SAMENVATTING PENOLOGIE EN
PENITENTIAIR RECHT
INHOUD
HS 1: inleiding tot de cursus .................................................................................................................5
(1) Ter inleiding: enkele illustraties ............................................................................................5
§1 Straffen in vergelijkend en historisch perspectief ........................................................................5
§2 Debat over de straf ...................................................................................................................9
(2) wat begrijpen we onder ‘straf’ ..............................................................................................9
§1 Straffen: een aloude en alledaagse praktijk ................................................................................9
§2 Hoe ‘straf’ definiëren in kader van een cursus ‘penologie en penitentiair recht’? ..........................9
§3 De zeven kenmerken van de straf (Walker 1991) ....................................................................... 10
(3) Hoe bestuderen we bestraffing in een cursus ‘penologie en penitentiair recht’? .................... 10
HS 2: waarom straffen? ...................................................................................................................... 11
(1) Inleiding: situering van het rechtvaardigingsvraagstuk van de straf ................................................ 11
(2) Intermezzo: waarom straffen we? Twee recente cases ................................................................ 12
(a) Proces Demjanjuk .................................................................................................................. 12
(b) Zaak over onverantwoord rijgedrag .......................................................................................... 12
(3) De klassieke antwoorden: retributivisme, utilitarisme & verenigingstheorieën ............................... 13
(3.1) Retributivisme ..................................................................................................................... 13
(3.2) Utilitarisme ......................................................................................................................... 14
(3.3) Verenigingstheorieën ........................................................................................................... 15
(3.4) De kwestie van de relatieve autonomie ................................................................................. 15
MAAR… ...................................................................................................................................... 16
(4) intermezzo: over het woord ‘allochtoon’ ...................................................................................... 16
(5) Het abolitionistisch antwoord: géén rechtvaardiging ................................................................... 17
Meer uitgewerkt - en geradicaliseerd - binnen abolitionistische stroming ....................................... 17
Abolitionistische perspectief ....................................................................................................... 18
Hulsman zoekt naar andere taal, ander begrippenapparaat ........................................................... 18
Strafrechtelijk systeem................................................................................................................ 19
Wat wil Hulsman afschaffen? ...................................................................................................... 20
(6) Het herstelrechtelijk antwoord ................................................................................................... 20
(a) Het retributief-repressief model .............................................................................................. 21
(b) Het rehabilitatief model .......................................................................................................... 21
(c) Het reparatief-herstelgericht model ........................................................................................ 22
(7) Tot besluit ................................................................................................................................. 25
HS 3: Sociologie van de straf: arbeidsmarkt, macht en straf .................................................................. 25
(1) Inleiding:........................................................................................................................... 25
(1.1) de probleemstelling van de strafsociologie ..................................................................... 25
1
, (1.2) Een korte historiek in hoofdlijnen + waar gaan we naartoe? .................................................... 28
(1.3) Waarom bijzondere aandacht voor het werk van David Garland? ............................................ 30
(2) Het marxistische perspectief: arbeidsmarkt, ideologie, repressie en straf ............................ 31
(2.1) De marxistische analyse van de maatschappij ...................................................................... 31
(2.2) Georg Rusche: arbeidsmarkt en straf .................................................................................... 31
(3) Twee recente illustraties: opgesmukte werkloosheidsstatistieken en de ‘gekaapte’
verkiezingsoverwinning van Bush Jr. ................................................................................................ 34
(3.1) Opgesmukte werkloosheidsstatistieken?.............................................................................. 34
(3.2) De ‘gekaapte’ verkiezingsoverwinning van George Bush Jr.? ................................................... 36
(4) Het Foucaultiaanse machtsperspectief ...................................................................................... 37
Openingsscène Surveiller et punir ................................................................................................ 38
Jeremy Bentham’s Panopticon..................................................................................................... 38
Dressuur: ................................................................................................................................... 39
Kennis-macht ............................................................................................................................. 39
Over macht................................................................................................................................. 39
Over kennis (criminologie) ........................................................................................................... 40
HS 4: sociologie van de straf: solidariteit, civilisatie en straf ................................................................. 40
(1) Het revisionisme onder vuur .............................................................................................. 41
(2) Het Durkheimiaanse perspectief ................................................................................................ 42
(2.1) Arbeidsdeling, solidariteit en straf ........................................................................................ 42
(2.2) Twee wetten over de evolutie van de straf ............................................................................. 44
(3)Het Eliasiaanse civilisatieperspectief .......................................................................................... 45
