Colleges – Hedendaagse politieke filosofie
Deel 1: Rawls’ Theorie
College 1 – Rawls algemene idee
Methode politieke filosofie
Algemene vraag cursus: Wat is rechtvaardigheid?
Ontwikkelen theorie: Normatieve overtuigingen Theoretische principes & Theoretische principes
Normatieve principes (cirkel)
- Probleem is dat je niet weet of je die eigen overtuigingen moet vertrouwen
- Rawls: Soms ga je van je theoretische principes weer terug naar je normatieve overtuigingen, omdat je
merkt dat die theorie niet meer helemaal klopt bij wat je denkt.
Reflective equilibrium= terug- en heengaan tussen theoretische principes en normatieve
overtuigingen totdat je tot een bepaald evenwicht komt
Gelijkwaardigheid als uitgangspunt van de hedendaagse politieke theorie/filosofie
- Gelijkwaardigheid= het idee dat elk persoon evenveel waard is
John Rawls & Utilisme
Utilisme= de acties die het meeste nut oplevert is de beste optie
- Nut= mate van geluk die een actie oplevert
Twee kenmerken: Maximaliseren van nut & consequententialisme
- Intuïtief aannemelijk
Twee problemen (Rawls):
1. Mogelijkheid dat groepen mensen worden uitgesloten van basisrechten contra-intuïtief t.o.v.
gelijkwaardigheid we moeten de theoretische principes aanpassen, want we passen niet de
normatieve overtuiging (gelijkwaardigheid) aan
o Hun ellende telt mee in de calculus, maar het geluk voor de meerderheid telt zwaarder
o Geluk is niet voor iedereen hetzelfde de redenering klopt niet; we kunnen niet uitgaan van
iedereen zijn preferenties
o Algemeen belang vs belang van de meerderheid
2. Geen eerlijke verdeling welvaart niet gelijkwaardig terug naar theoretische principes
o Probleem dure smaak= als je wilt dat iedereen even gelukkig is, dan eist het utilisme dat je
iedereen dat moet geven waarvan ze gelukkig worden
mensen met dure smaken hebben dus meer/duurdere spullen nodig om gelukkig te
worden
Anti-utilisme van Rawls
Samenleving= sociaal samenwerkingsbestand; als we allemaal samenwerken in dit bestand dan
worden we er allemaal beter van
- Vrijwilligheid doordat je er beter van wordt niet slechts het volgen van bevel; dan is het dwang
- Billijkheid
- Rationeel voordeel
We moeten komen tot principes van sociale rechtvaardigheid het gaat over de voordelen en de
nadelen en hoe die eerlijk verdeeld kunnen worden
- Uitsluiting rechten: algemene rechten toekennen
- Oneerlijke verdeling welvaart: welvaart moet (eerlijk) worden verdeeld
,- Verdeling gaat via fundamentele instituties
o Basis structuur= fundamentele instituties (sociaal, economisch en politiek)
Procedurele rechtvaardigheid
Overleg creëren die eerlijk is, die moet gaan over de basis structuur hypothetisch overleg justice
as fairness
- Procedurele rechtvaardigheid= procedures die leiden tot bepaalde uitkomst en die leidt tot
rechtvaardigheid
Procedure: Oorspronkelijke positie
Gedachtenexperiment van een hypothetisch overleg met eerlijke posities die leidt tot rechtvaardigheid
Kenmerken:
- Sluier van onwetendheid= Mensen weten hun positie in de samenleving niet (rijkdom, talenten,
ideeën van zinvol bestaan, sociale positie etc)
o Dan gaan mensen niet beredeneren vanuit hun eigenbelang, want dat leidt niet tot
rechtvaardigheid
Politieke sfeer gaat over alle belangen van iedereen
o Onpartijdigheid!
- Mensen zijn rationeel, dan krijg je redelijke principes
Primaire goederen
Je weet dat je primaire goederen nodig hebt
- Sociale primaire goederen= fundamentele basisvrijheden, inkomen & kansen om inkomen te
verwerven en deze kun je verdelen
o Zelfrespect is het belangrijkste, deze kan je niet verdelen maar deze is niet aangeboren dus je
kan deze alleen verkrijgen via de samenleving; je bent afhankelijk van de manier hoe mensen
over jou denken
- Natuurlijke primaire goederen= goederen die belangrijk zijn, maar die je niet kunt verdelen
(gezondheid etc)
o Dit is aangeboren
Basisstructuur verdeelt primaire goederen (rechten, kansen en inkomen) verdelingsprincipes
- Hoe die basisstructuur is ingericht, is afhankelijk van de principes van rechtvaardigheid
Verdelingsschema’s voor inkomen
Rationele verdeling Maximin= slechts mogelijke positie maximaliseren t.o.v. andere posities
- Want je gaat niet gokken met jouw toekomst; je zit in de sluier van onwetendheid dus je weet niet in
welke positie jij uiteindelijk terecht komt
o Dus je kiest voor het beste minimum
- Dit geldt alleen voor inkomen
College 2: De oorspronkelijke positie
Oorspronkelijke positie= positie van waaruit men de twee principes van rechtvaardigheid bepaalt
- Verplicht verbrand tussen oorspronkelijke posities en argumenten voor de principes van
rechtvaardigheid!
