Ethische vraagstukken
1. Inleiding
Ethiek toont zich in dilemma’s: er is geen makkelijke oplossing
spanning.
- Euthanasie: in principe zeg je nee maar soms moet het wel
- Abortus: soortgelijke kwestie als euthanasie
- Trollydilemma: trein die niet meer kan stoppen je moet kiezen of
je 1 iemand doet sterven of een hele trein doet sterven. Als je op
de knop drukt dan wissel je van spoor maar dan dood je de
persoon die op het spoor loopt. Als je niet op de knop drukt dan
dood je de mensen op de trein.
- Vlees eten of niet; is dit een dilemma? Bij een dilemma is er geen
goed antwoord. Maar eigenlijk weten we dat er hier maar 1 goed
antwoord is en dat is geen vlees eten. Behalve je persoonlijke zin
maar dit heeft niets te maken met een persoonlijke keuze. Blijft
hierbij de vraag of dit een ethisch dilemma is.
Ethiek: inleiding
Descriptieve ethiek
- Belang mensbeeld
- Wantrouwend mensbeeld
- Vertrouwensvol mensbeeld
- De context doet ertoe
Prescriptieve ethiek: zegt wat je moet doen, hoe het zou moeten
gebeuren
- Solidariteit
- Zorgethisch kader
- Mensenrechtenethisch kader
- Capabilities- benadering
Examenvragen vorig jaar:
1) Leg het wantrouwend mensbeeld uit
2) Bespreek het concept van warme solidariteit en hoe het sociaal werk
daar tegenover staat.
3) Wat is er volgens de tekst ‘The (r)evolution and decolonization of social
work ethics’ problematisch aan het principe ‘respect voor diversiteit’?
Spanningsvelden:
Koude, lauwe en warme solidariteit, en waar willen we SOW zien?
Wantrouwend vs. vertrouwensvol mensbeeld
Zorgethische vs. mensenrechtenethische benadering SOW
1
, Empowerment vs. collectieve sociale verantwoordelijkheid
Thema1 Ethiek: een inleiding
Wat is ethiek?
Is het dat wat mensen van andere dieren scheidt? Mensen kunnen
waarden en normen hebben, mens mag geen mensen doden maar
een dier mag dat wel. Hoe zie je dat waarden en normen in het zich
zijn? Hoe merk je dat, dat is vooral jullie reactie en die reactie van
ons toont dat er iets gebeurt is wat niet normaal is. Dat heb je bij
dieren ook, dieren worden ook terechtgewezen omdat er ook een
uitgebreid waarden en normenpatroon bestaat.
Ethiek: wat zijn de normen, wat zijn de gebruiken/ gewoonte?
Het onzichtbare aan ethiek: mensen die seks hebben is niets mis
mee, maar wel als er iemand minderjarig is. groot ethisch
dilemma. Je mag er ook geen beelden van hebben maar je moet wel
beelden hebben om dit te kunnen bewijzen.
Ethiek= normen en waarden: hoe iets “zou moeten zijn”
- Het onzichtbare van de filosofie (vb. de agressieve leeuw of
mens)
- We verwachten dat de ander vriendelijk, beleefd, oprecht,… is.
Samenleven: de bewuste of onbewuste discussie hoe iets zou moeten zijn.
2 invalshoeken:
Prescriptief: voorschrijven, verplichten, regels, wat je moet doen, de
regels: staat nergens neergeschreven. De deur openhouden voor
iemand (ongeschreven regel).
Descriptief: hoe doen we het feitelijk?
Soms discours: iedereen sjoemelt als de kans zich voordoet, hoe zou het
eraan toegaan (descriptief). Als ze weten waar de flitspaal staat vertragen
ze en daarna doen ze gewoon verder.
Is prescriptieve ethiek dan poging die tot mislukking gedoemd is?
Dit descriptief perspectief leidt er dan toe dat prescriptieve ethiek
nutteloos ofwel hoogstnoodzakelijk lijkt.
Sociaal werk = een ethisch beroep
Onrecht van een individu/ groep in de samenleving, hiermee gaan
sociaal werkers aan de slag.
2
, - Het idee achter onrecht= onrechtvaardigheid: het ‘zou’ anders
‘moeten’: er is een norm/ criterium. je hebt een idee om een
situatie beter te maken. Is sociaal werk mee verweven.