(3.1) De civilisatietheorie van Norbert Elias ................................................................................... 46
(3.2) Toepassing: hoe de gevangenis ‘uit het zicht’ verdwijnt .......................................................... 48
(3.3) Het werk van Pieter Spierenburg ........................................................................................... 48
(3.4) Herman Franke over eenzame opsluiting .............................................................................. 50
(3.5) Toepassing: Johnny Cash, San Quentin en de emancipatie van gevangenen ............................ 51
(4) De multidimensionele bestraffingssociolgie van David Garland .................................................... 51
HS 5: Sociologie van de straf: Bestraffing in de controlecultuur ............................................................. 52
(1) Inleiding: de aanloop naar de controlecultuur .............................................................................. 52
(2) De controlecultuur: opbouw van de studie .................................................................................. 54
(3) De controlecultuur na 9/11 ......................................................................................................... 60
Ook hier gelijkaardige analyse: .................................................................................................... 61
(4) Het debat rond de controlecultuur .............................................................................................. 61
Een sociologie van laatmoderniteit .............................................................................................. 61
(4.1) Vergelijkende criminologie ................................................................................................... 62
(4.2) Amerikaans exceptionalisme? ............................................................................................. 62
HS 6: sociologie van de straf: casus: het NAS-rapport over opsluiting in de Verenigde Staten ................. 64
(1) Inleiding: opsluiting ter discussie ................................................................................................ 64
illustratie: Ook in eigen land ........................................................................................................ 64
(2) Het NAS-rapport ........................................................................................................................ 65
2
, NAS-rapport: achtergrond ........................................................................................................... 65
NAS-rapport: enkele bevindingen ................................................................................................. 66
Tot besluit .................................................................................................................................. 67
HS 7: lijf -en doodstraf ........................................................................................................................ 68
(1) Inleiding: Het menselijke lichaam als object van straf .................................................................. 68
Enkele illustraties: ...................................................................................................................... 68
(2) Lijfstraffen: ................................................................................................................................ 69
1. de bestraffing van zelfmoord in België....................................................................................... 69
2. kaakstraf in België ............................................................................................................. 70
(3)De doodstraf .............................................................................................................................. 71
(3.1) De doodstraf in België: ontwikkeling en afschaffing ............................................................... 71
(3.2) De doodstraf wereldwijd: situatie anno 2023 ......................................................................... 76
(3.3) De afschaffing van de doodstraf wereldwijd: de ‘nieuwe dynamiek’ ........................................ 77
HS 8: de vrijheidsberovende straf ........................................................................................................ 80
§1 Historiek van het gevangeniswezen ............................................................................................. 80
Vooraf: enkele beschouwingen bij een middeleeuwse gevangenis (13 e eeuw, Firenze) .................... 80
(1) De plaats van de vrijheidsberoving in de ontwikkeling van het sanctiepakket ............................. 81
(2) Het ontstaan en de uitbouw van een centraal geleid cellulair gevangenissysteem ............. 83
(3)Het penitentiair-antropologisch hervormingsoffensief tijdens het interbellum ............................ 86
§2 Het recente strafbeleid en de vrijheidsberovende straf ................................................................. 88
Inleiding ..................................................................................................................................... 89
(1) Doorbraak van het gemeenschapsregime en verdere liberalisering van het inwendig
gevangenisregime ....................................................................................................................... 90
(2) Toenemende aandacht voor de problematiek van slachtoffers .................................................. 91
(3) Enkele evoluties met betrekking tot aspecten van de externe rechtspositie van veroordeelden
(mbt de buitenwereld) tot een vrijheidsstraf .................................................................................. 91
(4) De overbevolking en zijn relatie tot het invrijheidstellingsbeleid ................................................. 93
(5) De verdere ontwikkeling van de criminele antropologie en de communautarisering van de
strafuitvoering ............................................................................................................................ 93
(6) Toenemende aandacht voor de rechtspositie van gedetineerden en formeel-wettelijke verankering
van ‘rechten van gedetineerden’ .................................................................................................. 94
Tot besluit .................................................................................................................................. 94
§3 Gevangenispopulatie en -organisatie .......................................................................................... 96
(1) Inleiding ....................................................................................................................... 96
(2) Databronnen ................................................................................................................ 96
(3) Organisatie / penitentiaire infrastructuur ........................................................................ 98
(4) Wet van 23 maart 2019 ......................................................................................................... 100
(5) Gevangenispopulatie............................................................................................................ 103
§4 Detentiebeleving en gevangenissociologie ................................................................................. 121
