Samenvatting: Gedrags- en
opvoedingsproblemen
Inhoud
College 1: Introductie............................................................................................. 7
1.1. Doelstellingen.............................................................................................. 7
1.2. Back to the future: een kapstok om te gaan verdiepen...............................7
1.2.1. Van normatieve kind- en gezinsontwikkeling tot G&OP.........................7
1.2.2. Theorieën en kaders bij G & OP.............................................................8
1.2.3. Kind en gezin in context.........................................................................9
1.2.4. Diagnostiek G&OP................................................................................ 11
1.2.5. Interventie G&OP................................................................................. 11
1.2.6. Enkele ethische vraagstukken..............................................................11
College 2: Armoede en haar rol in gedrags- en opvoedingsproblemen................13
2.1. Herinneringen aan armoede.......................................................................13
2.2. Wat is armoede?........................................................................................ 13
2.2.1. Armoede: verschillende definities en maten (Fernandez, 2015)..........13
2.2.2. Armoede in België in 2023...................................................................14
2.2.3. Risicofactoren (volgens Opgroeien Statbel).........................................14
2.2.4. Kansarmoede....................................................................................... 15
2.2.5. Armoede als schending van de mensenrechten...................................17
2.3. Armoede en haar rol in gedrags- en opvoedingsproblemen.......................17
2.3.1. Gevolgen voor kinderen.......................................................................17
2.3.2. Gevolgen voor gezinnen.......................................................................18
2.3.3. Naar een diepgaand begrip …..............................................................19
2.4. Teksten van college 2................................................................................ 19
2.4.1. Fernandez & Ramia (2015): Child poverty in the international context
....................................................................................................................... 19
2.4.2. Van Lancker (2014): De paradox van een beleidsfocus op
kinderarmoede............................................................................................... 20
2.4.3. Yoshikawa et al. (2012): The effects of poverty on the m-e-b health of
children.......................................................................................................... 21
2.4.4. Wray (2015): Parenting in poverty.......................................................22
2.4.5. Kochanova et al. (2022): Parenting stress and child externalizing and
internalizing problems.................................................................................... 23
College 3: Perspectieven om naar armoede te kijken..........................................25
3.1. Inleiding...................................................................................................... 25
1
, 3.2. Armoede: verschillende verklaringen.........................................................25
3.2.1. De verschillende verklaringen: Schuld vs lot........................................25
3.2.2. Het conversatieve paradigma..............................................................26
3.2.3. Het structurele paradigma...................................................................27
3.2.4. Het poverty-aware paradigma (PAP, Krumer-Nevo,2016,2020)...........28
3.2.5. Andere relevante stemmen, modellen en praktijken...........................29
3.4. Een casusoefening..................................................................................... 30
3.6. Teksten bij college 3.................................................................................. 31
3.6.1. Blame or fate: Van Oorschot (2000).....................................................31
3.6.2. Poverty-aware social work: Krumer-Nevo (2020).................................32
3.6.3. Case story: Krumer-Nevo (2020)..........................................................33
College 4: Armoede en jeugdhulpverlening..........................................................35
4.1. Gezinnen in situaties van armoede............................................................35
4.1.1. Een complex geheel van problemen....................................................35
4.1.2. Gezinnen met meervoudige en complexe problemen..........................35
4.2. De jeugdhulpverlening aan gezinnen in armoede......................................36
4.2.1. Een korte geschiedenis (Baartman, 2019; Smeyers, 2016).................36
4.2.2. Een brede waaier aan nieuwe interventies en methodieken................38
4.2.3. De complexe relatie tussen gezinnen in armoede en de
jeugdhulpverlening........................................................................................ 39
4.3. Naar een armoedebewuste jeugdhulpverlening.........................................40
4.3.1. Oog voor armoede............................................................................... 40
4.3.2. Werken met armoede in de hulpverlening...........................................41
4.4. Voorbeeld examenvragen..........................................................................42
4.5. Teksten...................................................................................................... 42
4.5.1. Dealing with risk in situations of poverty: when complexity in frontline
practice becomes wallpaper for organizational policy (Dewanckel et al., 2023)
