Transculturele hulpverlening
DEEL 1: De interculturele context
1. INLEIDING
1.1. Waarom dit opleidingsonderdeel?
1.1.1. Een pluriforme samenleving is de realiteit
Cultuur is slechts een bepaalde, zij het op dit ogenblik prominente marker van diversiteit
Een multiculturele samenleving; heeft verschillende groeperingen (etnisch-culturele) die ieder een eigen
culturele achtergrond en leefwijze hebben
1.2. Multiculturaliteit is een uitdaging
1.2.1. Diversiteit/verscheidenheid leidt tot samenlevingsdebatten
Individualisering: het individu en zijn behoeften meer centraal, culturele oriëntatie waarbij
onafhankelijkheid, autonomie en zelfredzaamheid belangrijker zijn dan groepsloyaliteit, westerse
samenleving
➔ Autonome, vrije burgers die los van sociale druk hun eigen keuzes maken en
verantwoordelijkheden nemen.
➔ Kan leiden tot ‘atomatisering’, versplintering van de samenleving
➔ Leven is minder voorspelbaar
➔ Traditionele structuren bieden minder houvast
➔ Nieuwe geloofssystemen in huiskamers via internet en televisie
➔ Warm nest van familie en dorpsgemeenschap maakt plaats voor stedelijke jungle.
!! Individualisering in het westen gaat gepaard met een culturele homogenisering over zaken als
echtscheiding, gelijkheid van mannen en vrouwen, scheiding van kerk en staat, homoseksualiteit,
ongehuwd moederschap,…
Modernisering: Vermeerdering van de sociale leefwerelden: werk, vrijetijd, religie, virtuele ruimte
internet, Scheiding van privédomein en publieke leven
Globalisering: Homogenisering van de ‘globe’, maar ook benadrukken van verschillen
➔ Kosmopolitisme en wereldburgerschap
➔ Geeft onzekerheid (bij vooral gevestigden) waardoor mensen houvast zoeken in eigen groep, zich
terugplooien en afsluiten voor de diversiteit
➔ Migranten profileren zich anders ten aanzien van de ontvangende samenleving; houden meer
contact met groepen in het herkomstland en de wijde diaspora; mede dankzij de nieuwe
technologie (internet)
Multiculturalisering: Migratie en diversiteit zijn vorm van interne globalisering: de wereld dient zich, met
al zijn rijkdom en al zijn problemen, aan binnen de grenzen van onze samenleving.
➔ ?
➔ Culturele diversiteit leidt tot groepsprocessen
➔ Clash van culturen: sommige migrantengroepen anders gemoderniseerd: modernisering is niet
lineair!
➔ Onbehagen over het samen-leven van verschillende groepen groeit
Onvrede over multiculturele samenleving: kunnen of erger willen migranten zich wel aanpassen?
Verharding van het migratie- en integratiedebat, waarin culturele kwesties meer op de voorgrond staan
(VB)
Idee van ‘botsende beschavingen’ : verschillende beschavingen zouden verschillende normen en waarden
vertegenwoordigen die onmogelijk kunnen samenleven, krijgt meer aanhang
Er is een debat bezig over wat de Westerse cultuur is en wat hun waarden zijn; integratie, tolerantie,
aanpassing, assimilatie, discriminatie…
- Multicultureel debat; de multiculturele samenleving doet een Appèl aan de samenleving om zich
te positioneren ten aanzien van (cultureel) verschil: Hoe willen we omgaan met elkaars
verschillen en hoeveel –en welk verschil kunnen we of willen we aan?
- !! Leren omgaan met culturele diversiteit is iets wat men op de een of andere manier
moet verwerven of ontwikkelen!