(1) Inleiding ............................................................................................................................... 121
(2) Gresham Sykes, Society of Captives ...................................................................................... 122
(3) Erving Goffman over totale instituties .................................................................................... 123
3
, (4) Deprivatie of importatie? ...................................................................................................... 124
(5) Aanpassing en socialisatie .................................................................................................... 125
(6) Digitalisering in detentie ....................................................................................................... 125
§5 Interne rechtspositie van gedetineerden .................................................................................... 126
(1) Inleiding: de hond van Oost-Berlijn ........................................................................................ 127
(2) De interne rechtspositie van gedetineerden: achtergrond en ontwikkeling ............................... 128
(3)Basiswet gevangeniswezen en rechtspositie van gedetineerden .............................................. 135
§6. De externe rechtspositie van gedetineerden ............................................................................. 147
(1) Inleiding ............................................................................................................................... 148
(2) De oprichting van strafuitvoeringsrechtbanken ...................................................................... 148
(3) De strafuitvoeringsrechtbanken: werking en organisatie ......................................................... 153
(4) De terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank .................................................... 161
HS 9: forensisch welzijnswerk........................................................................................................... 163
(1) inleiding.......................................................................................................................... 164
Beschermingscomités en sociaal verweer .................................................................................. 164
(2) De zogenaamde ‘beleidsontdubbeling’ ..................................................................................... 164
Basiswet van 12 januari 2005 gevangeniswezen en rechten van gedetineerden ............................ 165
(3) Decreet van 8 maart 2013 betreffende de organisatie van hulp- en dienstverlening aan
gedetineerden .............................................................................................................................. 166
(4) Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden: Strategisch plan 2020-2025 ................................... 167
HS 10: gemeenschapsstraffen (I) ...................................................................................................... 167
(1) Inleiding .................................................................................................................................. 168
(2) De lokroep van de gemeenschap .............................................................................................. 168
De visnetmetafoor van Stanley Cohen ........................................................................................ 168
Netwidening? Een recente empirische studie ............................................................................. 169
(3) Gemeenschapsstraffen: on(der)belicht in de penologie? ........................................................... 169
Drie mogelijke verklaringen ........................................................................................................ 170
(4) Eerste en tweede generatie alternatieven .................................................................................. 170
Eerste generatie ........................................................................................................................ 170
Tweede generatie ...................................................................................................................... 170
(5) Organisatie en uitvoering: rol van de Justitiehuizen .................................................................... 171
Historiek: Oprichting en taken Justitiehuizen .............................................................................. 171
Project justitiehuizen ................................................................................................................ 171
Federale Overheidsdienst Justitie .............................................................................................. 172
Directoraat-generaal Justitiehuizen ............................................................................................ 172
Justitiehuizen: huidige regelgeving ............................................................................................. 172
(6) Probatie, uitstel, opschorting ................................................................................................... 172
(7) Autonome probatiestraf (in werking: 1 mei 2016) ....................................................................... 173
(8) Werkstraf ................................................................................................................................ 173
HS 10: gemeenschapsstraffen (II) ..................................................................................................... 174
(1) Inleiding: elektronisch toezicht (ET) ........................................................................................... 174
4
, (2) Elektronisch toezicht in Belgisch: korte historiek ....................................................................... 174
(A) Het experiment (1998-2000) ........................................................................................ 174
(b) Nationale implementatie (2000-2002) ................................................................................... 175
(c) Belgisch model (2002-2006) .................................................................................................. 175
(d) ET light en ET SURB (2006-2008) ............................................................................................ 176
(e) Belgisch model 2.0 (2008-2011) ............................................................................................ 176
(f) ET extra light en ET zero (2012-) .............................................................................................. 177
(g) Nieuwe vormen van ET .......................................................................................................... 177
(3) Regelgeving elektronisch toezicht ............................................................................................. 177
(3.1) ET in de fase van de strafuitvoering ..................................................................................... 177
(3.2) ET in kader van voorlopige hechtenis .................................................................................. 178
(3.3) Elektronisch toezicht als autonome straf ............................................................................ 178
HS 1: INLEIDING TOT DE CURSUS
Overzicht:
• (1) Ter inleiding: enkele illustraties
– Straffen in vergelijkend en historisch perspectief
– Debat over de straf
• (2) Wat begrijpen we onder ‘straf’?
