31-jarige leeftijd
Seksuele rijping
Primaire seksuele kenmerken
• Rijping voortplantingsorganen
o Meisjes: eerste menstruatie (menarche)
o Jongens: eerste zaadlozing (spermarche)
Secundaire seksuele kenmerken
• Andere zichtbare delen van lichaam die duiden op seksuele rijping
o Meisjes: borsten
o Jongens: baardgroei, stem verandert
o Beide geslachten: okselhaar
Individuele verschillen in aanvang puberteit
• Erfelijkheid
o Binnen 1m bij 1eiige tweeling
o Binnen 12m bij 2eiige tweeling
• Voeding, atletisch oefenen
o Meestal bij meisjes: vetcellen produceren leptine
o Signaleert voldoende reserves aan het brein
• SES en gezondheid
o Armoede en honger vertragen menarche
• Etnische groep
o Vroeger bij zwaardere meisjes: genetisch bepaalde snellere rijping
• Familiale ervaringen en stress
o Echtscheiding ouders → vroeger
• Seculaire trend
o 3m per decennium tussen 1900-1970
2
, Reacties op puberteit (lichamelijke veranderingen + timing)
Meisjes
• Verrassing
• Positiever dan vroeger
• Voorbereiding en informatie helpen
• Betrokkenheid vader helpt
Jongens
• Gemengde reacties
• Vroeger dan verwacht
• Voorbereiding helpt
• Kunnen voordeel hebben door erover te praten
Gevolgen timing
Meisjes Jongens
Vroege puberteit • Niet populair, terugtrekken, laag • Populair
zelfvertrouwen • Zelfverzekerd, onafhankelijk
• Meer afwijkend gedrag • Positief lichaamsbeeld
• Negatief lichaamsbeeld • Maar meer stress rapport
• Meer lange-termijn problemen
Late puberteit • Populair • Onpopulair
• Sociaal, levendig, leidersfiguren op school • Angstig, veel praten, aandacht zoeken
• Positief lichaamsbeeld • Negatief lichaamsbeeld
Rollen fysieke aantrekkelijkheid en lichaamsbeeld
• Meisjes: willen meestal dunner zijn
• Jongens: willen meestal breder zijn
• Passen bij leeftijdsgenoten
o Voorkeur voor zelfde niveau van fysieke maturiteit
Veranderingen slaapgewoontes
• Puberteit beïnvloedt hersenfuncties onderliggend aan slaapregulatie
• Nog steeds bijna evenveel slaap nodig (9 uur), maar gaan later naar bed
o Meer sociale activiteiten
o LED scherm of smartphone in slaapkamer
o Bijslapen in het weekend
• Gebrek aan slaap verstoort regulatie van aandacht, emotie
o Lagere prestatie
o Humeurschommelingen
o Risicogedrag
Stemming
• Elektronische Beeperstudie (Larson et al.)
o 1 week, opgebiept op willekeurige momenten
o “Schrijf neer wat je doet, met wie, en hoe je je voelt”
• Meer negatieve levensgebeurtenissen rapporteert door adolescenten dan door kinderen en volwassenen
o Sterkere reactie bij tieners (door neurotransmitter-activiteit)
• Stemmingswisselingen (verandert van vrolijk naar verdrietig en weer terug)
o Gerelateerd aan dagelijkse gebeurtenissen
o “Highs” in peer settings, “lows” in situaties gestructureerd door volwassenen
Factoren die rol spelen in reacties op timing
• Culturele idealen van fysieke aantrekkelijkheid
• Passen bij leeftijdsgenoten (“fitting in”)
• Lichaamsbeeld (“body image”) voorspelt zelfwaardering van adolescenten
3
,1 Adolescentie
Wat en wanneer?
• Overgang tussen kindertijd en volwassenheid (11-22 jaar)
• Aanvang wordt gekenmerkt door de puberteit: verschillende biologische gebeurtenissen die uiteindelijk
leiden tot volwassen lichaam en seksuele maturiteit (in biologische betekenis)
Opvattingen
• Biologisch perspectief
o Puberteit = rebellie & roekeloosheid (Hall: “savages”)
o Biologische opschudding zorgt voor verhoogde emotionaliteit & conflict (Storm-and-Stress-
perspectief, JJ Rousseau)
o Freud – genitale fase: bewustwording van seksuele impulsen
▪ A developmental period characterized by suboptimal decisions and actions that are
associated with an increased incidence of unintentional injuries, violence, substance abuse,
unintended pregnancy, and sexually transmitted diseases.
• Sociaal perspectief
o Sociale en culturele invloeden: ruime interindividuele en bepaalde interculturele verschillen (M.
