Verklaring-en hulpverleningsmodellen 2
DEEL 1: EEN MODEL VOOR OPVOEDKUNDIGE VAARDIGHEDEN: PATTERSON
1. Inleiding
1.1. De afdwing theorie: coërcieve processen
Syn. tirannieke proces: proces waarbij kinderen leren hun zin te krijgen dmv verschillende gedragingen zoals:
- dwinggedrag: zeuren, klagen, woede-uitbarstingen,...
- weigergedrag: het ontlopen van een opdracht of verantwoordelijkheid
- eisend gedrag: onmiddellijke behoeftebevrediging willen of blijven aandringen
Het zijn manieren van het kind om controle op zijn omgeving uit te oefenen en is normaal op jonge leeftijd, maar als
dit niet wordt gecorrigeerd kan dit leiden tot antisociaal gedrag op latere leeftijd omdat het niet heeft leren
toegeven, onderhandelen en nee accepteren.
5 ouderlijke vaardigheden die getraind moeten worden om dwingend gedrag te verminderen zie 1.3
1.2. Dit negatief proces bezwaart opvoedkundige vaardigheden: vierfasenmodel
Negatief proces ontstaat wanneer elk contact tussen een opvoeder en minderjarige resulteert in wederzijdse
ergernis, interacties zijn gefocust op de betrekkingsniveau ipv inhoudsniveau, zelf-en controleverlies als opvoeder.
Negatieve processen doorlopen 4 fasen:
- Opstart: een eenvoudige, onbeladen gebeurtenis wordt door de jongere als vijandig ervaren
- Negatieve reactie: de jongere reageert met weigering, verwijt of enige vorm van negatieve emotie
- Kickboksen: een zinloze discussie volgt, waarbij luisteren naar elkaar verdwijnt
- Agressie en irritatie: het escaleert naar fysieke agressie en irritaties blijven hangen
Het gaat meer om gevoelens van irritatie over het gedrag van de jongeren en minder om dwinggedrag en winst
behalen.
➢ Bemoeilijkt het erkennen van positief gedrag, aanmoedigen en positief blijven van de opvoeder. Ontstaan
van wederzijdse ‘allergie’= beiden krijgen een vervormd beeld van elkaar, komen terecht in machtsstrijd
naar wie de controle heeft en 2 verliezers. (opvoeder: onzekerheid, verlamming & jongere: uitsluiting,
verwerping)
Vierfasenmodel: beschrijft de negatieve gevolgen van coërcieve processen op het opvoedingsgebeuren
1.3. De opvoedkundige vaardigheden
Basisverklaring:
- Niet het kind noch de ouder zijn het probleem!
- Het proces of het patroon is het probleem.
- Toch: het is de opvoeder/ouder die verantwoordelijk is.
- Door het gedrag van de ouder/opvoeder te veranderen, verandert het gedrag van het kind.
- En die verandering vindt plaats via het versterken van de opvoedvaardigheden!
1.3.1. Positieve betrokkenheid
= gezonde, warme en respectvolle houding waarbij aandacht, betrokkenheid, tijd en interesse wordt besteed aan de
jongere; vrije tijd samen doorbrengen, activiteiten plannen in samenspraak bevordert open discussie en gunstig
effect op eigenwaarde van de jongere. Eerst connectie, dan correctie.
1.3.2. Positieve bekrachtiging
= Consequent aanmoedigen en belonen van gewenst gedrag
Als richtlijn wordt aangehouden om één negatieve actie te ondernemen voor 4 positieve. Het is essentieel dat deze
acties authentiek, duidelijk en doelgericht blijven.