• (3) Wat doen we in een cursus ‘penologie en penitentiair recht’?
(1) TER INLEIDING: ENKELE ILLUSTRATIES
§1 STRAFFEN IN VERGELIJKEND EN HISTORISCH PERSPECTIEF
5
, detentieratio:
= een cijfer dat het aantal gedetineerden per 100.000 inwoners uitdrukt
➔ bv 709 gedetineerden per 100.000 inwoners
Grote verschillen in de cijfers
- 709 is van Amerika
- 35 is van IJsland
→hoe komt dit?
Intuïtief antwoord => Criminaliteit? Neen want de straf is geen natuurlijke reactie
op criminaliteit. Criminaliteit en straf zijn niet onlosmakelijk verbonden → de
ontwikkeling van de straf is aan bepaalde dynamieken onderworpen
138 is van Engeland en Wales (apart want was zijn publiek)
Cijfers afkomstig van Noorse criminoloog Nils Christie, n.a.v. lezing op 19 november 2002, te Londen
Hoe donkerder, hoe hoger de detentieratio
- Scandinavië in Europa eerder lager
- Waarom in Rusland hoger dan in Noorwegen?
- België zat op 70-90 in de cijfers van Christi, intussen iets boven de 100 → iets
meer dan 12.000 gedetineerden
Criminaliteit is een onvoldoende verklaring voor de verschillende detentieratio’s
Groot contrast tss Canada en VS
- VS meer dan 700
- Canada 117
- Hoe komt dit? Maakt de samenleving andere keuzes?
- zuiden: meer gestraft, ook doodstraf (LA = Louisiana = meer dan
1000 gedetineerden (meer dan 1 per 100))
- Betekent dat als je hier opgroeit, je meer met straffen w
geconfronteerd
- Mass inprisonment, mass incarceration → enorme impact op
samenleving
6
, Gevangenis Leuven vs hasselt
= de centrale gevangenis van leuven
= de gevangenis van Hasselt
Opvallend:
1. Leuven is een klassieke Ducpétiaux gevangenis (=gedetineerde w ondergebracht in cel vanuit de
verwachting dat dit een proces van morele verbetering zou stimuleren, positieve contacten maken de
mensen beter, geen contacten met anderen die een negatieve invloed zijn → populair in 19de Eeuw)
- Veel van onze gevangenissen zijn zo
2. Het imposante van het gebouw (imposante voorgevel, hoge muren) + binnen het centrum
- zend zo een boodschap uit: wat je riskeert wanneer je over de schreef gaat
Vgl met Hasselt: aan de buitenkant zie je niet dat het een gevangenis is
- gevangenissen w anoniemer want het w lastiger om zo’n straffen op te leggen
Leuven:
Leuven hulp en Leuven centraal
Hoe komt het dat deze op wandelafstand liggen?