1.3. Meervoudig kijken naar verschil: diversiteitsbenaderingen
, Transculturele hulpverlening
1.3.1. De 4-D’s
Deficitbenadering (gebrekmodel): inhalen van achterstanden, nieuwkomers /andersculturele cliënten
hebben gebreken, missen iets (waarden en normen van de organisatie niet geïnternaliseerd, begrijpen
omgangsvormen niet, onvoldoende vaardigheden,…)
- Oplossing: nieuwkomers veranderen om in dominante cultuur in te passen
- Activiteiten: vermeende achterstand inhalen door cursussen, voorlichting en bijscholing (OKAN)
- Kracht: geloof dat mensen kunnen groeien
- Kritiek: nieuwkomers zijn probleemgroep, Gedrag dominante groep niet bevraagd,
Uitsluitingsmechanismen van organisatie niet aan de orde
Differentiatiebenadering (verschilmodel): overbruggen van cultuurverschillen,legt nadruk op de waarde
van culturele verschillen (verschillen in taal, religie of waarden en normen). Alle culturen zijn in deze visie
gelijkwaardig.
- Oplossing: Verschillen worden erkend en dienen overbrugd te worden door een goede
interculturele communicatie, cultuurkennis en begrip voor de ander.
- Kracht: intentie van respect voor elkaar en het vertrouwen dat spanningen verminderen door
begrip voor de culturele context van de ander en de dialoog.
- Kritiek: cultuurrelativisme; gebrek aan kritisch inzicht en het ter discussie stellen van waarden en
normen die botsen met de universele rechten van de mens, Negeert machtsrelaties:
Communicatie verbeteren en informeren verandert de tussen groepen niet, teveel nadruk op
verschillen:
- blind voor de overeenkomsten tussen groepen
- versterkt neiging om ‘Ander’ als afwijkend, als het probleem te zien
- Versterkt idee dat eigen manieren normaal; rest abnormaal
Discriminatiebenadering: tegengaan van uitsluiting en paternalisme, legt de nadruk op machtsverschillen
en de dominante groep is hier het probleem:
● Dominante groep discrimineert de minderheid ter bescherming van eigen belangen
● toegang van minderheid tot arbeidsmarkt, … wordt verhinderd
● minderheden worden gemarginaliseerd: op het werk, … in de samenleving als geheel.
- Oplossing: bestrijden van discriminatie
- Activiteiten: positieve actie, quota gerichte wervings- en selectiemethoden,…
- Kracht: veel expertise ontwikkeld op vlak van structurele discriminatie
- Kritiek: Alle problemen gereduceerd tot kwesties van discriminatie, Te veel nadruk op structuren:
individueel handelen verwaarloosd (goede persoonlijke verhoudingen vergeten), Tegenstelling
dominante groep en minderbedeelden wordt groter, Bondgenootschappen met andere
minderheden wordt onmogelijk door concurrentie om macht
Diversiteitsbenadering: verschillen en overeenkomsten tussen mensen onderkennen, positieve aspecten
bovenstaande modellen verenigd en geïntegreerd in één:
● ‘Diversiteit’ in brede betekenis: in al datgene waarin mensen elkaar verschillen bv. in sekse,
etniciteit, leeftijd, opleiding, achtergrond, fysieke gesteldheid en seksuele voorkeur. Zie schema
volgende dia.
● Diversiteit erkent de ‘rijkdom van het verschil’: anders is niet minder, anders is niet vreemd.
- Activiteiten: gericht op alle mensen; wil iedereen aanspreken op overeenkomsten in wensen en
noden, expliciet de nadruk op uitsluitingsmechanismen, de oorzaken van discriminatie en de
manier waarop het zich voordoet, erkend dat zulke mechanismen ook binnen groepen bestaan
- Kritiek:
- Teveel nadruk op individuele verscheidenheid, op het unieke van iedere persoon
- Kan leiden tot ‘blindheid’ voor sociale en culturele invloeden, zowel positieve als
negatieve
- Blind voor groepsverschillen: individuen altijd sociale wezens, zijn verbonden met
groepen en gemeenschappenblind voor groepsverschillen
, Transculturele hulpverlening
- Blind voor achterstelling van bepaalde maatschappelijke groepen: belemmering
individuele ontplooiing is geen louter individueel probleem, maar ligt mee aan het
behoren tot benadeelde groepen in de samenleving.
- Blind voor impact cultuur: mensen per definitie culturele wezens. Betekenisgeving
vanuit culturele modellen die specifiek zijn voor de groepen waar ze deel van uitmaken
en waarmee ze zich identificeren.