Het moet systematisch en onmiddellijk plaatsvinden:
- na elk gewenst gedrag volgt direct de positieve bekrachtiger, na ongewenst gedrag volgt er niets
- de jongere leert in een positief bekrachtigende en meer voorspelbare omgeving te leven
- de jongere leert wat kan en wat niet kan
Aandachtspunten
➢ tussentijdse beloningen zijn meer motiverend dan 1 grote beloning
, Verklaring-en hulpverleningsmodellen 2
➢ Beloon prestaties ipv prestatie beloften te doen
➢ Eens gewenst gedrag is aangeleerd, mag men grotere eisen stellen
➢ positief bekrachtigen werkt trager dan straffen, er zijn tientallen bekrachtigingen nodig vooraleer gedrag
verandert: maar positieve bekrachtiging vergroot het gevoel van zelfbeschikking en eigenwaarde in
tegenstelling tot straffen
1.3.3. Interpersoonlijke probleemoplossing
= gezamenlijk oplossen van problemen. Het omvat verschillende benaderingen die tov bepaalde gedragingen staan:
- Autoritaire oplossingsmodel: men neemt aan te weten wat goed is voor anderen en neemt beslissingen
voor hen
- Vermijdende: men heeft geen zin om problemen te bespreken vanuit de overtuiging dat het ‘toch niet zal
veranderen’, er wordt doorgaans veel geargumenteerd vanuit de ‘eigen ervaring’
- Vechtstijl: problemen worden opgeblazen, iedereen wordt erbij betrokken, extreme standpunten worden
ingenomen
1.3.4. Discipline
= gaat over consequent leiding geven door ouders/opvoeders wanneer ze geconfronteerd worden met ongewenst,
regelovertredend gedrag. Het betreft dus duidelijkheid, grenzen stellen, regels en consequent optreden.
Discipline wordt in 4 delen onderverdeeld:
1.3.4.1. Natrekken en concretiseren van gedrag
1.3.4.2. Het negeren van onbelangrijk ongewenst gedrag
1.3.4.3. Het geven van opdrachten
Nadat is bepaald aan welke problemen gewerkt moet worden en dit doorgegeven is aan de jongeren, geven we
opdrachten of doe-boodschappen met volgende aandachtspunten in het achterhoofd; het tijdstip, de opdracht in
een aangename, correcte en vriendelijke sfeer geven en weinig opdrachten gebruiken. Ook enkel de opdracht geven
en zelf geen besprekingen starten: anders gezichtsverlies, maak gebruik van start-opdrachten en niet van stop-
opdrachten
1.3.4.4. Straffen, het geven van negatieve gevolgen aan gedrag
1.3.5. Monitoring
= het weten wat de jongere doet wanneer men niet in de buurt is. Controle uitoefenen door op een positieve manier
invulling te geven aan momenten dat jongeren niet in directe nabijheid zijn, belangrijk om oog te hebben dat dit
niet ontaardt in achtervolging gedrag of detectivewerk. Wel aandacht, interesse en betrokkenheid vertonen, met
respect voor het losmakingsproces van de jongeren. Om overzicht te behouden, de 4 W’s in gedachten houden.
DEEL 2: GEWELDLOOS VERZET (GV) EN NIEUWE AUTORITEIT (NA) OF VERBINDEND GEZAG
2. Inleiding
Syn voor geweldloos verzet = Non Violent Resistance (NVR)
VERSCHIL tussen patterson en denken van NA en NVR:
- Patterson: kinderen via het versterken van opvoedkundige vaardigheden tot gedragsverandering brengen
- NA & NVR: focus en verantwoordelijkheid om zich te verzetten tegen destructief gedrag ligt bij
gezagsfiguren, het is hun taak om negatieve patronen te doorbreken
2.1. Van traditioneel gezag over de anti-autoritaire houding naar nieuwe autoriteit
2.1.1. Traditioneel (patriarchaal) gezag
Traditionele autoriteit wordt gekenmerkt door, baseerde zich op macht:
- Monoculturele maatschappelijke visie: waarden en attitudes worden afgedwongen vanuit een algemene
en dogmatische visie op maatschappij, mens en gedrag
- Afstandelijkheid en angst: autoriteitsfiguren hielden emotionele afstand en raakten niet sterk betrokken
bij hun ‘opvoedelingen’; omdat nabijheid gezien werd als kwetsbaar. Die afstandelijkheid maakt kinderen
bang.
- Controle: gehoorzaamheid werd opgeëist en afgedwongen met vergelding en straf wanneer de regels niet
werden gevolgd.
, Verklaring-en hulpverleningsmodellen 2
- Onmiddellijke reactie: bij GOG moet de autoriteitsfiguur direct reageren anders verliest hij ‘gezag’.
