Uitgebreide samenvatting aansprakelijkheidsrecht
Leereenheden 1 t/m 9 + arresten
OU
Aansprakelijkheidsrecht Open Universiteit
Leereenheden 1 tot en met 9
Brightspace, boek (Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding 10e druk) + arresten
Leerjaar 2024 – 2025
, Leereenheid 1: plaatsbepaling en functies van het aansprakelijkheidsrecht
Leereenheid 2: aansprakelijkheid voor eigen gedrag deel 1: de onrechtmatige gedraging
Leereenheid 3: aansprakelijkheid voor eigen gedrag deel 2: toerekenbaarheid, schade, causaal
verband en relativiteit.
De cursus aansprakelijkheidsrecht ziet op buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht; feitelijke
handelingen binnen het privaatrecht (dus niet strafrecht) die gerelateerd zijn aan het compenseren
van nadeel dat, al dan niet opzettelijk, is toegebracht: de onrechtmatige daad.
Leereenheid 1: plaatsbepaling en functies van het aansprakelijkheidsrecht
De plaats van het aansprakelijkheidsrecht
Het aansprakelijkheidsrecht maakt deel uit van het verbintenissenrecht dat wordt geregeld in boek 6
van het BW. Het verbintenissenrecht omvat de regels betreffende verbintenissen.
Aansprakelijkheidsrecht heeft raakvlakken met het strafrecht maar ook verschillen.
Overeenkomsten
Strafbaar gedrag zal veelal ook onrechtmatig zijn in de zin van artikel 6:162 BW en, als het tot schade
heeft geleid, tot schadevergoeding verplichten.
Verschillen
Het civielrechtelijke aansprakelijkheidsrecht regelt de privaatrechtelijke reactie op onrechtmatig
gedrag terwijl het strafrecht de publiekrechtelijke reactie op bij wet strafbaar gesteld gedrag regelt.
Ook is onrechtmatig gedrag in het aansprakelijkheidsrecht heel breed terwijl het bij strafrecht is
beperkt en gaat om de in de wet specifiek omschreven gedragingen. Ook strekt
aansprakelijkheidsrecht tot compensatie terwijl het strafrecht juist vergeldend is. Verder is een
gedraging in het strafrecht alleen strafbaar als het als een delict in de wet is neergelegd
(legaliteitsbeginsel) terwijl bij aansprakelijkheidsrecht het ook kan gaan om gedragingen in strijd met
ongeschreven recht. Tot slot is in het strafrecht de mate van verwijtbaarheid bepalend voor het type en
zwaarte van de sanctie, terwijl in het privaatrecht de omvang van de schade beslissend is. Dit betekent
dat ernstig verwijtbaar gedrag dat geen schade heeft veroorzaakt eigenlijk niets betekent voor het
privaatrecht en andersom nauwelijks verwijtbaar gedrag dat tot een grote schade heeft geleid
privaatrechtelijk tot een forse schadevergoeding leidt.
Wat is een verbintenis?
Een verbintenis is een rechtsplicht, waarmee een subjectief vermogensrecht correspondeert. Een
vermogensrechtelijke rechtsverhouding tussen twee of meer personen krachtens welke de een tot een
prestatie is gerechtigd (de crediteur, schuldeiser) waartoe de ander verplicht is (de debiteur,
schuldenaar)
Verbintenissen kunnen in beginsel slechts voortvloeien uit de wet of uit een overeenkomst.
Grondslagen voor verbintenissen die voortvloeien uit de wet zijn:
- Rechtmatige daden (zaakwaarneming, onverschuldigde betaling, ongerechtvaardigde verrijking)
- Onrechtmatige daad
Rechtmatige daad blijft buiten beschouwing. Dus dan houden we over dat er verbintenissen op basis
van een overeenkomst en op basis van de wet, namelijk de onrechtmatige daad.
Overeenkomst
Vrijwillig aangegaan, bepalend voor rechtsgevolgen
Overeenkomst kent twee kanten:
- Enerzijds de verkoop van iets waarbij de verkoper de schuldenaar is en de koper de
schuldeiser
- Anderzijds de betaling waarbij de verkoper de schuldeiser is en de koper de schuldenaar
,Onrechtmatige daad
Aansprakelijkheid voor eigen onrechtmatig handelen. Uit de wet, rechtsgevolgen van rechtswege.
Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad doet
een verbintenis tot schadevergoeding ontstaan.
Deze verbintenis kent twee kanten:
- Enerzijds de rechtsplicht (van de
veroorzaker, de dader) tot betaling van de
schadevergoeding
- Anderzijds het subjectieve vermogensrecht
(van de benadeelde, het slachtoffer) tot het
ontvangen van schadevergoeding
Verbintenissen kunnen dus ontstaan uit een rechtshandeling en dan wordt het bestaan ervan
gerechtvaardigd doordat partijen dat rechtsgevolg beoogd en gewild hebben. Verbintenissen die niet
ontstaan uit een rechtshandeling, maar uit wet worden gerechtvaardigd op een andere manier later daar
meer over.
Onderscheid contactuele en buitencontractuele aansprakelijkheid
Aansprakelijkheid kan zich zowel baseren:
Op overeenkomst (contractuele aansprakelijkheid ex artikel 6:74 BW (toerekenbare tekortkoming
in de nakoming van een verbintenis uit een overeenkomst, ook wel wanprestatie kan leiden tot een
vordering van schadevergoeding
Op onrechtmatige daad (buitencontractuele aansprakelijkheid ex artikel 6:162 BW de
onrechtmatige daad) waar dit vak over gaat.
Wat als deze twee rechtsgronden samenlopen, op welke grondslag dan baseren?
Het kan voorkomen dat gedragingen die aan de wanprestatie ten grondslag liggen ook een
onrechtmatige daad opleveren. We spreken dan van samenloop van rechtsgronden die wellicht allebei
tot verschillende rechtsgevolgen leiden. Uit vaste rechtspraak volgt dat de benadeelde dan mag kiezen
uit onrechtmatige daad of wanprestatie overeenkomst, wanneer de gedraging ook onafhankelijk van de
contractuele verhouding op zichzelf als onrechtmatige daad te beschouwen is.
Voorbeeld
Dus bijvoorbeeld Jan schakelt en timmerman in voor bouw kast. Timmerman monteert de balk fout,
dan is er sprake van alleen wanprestatie, dus toerekenbare tekortkoming in de nakoming van de
overeenkomst. Dan kan je alleen een schadevergoeding krijgen op basis van 6:74 BW. Als de dezelfde
timmerman een portemonnee steelt heb je zowel toerekenbare tekortkoming in de nakoming van de
overeenkomst (6:74 BW) als buitencontractuele aansprakelijkheid en schadevergoeding op basis van
6:162 BW. Want diefstal is los van de overeenkomst ook zelfstandig te beschouwen als OD.
De regel voor samenloop is dus voor nuttig als de verschillende grondslagen tot verschillende
gevolgen leiden. Maar meestal leidt het tot hetzelfde gevolg omdat de wet voor de verschillende
grondslagen eenzelfde schadevergoedingsregeling kent (artikel 6:95 BW) en maakt het dus niet uit of
je je baseert op 6:74 BW of 6:162 BW.
De vraag die centraal staat: onder welke voorwaarde ontstaat de grond voor een
schadevergoeding. Twee beginselen staan hierbij centraal;
1. Ieder draagt zijn eigen schade (er moet een goed reden zijn om een schadevergoeding te
krijgen die door ene ander betaald wordt, anders betaal je de schade zelf.
2. Breng geen schade toe (de kale rechtsplicht)
Het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht kent als uitgangspunt dat ieder zijn eigen schade
draagt. Tegen zulke risico’s kan men zich verzekeren.
, Het buiten contractuele aansprakelijkheidsrecht biedt een aantal uitzonderingen op dit beginsel:
wanneer iemand anders op grond van een verbintenis uit de wet (de onrechtmatige daad bijvoorbeeld)
verantwoordelijk kan worden gehouden voor de schade, kan die volledige schade op hem worden
afgewenteld.
Oftewel: wie schade lijdt draagt deze zelf, tenzij hij erin slaagt om te bewijzen dat de schade door
een ander moet worden gedragen en er een schadevergoeding kan worden geïnd.