- Ze zijn ingebed in het stadsweefsel
➔ Trots op de strafinstellingen
➔ Centraal in de steden, communicatieve functie
7
PENITENTIAIR RECHT
INHOUD
HS 1: inleiding tot de cursus .................................................................................................................5
(1) Ter inleiding: enkele illustraties ............................................................................................5
§1 Straffen in vergelijkend en historisch perspectief ........................................................................5
§2 Debat over de straf ...................................................................................................................9
(2) wat begrijpen we onder ‘straf’ ..............................................................................................9
§1 Straffen: een aloude en alledaagse praktijk ................................................................................9
§2 Hoe ‘straf’ definiëren in kader van een cursus ‘penologie en penitentiair recht’? ..........................9
§3 De zeven kenmerken van de straf (Walker 1991) ....................................................................... 10
(3) Hoe bestuderen we bestraffing in een cursus ‘penologie en penitentiair recht’? .................... 10
HS 2: waarom straffen? ...................................................................................................................... 11
(1) Inleiding: situering van het rechtvaardigingsvraagstuk van de straf ................................................ 11
(2) Intermezzo: waarom straffen we? Twee recente cases ................................................................ 12
(a) Proces Demjanjuk .................................................................................................................. 12
(b) Zaak over onverantwoord rijgedrag .......................................................................................... 12
(3) De klassieke antwoorden: retributivisme, utilitarisme & verenigingstheorieën ............................... 13
(3.1) Retributivisme ..................................................................................................................... 13
(3.2) Utilitarisme ......................................................................................................................... 14
(3.3) Verenigingstheorieën ........................................................................................................... 15
(3.4) De kwestie van de relatieve autonomie ................................................................................. 15
MAAR… ...................................................................................................................................... 16
(4) intermezzo: over het woord ‘allochtoon’ ...................................................................................... 16
(5) Het abolitionistisch antwoord: géén rechtvaardiging ................................................................... 17
Meer uitgewerkt - en geradicaliseerd - binnen abolitionistische stroming ....................................... 17
Abolitionistische perspectief ....................................................................................................... 18
Hulsman zoekt naar andere taal, ander begrippenapparaat ........................................................... 18
Strafrechtelijk systeem................................................................................................................ 19
Wat wil Hulsman afschaffen? ...................................................................................................... 20
(6) Het herstelrechtelijk antwoord ................................................................................................... 20
(a) Het retributief-repressief model .............................................................................................. 21
(b) Het rehabilitatief model .......................................................................................................... 21
(c) Het reparatief-herstelgericht model ........................................................................................ 22
(7) Tot besluit ................................................................................................................................. 25
HS 3: Sociologie van de straf: arbeidsmarkt, macht en straf .................................................................. 25
(1) Inleiding:........................................................................................................................... 25
(1.1) de probleemstelling van de strafsociologie ..................................................................... 25
1
, (1.2) Een korte historiek in hoofdlijnen + waar gaan we naartoe? .................................................... 28
(1.3) Waarom bijzondere aandacht voor het werk van David Garland? ............................................ 30
(2) Het marxistische perspectief: arbeidsmarkt, ideologie, repressie en straf ............................ 31
(2.1) De marxistische analyse van de maatschappij ...................................................................... 31
(2.2) Georg Rusche: arbeidsmarkt en straf .................................................................................... 31
(3) Twee recente illustraties: opgesmukte werkloosheidsstatistieken en de ‘gekaapte’
verkiezingsoverwinning van Bush Jr. ................................................................................................ 34
(3.1) Opgesmukte werkloosheidsstatistieken?.............................................................................. 34
(3.2) De ‘gekaapte’ verkiezingsoverwinning van George Bush Jr.? ................................................... 36
(4) Het Foucaultiaanse machtsperspectief ...................................................................................... 37
Openingsscène Surveiller et punir ................................................................................................ 38
Jeremy Bentham’s Panopticon..................................................................................................... 38
Dressuur: ................................................................................................................................... 39
Kennis-macht ............................................................................................................................. 39
Over macht................................................................................................................................. 39
Over kennis (criminologie) ........................................................................................................... 40
HS 4: sociologie van de straf: solidariteit, civilisatie en straf ................................................................. 40
(1) Het revisionisme onder vuur .............................................................................................. 41
(2) Het Durkheimiaanse perspectief ................................................................................................ 42
(2.1) Arbeidsdeling, solidariteit en straf ........................................................................................ 42
(2.2) Twee wetten over de evolutie van de straf ............................................................................. 44
(3)Het Eliasiaanse civilisatieperspectief .......................................................................................... 45