- Pyramidale gezagsstructuur: gezag is hiërarchisch gestructureerd; hogerop oefent gezag uit op lagere
- Geheimhouding en privacy: hulp zoeken wordt gezien als zwakte, problemen voor zich houden
- Escalerende verharding: als ander blijft weigeren zich te onderwerpen, wordt vergelding en straf zwaarder
- Voorschrijven wat goed is: weten wat goed is voor ander en vanuit die kennis schrijven hoe ander zich moet
gedragen
- Willen winnen: de autoriteit wil het laatste woord, geeft fouten niet toe want teken van zwakte
- Alleenheerschappij: de autoriteit moet conflicten en problemen alleen kunnen oplossen
- Gericht op gedrag: interventies vanuit traditionele autoriteit richten zich op gedragsverandering en
aanpassing, relationele/emotionele aspecten worden vaak verwaarloosd,alsook de behoeften van het kind
→ door kritiek op dit gezagsmodel, werd plaats gemaakt voor de ‘laissez-faire methode’ en een coöperatieve
manier van omgaan met kinderen:
2.1.2. De anti-autoritaire reactie
- Geen gezag: vanuit gelijkheidsideaal voegen ouders zich naar de wensen en verlangens van hun kinderen
- Vrijheid
- Zelfbeschikking: vrije wil en mening worden gerespecteerd en er wordt rekening mee gehouden
- Zelf uitvinden en oplossingen bedenken: vergroot weerbaarheid van kinderen
- Openheid en emancipatie van het individu; alles kan en mag gezegd worden
- Wensen en driften worden vanzelf gereguleerd: we hoeven ons niet te schamen voor bepaalde
gedragingen
- Zelf gevolgen laten ervaren: eigen verantwoordelijkheid opnemen voor daden en gevolgen te ondergaan
- Openstaan voor het creatieve en onverwachte: opgroeien zonder restricties
- Vooral gericht op de onbegrensde mogelijkheden van het individu: iedereen mag worden wie het wil
2.1.3. Effecten van het anti-autoritaire model op ons denken over opvoeding
2.1.3.1. Hechting
Goede eigenschappen vanuit hechtingstheorie: responsief en liefdevol ouderschap heeft een gunstig invloed op de
ontwikkeling van kinderen, maar het is belangrijk om grenzen te stellen, moeilijkheden te overwinnen en omgaan
met frustratietolerantie.
2.1.3.2. Empathie en onvoorwaardelijke acceptatie
In dit nieuwe opvoedingsideaal worden conflicten uitgepraat, zijn warmte en acceptatie belangrijk. De keerzijde is
dat ouders te veel moeite doen om kinderen frustraties te besparen, ze worden overbeschermd waarbij hun
gevoelens, wensen en behoeften centraal staan. Ouders hebben moeite om nee te zeggen uit angst hun kinderen te
krenken en zo een veilige hechting onder druk te zetten, omdat een ‘nee’ een afwijzing zou zijn.
2.1.3.3. Naar een onderhandelingshuishouding
Een bevelshouding verschoof naar een onderhandelingshuishouding: dit zorgde ervoor dat ouders weerstand
ervaren om een grenzen te stellen en nee te zeggen - opvoeders komen drm in een conflictvermijdende dynamiek
terecht
2.1.3.4. Conflictvermijdende of complementaire dynamiek
Conflicten worden vermeden uit angst voor ruzies of om cc met kind te verliezen. Ouders reageren toegeeflijk op het
dominante gedrag van kinderen; smeken voor gedragsaanpassing, geld geven, serveren eten dat kind wil ,... Ouders
bagatelliseren zichzelf en naar anderen toe de ernst van zaken; mijn zoon is 18, ik kan zijn gsm toch niet meer afpakken
Systemische escalatie: niet optreden bij pesten, door de vingers zien van verzuim, positieverschil laten verwateren,...
2.1.3.5. Het zoeken naar verklaringen als houvast
zoeken als wankel houvast (diagnose) met het gevaar dat positieve relatieaspecten veronachtzaamd worden.