De twee rechtvaardigheidsprincipes – voorlopige formulering
Eerste principe= elk persoon moet gelijk basisrechten hebben
,- Antwoord op eerste probleem van utilisme ð minderheid mag opgeofferd worden voor het geluk van
de meerderheid
Tweede principe= sociale en economische ongelijkheden mogen er alleen zijn als:
a. Als iedereen er voordeel bij heeft (t.o.v. dat iedereen hetzelfde krijgt)
b. Posities die verbonden zijn aan verschillende inkomens moeten voor iedereen toegankelijk
zijn
- Dat zijn toelaatbare ongelijkheden
- Antwoord tweede probleem van utilisme ð ‘dure smaak’= als bepaalde groep mensen een
onderscheidende smaak heeft en je streeft naar gelijk geluk, mogen hun meer bronnen opeisen
Sociaal contract en oorspronkelijke positie
Sociaal contract denkers ð natuurstaat denker ð Vanuit de natuurstaat de staat legitimeren
- Rawls is wel een sociaal contract denker maar geen natuurstaat denker
- Volgens Rawls is de oorspronkelijke situatie geen natuurstaat, maar wel een sociaal contract denker ð
oorspronkelijke positie is een overleg situatie
o Sociaal contract= de staat moet zijn alsof je daar mee had ingestemd als je was gevraagd
(rechtvaardig & legitiem) ð hypothetisch contract
Onpartijdig overleg ð sluier van onwetendheid
Methodologische stap om te komen naar de principes van rechtvaardigheid ð
procedurele rechtvaardigheid
- Rawls heeft niet als centrale vraag ‘de staat legitimeren?’, maar ‘hoe ziet een rechtvaardige staat
eruit?’
Procedurele rechtvaardigheid
Procedurele rechtvaardigheid= De billijkheid van de procedure moet garanderen dat de uitkomst
van de overleg (in de denkbeeldige situatie) ook rechtvaardig is.
- Procedure leidt tot rechtvaardige situatie
- Verdelende rechtvaardigheid= hoe moeten de zaken eerlijk verdeeld worden?
o Zaken bij Rawls ð sociale primaire goederen (kansen, inkomen en basisrechten)
Je moet argumenteren dat jouw specifieke belang er niet echt toe doen, maar dat je het algemeen
belang verbeterd
Een geïdealiseerde situatie
De sluier van onwetendheid is uiteindelijk een onmogelijke situatie
- Je zit altijd vast aan wie je bent
- Het is een regulatief ideaal dat de politiek vormgeeft
Oorspronkelijke positie hebben eisen:
- Sluier van onwetendheid
- Deelnemende partijen zijn rationeel
Rationaliteit van de partijen
Doel-middel rationaliteit= je gaat uit van realiseerbare doelen en daar ga je de juiste middelen bij te
vinden
- Effectieve middelen kiezen ð realiseerbare doelen ð probeer zoveel mogelijk andere doelen te
bereiken
Rawls rationaliteit= iedereen heeft een rationeel levensplan en je gaat middelen zoeken (primaire
goederen) om dat plan te bereiken
, - Basisrechten, kansen om inkomen te verwerken & inkomen en welvaart (en zelfrespect)
o Daar zoek je middelen bij ð die zaken ga je verdelen
In oorspronkelijke positie ben je op zoek naar de positie waarbij je zoveel mogelijk primaire goederen
hebt om je levensplan te doen ð rationeel denken
- Het enige wat je moet weten is dat je zoveel mogelijke primaire goederen nodig hebt
Wederzijdse onverschilligheid= Je bent hierbij niet bezig met de belangen van anderen, maar alleen
in je eigen positie (zoveel mogelijk primaire goederen krijgen)
Oorspronkelijke positie ethisch zo dun mogelijk houden ð enige ethische positie is
rechtvaardigheid/redelijkheid
- Rationaliteit ð je bent alleen uit op zoveel mogelijk primaire goederen, lijkt egoïstisch
o Maar is niet egoïstisch ð dat is onmogelijk in de oorspronkelijke positie
Je bent gereduceerd tot bundel rationaliteit, je bent niet echt een persoon voor wie je
egoïstisch kunt zijn
Individueel belang = Algemeen belang ð personen in oorspronkelijke positie kun je
reduceren tot één persoon
- Rechtvaardigheidsgevoel/redelijkheid= met z’n allen ervan uitgaan als de sluier wordt opgeheven
dat de rechtvaardigheidsregels serieus genomen worden en naar gehandeld zullen worden.