(3.1) De civilisatietheorie van Norbert Elias ................................................................................... 46
(3.2) Toepassing: hoe de gevangenis ‘uit het zicht’ verdwijnt .......................................................... 48
(3.3) Het werk van Pieter Spierenburg ........................................................................................... 48
(3.4) Herman Franke over eenzame opsluiting .............................................................................. 50
(3.5) Toepassing: Johnny Cash, San Quentin en de emancipatie van gevangenen ............................ 51
(4) De multidimensionele bestraffingssociolgie van David Garland .................................................... 51
HS 5: Sociologie van de straf: Bestraffing in de controlecultuur ............................................................. 52
(1) Inleiding: de aanloop naar de controlecultuur .............................................................................. 52
(2) De controlecultuur: opbouw van de studie .................................................................................. 54
(3) De controlecultuur na 9/11 ......................................................................................................... 60
Ook hier gelijkaardige analyse: .................................................................................................... 61
(4) Het debat rond de controlecultuur .............................................................................................. 61
Een sociologie van laatmoderniteit .............................................................................................. 61
(4.1) Vergelijkende criminologie ................................................................................................... 62
(4.2) Amerikaans exceptionalisme? ............................................................................................. 62
HS 6: sociologie van de straf: casus: het NAS-rapport over opsluiting in de Verenigde Staten ................. 64
(1) Inleiding: opsluiting ter discussie ................................................................................................ 64
illustratie: Ook in eigen land ........................................................................................................ 64
(2) Het NAS-rapport ........................................................................................................................ 65
2
, NAS-rapport: achtergrond ........................................................................................................... 65
NAS-rapport: enkele bevindingen ................................................................................................. 66
Tot besluit .................................................................................................................................. 67
HS 7: lijf -en doodstraf ........................................................................................................................ 68
(1) Inleiding: Het menselijke lichaam als object van straf .................................................................. 68
Enkele illustraties: ...................................................................................................................... 68
(2) Lijfstraffen: ................................................................................................................................ 69
1. de bestraffing van zelfmoord in België....................................................................................... 69
2. kaakstraf in België ............................................................................................................. 70
(3)De doodstraf .............................................................................................................................. 71
(3.1) De doodstraf in België: ontwikkeling en afschaffing ............................................................... 71
(3.2) De doodstraf wereldwijd: situatie anno 2023 ......................................................................... 76
(3.3) De afschaffing van de doodstraf wereldwijd: de ‘nieuwe dynamiek’ ........................................ 77
HS 8: de vrijheidsberovende straf ........................................................................................................ 80
§1 Historiek van het gevangeniswezen ............................................................................................. 80
Vooraf: enkele beschouwingen bij een middeleeuwse gevangenis (13 e eeuw, Firenze) .................... 80
(1) De plaats van de vrijheidsberoving in de ontwikkeling van het sanctiepakket ............................. 81
(2) Het ontstaan en de uitbouw van een centraal geleid cellulair gevangenissysteem ............. 83
(3)Het penitentiair-antropologisch hervormingsoffensief tijdens het interbellum ............................ 86
§2 Het recente strafbeleid en de vrijheidsberovende straf ................................................................. 88
Inleiding ..................................................................................................................................... 89
(1) Doorbraak van het gemeenschapsregime en verdere liberalisering van het inwendig
gevangenisregime ....................................................................................................................... 90
(2) Toenemende aandacht voor de problematiek van slachtoffers .................................................. 91
(3) Enkele evoluties met betrekking tot aspecten van de externe rechtspositie van veroordeelden
(mbt de buitenwereld) tot een vrijheidsstraf .................................................................................. 91
(4) De overbevolking en zijn relatie tot het invrijheidstellingsbeleid ................................................. 93
(5) De verdere ontwikkeling van de criminele antropologie en de communautarisering van de
strafuitvoering ............................................................................................................................ 93
(6) Toenemende aandacht voor de rechtspositie van gedetineerden en formeel-wettelijke verankering
van ‘rechten van gedetineerden’ .................................................................................................. 94
Tot besluit .................................................................................................................................. 94
§3 Gevangenispopulatie en -organisatie .......................................................................................... 96
(1) Inleiding ....................................................................................................................... 96
(2) Databronnen ................................................................................................................ 96
(3) Organisatie / penitentiaire infrastructuur ........................................................................ 98
(4) Wet van 23 maart 2019 ......................................................................................................... 100
(5) Gevangenispopulatie............................................................................................................ 103
§4 Detentiebeleving en gevangenissociologie ................................................................................. 121
