Strafrecht en strafprocesrecht
DEEL 1: ALGEMENE ORIËNTATIE
I. WAT IS STRAFRECHT
I.1. Het verschijnsel “strafrecht”
Strafrecht:
Verhinderen dat het bestraffingsgebeuren zou uitmonden in een
geweldescalatie
o Oorspronkelijk: werktuig om buitensporige en contraproductieve
wraakprocessen onder controle te brengen
o Straffen intomen
Instrument van gedragsbeheersing
o Normconform gedrag afdwingen
o Strafrecht geëvolueerd tot gigantisch instituut van
maatschappelijke ordening en sociale controle
I.2. Het begrip “strafrecht’’
Begrip is meerduidig
Louter juridisch standpunt
o Onderdeel van het positief recht
Probleem met definitie
o Hedendaags onhoudbaar
o Omvat meer dan enkel straffen
Strafrecht in ruime zin
- Regels die:
o Bepalen onder welke voorwaarden de overheid voor specifieke
gedragingen specifieke sancties kan opleggen en uitvoeren
o Omschrijven waaruit deze gedragingen en sancties bestaan
o Voorschrijven op welke wijze de daartoe bevoegde instanties hun
recht om voor deze gedragingen sancties op te leggen en uit te
voeren moeten uitoefenen
- Omvat zowel materieel als formeel strafrecht
Materieel strafrecht
- Geheel van rechtsregels die bepalen
o Onder welke voorwaarden handelingen of onthoudingen als
misdrijven worden beschouwd
o Welke strafrechtelijke sancties
o Toepassingssfeer
- Belangrijkste bron is het Strafwetboek
1
,Formeel strafrecht
- Geheel van rechtsregels m.b.t.
o Vaststelling van misdrijven
o Opsporing
o Vervolging
o Berechting
o Organisatie, bevoegdheid en werking van publiekrechtelijke
instelling en organen die ermee belast zijn
- Belangrijkste bron is het Wetboek van Strafvordering
- Wet op de Voorlopige Hechtenis
- Europees Aanhoudingsbevel
Samenhang
- Materieel strafrecht komt tot leven dankzij de toepassing ervan in het
kader van de strafrechtspleging
- Sanctionering moet gebeuren in een formeel wettelijk
strafprocesrechtelijke kader
- Strafprocesrecht is een noodzakelijke arm van het strafrecht
o Verzekeren dat de overheid het strafrecht op een correcte manier
toepast
- Beiden een beschermende functie
o Vermijden van ongerechtvaardigd strafrechtelijk overheidsingrijpen
o Waarborgen beiden voor een behoorlijke strafrechtsbedeling
o Toelating/ legitimering van het overheidsoptreden
2
,II. CODIFICATIE
II.1. Het Belgische strafwetboek
Napoleontische wetboeken: Code Pénal en Code d’Instruction Criminelle
- Nieuw strafwetboek in 1867
- Sindsdien aangevuld en gewijzigd met talloze wetten
o Ander mensbeeld en andere visie op functie van strafrecht dan
klassieke strafrechtsdenken
Herziening Strafwetboek
- 1976 Commissie voor een nieuw strafwetboek
- Niet gekomen
- Voorgestelde wijzigingen op basis van losse wetgevend ingrepen
- Lawine aan punctuele wetswijzigingen
Nieuw strafwetboek 2024
- Gestart door regering Michel, verdergezet door De Croo
- Bekrachtigd 29/02/2024
- Tweedelig
o Boek I: algemene regels
o Boek II: misdrijfomschrijvingen en straffen
- Treedt in werking in 2026
o Deadline niet haalbaar voor
Nieuwe straffen behandeling onder vrijheidsberoving en
verlengde opvolging
Forensisch-psychiatrisch systeem niet klaar
Treden in werking in 2035
- Vele punten gewone kleine herschikkingen, herformuleringen en
technische aanpassingen
- Onduidelijke hoe men het strafbeleid zal waarmaken
Herzieningen in afwachting nieuw wetboek