- Uitdaging: zoeken naar versmelting van het individuele en groepsperspectief
1.3.2. Intersectionaliteit: kruispuntdenken
Heeft raakvlakken met de diversiteitsbenadering. Uitgangspunten:
1. Intersectioneel denken heeft als vertrekpunt dat iedereen zich op een kruispunt bevindt van
diverse leefwerelden en identiteiten die gelijktijdig werkzaam zijn.
2. Iedere maatschappelijke verschilcategorie kent meerdere lagen of dimensies
- sociale dimensie (posities en netwerken)
- culturele (normen, waarden, beelden en symbolen)
- een interpersoonlijke (omgangsvormen en taalspel)
- een psychische (cognities, emoties en gedragingen) en
- een biologische (anatomie, hormonen, fysiologie en genen)
3. Elke sociale categorie kent sociale ongelijkheid en machtsdynamiek :mensen bevinden zich altijd
in posities die in meer of mindere mate geprivilegieerd en/of geminoriseerd zijn wat betreft de
beschikking over economisch, sociaal, cultureel en moreel kapitaal.
- Vb. een vrouw: Kan lijden onder direct fysiek en psychisch geweld én ook onder culturele uitsluiting, sociale
marginalisering, economische uitbuiting en gebrek aan respect door taaldominantie.
4. Dynamiek: In de loop van de tijd kunnen zich veranderingen voordoen per verschilcategorie en
tussen categorieën, zowel binnen als tussen de lagen, en in uiteenlopende tempi: de beelden van
vrouwen veranderen.
- Mensen zijn dus te beschouwen als 'kruispunten van verschil’. Dynamische kruispunten,
want de wijze waarop die differentielijnen verweven zijn, kan verschuiven – ook binnen
de individuele levensloop.
1.3.3. Superdiversiteit
Superdiversiteit is een nieuw begrip om de demografische transitie te omschrijven die de Weste-Europese
samenlevingen in de 21ste eeuw doormaakt: de ontwikkeling van een samenleving met een beperkte
etnisch-culturele diversiteit naar een immigratiesamenleving met een zeer gevarieerde samenstelling van
bevolkingsgroepen.
- Vooral grote steden een zeer complexe realiteit met grote diversiteit binnen diverse
bevolkingsgroepen
- Geen éénduidige omschrijving van cultuur van herkomst: bi-culturele partnerschappen,
samengestelde families en diverse vormen van transmigratie, meerdere landen van
herkomst,…
Superdiversiteit: normalisering van diversiteit door diversificatie processen als migratie ontwikkelingen,
individualisering, modernisering en globalisering.
1.3.4. Dekolonisering
letterlijk: het proces waarbij landen onafhankelijk worden van hun (Europese) kolonisator
Kolonisatie is een fundamenteel onrechtvaardig systeem, dat was gebouwd op:
- uitbuiting, racisme, het paternalisme van witte missionarissen en koloniale ambtenaren die de
plaatselijke bevolking als minderwaardig, fysiek en psychologisch geweld om het koloniale
systeem in stand te houden
Vandaag is het een sociale beweging: de bewustwording van de manier waarop wij naar onze koloniale
geschiedenis en samenleving kijken
Denksystemen die de kolonisatie legitimeerden, hebben diepgewortelde gevolgen voor onze huidige
samenleving en dragen bij aan ongelijkheid en vooroordelen:
- Eurocentrisme (de overtuiging dat de Europese cultuur superieur is) en beschavingsideologie (de
gedachte dat Europese beschaving andere culturen moet ‘verheffen’), hebben niet alleen
, Transculturele hulpverlening
politieke en economische structuren vormgegeven, maar ook diepgewortelde denkbeelden over
superioriteit en inferioriteit gecreëerd: bijgedragen aan de totstandkoming van raciale
hiërarchieën en hebben de machtsverhoudingen tussen verschillende werelddelen aanzienlijk
beïnvloed.