(1) Inleiding ............................................................................................................................... 121
(2) Gresham Sykes, Society of Captives ...................................................................................... 122
(3) Erving Goffman over totale instituties .................................................................................... 123
3
, (4) Deprivatie of importatie? ...................................................................................................... 124
(5) Aanpassing en socialisatie .................................................................................................... 125
(6) Digitalisering in detentie ....................................................................................................... 125
§5 Interne rechtspositie van gedetineerden .................................................................................... 126
(1) Inleiding: de hond van Oost-Berlijn ........................................................................................ 127
(2) De interne rechtspositie van gedetineerden: achtergrond en ontwikkeling ............................... 128
(3)Basiswet gevangeniswezen en rechtspositie van gedetineerden .............................................. 135
§6. De externe rechtspositie van gedetineerden ............................................................................. 147
(1) Inleiding ............................................................................................................................... 148
(2) De oprichting van strafuitvoeringsrechtbanken ...................................................................... 148
(3) De strafuitvoeringsrechtbanken: werking en organisatie ......................................................... 153
(4) De terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank .................................................... 161
HS 9: forensisch welzijnswerk........................................................................................................... 163
(1) inleiding.......................................................................................................................... 164
Beschermingscomités en sociaal verweer .................................................................................. 164
(2) De zogenaamde ‘beleidsontdubbeling’ ..................................................................................... 164
Basiswet van 12 januari 2005 gevangeniswezen en rechten van gedetineerden ............................ 165
(3) Decreet van 8 maart 2013 betreffende de organisatie van hulp- en dienstverlening aan
gedetineerden .............................................................................................................................. 166
(4) Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden: Strategisch plan 2020-2025 ................................... 167
HS 10: gemeenschapsstraffen (I) ...................................................................................................... 167
(1) Inleiding .................................................................................................................................. 168
(2) De lokroep van de gemeenschap .............................................................................................. 168
De visnetmetafoor van Stanley Cohen ........................................................................................ 168
Netwidening? Een recente empirische studie ............................................................................. 169
(3) Gemeenschapsstraffen: on(der)belicht in de penologie? ........................................................... 169
Drie mogelijke verklaringen ........................................................................................................ 170
(4) Eerste en tweede generatie alternatieven .................................................................................. 170
Eerste generatie ........................................................................................................................ 170
Tweede generatie ...................................................................................................................... 170
(5) Organisatie en uitvoering: rol van de Justitiehuizen .................................................................... 171
Historiek: Oprichting en taken Justitiehuizen .............................................................................. 171
Project justitiehuizen ................................................................................................................ 171
Federale Overheidsdienst Justitie .............................................................................................. 172
Directoraat-generaal Justitiehuizen ............................................................................................ 172
Justitiehuizen: huidige regelgeving ............................................................................................. 172
(6) Probatie, uitstel, opschorting ................................................................................................... 172
(7) Autonome probatiestraf (in werking: 1 mei 2016) ....................................................................... 173
(8) Werkstraf ................................................................................................................................ 173
HS 10: gemeenschapsstraffen (II) ..................................................................................................... 174
(1) Inleiding: elektronisch toezicht (ET) ........................................................................................... 174
4
, (2) Elektronisch toezicht in Belgisch: korte historiek ....................................................................... 174
(A) Het experiment (1998-2000) ........................................................................................ 174
(b) Nationale implementatie (2000-2002) ................................................................................... 175
(c) Belgisch model (2002-2006) .................................................................................................. 175
(d) ET light en ET SURB (2006-2008) ............................................................................................ 176
(e) Belgisch model 2.0 (2008-2011) ............................................................................................ 176
(f) ET extra light en ET zero (2012-) .............................................................................................. 177
(g) Nieuwe vormen van ET .......................................................................................................... 177
(3) Regelgeving elektronisch toezicht ............................................................................................. 177
(3.1) ET in de fase van de strafuitvoering ..................................................................................... 177
(3.2) ET in kader van voorlopige hechtenis .................................................................................. 178
(3.3) Elektronisch toezicht als autonome straf ............................................................................ 178
HS 1: INLEIDING TOT DE CURSUS
Overzicht:
• (1) Ter inleiding: enkele illustraties
– Straffen in vergelijkend en historisch perspectief
– Debat over de straf
• (2) Wat begrijpen we onder ‘straf’?