De sluier van onwetendheid
Algemene feiten over de samenleving heb je wel
- Politieke zaken
- Economische theorie
- Wetten van menselijke psychologie
ð Algemene kennis laten ze wel toe
Alle kennis die kan leiden tot deelbelang laat de sluier van onwetendheid niet toe
- Dan ga je door die eigen die kennis de wereld naar je hand zetten
Omstandigheden van rechtvaardigheid
Objectieve omstandigheden noodzakelijk
1. Ruwe gelijkheid ð nodig dat er geen overheerser is
2. Gematigde schaarste ð nodig om iets te kunnen verdelen
Subjectieve omstandigheden
1. Meer betrokken bij eigenbelang ð anders boeit het verdelen je niks
2. Concepties van het goede ð impliceren conflicten over het idee van verdelen ð overleg nodig
Randvoorwaarde
Waar de rechtvaardigheidsprincipes aan moeten voldoen omdat ze anders niet representatief zijn
1. Algemeenheid ð ieders belang
2. Universeel ð voor iedereen bindend
3. Openbaarheid ð iedereen moet ze kennen
4. Ordening van conflicterende aanspraken ðprioriteiten stellen (ordening)
5. Onherroepelijkheid ðrechtvaardigheidsprincipes zijn de hoogste beginselen; gaan boven recht en
andere instituties uit, want vanuit deze gaan we de basisstructuur inrichten & je kunt ze niet steeds
opnieuw gaan kiezen; als het gedachte-experiment klaar is, dan mag je niet terug gaan (dan ga je
in je eigenbelang dingen regelen)
o Basisstructuur is verantwoordelijk voor het verdelen van de primaire goederen op een
rechtvaardige manier
Deel 1: Rawls’ Theorie
College 1 – Rawls algemene idee
Methode politieke filosofie
Algemene vraag cursus: Wat is rechtvaardigheid?
Ontwikkelen theorie: Normatieve overtuigingen Theoretische principes & Theoretische principes
Normatieve principes (cirkel)
- Probleem is dat je niet weet of je die eigen overtuigingen moet vertrouwen
- Rawls: Soms ga je van je theoretische principes weer terug naar je normatieve overtuigingen, omdat je
merkt dat die theorie niet meer helemaal klopt bij wat je denkt.
Reflective equilibrium= terug- en heengaan tussen theoretische principes en normatieve
overtuigingen totdat je tot een bepaald evenwicht komt
Gelijkwaardigheid als uitgangspunt van de hedendaagse politieke theorie/filosofie
- Gelijkwaardigheid= het idee dat elk persoon evenveel waard is
John Rawls & Utilisme
Utilisme= de acties die het meeste nut oplevert is de beste optie
- Nut= mate van geluk die een actie oplevert
Twee kenmerken: Maximaliseren van nut & consequententialisme
- Intuïtief aannemelijk
Twee problemen (Rawls):