Opdracht zijn niet ethisch neutraal (vb. controle), dwingen mensen
in een normatief keurslijf. Als jij bepaalde dingen niet gedaan hebt
dan heb je op bepaalde dingen geen recht. Je moet aan een bepaald
criterium beantwoorden om recht op dingen te krijgen. Je moet ze
dingen in regels van het keurslijf.
Methoden zijn niet ethisch neutraal (vb. empowerment). Geef je
verantwoordelijkheid, maar als er iemand niet aan kan doen aan die
situatie is wijzen op verantwoordelijkheid onrechtvaardig. Omdat die
persoon er niets aan kan doen.
Sociaal werk= een praktijkgerichte en academische discipline die
sociale verandering en ontwikkeling, sociale cohesie, en
‘empowerment’ en emancipatie van mensen bevordert.
Principes van sociale rechtvaardigheid, mensenrechten, collectieve
verantwoordelijkheid en respect voor diversiteit staan centraal in het
sociaal werk.
Onderbouwd door sociaalwerktheorieën, sociale wetenschappen,
menswetenschappen en de (ervarings)kennis van de mensen zelf
engageert sociaal werk mensen en structuren om de uitdagingen van
het leven aan te pakken en welzijn te bevorderen.
Ethiek (waarschuwing)
Er is in onze samenleving wel het ene te vinden en ook het andere
maar dat is niet zo neutraal.
Vb 1: jij hebt andere normen dan ik moeten we relativeren.
Vb 2: mensenrechten lijken soms holle slogans te zijn.
Vb 3: thema rechtvaardigheid: herstelgericht werken met daders
mogelijk als onrechtvaardig ervaren door publiek (substantiële
onrechtvaardigheid, ondanks procedurele rechtvaardigheid)
Maar die schijn bedriegt!
Vb 1: Gevaar van relativisme sommige normen tolereren we niet!
Vb 2: Ook al lappen ministers (en anderen) ze soms hun laars aan,
het blijven fundamenteel juridische principes.
Vb 3: De ervaren substantiële onrechtvaardigheid van het publiek
heeft niet dezelfde maatschappelijke waarde als de procedurele
rechtvaardigheid, en dus de substantiële rechtvaardigheid van de
groep die het beleid implementeerde.
- Als een dader meestapt in een bemiddelingstraject (werkt mee
om de misdaad te bestrijden). Regels zijn tot stand gekomen in
principe door de samenleving dus vandaar substantiële
3
, rechtvaardigheid niet dezelfde waarde heeft als de regels die tot
stand gekomen zijn.
Thema 2: Descriptieve ethiek
Wantrouwend vs. vertrouwensvolle mensbeeld
Portefeuille duidelijk 50 euro uitsteekt. Misschien komt iemand op het idee
om het eruit te halen, niemand kan zeggen dit is van mij. Of je vraagt van
wie de portefeuille is en gaat er mee naar het onthaal. Beschrijvende
ethiek: wat doe je? Je kent de regel, maar er liggen verschillende opties
open. Dit is hoe het moet. De descriptieve ethiek daarrond kennen we
maar doen we dit wel?
Wantrouwende mensbeeld: mensen als er geen controle is en dan
portefeuille gevonden, zou iedereen dat eruit halen. Je gaat ervan uit, je
hebt een wantrouwen, mensen handelen niet goed volgens de regels van
de samenleving.
Vertrouwensvolle mensbeeld: grote meerderheid zou er mee naar het
onthaal geweest zijn. Je hebt een groot vertrouwen in de mens, de regels
in de samenleving worden goed gevolgd.
Ergens heb je een positie. Het vertrouwen dat we hebben in de
medemens.
RODE DRAAD
2. Descriptieve ethiek: vertrouwensvol of wantrouwend mensbeeld
1. Inleiding: wat is het belang van het mensbeeld?
2. Wantrouwend mensbeeld
3. Vertrouwenvol mensbeeld
4. Context is erg bepalend, context maken wij. Wij als sociaal
werkers werken mee aan de context van de samenleving.
=> doelstelling: vraag examen zal verwijzen naar 1 van deze 4
delen.
1. Inleiding: ethiek als descriptie
Ethiek= normen en waarden: hoe iets zou moeten zijn
- We verwachten dat de ander vriendelijk, beleefd, oprecht… is
4
1. Inleiding
Ethiek toont zich in dilemma’s: er is geen makkelijke oplossing
spanning.