Daarmee wordt een balans gevonden tussen het uitgangspunt dat ieder zijn eigen schade draagt en
anderzijds het uitgangspunt dat men een ander geen schade toebrengt; een balans tussen het
autonomiebeginsel (vrijheid van handelen) en de zorgplicht (de maatschappelijke belangen van
bescherming van rechten en belangen. Hierin heeft het aansprakelijkheidsrecht een sturende,
beschermende en herstellende rol.
Het aansprakelijkheidsrecht kent twee onderliggende rechtvaardigheidstheorieën.
a) De corrigerende/vereffende rechtvaardigheid
Op nummer 1 staat de corrigerende rechtvaardigheid. Het aansprakelijkheidsrecht is niet de enige bron
van compensatie want we hebben ook het verzekeringsstelsel en het socialezekerheidsstelsel. Het
aansprakelijkheidsrecht onderscheidt zich hiervan door het vereiste dat voor een geslaagd beroep op
een schadevergoeding sprake moet zijn van een tekortkoming of onrechtmatigheid. Van oudsher wordt
aansprakelijkheid gerechtvaardigd door corrigerende rechtvaardigheid: herstel van de benadeelde in de
oorspronkelijke situatie na een inbreuk. Heeft de tekortkoming of de onrechtmatige gedraging geleid
tot verstoting van de status quo, dan streeft de corrigerende rechtvaardigheid naar herstel van het
geschonden evenwicht. De benadeelde moet worden gebracht in de situatie waarin deze zonder de
schade toebrengende gebeurtenis zou hebben verkeerd. Dus de remedies van het
aansprakelijkheidsrecht zorgen ervoor dat de normschending wordt gecorrigeerd. Dus er is een
geschonden evenwicht tussen het slachtoffer en de normschender wat hersteld moet worden.
Hierbij geldt dat het evenwicht wordt hersteld door de bij het slachtoffer ontstane last te verlichten
middels het opleggen van een evenredige en vereffende last bij de veroorzaker. Er is een evenwicht en
correlatie tussen de dader en de remedie als tussen de dader en het slachtoffer waarbij de veroorzaker
jegens het slachtoffer verplicht is tot schadevergoeding.
Schadevergoeding wordt doorgaans in geld uitgekeerd en dat komt neer op herstel van de benadeelde
in diens vermogenspositie. Bij een onrechtmatige daad doet een verbintenis tot schadevergoeding
ontstaan en de rechtvaardiging hiervan ligt in de verplichting om een ander niet onrechtmatig te
behandelen. Je hebt namelijk een plicht om je te onthouden van het toebrengen van schade door
onrechtmatig handelen (de kale rechtsplicht). Doe je dat toch dan heb je verwijt en dien je de ontstane
schade te vergoeden.
b) De distributieve/verdelende rechtvaardigheid
Ook beginselen van deze rechtvaardigheid spelen een rol in het aansprakelijkheidsrecht, In deze
theorie staat een rechtvaardige verdeling van de goederen en lasten over de leden van een
gemeenschap centraal. Als rechtvaardig wordt beschouwd dat de schade niet volledig door het
getroffen individu wordt gedragen, maar wordt verspreid over een collectief van schadedragers. Dit is
dus niet helemaal zo binnen het aansprakelijkheidsrecht omdat de schade van een benadeelde wordt
afgewenteld op een andere aansprakelijke en niet in spreiding over een collectief van schadedragers.
Het is hier niet van belang of de compensatie van de geleden schade geboden wordt door de
veroorzaker/zijnde verzekeraar, eigen verzekeraar of het socialezekerheidsstelsel. Distributieve
rechtvaardigheid heeft een neutrale positie als het gaat om de herkomst van de compensatie.
De distributieve rechtvaardiging komt namelijk tot uiting bij het stelsel van
aansprakelijkheidsverzekeringen welke een rol speelt in de verwezenlijking van de doel en functies
van het aansprakelijkheidsrecht. Maar de aansprakelijkheidsverzekering draagt ook bij aan de
corrigerende rechtvaardigheid. In dit stelsel wordt de corrigerende rechtvaardigheid gediend doordat
de schade kan worden afgewenteld op de aansprakelijke veroorzaker.