1. Mogelijkheid dat groepen mensen worden uitgesloten van basisrechten contra-intuïtief t.o.v.
gelijkwaardigheid we moeten de theoretische principes aanpassen, want we passen niet de
normatieve overtuiging (gelijkwaardigheid) aan
o Hun ellende telt mee in de calculus, maar het geluk voor de meerderheid telt zwaarder
o Geluk is niet voor iedereen hetzelfde de redenering klopt niet; we kunnen niet uitgaan van
iedereen zijn preferenties
o Algemeen belang vs belang van de meerderheid
2. Geen eerlijke verdeling welvaart niet gelijkwaardig terug naar theoretische principes
o Probleem dure smaak= als je wilt dat iedereen even gelukkig is, dan eist het utilisme dat je
iedereen dat moet geven waarvan ze gelukkig worden
mensen met dure smaken hebben dus meer/duurdere spullen nodig om gelukkig te
worden
Anti-utilisme van Rawls
Samenleving= sociaal samenwerkingsbestand; als we allemaal samenwerken in dit bestand dan
worden we er allemaal beter van
- Vrijwilligheid doordat je er beter van wordt niet slechts het volgen van bevel; dan is het dwang
- Billijkheid
- Rationeel voordeel
We moeten komen tot principes van sociale rechtvaardigheid het gaat over de voordelen en de
nadelen en hoe die eerlijk verdeeld kunnen worden
- Uitsluiting rechten: algemene rechten toekennen
- Oneerlijke verdeling welvaart: welvaart moet (eerlijk) worden verdeeld
,- Verdeling gaat via fundamentele instituties
o Basis structuur= fundamentele instituties (sociaal, economisch en politiek)
Procedurele rechtvaardigheid
Overleg creëren die eerlijk is, die moet gaan over de basis structuur hypothetisch overleg justice
as fairness
- Procedurele rechtvaardigheid= procedures die leiden tot bepaalde uitkomst en die leidt tot
rechtvaardigheid
Procedure: Oorspronkelijke positie
Gedachtenexperiment van een hypothetisch overleg met eerlijke posities die leidt tot rechtvaardigheid
Kenmerken:
- Sluier van onwetendheid= Mensen weten hun positie in de samenleving niet (rijkdom, talenten,
ideeën van zinvol bestaan, sociale positie etc)
o Dan gaan mensen niet beredeneren vanuit hun eigenbelang, want dat leidt niet tot
rechtvaardigheid
Politieke sfeer gaat over alle belangen van iedereen
o Onpartijdigheid!
- Mensen zijn rationeel, dan krijg je redelijke principes
Primaire goederen
Je weet dat je primaire goederen nodig hebt
- Sociale primaire goederen= fundamentele basisvrijheden, inkomen & kansen om inkomen te
verwerven en deze kun je verdelen
o Zelfrespect is het belangrijkste, deze kan je niet verdelen maar deze is niet aangeboren dus je
kan deze alleen verkrijgen via de samenleving; je bent afhankelijk van de manier hoe mensen
over jou denken
- Natuurlijke primaire goederen= goederen die belangrijk zijn, maar die je niet kunt verdelen
(gezondheid etc)
o Dit is aangeboren
Basisstructuur verdeelt primaire goederen (rechten, kansen en inkomen) verdelingsprincipes
- Hoe die basisstructuur is ingericht, is afhankelijk van de principes van rechtvaardigheid
Verdelingsschema’s voor inkomen
Rationele verdeling Maximin= slechts mogelijke positie maximaliseren t.o.v. andere posities
- Want je gaat niet gokken met jouw toekomst; je zit in de sluier van onwetendheid dus je weet niet in
welke positie jij uiteindelijk terecht komt
o Dus je kiest voor het beste minimum
- Dit geldt alleen voor inkomen
College 2: De oorspronkelijke positie
Oorspronkelijke positie= positie van waaruit men de twee principes van rechtvaardigheid bepaalt
- Verplicht verbrand tussen oorspronkelijke posities en argumenten voor de principes van
rechtvaardigheid!
De twee rechtvaardigheidsprincipes – voorlopige formulering
Eerste principe= elk persoon moet gelijk basisrechten hebben
,- Antwoord op eerste probleem van utilisme ð minderheid mag opgeofferd worden voor het geluk van
de meerderheid
Tweede principe= sociale en economische ongelijkheden mogen er alleen zijn als:
a. Als iedereen er voordeel bij heeft (t.o.v. dat iedereen hetzelfde krijgt)
b. Posities die verbonden zijn aan verschillende inkomens moeten voor iedereen toegankelijk
zijn
- Dat zijn toelaatbare ongelijkheden
- Antwoord tweede probleem van utilisme ð ‘dure smaak’= als bepaalde groep mensen een
onderscheidende smaak heeft en je streeft naar gelijk geluk, mogen hun meer bronnen opeisen
Sociaal contract en oorspronkelijke positie
Sociaal contract denkers ð natuurstaat denker ð Vanuit de natuurstaat de staat legitimeren
- Rawls is wel een sociaal contract denker maar geen natuurstaat denker
- Volgens Rawls is de oorspronkelijke situatie geen natuurstaat, maar wel een sociaal contract denker ð
oorspronkelijke positie is een overleg situatie
o Sociaal contract= de staat moet zijn alsof je daar mee had ingestemd als je was gevraagd
(rechtvaardig & legitiem) ð hypothetisch contract
Onpartijdig overleg ð sluier van onwetendheid
Methodologische stap om te komen naar de principes van rechtvaardigheid ð
procedurele rechtvaardigheid
- Rawls heeft niet als centrale vraag ‘de staat legitimeren?’, maar ‘hoe ziet een rechtvaardige staat
eruit?’