- Euthanasie: in principe zeg je nee maar soms moet het wel
- Abortus: soortgelijke kwestie als euthanasie
- Trollydilemma: trein die niet meer kan stoppen je moet kiezen of
je 1 iemand doet sterven of een hele trein doet sterven. Als je op
de knop drukt dan wissel je van spoor maar dan dood je de
persoon die op het spoor loopt. Als je niet op de knop drukt dan
dood je de mensen op de trein.
- Vlees eten of niet; is dit een dilemma? Bij een dilemma is er geen
goed antwoord. Maar eigenlijk weten we dat er hier maar 1 goed
antwoord is en dat is geen vlees eten. Behalve je persoonlijke zin
maar dit heeft niets te maken met een persoonlijke keuze. Blijft
hierbij de vraag of dit een ethisch dilemma is.
Ethiek: inleiding
Descriptieve ethiek
- Belang mensbeeld
- Wantrouwend mensbeeld
- Vertrouwensvol mensbeeld
- De context doet ertoe
Prescriptieve ethiek: zegt wat je moet doen, hoe het zou moeten
gebeuren
- Solidariteit
- Zorgethisch kader
- Mensenrechtenethisch kader
- Capabilities- benadering
Examenvragen vorig jaar:
1) Leg het wantrouwend mensbeeld uit
2) Bespreek het concept van warme solidariteit en hoe het sociaal werk
daar tegenover staat.
3) Wat is er volgens de tekst ‘The (r)evolution and decolonization of social
work ethics’ problematisch aan het principe ‘respect voor diversiteit’?
Spanningsvelden:
Koude, lauwe en warme solidariteit, en waar willen we SOW zien?
Wantrouwend vs. vertrouwensvol mensbeeld
Zorgethische vs. mensenrechtenethische benadering SOW
1
, Empowerment vs. collectieve sociale verantwoordelijkheid
Thema1 Ethiek: een inleiding
Wat is ethiek?
Is het dat wat mensen van andere dieren scheidt? Mensen kunnen
waarden en normen hebben, mens mag geen mensen doden maar
een dier mag dat wel. Hoe zie je dat waarden en normen in het zich
zijn? Hoe merk je dat, dat is vooral jullie reactie en die reactie van
ons toont dat er iets gebeurt is wat niet normaal is. Dat heb je bij
dieren ook, dieren worden ook terechtgewezen omdat er ook een
uitgebreid waarden en normenpatroon bestaat.
Ethiek: wat zijn de normen, wat zijn de gebruiken/ gewoonte?
Het onzichtbare aan ethiek: mensen die seks hebben is niets mis
mee, maar wel als er iemand minderjarig is. groot ethisch
dilemma. Je mag er ook geen beelden van hebben maar je moet wel
beelden hebben om dit te kunnen bewijzen.
Ethiek= normen en waarden: hoe iets “zou moeten zijn”
- Het onzichtbare van de filosofie (vb. de agressieve leeuw of
mens)
- We verwachten dat de ander vriendelijk, beleefd, oprecht,… is.
Samenleven: de bewuste of onbewuste discussie hoe iets zou moeten zijn.
2 invalshoeken:
Prescriptief: voorschrijven, verplichten, regels, wat je moet doen, de
regels: staat nergens neergeschreven. De deur openhouden voor
iemand (ongeschreven regel).
Descriptief: hoe doen we het feitelijk?
Soms discours: iedereen sjoemelt als de kans zich voordoet, hoe zou het
eraan toegaan (descriptief). Als ze weten waar de flitspaal staat vertragen
ze en daarna doen ze gewoon verder.
Is prescriptieve ethiek dan poging die tot mislukking gedoemd is?
Dit descriptief perspectief leidt er dan toe dat prescriptieve ethiek
nutteloos ofwel hoogstnoodzakelijk lijkt.
Sociaal werk = een ethisch beroep
Onrecht van een individu/ groep in de samenleving, hiermee gaan
sociaal werkers aan de slag.
2
, - Het idee achter onrecht= onrechtvaardigheid: het ‘zou’ anders
‘moeten’: er is een norm/ criterium. je hebt een idee om een
situatie beter te maken. Is sociaal werk mee verweven.