....................................................................................................................... 42
4.5.2. Poverty exclusion and child protection practice: Missing narratives in
practice (Gupta, 2018)................................................................................... 43
4.5.3. The unintended consequences of social work in context of poverty and
child maltreatment: A systematic review (Skinner, 2024)..............................45
4.5.4. Gezinnen met meervoudige en complexe problemen: Wat werkt voor
wie en hoe komt dat (Visscher, 2023)............................................................47
4.5.5. A social model: experiences in practice (Featherstone et al., 2018)....50
College 5 en 6: De rol van de context in de cognitieve ontwikkeling van kinderen:
executieve functies.............................................................................................. 52
5.1. Conceptualisatie EF.................................................................................... 52
5.1.1. Werkgeheugen..................................................................................... 52
2
, 5.1.2. Inhibitie / impulscontrole......................................................................53
Steekkaart: STOP – DENK – DOE.....................................................................55
5.1.3. Cognitieve flexibiliteit..........................................................................55
5.1.4. De executieve functies.........................................................................56
5.2. Meten van EF.............................................................................................. 59
5.2.1. Meten van EF: Uitdagingen..................................................................60
5.2.2. Meten van EF: ABC-Schema als alternatief..........................................60
5.3. Belang van EF............................................................................................. 62
5.4. EF & ontwikkeling....................................................................................... 63
5.5. Leerkracht-leerlinginteractie beïnvloedt EF................................................65
5.5.1. EF interventies: in de klinische setting.................................................65
5.5.2. Emotionele steun................................................................................. 66
5.5.3. Organisationele steun..........................................................................67
5.5.4. Instructionele steun............................................................................. 67
5.5.5. Toepassing op EF................................................................................. 68
5.5.6. ADHD klassenmanagement..................................................................69
5.5.7. Teacher student interaction EF...........................................................70
5.6. Conclusie....................................................................................................... 76
5.7. Teksten.......................................................................................................... 77
5.7.1. Executive functions, Huizinga et al......................................................77
5.7.2. The factorial structure of executive functions in kindergarten children:
an explorative study (Michel & Bimmüler).....................................................80
5.7.3. Parenting influences on executive function in early childhood: a review
(Stammbach et al.)........................................................................................ 82
5.7.4. Teacher-child interactions in the classroom: toward a theory of within-
and cross-domain links to children’s developmental outcomes (Downer,
Sabol, Hamre, 2010)...................................................................................... 85
5.7.5. De ontwikkeling van executieve functies in het basisonderwijs: een
bijzondere rol voor de leerkracht (Baeyens)..................................................87
College 6 + 7 + 10: ADHD en geassocieerde problemen: Diagnostiek en
behandeling.......................................................................................................... 92
6.1. Aanmelding Jef........................................................................................... 92
6.2. DSM-5 criteria ADHD.................................................................................. 93
6.2.1. De probleemclusters: Onoplettendheid en/of
hyperactiviteit/impulsiviteit............................................................................93
6.2.2. Symptomen aanwezig voor de leeftijd van 12jaar...............................96
6.2.3. Symptomen aanwezig in twee of meer settings...................................96
6.2.4. Er moet sprake zijn van duidelijke beperkingen in het sociale, schoolse
of beroepsmatige functioneren......................................................................96
3
, 6.2.5. Niet beter te verklaren door een andere problematiek........................98
6.3. Onderkennende diagnostiek van ADHD.....................................................99
6.3.1. Informatie verzamelen bij ouders.........................................................99
6.3.2. Informatie die verzameld moet worden via school.............................100
6.3.3. Informatie die verzameld moet worden via het kind..........................100
6.3.4. Besluit................................................................................................ 100
6.4. Persisterende ADHD?............................................................................... 101
6.5. Diagnostische richtlijnen ADHD: Kleuters.................................................101
6.6. Diagnostische richtlijnen ADHD: Volwassenen.........................................102