Mead)
• Gebalanceerd standpunt
o Zowel biologische als sociale invloeden
o Interactie hersenontwikkeling en sociaal gedrag
Ontwikkelingstaken en cultuur
• Basis ontwikkelingstaken van periode zijn over hele wereld hetzelfde, maar duur periode en specifieke
vereisten verschillen tussen culturen
• Korte periode (enkele jaren) in stam- en dorpsgemeenschappen
• In huidige geïndustrialiseerde samenlevingen zijn ontwikkelingstaken dermate complex dat adolescentie een
decennium duurt
Ontwikkelingstaken
• Psychologische adaptatie aan (aanvaarding van) fysieke veranderingen (volgroeid lichaam,
onevenwichtigheid)
• Leren mannelijke of vrouwelijke sociale rol in te vullen
• Verwerven van volwassen manieren van denken (bv. hypothetisch deductief redeneren)
• Bereiken van emotionele en economische onafhankelijkheid (t.o.v. ouders)
• Ouders hebben minder invloed omdat peers belangrijker worden
• Ontwikkeling van meer volwassen manieren van omgaan met leeftijdsgenoten van beide geslachten
• Verwerven van waarden en een ethisch kader voor gedrag
• Identiteitsconstructie (veilig gevoel van ‘zelf’ in seksuele, morele en maatschappelijke termen)
Complexe ontwikkelingstaken: drie fases van adolescentie
Vroeg 11/12 – 14 jaar Snelle puberale verandering
Midden 14 – 16 jaar Puberteit bijna voltooid
Laat 16 – 18 jaar Volledig volwassen uiterlijk + anticipatie van volwassen rollen
Hormonale veranderingen tijdens de puberteit
• Genen beïnvloeden hormonale processen
• Groeihormoon en thyroxine – toename rond 8-9 jaar
• Meisjes bereiken puberteit gemiddeld 2 jaar vroeger
1
,Twee soorten veranderingen
• Algemene groei van het lichaam
• Maturatie van seksuele kenmerken
Hormonale geslachtsverschillen
• Oestrogeen
o Meer bij meisjes
o Eierstokken geven oestrogeen vrij
o Bijnieren geven oestrogeen vrij
• Androgeen
o Meer bij jongens
o Testikels geven grote hoeveelheden testosteron vrij (maar ook kleine hoeveelheden oestrogeen)
→ Oestrogeen verhoogt GH-productie bij jongens en meisjes (vroeger)
Geslachtsverschillen lichaamsgroei
Jongens Meisjes
Groeispurt Begint op 12,5 jaar Begint op 10 jaar
Proporties Schouders breder + benen langer Heupen breder
Spier-vet Winnen meer aan spiermassa + aerobische Winnen meer aan vet
verhouding efficiëntie
Veranderingen in fysieke activiteit
• Hoger bij jongens dan bij meisjes
• Sterke dalingen tegen leeftijd van 15j (beiden)
• Activiteit op 14-jarige leeftijd voorspelt hoeveel mensen sporten op 31-jarige leeftijd
Seksuele rijping
Primaire seksuele kenmerken
• Rijping voortplantingsorganen
o Meisjes: eerste menstruatie (menarche)
o Jongens: eerste zaadlozing (spermarche)
Secundaire seksuele kenmerken
• Andere zichtbare delen van lichaam die duiden op seksuele rijping
o Meisjes: borsten
o Jongens: baardgroei, stem verandert
o Beide geslachten: okselhaar
Individuele verschillen in aanvang puberteit
• Erfelijkheid
o Binnen 1m bij 1eiige tweeling
o Binnen 12m bij 2eiige tweeling
• Voeding, atletisch oefenen
o Meestal bij meisjes: vetcellen produceren leptine
o Signaleert voldoende reserves aan het brein
• SES en gezondheid
o Armoede en honger vertragen menarche
• Etnische groep
o Vroeger bij zwaardere meisjes: genetisch bepaalde snellere rijping
• Familiale ervaringen en stress
o Echtscheiding ouders → vroeger
• Seculaire trend
o 3m per decennium tussen 1900-1970
2
, Reacties op puberteit (lichamelijke veranderingen + timing)
Meisjes
• Verrassing
• Positiever dan vroeger
• Voorbereiding en informatie helpen
• Betrokkenheid vader helpt
Jongens
• Gemengde reacties
• Vroeger dan verwacht
• Voorbereiding helpt
• Kunnen voordeel hebben door erover te praten
Gevolgen timing
Meisjes Jongens
Vroege puberteit • Niet populair, terugtrekken, laag • Populair
zelfvertrouwen • Zelfverzekerd, onafhankelijk
• Meer afwijkend gedrag • Positief lichaamsbeeld
• Negatief lichaamsbeeld • Maar meer stress rapport
• Meer lange-termijn problemen
Late puberteit • Populair • Onpopulair
• Sociaal, levendig, leidersfiguren op school • Angstig, veel praten, aandacht zoeken
• Positief lichaamsbeeld • Negatief lichaamsbeeld
Rollen fysieke aantrekkelijkheid en lichaamsbeeld
• Meisjes: willen meestal dunner zijn
• Jongens: willen meestal breder zijn
• Passen bij leeftijdsgenoten
o Voorkeur voor zelfde niveau van fysieke maturiteit
Veranderingen slaapgewoontes
• Puberteit beïnvloedt hersenfuncties onderliggend aan slaapregulatie
• Nog steeds bijna evenveel slaap nodig (9 uur), maar gaan later naar bed
o Meer sociale activiteiten
o LED scherm of smartphone in slaapkamer
o Bijslapen in het weekend
• Gebrek aan slaap verstoort regulatie van aandacht, emotie
o Lagere prestatie
o Humeurschommelingen
o Risicogedrag
Stemming
• Elektronische Beeperstudie (Larson et al.)
o 1 week, opgebiept op willekeurige momenten
o “Schrijf neer wat je doet, met wie, en hoe je je voelt”
• Meer negatieve levensgebeurtenissen rapporteert door adolescenten dan door kinderen en volwassenen
o Sterkere reactie bij tieners (door neurotransmitter-activiteit)
• Stemmingswisselingen (verandert van vrolijk naar verdrietig en weer terug)
o Gerelateerd aan dagelijkse gebeurtenissen
o “Highs” in peer settings, “lows” in situaties gestructureerd door volwassenen
Factoren die rol spelen in reacties op timing
• Culturele idealen van fysieke aantrekkelijkheid
• Passen bij leeftijdsgenoten (“fitting in”)
• Lichaamsbeeld (“body image”) voorspelt zelfwaardering van adolescenten
3