Procedurele rechtvaardigheid
Procedurele rechtvaardigheid= De billijkheid van de procedure moet garanderen dat de uitkomst
van de overleg (in de denkbeeldige situatie) ook rechtvaardig is.
- Procedure leidt tot rechtvaardige situatie
- Verdelende rechtvaardigheid= hoe moeten de zaken eerlijk verdeeld worden?
o Zaken bij Rawls ð sociale primaire goederen (kansen, inkomen en basisrechten)
Je moet argumenteren dat jouw specifieke belang er niet echt toe doen, maar dat je het algemeen
belang verbeterd
Een geïdealiseerde situatie
De sluier van onwetendheid is uiteindelijk een onmogelijke situatie
- Je zit altijd vast aan wie je bent
- Het is een regulatief ideaal dat de politiek vormgeeft
Oorspronkelijke positie hebben eisen:
- Sluier van onwetendheid
- Deelnemende partijen zijn rationeel
Rationaliteit van de partijen
Doel-middel rationaliteit= je gaat uit van realiseerbare doelen en daar ga je de juiste middelen bij te
vinden
- Effectieve middelen kiezen ð realiseerbare doelen ð probeer zoveel mogelijk andere doelen te
bereiken
Rawls rationaliteit= iedereen heeft een rationeel levensplan en je gaat middelen zoeken (primaire
goederen) om dat plan te bereiken
, - Basisrechten, kansen om inkomen te verwerken & inkomen en welvaart (en zelfrespect)
o Daar zoek je middelen bij ð die zaken ga je verdelen
In oorspronkelijke positie ben je op zoek naar de positie waarbij je zoveel mogelijk primaire goederen
hebt om je levensplan te doen ð rationeel denken
- Het enige wat je moet weten is dat je zoveel mogelijke primaire goederen nodig hebt
Wederzijdse onverschilligheid= Je bent hierbij niet bezig met de belangen van anderen, maar alleen
in je eigen positie (zoveel mogelijk primaire goederen krijgen)
Oorspronkelijke positie ethisch zo dun mogelijk houden ð enige ethische positie is
rechtvaardigheid/redelijkheid
- Rationaliteit ð je bent alleen uit op zoveel mogelijk primaire goederen, lijkt egoïstisch
o Maar is niet egoïstisch ð dat is onmogelijk in de oorspronkelijke positie
Je bent gereduceerd tot bundel rationaliteit, je bent niet echt een persoon voor wie je
egoïstisch kunt zijn
Individueel belang = Algemeen belang ð personen in oorspronkelijke positie kun je
reduceren tot één persoon
- Rechtvaardigheidsgevoel/redelijkheid= met z’n allen ervan uitgaan als de sluier wordt opgeheven
dat de rechtvaardigheidsregels serieus genomen worden en naar gehandeld zullen worden.
De sluier van onwetendheid
Algemene feiten over de samenleving heb je wel
- Politieke zaken
- Economische theorie
- Wetten van menselijke psychologie
ð Algemene kennis laten ze wel toe
Alle kennis die kan leiden tot deelbelang laat de sluier van onwetendheid niet toe
- Dan ga je door die eigen die kennis de wereld naar je hand zetten
Omstandigheden van rechtvaardigheid
Objectieve omstandigheden noodzakelijk
1. Ruwe gelijkheid ð nodig dat er geen overheerser is
2. Gematigde schaarste ð nodig om iets te kunnen verdelen
Subjectieve omstandigheden
1. Meer betrokken bij eigenbelang ð anders boeit het verdelen je niks
2. Concepties van het goede ð impliceren conflicten over het idee van verdelen ð overleg nodig
Randvoorwaarde
Waar de rechtvaardigheidsprincipes aan moeten voldoen omdat ze anders niet representatief zijn
1. Algemeenheid ð ieders belang
2. Universeel ð voor iedereen bindend
3. Openbaarheid ð iedereen moet ze kennen
4. Ordening van conflicterende aanspraken ðprioriteiten stellen (ordening)
5. Onherroepelijkheid ðrechtvaardigheidsprincipes zijn de hoogste beginselen; gaan boven recht en
andere instituties uit, want vanuit deze gaan we de basisstructuur inrichten & je kunt ze niet steeds
opnieuw gaan kiezen; als het gedachte-experiment klaar is, dan mag je niet terug gaan (dan ga je
in je eigenbelang dingen regelen)
o Basisstructuur is verantwoordelijk voor het verdelen van de primaire goederen op een
rechtvaardige manier