6.7. Achtereenvolgende stappen in de behandeling na de diagnose..............104
6.7.1. ADHD zorgtrajecten........................................................................... 104
6.7.2. Wat werkt (voorlopig) niet?................................................................106
6.8. ADHD: Neuropsychologische onderzoek..................................................106
6.8.1. Neuropsychologisch onderzoek – BADS-C..........................................107
6.8.2. Oorzaken van ADHD: neuropsychologisch perspectief.......................108
6.9. Behandeling van ADHD in de klas............................................................110
6.10. Teksten.................................................................................................. 110
6.10.1. Aandachtsdefficiëntie-/hyperactiviteitsstoornissen (ADHD) –
Liefferinge, Baeyens, Van der Oord, Danckaerts..........................................110
6.10.2. Advies van de hoge gezondheidsraad..............................................114
1. Inleiding................................................................................................... 114
2. Methodologie............................................................................................ 114
3. Epidemiologie........................................................................................... 114
4. Etiologie................................................................................................... 114
5. Diagnosestelling....................................................................................... 114
6. Behandelingsstrategie............................................................................. 115
7. Rol van de school..................................................................................... 115
8. Rol van ouders......................................................................................... 115
9. ADHD bij volwassenen............................................................................. 115
10. Besluit en aanbevelingen.......................................................................115
6.10.3. ADHD in de volwassenheid (Baeyens)..............................................116
6.10.4. Hoge gezondheidsraad: medicamenteuze en niet-medicamenteuze
aanpak van ADHD........................................................................................ 119
College 8: Gastcollege samengestelde gezinnen (Barbare Lavrysen)................124
8.1. Inleiding.................................................................................................... 124
8.2. Eerste keer familie – kerngezin (first time family)....................................124
8.3. Scheiding.................................................................................................. 124
8.4. Stiefgezin (next time family – stepfamily – blended family).....................125
4
opvoedingsproblemen
Inhoud
College 1: Introductie............................................................................................. 7
1.1. Doelstellingen.............................................................................................. 7
1.2. Back to the future: een kapstok om te gaan verdiepen...............................7
1.2.1. Van normatieve kind- en gezinsontwikkeling tot G&OP.........................7
1.2.2. Theorieën en kaders bij G & OP.............................................................8
1.2.3. Kind en gezin in context.........................................................................9
1.2.4. Diagnostiek G&OP................................................................................ 11
1.2.5. Interventie G&OP................................................................................. 11
1.2.6. Enkele ethische vraagstukken..............................................................11
College 2: Armoede en haar rol in gedrags- en opvoedingsproblemen................13
2.1. Herinneringen aan armoede.......................................................................13
2.2. Wat is armoede?........................................................................................ 13
2.2.1. Armoede: verschillende definities en maten (Fernandez, 2015)..........13
2.2.2. Armoede in België in 2023...................................................................14
2.2.3. Risicofactoren (volgens Opgroeien Statbel).........................................14
2.2.4. Kansarmoede....................................................................................... 15
2.2.5. Armoede als schending van de mensenrechten...................................17
2.3. Armoede en haar rol in gedrags- en opvoedingsproblemen.......................17
2.3.1. Gevolgen voor kinderen.......................................................................17
2.3.2. Gevolgen voor gezinnen.......................................................................18
2.3.3. Naar een diepgaand begrip …..............................................................19
2.4. Teksten van college 2................................................................................ 19
2.4.1. Fernandez & Ramia (2015): Child poverty in the international context
....................................................................................................................... 19
2.4.2. Van Lancker (2014): De paradox van een beleidsfocus op
kinderarmoede............................................................................................... 20
2.4.3. Yoshikawa et al. (2012): The effects of poverty on the m-e-b health of
children.......................................................................................................... 21
2.4.4. Wray (2015): Parenting in poverty.......................................................22