• (3) Wat doen we in een cursus ‘penologie en penitentiair recht’?
(1) TER INLEIDING: ENKELE ILLUSTRATIES
§1 STRAFFEN IN VERGELIJKEND EN HISTORISCH PERSPECTIEF
5
, detentieratio:
= een cijfer dat het aantal gedetineerden per 100.000 inwoners uitdrukt
➔ bv 709 gedetineerden per 100.000 inwoners
Grote verschillen in de cijfers
- 709 is van Amerika
- 35 is van IJsland
→hoe komt dit?
Intuïtief antwoord => Criminaliteit? Neen want de straf is geen natuurlijke reactie
op criminaliteit. Criminaliteit en straf zijn niet onlosmakelijk verbonden → de
ontwikkeling van de straf is aan bepaalde dynamieken onderworpen
138 is van Engeland en Wales (apart want was zijn publiek)
Cijfers afkomstig van Noorse criminoloog Nils Christie, n.a.v. lezing op 19 november 2002, te Londen
Hoe donkerder, hoe hoger de detentieratio
- Scandinavië in Europa eerder lager
- Waarom in Rusland hoger dan in Noorwegen?
- België zat op 70-90 in de cijfers van Christi, intussen iets boven de 100 → iets
meer dan 12.000 gedetineerden
Criminaliteit is een onvoldoende verklaring voor de verschillende detentieratio’s
Groot contrast tss Canada en VS
- VS meer dan 700
- Canada 117
- Hoe komt dit? Maakt de samenleving andere keuzes?
- zuiden: meer gestraft, ook doodstraf (LA = Louisiana = meer dan
1000 gedetineerden (meer dan 1 per 100))
- Betekent dat als je hier opgroeit, je meer met straffen w
geconfronteerd
- Mass inprisonment, mass incarceration → enorme impact op
samenleving
6
, Gevangenis Leuven vs hasselt
= de centrale gevangenis van leuven
= de gevangenis van Hasselt
Opvallend:
1. Leuven is een klassieke Ducpétiaux gevangenis (=gedetineerde w ondergebracht in cel vanuit de
verwachting dat dit een proces van morele verbetering zou stimuleren, positieve contacten maken de
mensen beter, geen contacten met anderen die een negatieve invloed zijn → populair in 19de Eeuw)
- Veel van onze gevangenissen zijn zo
2. Het imposante van het gebouw (imposante voorgevel, hoge muren) + binnen het centrum
- zend zo een boodschap uit: wat je riskeert wanneer je over de schreef gaat
Vgl met Hasselt: aan de buitenkant zie je niet dat het een gevangenis is
- gevangenissen w anoniemer want het w lastiger om zo’n straffen op te leggen
Leuven:
Leuven hulp en Leuven centraal
Hoe komt het dat deze op wandelafstand liggen?
- Ze zijn ingebed in het stadsweefsel
➔ Trots op de strafinstellingen
➔ Centraal in de steden, communicatieve functie
7