Leereenheden 1 t/m 9 + arresten
OU
Aansprakelijkheidsrecht Open Universiteit
Leereenheden 1 tot en met 9
Brightspace, boek (Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding 10e druk) + arresten
Leerjaar 2024 – 2025
, Leereenheid 1: plaatsbepaling en functies van het aansprakelijkheidsrecht
Leereenheid 2: aansprakelijkheid voor eigen gedrag deel 1: de onrechtmatige gedraging
Leereenheid 3: aansprakelijkheid voor eigen gedrag deel 2: toerekenbaarheid, schade, causaal
verband en relativiteit.
De cursus aansprakelijkheidsrecht ziet op buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht; feitelijke
handelingen binnen het privaatrecht (dus niet strafrecht) die gerelateerd zijn aan het compenseren
van nadeel dat, al dan niet opzettelijk, is toegebracht: de onrechtmatige daad.
Leereenheid 1: plaatsbepaling en functies van het aansprakelijkheidsrecht
De plaats van het aansprakelijkheidsrecht
Het aansprakelijkheidsrecht maakt deel uit van het verbintenissenrecht dat wordt geregeld in boek 6
van het BW. Het verbintenissenrecht omvat de regels betreffende verbintenissen.
Aansprakelijkheidsrecht heeft raakvlakken met het strafrecht maar ook verschillen.
Overeenkomsten
Strafbaar gedrag zal veelal ook onrechtmatig zijn in de zin van artikel 6:162 BW en, als het tot schade
heeft geleid, tot schadevergoeding verplichten.
Verschillen
Het civielrechtelijke aansprakelijkheidsrecht regelt de privaatrechtelijke reactie op onrechtmatig
gedrag terwijl het strafrecht de publiekrechtelijke reactie op bij wet strafbaar gesteld gedrag regelt.
Ook is onrechtmatig gedrag in het aansprakelijkheidsrecht heel breed terwijl het bij strafrecht is
beperkt en gaat om de in de wet specifiek omschreven gedragingen. Ook strekt
aansprakelijkheidsrecht tot compensatie terwijl het strafrecht juist vergeldend is. Verder is een
gedraging in het strafrecht alleen strafbaar als het als een delict in de wet is neergelegd
(legaliteitsbeginsel) terwijl bij aansprakelijkheidsrecht het ook kan gaan om gedragingen in strijd met
ongeschreven recht. Tot slot is in het strafrecht de mate van verwijtbaarheid bepalend voor het type en
zwaarte van de sanctie, terwijl in het privaatrecht de omvang van de schade beslissend is. Dit betekent
dat ernstig verwijtbaar gedrag dat geen schade heeft veroorzaakt eigenlijk niets betekent voor het
privaatrecht en andersom nauwelijks verwijtbaar gedrag dat tot een grote schade heeft geleid
privaatrechtelijk tot een forse schadevergoeding leidt.
Wat is een verbintenis?
Een verbintenis is een rechtsplicht, waarmee een subjectief vermogensrecht correspondeert. Een
vermogensrechtelijke rechtsverhouding tussen twee of meer personen krachtens welke de een tot een
prestatie is gerechtigd (de crediteur, schuldeiser) waartoe de ander verplicht is (de debiteur,
schuldenaar)
Verbintenissen kunnen in beginsel slechts voortvloeien uit de wet of uit een overeenkomst.
Grondslagen voor verbintenissen die voortvloeien uit de wet zijn:
- Rechtmatige daden (zaakwaarneming, onverschuldigde betaling, ongerechtvaardigde verrijking)
- Onrechtmatige daad
Rechtmatige daad blijft buiten beschouwing. Dus dan houden we over dat er verbintenissen op basis
van een overeenkomst en op basis van de wet, namelijk de onrechtmatige daad.
Overeenkomst
Vrijwillig aangegaan, bepalend voor rechtsgevolgen
Overeenkomst kent twee kanten:
- Enerzijds de verkoop van iets waarbij de verkoper de schuldenaar is en de koper de
schuldeiser
- Anderzijds de betaling waarbij de verkoper de schuldeiser is en de koper de schuldenaar
,Onrechtmatige daad
Aansprakelijkheid voor eigen onrechtmatig handelen. Uit de wet, rechtsgevolgen van rechtswege.
Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad doet
een verbintenis tot schadevergoeding ontstaan.
Deze verbintenis kent twee kanten:
- Enerzijds de rechtsplicht (van de
veroorzaker, de dader) tot betaling van de
schadevergoeding
- Anderzijds het subjectieve vermogensrecht
(van de benadeelde, het slachtoffer) tot het
ontvangen van schadevergoeding
Verbintenissen kunnen dus ontstaan uit een rechtshandeling en dan wordt het bestaan ervan
gerechtvaardigd doordat partijen dat rechtsgevolg beoogd en gewild hebben. Verbintenissen die niet
ontstaan uit een rechtshandeling, maar uit wet worden gerechtvaardigd op een andere manier later daar
meer over.
Onderscheid contactuele en buitencontractuele aansprakelijkheid
Aansprakelijkheid kan zich zowel baseren:
Op overeenkomst (contractuele aansprakelijkheid ex artikel 6:74 BW (toerekenbare tekortkoming
in de nakoming van een verbintenis uit een overeenkomst, ook wel wanprestatie kan leiden tot een
vordering van schadevergoeding
Op onrechtmatige daad (buitencontractuele aansprakelijkheid ex artikel 6:162 BW de
onrechtmatige daad) waar dit vak over gaat.
Wat als deze twee rechtsgronden samenlopen, op welke grondslag dan baseren?
Het kan voorkomen dat gedragingen die aan de wanprestatie ten grondslag liggen ook een
onrechtmatige daad opleveren. We spreken dan van samenloop van rechtsgronden die wellicht allebei
tot verschillende rechtsgevolgen leiden. Uit vaste rechtspraak volgt dat de benadeelde dan mag kiezen
uit onrechtmatige daad of wanprestatie overeenkomst, wanneer de gedraging ook onafhankelijk van de
contractuele verhouding op zichzelf als onrechtmatige daad te beschouwen is.
Voorbeeld
Dus bijvoorbeeld Jan schakelt en timmerman in voor bouw kast. Timmerman monteert de balk fout,
dan is er sprake van alleen wanprestatie, dus toerekenbare tekortkoming in de nakoming van de
overeenkomst. Dan kan je alleen een schadevergoeding krijgen op basis van 6:74 BW. Als de dezelfde
timmerman een portemonnee steelt heb je zowel toerekenbare tekortkoming in de nakoming van de
overeenkomst (6:74 BW) als buitencontractuele aansprakelijkheid en schadevergoeding op basis van
6:162 BW. Want diefstal is los van de overeenkomst ook zelfstandig te beschouwen als OD.
De regel voor samenloop is dus voor nuttig als de verschillende grondslagen tot verschillende
gevolgen leiden. Maar meestal leidt het tot hetzelfde gevolg omdat de wet voor de verschillende
grondslagen eenzelfde schadevergoedingsregeling kent (artikel 6:95 BW) en maakt het dus niet uit of
je je baseert op 6:74 BW of 6:162 BW.
De vraag die centraal staat: onder welke voorwaarde ontstaat de grond voor een
schadevergoeding. Twee beginselen staan hierbij centraal;
1. Ieder draagt zijn eigen schade (er moet een goed reden zijn om een schadevergoeding te
krijgen die door ene ander betaald wordt, anders betaal je de schade zelf.
2. Breng geen schade toe (de kale rechtsplicht)
Het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht kent als uitgangspunt dat ieder zijn eigen schade
draagt. Tegen zulke risico’s kan men zich verzekeren.
, Het buiten contractuele aansprakelijkheidsrecht biedt een aantal uitzonderingen op dit beginsel:
wanneer iemand anders op grond van een verbintenis uit de wet (de onrechtmatige daad bijvoorbeeld)
verantwoordelijk kan worden gehouden voor de schade, kan die volledige schade op hem worden
afgewenteld.
Oftewel: wie schade lijdt draagt deze zelf, tenzij hij erin slaagt om te bewijzen dat de schade door
een ander moet worden gedragen en er een schadevergoeding kan worden geïnd.