2.4.5. Kochanova et al. (2022): Parenting stress and child externalizing and
internalizing problems.................................................................................... 23
College 3: Perspectieven om naar armoede te kijken..........................................25
3.1. Inleiding...................................................................................................... 25
1
, 3.2. Armoede: verschillende verklaringen.........................................................25
3.2.1. De verschillende verklaringen: Schuld vs lot........................................25
3.2.2. Het conversatieve paradigma..............................................................26
3.2.3. Het structurele paradigma...................................................................27
3.2.4. Het poverty-aware paradigma (PAP, Krumer-Nevo,2016,2020)...........28
3.2.5. Andere relevante stemmen, modellen en praktijken...........................29
3.4. Een casusoefening..................................................................................... 30
3.6. Teksten bij college 3.................................................................................. 31
3.6.1. Blame or fate: Van Oorschot (2000).....................................................31
3.6.2. Poverty-aware social work: Krumer-Nevo (2020).................................32
3.6.3. Case story: Krumer-Nevo (2020)..........................................................33
College 4: Armoede en jeugdhulpverlening..........................................................35
4.1. Gezinnen in situaties van armoede............................................................35
4.1.1. Een complex geheel van problemen....................................................35
4.1.2. Gezinnen met meervoudige en complexe problemen..........................35
4.2. De jeugdhulpverlening aan gezinnen in armoede......................................36
4.2.1. Een korte geschiedenis (Baartman, 2019; Smeyers, 2016).................36
4.2.2. Een brede waaier aan nieuwe interventies en methodieken................38
4.2.3. De complexe relatie tussen gezinnen in armoede en de
jeugdhulpverlening........................................................................................ 39
4.3. Naar een armoedebewuste jeugdhulpverlening.........................................40
4.3.1. Oog voor armoede............................................................................... 40
4.3.2. Werken met armoede in de hulpverlening...........................................41
4.4. Voorbeeld examenvragen..........................................................................42
4.5. Teksten...................................................................................................... 42
4.5.1. Dealing with risk in situations of poverty: when complexity in frontline
practice becomes wallpaper for organizational policy (Dewanckel et al., 2023)
....................................................................................................................... 42
4.5.2. Poverty exclusion and child protection practice: Missing narratives in
practice (Gupta, 2018)................................................................................... 43
4.5.3. The unintended consequences of social work in context of poverty and
child maltreatment: A systematic review (Skinner, 2024)..............................45
4.5.4. Gezinnen met meervoudige en complexe problemen: Wat werkt voor
wie en hoe komt dat (Visscher, 2023)............................................................47
4.5.5. A social model: experiences in practice (Featherstone et al., 2018)....50
College 5 en 6: De rol van de context in de cognitieve ontwikkeling van kinderen:
executieve functies.............................................................................................. 52
5.1. Conceptualisatie EF.................................................................................... 52
5.1.1. Werkgeheugen..................................................................................... 52
2
, 5.1.2. Inhibitie / impulscontrole......................................................................53
Steekkaart: STOP – DENK – DOE.....................................................................55
5.1.3. Cognitieve flexibiliteit..........................................................................55
5.1.4. De executieve functies.........................................................................56
5.2. Meten van EF.............................................................................................. 59
5.2.1. Meten van EF: Uitdagingen..................................................................60
5.2.2. Meten van EF: ABC-Schema als alternatief..........................................60
5.3. Belang van EF............................................................................................. 62
5.4. EF & ontwikkeling....................................................................................... 63
5.5. Leerkracht-leerlinginteractie beïnvloedt EF................................................65
5.5.1. EF interventies: in de klinische setting.................................................65
5.5.2. Emotionele steun................................................................................. 66
5.5.3. Organisationele steun..........................................................................67
5.5.4. Instructionele steun............................................................................. 67
5.5.5. Toepassing op EF................................................................................. 68
5.5.6. ADHD klassenmanagement..................................................................69
5.5.7. Teacher student interaction EF...........................................................70