Dekoloniseren is erkennen wat uit dat koloniale systeem en denken is voortgevloeid, het doorbreken van
structuren, dynamieken en vooroordelen in de maatschappij en in onze hoofden die nadelig zijn voor
onderdrukte, gemarginaliseerde of kwetsbare groepen: het dekoloniseren - van mentaliteit, van de
geesten, van het discours, van de kennis, de openbare ruimte, enz.
Dekolonisering: streven naar gelijkwaardigheid en gelijke machtsverhoudingen in de huidige
superdiverse samenleving. Daarbij kunnen volgens hen volgende thema’s aan bod komen:
- Afstand nemen van negatieve en stereotype denkbeelden over andere bevolkingsgroepen
- Afstand nemen van vooroordelen tegenover mensen met een migratieachtergrond.
- De politieke, economische en sociale emancipatie stimuleren van mensen met een herkomst in
de voormalige kolonies, en ruimer van mensen met een migratieachtergrond.
- De ongelijkheid in onze samenleving wegwerken door racisme en discriminatie aan te pakken.
- De ongelijkheid wegwerken tussen het westen en andere werelddelen en streven naar gelijke
machtsverhoudingen.
- Streven naar meerstemmigheid
1.3.5. Woke-beweging
Woke: verscherpt gevoel voor onrechtvaardigheid
oorspronkelijk een Afro-Amerikaanse uitdrukking, verwijst naar het bewustzijn over kwesties die te
maken hebben met sociale en raciale rechtvaardigheid
NU actieterrein uitgebreid:
- bewustzijn van allerlei vormen van sociale onderdrukking, structureel privilege en het heeft ook
expliciet met seksualiteit en gender te maken en zelfs met het klimaatprobleem.
- opkomen voor groepen die achterstelling ervaren én hun gemeenschappelijke strijd tegen
systemen die machtsstructuren en achterstelling veroorzaken en in stand houden: .
Door een machtsstrijd ten voordele van misdeelde groepen te voeren; allerlei manifestaties van witte
suprematie moeten aangepakt worden en veranderingen in de taal (wit i.p.v. blank, tot slaaf gemaakten
i.p.v. slaven enzovoort) en tradities (bijvoorbeeld de zwartepietendiscussie) waar die ongelijkheden
ingebakken zitten.
- Inzet op taal: De taal wordt voortdurend onder de morele loep gelegd: Is dit nog aanvaardbaar?
Wordt er niemand gekwetst? Bv. mensen die niet tot de dominante cis-groep behoren blijven
verzwegen; andere voornaamwoorden zijn nodig om de verschillende ‘werkelijkheden’ te benoemen.
- Een taal die niet discrimineert, minacht of als minderwaardig bestempelt, het doel is
positief, maar moeilijk.
cancel culture (afrekencultuur of annuleer cultuur): bedrijven of bekende mensen genegeerd of geboycot
wanneer ze zich sociaal onwenselijk hebben gedragen of zich op een controversiële manier hebben
uitgesproken (tegen de woke cultuur-taal).
TEGENGELUID door politiek en maatschappij die vinden dat woke-generatie te ver gaat met hun
statements en hen zien als een gevaarlijk, extreem-linkse ideologie die overal racisme inziet.
1.4. Transculturele competentie
Het diversiteitsdenken, kruispuntdenken en super-diversiteitsdenken pleiten voor ontwikkeling van
diversiteitsbewuste competenties: iedere cliënt zien als uniek individu, en hulpverleningsmodellen
hanteren die zich baseren op dit uitgangspunt. = VISIE VAN DE OPLEIDING
1.4.1. Kiezen voor etnisch-culturele diversiteit
hulpverlening een paradoxale relatie met ‘cultuur’: factor ‘cultuur’ doet zich tegelijk voor als struikelblok en
als houvast binnen hulpverlening aan etnisch culturele minderheden: begrip operationaliseren binnen de
hulpverlening blijft een zoektocht: uit angst om te culturaliseren (‘cultuur’ als containerbegrip gebruiken
voor alle verschillen tussen autochtone hulpverlener en allochtone cliënt) wordt ‘cultuur’ genegeerd omdat
iedereen anders is (diversiteitsdenken).