Opdracht zijn niet ethisch neutraal (vb. controle), dwingen mensen
in een normatief keurslijf. Als jij bepaalde dingen niet gedaan hebt
dan heb je op bepaalde dingen geen recht. Je moet aan een bepaald
criterium beantwoorden om recht op dingen te krijgen. Je moet ze
dingen in regels van het keurslijf.
Methoden zijn niet ethisch neutraal (vb. empowerment). Geef je
verantwoordelijkheid, maar als er iemand niet aan kan doen aan die
situatie is wijzen op verantwoordelijkheid onrechtvaardig. Omdat die
persoon er niets aan kan doen.
Sociaal werk= een praktijkgerichte en academische discipline die
sociale verandering en ontwikkeling, sociale cohesie, en
‘empowerment’ en emancipatie van mensen bevordert.
Principes van sociale rechtvaardigheid, mensenrechten, collectieve
verantwoordelijkheid en respect voor diversiteit staan centraal in het
sociaal werk.
Onderbouwd door sociaalwerktheorieën, sociale wetenschappen,
menswetenschappen en de (ervarings)kennis van de mensen zelf
engageert sociaal werk mensen en structuren om de uitdagingen van
het leven aan te pakken en welzijn te bevorderen.
Ethiek (waarschuwing)
Er is in onze samenleving wel het ene te vinden en ook het andere
maar dat is niet zo neutraal.
Vb 1: jij hebt andere normen dan ik moeten we relativeren.
Vb 2: mensenrechten lijken soms holle slogans te zijn.
Vb 3: thema rechtvaardigheid: herstelgericht werken met daders
mogelijk als onrechtvaardig ervaren door publiek (substantiële
onrechtvaardigheid, ondanks procedurele rechtvaardigheid)
Maar die schijn bedriegt!
Vb 1: Gevaar van relativisme sommige normen tolereren we niet!
Vb 2: Ook al lappen ministers (en anderen) ze soms hun laars aan,
het blijven fundamenteel juridische principes.
Vb 3: De ervaren substantiële onrechtvaardigheid van het publiek
heeft niet dezelfde maatschappelijke waarde als de procedurele
rechtvaardigheid, en dus de substantiële rechtvaardigheid van de
groep die het beleid implementeerde.
- Als een dader meestapt in een bemiddelingstraject (werkt mee
om de misdaad te bestrijden). Regels zijn tot stand gekomen in
principe door de samenleving dus vandaar substantiële
3
, rechtvaardigheid niet dezelfde waarde heeft als de regels die tot
stand gekomen zijn.
Thema 2: Descriptieve ethiek
Wantrouwend vs. vertrouwensvolle mensbeeld
Portefeuille duidelijk 50 euro uitsteekt. Misschien komt iemand op het idee
om het eruit te halen, niemand kan zeggen dit is van mij. Of je vraagt van
wie de portefeuille is en gaat er mee naar het onthaal. Beschrijvende
ethiek: wat doe je? Je kent de regel, maar er liggen verschillende opties
open. Dit is hoe het moet. De descriptieve ethiek daarrond kennen we
maar doen we dit wel?
Wantrouwende mensbeeld: mensen als er geen controle is en dan
portefeuille gevonden, zou iedereen dat eruit halen. Je gaat ervan uit, je
hebt een wantrouwen, mensen handelen niet goed volgens de regels van
de samenleving.
Vertrouwensvolle mensbeeld: grote meerderheid zou er mee naar het
onthaal geweest zijn. Je hebt een groot vertrouwen in de mens, de regels
in de samenleving worden goed gevolgd.
Ergens heb je een positie. Het vertrouwen dat we hebben in de
medemens.
RODE DRAAD
2. Descriptieve ethiek: vertrouwensvol of wantrouwend mensbeeld
1. Inleiding: wat is het belang van het mensbeeld?
2. Wantrouwend mensbeeld
3. Vertrouwenvol mensbeeld
4. Context is erg bepalend, context maken wij. Wij als sociaal
werkers werken mee aan de context van de samenleving.
=> doelstelling: vraag examen zal verwijzen naar 1 van deze 4
delen.
1. Inleiding: ethiek als descriptie
Ethiek= normen en waarden: hoe iets zou moeten zijn
- We verwachten dat de ander vriendelijk, beleefd, oprecht… is
4