2.1.4. Verschillende dimensies in gezagsrelaties
Gezag= verhouding of relatie
Er worden 2 relationele dimensies onderscheiden:
- Nabijheid versus afstand (aanwezig versus afwezig) - complementair
- Invloed (invloedrijk versus machteloos)- symmetrisch
Als we dit toepassen op opvoedingsrelaties, kunnen we 4 interactiepatronen tss opvoeder en kind afleiden:
DEEL 1: EEN MODEL VOOR OPVOEDKUNDIGE VAARDIGHEDEN: PATTERSON
1. Inleiding
1.1. De afdwing theorie: coërcieve processen
Syn. tirannieke proces: proces waarbij kinderen leren hun zin te krijgen dmv verschillende gedragingen zoals:
- dwinggedrag: zeuren, klagen, woede-uitbarstingen,...
- weigergedrag: het ontlopen van een opdracht of verantwoordelijkheid
- eisend gedrag: onmiddellijke behoeftebevrediging willen of blijven aandringen
Het zijn manieren van het kind om controle op zijn omgeving uit te oefenen en is normaal op jonge leeftijd, maar als
dit niet wordt gecorrigeerd kan dit leiden tot antisociaal gedrag op latere leeftijd omdat het niet heeft leren
toegeven, onderhandelen en nee accepteren.
5 ouderlijke vaardigheden die getraind moeten worden om dwingend gedrag te verminderen zie 1.3
1.2. Dit negatief proces bezwaart opvoedkundige vaardigheden: vierfasenmodel
Negatief proces ontstaat wanneer elk contact tussen een opvoeder en minderjarige resulteert in wederzijdse
ergernis, interacties zijn gefocust op de betrekkingsniveau ipv inhoudsniveau, zelf-en controleverlies als opvoeder.
Negatieve processen doorlopen 4 fasen:
- Opstart: een eenvoudige, onbeladen gebeurtenis wordt door de jongere als vijandig ervaren
- Negatieve reactie: de jongere reageert met weigering, verwijt of enige vorm van negatieve emotie
- Kickboksen: een zinloze discussie volgt, waarbij luisteren naar elkaar verdwijnt
- Agressie en irritatie: het escaleert naar fysieke agressie en irritaties blijven hangen
Het gaat meer om gevoelens van irritatie over het gedrag van de jongeren en minder om dwinggedrag en winst
behalen.
➢ Bemoeilijkt het erkennen van positief gedrag, aanmoedigen en positief blijven van de opvoeder. Ontstaan
van wederzijdse ‘allergie’= beiden krijgen een vervormd beeld van elkaar, komen terecht in machtsstrijd
naar wie de controle heeft en 2 verliezers. (opvoeder: onzekerheid, verlamming & jongere: uitsluiting,
verwerping)
Vierfasenmodel: beschrijft de negatieve gevolgen van coërcieve processen op het opvoedingsgebeuren
1.3. De opvoedkundige vaardigheden
Basisverklaring:
- Niet het kind noch de ouder zijn het probleem!
- Het proces of het patroon is het probleem.
- Toch: het is de opvoeder/ouder die verantwoordelijk is.
- Door het gedrag van de ouder/opvoeder te veranderen, verandert het gedrag van het kind.
- En die verandering vindt plaats via het versterken van de opvoedvaardigheden!
1.3.1. Positieve betrokkenheid
= gezonde, warme en respectvolle houding waarbij aandacht, betrokkenheid, tijd en interesse wordt besteed aan de
jongere; vrije tijd samen doorbrengen, activiteiten plannen in samenspraak bevordert open discussie en gunstig
effect op eigenwaarde van de jongere. Eerst connectie, dan correctie.
1.3.2. Positieve bekrachtiging
= Consequent aanmoedigen en belonen van gewenst gedrag
Als richtlijn wordt aangehouden om één negatieve actie te ondernemen voor 4 positieve. Het is essentieel dat deze
acties authentiek, duidelijk en doelgericht blijven.