DEEL 1: De interculturele context
1. INLEIDING
1.1. Waarom dit opleidingsonderdeel?
1.1.1. Een pluriforme samenleving is de realiteit
Cultuur is slechts een bepaalde, zij het op dit ogenblik prominente marker van diversiteit
Een multiculturele samenleving; heeft verschillende groeperingen (etnisch-culturele) die ieder een eigen
culturele achtergrond en leefwijze hebben
1.2. Multiculturaliteit is een uitdaging
1.2.1. Diversiteit/verscheidenheid leidt tot samenlevingsdebatten
Individualisering: het individu en zijn behoeften meer centraal, culturele oriëntatie waarbij
onafhankelijkheid, autonomie en zelfredzaamheid belangrijker zijn dan groepsloyaliteit, westerse
samenleving
➔ Autonome, vrije burgers die los van sociale druk hun eigen keuzes maken en
verantwoordelijkheden nemen.
➔ Kan leiden tot ‘atomatisering’, versplintering van de samenleving
➔ Leven is minder voorspelbaar
➔ Traditionele structuren bieden minder houvast
➔ Nieuwe geloofssystemen in huiskamers via internet en televisie
➔ Warm nest van familie en dorpsgemeenschap maakt plaats voor stedelijke jungle.
!! Individualisering in het westen gaat gepaard met een culturele homogenisering over zaken als
echtscheiding, gelijkheid van mannen en vrouwen, scheiding van kerk en staat, homoseksualiteit,
ongehuwd moederschap,…
Modernisering: Vermeerdering van de sociale leefwerelden: werk, vrijetijd, religie, virtuele ruimte
internet, Scheiding van privédomein en publieke leven
Globalisering: Homogenisering van de ‘globe’, maar ook benadrukken van verschillen
➔ Kosmopolitisme en wereldburgerschap
➔ Geeft onzekerheid (bij vooral gevestigden) waardoor mensen houvast zoeken in eigen groep, zich
terugplooien en afsluiten voor de diversiteit
➔ Migranten profileren zich anders ten aanzien van de ontvangende samenleving; houden meer
contact met groepen in het herkomstland en de wijde diaspora; mede dankzij de nieuwe
technologie (internet)
Multiculturalisering: Migratie en diversiteit zijn vorm van interne globalisering: de wereld dient zich, met
al zijn rijkdom en al zijn problemen, aan binnen de grenzen van onze samenleving.
➔ ?
➔ Culturele diversiteit leidt tot groepsprocessen
➔ Clash van culturen: sommige migrantengroepen anders gemoderniseerd: modernisering is niet
lineair!
➔ Onbehagen over het samen-leven van verschillende groepen groeit
Onvrede over multiculturele samenleving: kunnen of erger willen migranten zich wel aanpassen?
Verharding van het migratie- en integratiedebat, waarin culturele kwesties meer op de voorgrond staan
(VB)
Idee van ‘botsende beschavingen’ : verschillende beschavingen zouden verschillende normen en waarden
vertegenwoordigen die onmogelijk kunnen samenleven, krijgt meer aanhang
Er is een debat bezig over wat de Westerse cultuur is en wat hun waarden zijn; integratie, tolerantie,
aanpassing, assimilatie, discriminatie…
- Multicultureel debat; de multiculturele samenleving doet een Appèl aan de samenleving om zich
te positioneren ten aanzien van (cultureel) verschil: Hoe willen we omgaan met elkaars
verschillen en hoeveel –en welk verschil kunnen we of willen we aan?
- !! Leren omgaan met culturele diversiteit is iets wat men op de een of andere manier
moet verwerven of ontwikkelen!