- Popourri-wetten
- Om justitie Menselijke, Sneller en Straffer te maken
o Kleine reparaties
o Levert extra artikelen op die afwijken van algemene regels
II.2. Het Belgisch Wetboek van Strafvordering
Noodzakelijk als waarborg voor inbreuken op de individuele rechten van
rechtsonderhorigen
- Compromis tussen maatschappelijk belang en het belang van het individu
- Beschermen tegen ongeoorloofde inmenging
3
, Inquisitoire vs accusatoire procedure
- Accusatoire procedure:
o Maatschappij geen initiatief
o Gebeurt door slachtoffer
o Rechter is scheidsrechter die niet actief tussenkomt
- Inquisitoire procedure
o Maatschappij vertegenwoordigd binnen zaak
o Rechter werkt actief mee
o Slachtoffer kan zich burgerlijke partij stellen, hoeft niet in te
stemmen voor de start van de zaak
Gemengd systeem
- Onderzoek overwegend geheim, schriftelijk en niet-contradictoir
- Procedure is mondeling, openbaar en contradictior
Ontstaan
- Wetboek van Strafvordering basis voor huidige regeling van de
strafprocedure
- Gedeeltelijke modernisering door weet van 12 maart 1998 en specifieke
recente wetten
Wet 12 maart 1998
- Wet tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het
opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek
- 7 krachtlijnen
o Gedeeltelijke codificatie van opsporingsonderzoek
o Omschrijving van de rol van de onderzoeksrechter
o Geheime karakter van beide onderzoeken
o Wettelijke uitzonderingen op het geheime karakter
o Plaats van het slachtoffer binnen de procedure
o Rechtsmiddelen
o Toezicht op de regelmatigheid door de onderzoeksgerechten
o Versterkte gezag van procureurs en onderzoeksrechters over
politiediensten en verduidelijking van hun verplichtingen en
verantwoordelijkheden
Twee wetswijzigingen uit 2011
- Uitbreiding van toepassingsgebied van openbaar ministerie
o Minnelijke schikking
- Recht op bijstand van een advocaat tijdens verhoor
o In overeenstemming met Europese verplichtingen
4
DEEL 1: ALGEMENE ORIËNTATIE
I. WAT IS STRAFRECHT
I.1. Het verschijnsel “strafrecht”
Strafrecht:
Verhinderen dat het bestraffingsgebeuren zou uitmonden in een
geweldescalatie
o Oorspronkelijk: werktuig om buitensporige en contraproductieve
wraakprocessen onder controle te brengen
o Straffen intomen
Instrument van gedragsbeheersing
o Normconform gedrag afdwingen
o Strafrecht geëvolueerd tot gigantisch instituut van
maatschappelijke ordening en sociale controle
I.2. Het begrip “strafrecht’’
Begrip is meerduidig
Louter juridisch standpunt
o Onderdeel van het positief recht
Probleem met definitie
o Hedendaags onhoudbaar
o Omvat meer dan enkel straffen
Strafrecht in ruime zin
- Regels die:
o Bepalen onder welke voorwaarden de overheid voor specifieke
gedragingen specifieke sancties kan opleggen en uitvoeren
o Omschrijven waaruit deze gedragingen en sancties bestaan
o Voorschrijven op welke wijze de daartoe bevoegde instanties hun
recht om voor deze gedragingen sancties op te leggen en uit te
voeren moeten uitoefenen
- Omvat zowel materieel als formeel strafrecht
Materieel strafrecht
- Geheel van rechtsregels die bepalen
o Onder welke voorwaarden handelingen of onthoudingen als
misdrijven worden beschouwd
o Welke strafrechtelijke sancties
o Toepassingssfeer
- Belangrijkste bron is het Strafwetboek
1
,Formeel strafrecht
- Geheel van rechtsregels m.b.t.