Het moet systematisch en onmiddellijk plaatsvinden:
- na elk gewenst gedrag volgt direct de positieve bekrachtiger, na ongewenst gedrag volgt er niets
- de jongere leert in een positief bekrachtigende en meer voorspelbare omgeving te leven
- de jongere leert wat kan en wat niet kan
Aandachtspunten
➢ tussentijdse beloningen zijn meer motiverend dan 1 grote beloning
, Verklaring-en hulpverleningsmodellen 2
➢ Beloon prestaties ipv prestatie beloften te doen
➢ Eens gewenst gedrag is aangeleerd, mag men grotere eisen stellen
➢ positief bekrachtigen werkt trager dan straffen, er zijn tientallen bekrachtigingen nodig vooraleer gedrag
verandert: maar positieve bekrachtiging vergroot het gevoel van zelfbeschikking en eigenwaarde in
tegenstelling tot straffen
1.3.3. Interpersoonlijke probleemoplossing
= gezamenlijk oplossen van problemen. Het omvat verschillende benaderingen die tov bepaalde gedragingen staan:
- Autoritaire oplossingsmodel: men neemt aan te weten wat goed is voor anderen en neemt beslissingen
voor hen
- Vermijdende: men heeft geen zin om problemen te bespreken vanuit de overtuiging dat het ‘toch niet zal
veranderen’, er wordt doorgaans veel geargumenteerd vanuit de ‘eigen ervaring’
- Vechtstijl: problemen worden opgeblazen, iedereen wordt erbij betrokken, extreme standpunten worden
ingenomen
1.3.4. Discipline
= gaat over consequent leiding geven door ouders/opvoeders wanneer ze geconfronteerd worden met ongewenst,
regelovertredend gedrag. Het betreft dus duidelijkheid, grenzen stellen, regels en consequent optreden.
Discipline wordt in 4 delen onderverdeeld:
1.3.4.1. Natrekken en concretiseren van gedrag
1.3.4.2. Het negeren van onbelangrijk ongewenst gedrag
1.3.4.3. Het geven van opdrachten
Nadat is bepaald aan welke problemen gewerkt moet worden en dit doorgegeven is aan de jongeren, geven we
opdrachten of doe-boodschappen met volgende aandachtspunten in het achterhoofd; het tijdstip, de opdracht in
een aangename, correcte en vriendelijke sfeer geven en weinig opdrachten gebruiken. Ook enkel de opdracht geven
en zelf geen besprekingen starten: anders gezichtsverlies, maak gebruik van start-opdrachten en niet van stop-
opdrachten
1.3.4.4. Straffen, het geven van negatieve gevolgen aan gedrag
1.3.5. Monitoring
= het weten wat de jongere doet wanneer men niet in de buurt is. Controle uitoefenen door op een positieve manier
invulling te geven aan momenten dat jongeren niet in directe nabijheid zijn, belangrijk om oog te hebben dat dit
niet ontaardt in achtervolging gedrag of detectivewerk. Wel aandacht, interesse en betrokkenheid vertonen, met
respect voor het losmakingsproces van de jongeren. Om overzicht te behouden, de 4 W’s in gedachten houden.
DEEL 2: GEWELDLOOS VERZET (GV) EN NIEUWE AUTORITEIT (NA) OF VERBINDEND GEZAG
2. Inleiding
Syn voor geweldloos verzet = Non Violent Resistance (NVR)
VERSCHIL tussen patterson en denken van NA en NVR:
- Patterson: kinderen via het versterken van opvoedkundige vaardigheden tot gedragsverandering brengen
- NA & NVR: focus en verantwoordelijkheid om zich te verzetten tegen destructief gedrag ligt bij
gezagsfiguren, het is hun taak om negatieve patronen te doorbreken
2.1. Van traditioneel gezag over de anti-autoritaire houding naar nieuwe autoriteit
2.1.1. Traditioneel (patriarchaal) gezag
Traditionele autoriteit wordt gekenmerkt door, baseerde zich op macht:
- Monoculturele maatschappelijke visie: waarden en attitudes worden afgedwongen vanuit een algemene
en dogmatische visie op maatschappij, mens en gedrag
- Afstandelijkheid en angst: autoriteitsfiguren hielden emotionele afstand en raakten niet sterk betrokken
bij hun ‘opvoedelingen’; omdat nabijheid gezien werd als kwetsbaar. Die afstandelijkheid maakt kinderen
bang.
- Controle: gehoorzaamheid werd opgeëist en afgedwongen met vergelding en straf wanneer de regels niet
werden gevolgd.
, Verklaring-en hulpverleningsmodellen 2
- Onmiddellijke reactie: bij GOG moet de autoriteitsfiguur direct reageren anders verliest hij ‘gezag’.