Daarmee wordt een balans gevonden tussen het uitgangspunt dat ieder zijn eigen schade draagt en
anderzijds het uitgangspunt dat men een ander geen schade toebrengt; een balans tussen het
autonomiebeginsel (vrijheid van handelen) en de zorgplicht (de maatschappelijke belangen van
bescherming van rechten en belangen. Hierin heeft het aansprakelijkheidsrecht een sturende,
beschermende en herstellende rol.
Het aansprakelijkheidsrecht kent twee onderliggende rechtvaardigheidstheorieën.
a) De corrigerende/vereffende rechtvaardigheid
Op nummer 1 staat de corrigerende rechtvaardigheid. Het aansprakelijkheidsrecht is niet de enige bron
van compensatie want we hebben ook het verzekeringsstelsel en het socialezekerheidsstelsel. Het
aansprakelijkheidsrecht onderscheidt zich hiervan door het vereiste dat voor een geslaagd beroep op
een schadevergoeding sprake moet zijn van een tekortkoming of onrechtmatigheid. Van oudsher wordt
aansprakelijkheid gerechtvaardigd door corrigerende rechtvaardigheid: herstel van de benadeelde in de
oorspronkelijke situatie na een inbreuk. Heeft de tekortkoming of de onrechtmatige gedraging geleid
tot verstoting van de status quo, dan streeft de corrigerende rechtvaardigheid naar herstel van het
geschonden evenwicht. De benadeelde moet worden gebracht in de situatie waarin deze zonder de
schade toebrengende gebeurtenis zou hebben verkeerd. Dus de remedies van het
aansprakelijkheidsrecht zorgen ervoor dat de normschending wordt gecorrigeerd. Dus er is een
geschonden evenwicht tussen het slachtoffer en de normschender wat hersteld moet worden.
Hierbij geldt dat het evenwicht wordt hersteld door de bij het slachtoffer ontstane last te verlichten
middels het opleggen van een evenredige en vereffende last bij de veroorzaker. Er is een evenwicht en
correlatie tussen de dader en de remedie als tussen de dader en het slachtoffer waarbij de veroorzaker
jegens het slachtoffer verplicht is tot schadevergoeding.
Schadevergoeding wordt doorgaans in geld uitgekeerd en dat komt neer op herstel van de benadeelde
in diens vermogenspositie. Bij een onrechtmatige daad doet een verbintenis tot schadevergoeding
ontstaan en de rechtvaardiging hiervan ligt in de verplichting om een ander niet onrechtmatig te
behandelen. Je hebt namelijk een plicht om je te onthouden van het toebrengen van schade door
onrechtmatig handelen (de kale rechtsplicht). Doe je dat toch dan heb je verwijt en dien je de ontstane
schade te vergoeden.
b) De distributieve/verdelende rechtvaardigheid
Ook beginselen van deze rechtvaardigheid spelen een rol in het aansprakelijkheidsrecht, In deze
theorie staat een rechtvaardige verdeling van de goederen en lasten over de leden van een
gemeenschap centraal. Als rechtvaardig wordt beschouwd dat de schade niet volledig door het
getroffen individu wordt gedragen, maar wordt verspreid over een collectief van schadedragers. Dit is
dus niet helemaal zo binnen het aansprakelijkheidsrecht omdat de schade van een benadeelde wordt
afgewenteld op een andere aansprakelijke en niet in spreiding over een collectief van schadedragers.
Het is hier niet van belang of de compensatie van de geleden schade geboden wordt door de
veroorzaker/zijnde verzekeraar, eigen verzekeraar of het socialezekerheidsstelsel. Distributieve
rechtvaardigheid heeft een neutrale positie als het gaat om de herkomst van de compensatie.
De distributieve rechtvaardiging komt namelijk tot uiting bij het stelsel van
aansprakelijkheidsverzekeringen welke een rol speelt in de verwezenlijking van de doel en functies
van het aansprakelijkheidsrecht. Maar de aansprakelijkheidsverzekering draagt ook bij aan de
corrigerende rechtvaardigheid. In dit stelsel wordt de corrigerende rechtvaardigheid gediend doordat
de schade kan worden afgewenteld op de aansprakelijke veroorzaker.