o Vaststelling van misdrijven
o Opsporing
o Vervolging
o Berechting
o Organisatie, bevoegdheid en werking van publiekrechtelijke
instelling en organen die ermee belast zijn
- Belangrijkste bron is het Wetboek van Strafvordering
- Wet op de Voorlopige Hechtenis
- Europees Aanhoudingsbevel
Samenhang
- Materieel strafrecht komt tot leven dankzij de toepassing ervan in het
kader van de strafrechtspleging
- Sanctionering moet gebeuren in een formeel wettelijk
strafprocesrechtelijke kader
- Strafprocesrecht is een noodzakelijke arm van het strafrecht
o Verzekeren dat de overheid het strafrecht op een correcte manier
toepast
- Beiden een beschermende functie
o Vermijden van ongerechtvaardigd strafrechtelijk overheidsingrijpen
o Waarborgen beiden voor een behoorlijke strafrechtsbedeling
o Toelating/ legitimering van het overheidsoptreden
2
,II. CODIFICATIE
II.1. Het Belgische strafwetboek
Napoleontische wetboeken: Code Pénal en Code d’Instruction Criminelle
- Nieuw strafwetboek in 1867
- Sindsdien aangevuld en gewijzigd met talloze wetten
o Ander mensbeeld en andere visie op functie van strafrecht dan
klassieke strafrechtsdenken
Herziening Strafwetboek
- 1976 Commissie voor een nieuw strafwetboek
- Niet gekomen
- Voorgestelde wijzigingen op basis van losse wetgevend ingrepen
- Lawine aan punctuele wetswijzigingen
Nieuw strafwetboek 2024
- Gestart door regering Michel, verdergezet door De Croo
- Bekrachtigd 29/02/2024
- Tweedelig
o Boek I: algemene regels
o Boek II: misdrijfomschrijvingen en straffen
- Treedt in werking in 2026
o Deadline niet haalbaar voor
Nieuwe straffen behandeling onder vrijheidsberoving en
verlengde opvolging
Forensisch-psychiatrisch systeem niet klaar
Treden in werking in 2035
- Vele punten gewone kleine herschikkingen, herformuleringen en
technische aanpassingen
- Onduidelijke hoe men het strafbeleid zal waarmaken
Herzieningen in afwachting nieuw wetboek
- Popourri-wetten
- Om justitie Menselijke, Sneller en Straffer te maken
o Kleine reparaties
o Levert extra artikelen op die afwijken van algemene regels
II.2. Het Belgisch Wetboek van Strafvordering
Noodzakelijk als waarborg voor inbreuken op de individuele rechten van
rechtsonderhorigen
- Compromis tussen maatschappelijk belang en het belang van het individu
- Beschermen tegen ongeoorloofde inmenging
3
, Inquisitoire vs accusatoire procedure
- Accusatoire procedure:
o Maatschappij geen initiatief
o Gebeurt door slachtoffer
o Rechter is scheidsrechter die niet actief tussenkomt
- Inquisitoire procedure
o Maatschappij vertegenwoordigd binnen zaak
o Rechter werkt actief mee
o Slachtoffer kan zich burgerlijke partij stellen, hoeft niet in te
stemmen voor de start van de zaak
Gemengd systeem
- Onderzoek overwegend geheim, schriftelijk en niet-contradictoir
- Procedure is mondeling, openbaar en contradictior
Ontstaan
- Wetboek van Strafvordering basis voor huidige regeling van de
strafprocedure
- Gedeeltelijke modernisering door weet van 12 maart 1998 en specifieke
recente wetten
Wet 12 maart 1998
- Wet tot verbetering van de strafrechtspleging in het stadium van het
opsporingsonderzoek en het gerechtelijk onderzoek
- 7 krachtlijnen
o Gedeeltelijke codificatie van opsporingsonderzoek
o Omschrijving van de rol van de onderzoeksrechter
o Geheime karakter van beide onderzoeken
o Wettelijke uitzonderingen op het geheime karakter
o Plaats van het slachtoffer binnen de procedure
o Rechtsmiddelen
o Toezicht op de regelmatigheid door de onderzoeksgerechten
o Versterkte gezag van procureurs en onderzoeksrechters over
politiediensten en verduidelijking van hun verplichtingen en
verantwoordelijkheden
Twee wetswijzigingen uit 2011
- Uitbreiding van toepassingsgebied van openbaar ministerie
o Minnelijke schikking
- Recht op bijstand van een advocaat tijdens verhoor
o In overeenstemming met Europese verplichtingen
4