5.6. Conclusie....................................................................................................... 76
5.7. Teksten.......................................................................................................... 77
5.7.1. Executive functions, Huizinga et al......................................................77
5.7.2. The factorial structure of executive functions in kindergarten children:
an explorative study (Michel & Bimmüler).....................................................80
5.7.3. Parenting influences on executive function in early childhood: a review
(Stammbach et al.)........................................................................................ 82
5.7.4. Teacher-child interactions in the classroom: toward a theory of within-
and cross-domain links to children’s developmental outcomes (Downer,
Sabol, Hamre, 2010)...................................................................................... 85
5.7.5. De ontwikkeling van executieve functies in het basisonderwijs: een
bijzondere rol voor de leerkracht (Baeyens)..................................................87
College 6 + 7 + 10: ADHD en geassocieerde problemen: Diagnostiek en
behandeling.......................................................................................................... 92
6.1. Aanmelding Jef........................................................................................... 92
6.2. DSM-5 criteria ADHD.................................................................................. 93
6.2.1. De probleemclusters: Onoplettendheid en/of
hyperactiviteit/impulsiviteit............................................................................93
6.2.2. Symptomen aanwezig voor de leeftijd van 12jaar...............................96
6.2.3. Symptomen aanwezig in twee of meer settings...................................96
6.2.4. Er moet sprake zijn van duidelijke beperkingen in het sociale, schoolse
of beroepsmatige functioneren......................................................................96
3
, 6.2.5. Niet beter te verklaren door een andere problematiek........................98
6.3. Onderkennende diagnostiek van ADHD.....................................................99
6.3.1. Informatie verzamelen bij ouders.........................................................99
6.3.2. Informatie die verzameld moet worden via school.............................100
6.3.3. Informatie die verzameld moet worden via het kind..........................100
6.3.4. Besluit................................................................................................ 100
6.4. Persisterende ADHD?............................................................................... 101
6.5. Diagnostische richtlijnen ADHD: Kleuters.................................................101
6.6. Diagnostische richtlijnen ADHD: Volwassenen.........................................102
6.7. Achtereenvolgende stappen in de behandeling na de diagnose..............104
6.7.1. ADHD zorgtrajecten........................................................................... 104
6.7.2. Wat werkt (voorlopig) niet?................................................................106
6.8. ADHD: Neuropsychologische onderzoek..................................................106
6.8.1. Neuropsychologisch onderzoek – BADS-C..........................................107
6.8.2. Oorzaken van ADHD: neuropsychologisch perspectief.......................108
6.9. Behandeling van ADHD in de klas............................................................110
6.10. Teksten.................................................................................................. 110
6.10.1. Aandachtsdefficiëntie-/hyperactiviteitsstoornissen (ADHD) –
Liefferinge, Baeyens, Van der Oord, Danckaerts..........................................110
6.10.2. Advies van de hoge gezondheidsraad..............................................114
1. Inleiding................................................................................................... 114
2. Methodologie............................................................................................ 114
3. Epidemiologie........................................................................................... 114
4. Etiologie................................................................................................... 114
5. Diagnosestelling....................................................................................... 114
6. Behandelingsstrategie............................................................................. 115
7. Rol van de school..................................................................................... 115
8. Rol van ouders......................................................................................... 115
9. ADHD bij volwassenen............................................................................. 115
10. Besluit en aanbevelingen.......................................................................115
6.10.3. ADHD in de volwassenheid (Baeyens)..............................................116
6.10.4. Hoge gezondheidsraad: medicamenteuze en niet-medicamenteuze
aanpak van ADHD........................................................................................ 119
College 8: Gastcollege samengestelde gezinnen (Barbare Lavrysen)................124
8.1. Inleiding.................................................................................................... 124
8.2. Eerste keer familie – kerngezin (first time family)....................................124
8.3. Scheiding.................................................................................................. 124
8.4. Stiefgezin (next time family – stepfamily – blended family).....................125
4