1.3. Meervoudig kijken naar verschil: diversiteitsbenaderingen
, Transculturele hulpverlening
1.3.1. De 4-D’s
Deficitbenadering (gebrekmodel): inhalen van achterstanden, nieuwkomers /andersculturele cliënten
hebben gebreken, missen iets (waarden en normen van de organisatie niet geïnternaliseerd, begrijpen
omgangsvormen niet, onvoldoende vaardigheden,…)
- Oplossing: nieuwkomers veranderen om in dominante cultuur in te passen
- Activiteiten: vermeende achterstand inhalen door cursussen, voorlichting en bijscholing (OKAN)
- Kracht: geloof dat mensen kunnen groeien
- Kritiek: nieuwkomers zijn probleemgroep, Gedrag dominante groep niet bevraagd,
Uitsluitingsmechanismen van organisatie niet aan de orde
Differentiatiebenadering (verschilmodel): overbruggen van cultuurverschillen,legt nadruk op de waarde
van culturele verschillen (verschillen in taal, religie of waarden en normen). Alle culturen zijn in deze visie
gelijkwaardig.
- Oplossing: Verschillen worden erkend en dienen overbrugd te worden door een goede
interculturele communicatie, cultuurkennis en begrip voor de ander.
- Kracht: intentie van respect voor elkaar en het vertrouwen dat spanningen verminderen door
begrip voor de culturele context van de ander en de dialoog.
- Kritiek: cultuurrelativisme; gebrek aan kritisch inzicht en het ter discussie stellen van waarden en
normen die botsen met de universele rechten van de mens, Negeert machtsrelaties:
Communicatie verbeteren en informeren verandert de tussen groepen niet, teveel nadruk op
verschillen:
- blind voor de overeenkomsten tussen groepen
- versterkt neiging om ‘Ander’ als afwijkend, als het probleem te zien
- Versterkt idee dat eigen manieren normaal; rest abnormaal
Discriminatiebenadering: tegengaan van uitsluiting en paternalisme, legt de nadruk op machtsverschillen
en de dominante groep is hier het probleem:
● Dominante groep discrimineert de minderheid ter bescherming van eigen belangen
● toegang van minderheid tot arbeidsmarkt, … wordt verhinderd
● minderheden worden gemarginaliseerd: op het werk, … in de samenleving als geheel.
- Oplossing: bestrijden van discriminatie
- Activiteiten: positieve actie, quota gerichte wervings- en selectiemethoden,…
- Kracht: veel expertise ontwikkeld op vlak van structurele discriminatie
- Kritiek: Alle problemen gereduceerd tot kwesties van discriminatie, Te veel nadruk op structuren:
individueel handelen verwaarloosd (goede persoonlijke verhoudingen vergeten), Tegenstelling
dominante groep en minderbedeelden wordt groter, Bondgenootschappen met andere
minderheden wordt onmogelijk door concurrentie om macht
Diversiteitsbenadering: verschillen en overeenkomsten tussen mensen onderkennen, positieve aspecten
bovenstaande modellen verenigd en geïntegreerd in één:
● ‘Diversiteit’ in brede betekenis: in al datgene waarin mensen elkaar verschillen bv. in sekse,
etniciteit, leeftijd, opleiding, achtergrond, fysieke gesteldheid en seksuele voorkeur. Zie schema
volgende dia.
● Diversiteit erkent de ‘rijkdom van het verschil’: anders is niet minder, anders is niet vreemd.
- Activiteiten: gericht op alle mensen; wil iedereen aanspreken op overeenkomsten in wensen en
noden, expliciet de nadruk op uitsluitingsmechanismen, de oorzaken van discriminatie en de
manier waarop het zich voordoet, erkend dat zulke mechanismen ook binnen groepen bestaan
- Kritiek:
- Teveel nadruk op individuele verscheidenheid, op het unieke van iedere persoon
- Kan leiden tot ‘blindheid’ voor sociale en culturele invloeden, zowel positieve als
negatieve
- Blind voor groepsverschillen: individuen altijd sociale wezens, zijn verbonden met
groepen en gemeenschappenblind voor groepsverschillen
, Transculturele hulpverlening
- Blind voor achterstelling van bepaalde maatschappelijke groepen: belemmering
individuele ontplooiing is geen louter individueel probleem, maar ligt mee aan het
behoren tot benadeelde groepen in de samenleving.
- Blind voor impact cultuur: mensen per definitie culturele wezens. Betekenisgeving
vanuit culturele modellen die specifiek zijn voor de groepen waar ze deel van uitmaken
en waarmee ze zich identificeren.
- Uitdaging: zoeken naar versmelting van het individuele en groepsperspectief
1.3.2. Intersectionaliteit: kruispuntdenken
Heeft raakvlakken met de diversiteitsbenadering. Uitgangspunten:
1. Intersectioneel denken heeft als vertrekpunt dat iedereen zich op een kruispunt bevindt van
diverse leefwerelden en identiteiten die gelijktijdig werkzaam zijn.
2. Iedere maatschappelijke verschilcategorie kent meerdere lagen of dimensies
- sociale dimensie (posities en netwerken)
- culturele (normen, waarden, beelden en symbolen)
- een interpersoonlijke (omgangsvormen en taalspel)
- een psychische (cognities, emoties en gedragingen) en
- een biologische (anatomie, hormonen, fysiologie en genen)
3. Elke sociale categorie kent sociale ongelijkheid en machtsdynamiek :mensen bevinden zich altijd
in posities die in meer of mindere mate geprivilegieerd en/of geminoriseerd zijn wat betreft de
beschikking over economisch, sociaal, cultureel en moreel kapitaal.
- Vb. een vrouw: Kan lijden onder direct fysiek en psychisch geweld én ook onder culturele uitsluiting, sociale
marginalisering, economische uitbuiting en gebrek aan respect door taaldominantie.
4. Dynamiek: In de loop van de tijd kunnen zich veranderingen voordoen per verschilcategorie en
tussen categorieën, zowel binnen als tussen de lagen, en in uiteenlopende tempi: de beelden van
vrouwen veranderen.
- Mensen zijn dus te beschouwen als 'kruispunten van verschil’. Dynamische kruispunten,
want de wijze waarop die differentielijnen verweven zijn, kan verschuiven – ook binnen
de individuele levensloop.
1.3.3. Superdiversiteit
Superdiversiteit is een nieuw begrip om de demografische transitie te omschrijven die de Weste-Europese
samenlevingen in de 21ste eeuw doormaakt: de ontwikkeling van een samenleving met een beperkte
etnisch-culturele diversiteit naar een immigratiesamenleving met een zeer gevarieerde samenstelling van
bevolkingsgroepen.
- Vooral grote steden een zeer complexe realiteit met grote diversiteit binnen diverse
bevolkingsgroepen
- Geen éénduidige omschrijving van cultuur van herkomst: bi-culturele partnerschappen,
samengestelde families en diverse vormen van transmigratie, meerdere landen van
herkomst,…
Superdiversiteit: normalisering van diversiteit door diversificatie processen als migratie ontwikkelingen,
individualisering, modernisering en globalisering.
1.3.4. Dekolonisering
letterlijk: het proces waarbij landen onafhankelijk worden van hun (Europese) kolonisator
Kolonisatie is een fundamenteel onrechtvaardig systeem, dat was gebouwd op:
- uitbuiting, racisme, het paternalisme van witte missionarissen en koloniale ambtenaren die de
plaatselijke bevolking als minderwaardig, fysiek en psychologisch geweld om het koloniale
systeem in stand te houden
Vandaag is het een sociale beweging: de bewustwording van de manier waarop wij naar onze koloniale
geschiedenis en samenleving kijken
Denksystemen die de kolonisatie legitimeerden, hebben diepgewortelde gevolgen voor onze huidige
samenleving en dragen bij aan ongelijkheid en vooroordelen:
- Eurocentrisme (de overtuiging dat de Europese cultuur superieur is) en beschavingsideologie (de
gedachte dat Europese beschaving andere culturen moet ‘verheffen’), hebben niet alleen
, Transculturele hulpverlening
politieke en economische structuren vormgegeven, maar ook diepgewortelde denkbeelden over
superioriteit en inferioriteit gecreëerd: bijgedragen aan de totstandkoming van raciale
hiërarchieën en hebben de machtsverhoudingen tussen verschillende werelddelen aanzienlijk
beïnvloed.
Dekoloniseren is erkennen wat uit dat koloniale systeem en denken is voortgevloeid, het doorbreken van
structuren, dynamieken en vooroordelen in de maatschappij en in onze hoofden die nadelig zijn voor
onderdrukte, gemarginaliseerde of kwetsbare groepen: het dekoloniseren - van mentaliteit, van de
geesten, van het discours, van de kennis, de openbare ruimte, enz.
Dekolonisering: streven naar gelijkwaardigheid en gelijke machtsverhoudingen in de huidige
superdiverse samenleving. Daarbij kunnen volgens hen volgende thema’s aan bod komen:
- Afstand nemen van negatieve en stereotype denkbeelden over andere bevolkingsgroepen
- Afstand nemen van vooroordelen tegenover mensen met een migratieachtergrond.
- De politieke, economische en sociale emancipatie stimuleren van mensen met een herkomst in
de voormalige kolonies, en ruimer van mensen met een migratieachtergrond.
- De ongelijkheid in onze samenleving wegwerken door racisme en discriminatie aan te pakken.
- De ongelijkheid wegwerken tussen het westen en andere werelddelen en streven naar gelijke
machtsverhoudingen.
- Streven naar meerstemmigheid
1.3.5. Woke-beweging
Woke: verscherpt gevoel voor onrechtvaardigheid
oorspronkelijk een Afro-Amerikaanse uitdrukking, verwijst naar het bewustzijn over kwesties die te
maken hebben met sociale en raciale rechtvaardigheid
NU actieterrein uitgebreid:
- bewustzijn van allerlei vormen van sociale onderdrukking, structureel privilege en het heeft ook
expliciet met seksualiteit en gender te maken en zelfs met het klimaatprobleem.
- opkomen voor groepen die achterstelling ervaren én hun gemeenschappelijke strijd tegen
systemen die machtsstructuren en achterstelling veroorzaken en in stand houden: .
Door een machtsstrijd ten voordele van misdeelde groepen te voeren; allerlei manifestaties van witte
suprematie moeten aangepakt worden en veranderingen in de taal (wit i.p.v. blank, tot slaaf gemaakten
i.p.v. slaven enzovoort) en tradities (bijvoorbeeld de zwartepietendiscussie) waar die ongelijkheden
ingebakken zitten.
- Inzet op taal: De taal wordt voortdurend onder de morele loep gelegd: Is dit nog aanvaardbaar?
Wordt er niemand gekwetst? Bv. mensen die niet tot de dominante cis-groep behoren blijven
verzwegen; andere voornaamwoorden zijn nodig om de verschillende ‘werkelijkheden’ te benoemen.
- Een taal die niet discrimineert, minacht of als minderwaardig bestempelt, het doel is
positief, maar moeilijk.
cancel culture (afrekencultuur of annuleer cultuur): bedrijven of bekende mensen genegeerd of geboycot
wanneer ze zich sociaal onwenselijk hebben gedragen of zich op een controversiële manier hebben
uitgesproken (tegen de woke cultuur-taal).
TEGENGELUID door politiek en maatschappij die vinden dat woke-generatie te ver gaat met hun
statements en hen zien als een gevaarlijk, extreem-linkse ideologie die overal racisme inziet.
1.4. Transculturele competentie
Het diversiteitsdenken, kruispuntdenken en super-diversiteitsdenken pleiten voor ontwikkeling van
diversiteitsbewuste competenties: iedere cliënt zien als uniek individu, en hulpverleningsmodellen
hanteren die zich baseren op dit uitgangspunt. = VISIE VAN DE OPLEIDING
1.4.1. Kiezen voor etnisch-culturele diversiteit
hulpverlening een paradoxale relatie met ‘cultuur’: factor ‘cultuur’ doet zich tegelijk voor als struikelblok en
als houvast binnen hulpverlening aan etnisch culturele minderheden: begrip operationaliseren binnen de
hulpverlening blijft een zoektocht: uit angst om te culturaliseren (‘cultuur’ als containerbegrip gebruiken
voor alle verschillen tussen autochtone hulpverlener en allochtone cliënt) wordt ‘cultuur’ genegeerd omdat
iedereen anders is (diversiteitsdenken).