- Pyramidale gezagsstructuur: gezag is hiërarchisch gestructureerd; hogerop oefent gezag uit op lagere
- Geheimhouding en privacy: hulp zoeken wordt gezien als zwakte, problemen voor zich houden
- Escalerende verharding: als ander blijft weigeren zich te onderwerpen, wordt vergelding en straf zwaarder
- Voorschrijven wat goed is: weten wat goed is voor ander en vanuit die kennis schrijven hoe ander zich moet
gedragen
- Willen winnen: de autoriteit wil het laatste woord, geeft fouten niet toe want teken van zwakte
- Alleenheerschappij: de autoriteit moet conflicten en problemen alleen kunnen oplossen
- Gericht op gedrag: interventies vanuit traditionele autoriteit richten zich op gedragsverandering en
aanpassing, relationele/emotionele aspecten worden vaak verwaarloosd,alsook de behoeften van het kind
→ door kritiek op dit gezagsmodel, werd plaats gemaakt voor de ‘laissez-faire methode’ en een coöperatieve
manier van omgaan met kinderen:
2.1.2. De anti-autoritaire reactie
- Geen gezag: vanuit gelijkheidsideaal voegen ouders zich naar de wensen en verlangens van hun kinderen
- Vrijheid
- Zelfbeschikking: vrije wil en mening worden gerespecteerd en er wordt rekening mee gehouden
- Zelf uitvinden en oplossingen bedenken: vergroot weerbaarheid van kinderen
- Openheid en emancipatie van het individu; alles kan en mag gezegd worden
- Wensen en driften worden vanzelf gereguleerd: we hoeven ons niet te schamen voor bepaalde
gedragingen
- Zelf gevolgen laten ervaren: eigen verantwoordelijkheid opnemen voor daden en gevolgen te ondergaan
- Openstaan voor het creatieve en onverwachte: opgroeien zonder restricties
- Vooral gericht op de onbegrensde mogelijkheden van het individu: iedereen mag worden wie het wil
2.1.3. Effecten van het anti-autoritaire model op ons denken over opvoeding
2.1.3.1. Hechting
Goede eigenschappen vanuit hechtingstheorie: responsief en liefdevol ouderschap heeft een gunstig invloed op de
ontwikkeling van kinderen, maar het is belangrijk om grenzen te stellen, moeilijkheden te overwinnen en omgaan
met frustratietolerantie.
2.1.3.2. Empathie en onvoorwaardelijke acceptatie
In dit nieuwe opvoedingsideaal worden conflicten uitgepraat, zijn warmte en acceptatie belangrijk. De keerzijde is
dat ouders te veel moeite doen om kinderen frustraties te besparen, ze worden overbeschermd waarbij hun
gevoelens, wensen en behoeften centraal staan. Ouders hebben moeite om nee te zeggen uit angst hun kinderen te
krenken en zo een veilige hechting onder druk te zetten, omdat een ‘nee’ een afwijzing zou zijn.
2.1.3.3. Naar een onderhandelingshuishouding
Een bevelshouding verschoof naar een onderhandelingshuishouding: dit zorgde ervoor dat ouders weerstand
ervaren om een grenzen te stellen en nee te zeggen - opvoeders komen drm in een conflictvermijdende dynamiek
terecht
2.1.3.4. Conflictvermijdende of complementaire dynamiek
Conflicten worden vermeden uit angst voor ruzies of om cc met kind te verliezen. Ouders reageren toegeeflijk op het
dominante gedrag van kinderen; smeken voor gedragsaanpassing, geld geven, serveren eten dat kind wil ,... Ouders
bagatelliseren zichzelf en naar anderen toe de ernst van zaken; mijn zoon is 18, ik kan zijn gsm toch niet meer afpakken
Systemische escalatie: niet optreden bij pesten, door de vingers zien van verzuim, positieverschil laten verwateren,...
2.1.3.5. Het zoeken naar verklaringen als houvast
zoeken als wankel houvast (diagnose) met het gevaar dat positieve relatieaspecten veronachtzaamd worden.
2.1.4. Verschillende dimensies in gezagsrelaties
Gezag= verhouding of relatie
Er worden 2 relationele dimensies onderscheiden:
- Nabijheid versus afstand (aanwezig versus afwezig) - complementair
- Invloed (invloedrijk versus machteloos)- symmetrisch
Als we dit toepassen op opvoedingsrelaties, kunnen we 4 interactiepatronen tss opvoeder en kind afleiden:
