Samenvatting: Personen- en familierecht
Inleiding
Personenrecht
Wie ben je juridisch? Welke rechten en plichten heb je? In welke mate mag
je deelnemen aan het rechtsverkeer?
Identiteit: Naam, geslacht
Minderjarig versus meerderjarig
Bekwaam versus onbekwaam
Familierechtelijke betrekkingen
Partners onderling (horizontaal familierecht)
Huwelijk
Wettelijke samenwoning
Feitelijke samenwoning
Ouders en kinderen (verticaal familierecht)
Ruimere verwantengroepen
Broers & zussen, grootouders & kleinkinderen, ...
Ontwikkelingen, actuele tendensen P&F
Ancien Régime
Maritale macht (=Traditionele juridische autoriteit van echtgenoot over
echtgenote)
Vaderlijke macht
Kerkelijk huwelijk
Enige aanvaarde samenlevingsvorm
Tussen man en vrouw
“Tot de doodt ons scheidt”
19de eeuw en eerste helft van 20ste eeuw:
Maritale macht in BW 1804
Gehoorzamen en onderdanig (tot 1958)
Handelingsonbekwaam (tot 1976), vrouw was handelingsonbekwaam
als ze getrouwd was.
Vaderlijke macht
Kinderen in detentie plaatsen (tot 1912)
Gezag alleen voor vaders (tot 1965)
Stem vader doorslaggevend (tot 1974)
Kerkelijk huwelijk en burgerlijk huwelijk
De facto verplicht (wettige versus onwettige kinderen)
Tussen man en vrouw
Scheiden alleen via logge procedures
Na WOII. wijziging op:
Visie op huwelijk, op vrouw, op kinderen, op kinderwens, op individu, op
grenzen
Visie op huwelijk:
=Vroeger vaak gezien als hoeksteen van het gezin, vandaag meer divers
Aantal huwelijken: Daling, meer mensen kiezen voor samenwonen.
Aantal scheidingen: Toename, huwelijk minder als “voor altijd” gezien.
Aantal samenwonenden: Stijging, wettelijke samenwoning populair.
1
, Gelijke rechte holebi’s: Huwelijks- en adoptiewetgeving gelijkgesteld in
veel landen.
Wetgeving evolueert mee
o 1987: Gelijke rechten voor kinderen binnen en buiten huwelijk
o 1998: Wettelijke samenwoning, kan perfect ook met broer of zus, niks
romantisch of seksueels aan gelinkt.
o 2003: Huwelijk voor personen zelfde geslacht
o 2006: Adoptie voor personen zelfde geslacht
o 2007: Grondige hervorming echtscheidingsgronden en procedure
o 2014: Meemoederschap
Visie op vrouw
= Emancipatie vrouw. Rolpatronen in gezin => Evolutie naar meer gelijkheid,
beide partners nemen zorg- en werkverantwoordelijkheden op.
Gelijke rechten mannen en vrouwen
Maritale macht afgeschaft (volledig gelijk sinds 1976)
Gezamenlijk ouderlijk gezag (1995) en gelijk verdeeld verblijf na
scheiding (2006) als norm.
Naamwetgeving aangepast (2014): Kinderen kunnen de naam van
beide ouders krijgen.
Visie op het kind
=Plaats van kind in het gezin en kindbeeld
Centrale plaats kind binnen het gezin
Van rechtsobjecten naar volwaardige dragers van rechten
Visie op kinderwens => Medisch begeleide voortplanting
Juridische ouders ≠ biologische ouders: Adoptie, draagmoederschap, ...
maken dit mogelijk.
Kinderwens van alleenstaanden: Toegang tot
vruchtbaarheidsbehandelingen vergroot.
Kinderwens van koppels van zelfde geslacht: Wettelijke erkenning en
adoptie mogelijk.
Wetgeving: Gedeeltelijk aangepast, maar nog steeds discussie over
draagmoederschap & rechten van donorkinderen.
Visie op individu => Rode draad doorheen alle ontwikkelingen
Autonomie en zelfbeschikking als kernwaarden.
Begin van het leven: Keuzes rond voortplanting, abortus, en medisch
begeleide voortplanting.
Einde van het leven: Euthanasie en palliatieve zorg.
Internationalisering, ook van relaties:
Belang van IPR en Rechtsvergelijking
Nationaal (Ger.W.)
Familierechtbank: Bemiddeling en minnelijke oplossing van conflicten
Kamer voor minnelijke schikking (=Zonder tussenkomst van rechter,
buitengerechtelijke overeenkomst tussen partijen).
Griffier moet partijen informeren over buitengerechtelijke bemiddeling
als alternatief.
2
, Persoonlijke verschijning kan verplicht zijn om tot een oplossing te
komen.
Vrederechter (art. 594 Ger.W.) => Als het gaat over meerderjarige
beschermde personen, is het de vrederechter die bevoegd is + ook over
voogdij (=als je als minderjarig kind geen ouders meer hebt, je bent dan
handelingsonbekwaam).
Specifieke wetten en decreten
Bv.: Wet medisch begeleide voortplanting, Decreet Integrale Jeugdhulp,
...
Grondwet: Toetsing aan art. 10-11, 22 & 22bis Gw.
= Gelijkheidsbeginsel, privacy & kinderrechten
Controlemechanismen:
o Vernietigingsberoep tegen nieuwe wetgeving.
o Prejudiciële vragen over bestaande wetgeving.
Internationaal
Verdragen (Mensenrechtenverdragen: o.a. EVRM, IVRK) & specifieke
materies (zie pwp)
Unierecht
EVRM
Zie pwp
Hoofdstuk I. Afstamming
Afstamming. Inleiding
Kan een kind het vaderschap van de vermoedelijke biologische vader laten
vaststellen, ook al was de moeder op het ogenblik van de geboorte met
iemand anders gehuwd? Hoe en onder welke voorwaarden? Speelt leeftijd
van kind een rol? DNA test doen?
Ja, dit kan. Eerst moet vaderschap van echtgenoot echter wel ontkend
worden (=Betwisting juridisch vaderschap) & vaststelling biologisch
vaderschap via rechtbank, binnen 30 jaar na geboorte.
Indien kind minderjarig is => Moeder/ voogd start de procedure, indien
kind meerderjarig => Kan zelf vordering instellen dan.
Rechtbank kan DNA-test opleggen.
Afstamming. Begrip
=Juridische band tussen ouder & kind, afstamming maakt dus deel uit van:
Staat van de persoon (art. 6 § 2 Oud BW)
=Wie je juridisch gezien bent
Wat juridisch gezien belangrijk is, omdat er daar een aantal rechten en
plichten aan verbonden zijn.
Afstamming bepaalt je rechtspositie in de familie + ook ruimere
familiebanden (je broers, zussen, grootouders, ...) & daar zijn dus ook
rechten/ plichten aan gekoppeld.
Bv.: Je moeder heeft een bepaalde onderhoudsplicht, financieel
onderhouden, recht om te erven, ...
Oorspronkelijke afstamming <-> Adoptieve afstamming
Oorspronkelijke afstamming: De biologische afstamming van een kind
van zijn/ haar ouders, die vanaf de geboorte van het kind vaststaat.
3
, Op het moment dat je geboren bent staat vast wie je moeder en vader
is.
Adoptieve afstamming: Kind is geadopteerd door ouders die niet
biologisch verwant zijn.
Afstamming kan hier worden bepaald vanaf de neerlegging van een
verzoekschrift (zoals bij adoptie of juridische erkenning).
Afstamming moederszijde en vaderszijde
Traditionele indeling man-vrouw: De wetgeving van afstamming ging
traditioneel uit van een biologische indeling van ouders als man en vrouw.
Je kunt niet meer dan 2 ouders hebben, je kunt er 1 of 2 hebben.
Vanaf 1 januari 2015: Afstamming meemoederszijde
Je kunt ook een oorspronkelijke afstammingsband hebben met 2 moeders/
vrouwen.
Dus mogelijk om afstamming ook via meemoeder te erkennen. We
spreken dan over een moeder & een meemoeder. Beiden kunnen nu als
ouders van kind erkend worden.
Voor de meemoeder gelden dezelfde regels als voor vaderszijde.
NIET:
Oorspronkelijke afstamming niet mogelijk met 3 mensen.
Voor 2 mannen geen oorspronkelijke afstammingsband mogelijk. Ze
kunnen wel beide ouders zijn van het kind, maar minstens 1 van de twee
moet het kind adopteren => Adoptieve afstammingsband!
Afstamming in juridische zin:
Regels in BW zijn van openbare orde, je kan niet zomaar onderling regels
beslissen. Onze wetgever bepaalt dus wie de juridische moeder/ vader is.
De wetgever kijkt naar de biologische band, want degene die ouder zijn
van het kind zijn vaak ook degene die het kind hebben verwekt.
Het biologisch bijdragen aan het totstandkomen van het kind.
Ook houdt wetgever rekening met de wil van de betrokkenen.
Zie volgende slide: Noch Sarah, noch Adam hadden dat gewild. Adam
ziet het niet zitten en vertrekt & laat niets meer van zich horen. Ze
leert een nieuwe man “Noah” kennen. Sarah gaat akkoord dat Noah
het kind erkent.
Puur door de wil van Sarah & Noah om samen het kind op te voeden.
Dus de intentie/ wens van de ouders kan ook invloed hebben op de
juridische afstamming. Door bv. Erkenning of adoptie.
Socio-affectieve realiteit
=Verwijst naar de feitelijke, sociale en affectieve band tussen ouder en
kind, die soms zwaarder kan wegen dan de biologische band, vooral in
adoptiesituaties.
Bezit van staat – art. 331 nonies Oud BW: Dit artikel regelt dat iemand
die zich feitelijk als ouder gedraagt (bv. Een stiefouder), in bepaalde
gevallen als ouder erkend kan worden, zelfs zonder biologische band.
o Feitelijke toestand: Dit gaat over de werkelijke situatie, zoals de
zorg voor en opvoeding van het kind, die invloed kan hebben op
juridische afstamming.
4
Inleiding
Personenrecht
Wie ben je juridisch? Welke rechten en plichten heb je? In welke mate mag
je deelnemen aan het rechtsverkeer?
Identiteit: Naam, geslacht
Minderjarig versus meerderjarig
Bekwaam versus onbekwaam
Familierechtelijke betrekkingen
Partners onderling (horizontaal familierecht)
Huwelijk
Wettelijke samenwoning
Feitelijke samenwoning
Ouders en kinderen (verticaal familierecht)
Ruimere verwantengroepen
Broers & zussen, grootouders & kleinkinderen, ...
Ontwikkelingen, actuele tendensen P&F
Ancien Régime
Maritale macht (=Traditionele juridische autoriteit van echtgenoot over
echtgenote)
Vaderlijke macht
Kerkelijk huwelijk
Enige aanvaarde samenlevingsvorm
Tussen man en vrouw
“Tot de doodt ons scheidt”
19de eeuw en eerste helft van 20ste eeuw:
Maritale macht in BW 1804
Gehoorzamen en onderdanig (tot 1958)
Handelingsonbekwaam (tot 1976), vrouw was handelingsonbekwaam
als ze getrouwd was.
Vaderlijke macht
Kinderen in detentie plaatsen (tot 1912)
Gezag alleen voor vaders (tot 1965)
Stem vader doorslaggevend (tot 1974)
Kerkelijk huwelijk en burgerlijk huwelijk
De facto verplicht (wettige versus onwettige kinderen)
Tussen man en vrouw
Scheiden alleen via logge procedures
Na WOII. wijziging op:
Visie op huwelijk, op vrouw, op kinderen, op kinderwens, op individu, op
grenzen
Visie op huwelijk:
=Vroeger vaak gezien als hoeksteen van het gezin, vandaag meer divers
Aantal huwelijken: Daling, meer mensen kiezen voor samenwonen.
Aantal scheidingen: Toename, huwelijk minder als “voor altijd” gezien.
Aantal samenwonenden: Stijging, wettelijke samenwoning populair.
1
, Gelijke rechte holebi’s: Huwelijks- en adoptiewetgeving gelijkgesteld in
veel landen.
Wetgeving evolueert mee
o 1987: Gelijke rechten voor kinderen binnen en buiten huwelijk
o 1998: Wettelijke samenwoning, kan perfect ook met broer of zus, niks
romantisch of seksueels aan gelinkt.
o 2003: Huwelijk voor personen zelfde geslacht
o 2006: Adoptie voor personen zelfde geslacht
o 2007: Grondige hervorming echtscheidingsgronden en procedure
o 2014: Meemoederschap
Visie op vrouw
= Emancipatie vrouw. Rolpatronen in gezin => Evolutie naar meer gelijkheid,
beide partners nemen zorg- en werkverantwoordelijkheden op.
Gelijke rechten mannen en vrouwen
Maritale macht afgeschaft (volledig gelijk sinds 1976)
Gezamenlijk ouderlijk gezag (1995) en gelijk verdeeld verblijf na
scheiding (2006) als norm.
Naamwetgeving aangepast (2014): Kinderen kunnen de naam van
beide ouders krijgen.
Visie op het kind
=Plaats van kind in het gezin en kindbeeld
Centrale plaats kind binnen het gezin
Van rechtsobjecten naar volwaardige dragers van rechten
Visie op kinderwens => Medisch begeleide voortplanting
Juridische ouders ≠ biologische ouders: Adoptie, draagmoederschap, ...
maken dit mogelijk.
Kinderwens van alleenstaanden: Toegang tot
vruchtbaarheidsbehandelingen vergroot.
Kinderwens van koppels van zelfde geslacht: Wettelijke erkenning en
adoptie mogelijk.
Wetgeving: Gedeeltelijk aangepast, maar nog steeds discussie over
draagmoederschap & rechten van donorkinderen.
Visie op individu => Rode draad doorheen alle ontwikkelingen
Autonomie en zelfbeschikking als kernwaarden.
Begin van het leven: Keuzes rond voortplanting, abortus, en medisch
begeleide voortplanting.
Einde van het leven: Euthanasie en palliatieve zorg.
Internationalisering, ook van relaties:
Belang van IPR en Rechtsvergelijking
Nationaal (Ger.W.)
Familierechtbank: Bemiddeling en minnelijke oplossing van conflicten
Kamer voor minnelijke schikking (=Zonder tussenkomst van rechter,
buitengerechtelijke overeenkomst tussen partijen).
Griffier moet partijen informeren over buitengerechtelijke bemiddeling
als alternatief.
2
, Persoonlijke verschijning kan verplicht zijn om tot een oplossing te
komen.
Vrederechter (art. 594 Ger.W.) => Als het gaat over meerderjarige
beschermde personen, is het de vrederechter die bevoegd is + ook over
voogdij (=als je als minderjarig kind geen ouders meer hebt, je bent dan
handelingsonbekwaam).
Specifieke wetten en decreten
Bv.: Wet medisch begeleide voortplanting, Decreet Integrale Jeugdhulp,
...
Grondwet: Toetsing aan art. 10-11, 22 & 22bis Gw.
= Gelijkheidsbeginsel, privacy & kinderrechten
Controlemechanismen:
o Vernietigingsberoep tegen nieuwe wetgeving.
o Prejudiciële vragen over bestaande wetgeving.
Internationaal
Verdragen (Mensenrechtenverdragen: o.a. EVRM, IVRK) & specifieke
materies (zie pwp)
Unierecht
EVRM
Zie pwp
Hoofdstuk I. Afstamming
Afstamming. Inleiding
Kan een kind het vaderschap van de vermoedelijke biologische vader laten
vaststellen, ook al was de moeder op het ogenblik van de geboorte met
iemand anders gehuwd? Hoe en onder welke voorwaarden? Speelt leeftijd
van kind een rol? DNA test doen?
Ja, dit kan. Eerst moet vaderschap van echtgenoot echter wel ontkend
worden (=Betwisting juridisch vaderschap) & vaststelling biologisch
vaderschap via rechtbank, binnen 30 jaar na geboorte.
Indien kind minderjarig is => Moeder/ voogd start de procedure, indien
kind meerderjarig => Kan zelf vordering instellen dan.
Rechtbank kan DNA-test opleggen.
Afstamming. Begrip
=Juridische band tussen ouder & kind, afstamming maakt dus deel uit van:
Staat van de persoon (art. 6 § 2 Oud BW)
=Wie je juridisch gezien bent
Wat juridisch gezien belangrijk is, omdat er daar een aantal rechten en
plichten aan verbonden zijn.
Afstamming bepaalt je rechtspositie in de familie + ook ruimere
familiebanden (je broers, zussen, grootouders, ...) & daar zijn dus ook
rechten/ plichten aan gekoppeld.
Bv.: Je moeder heeft een bepaalde onderhoudsplicht, financieel
onderhouden, recht om te erven, ...
Oorspronkelijke afstamming <-> Adoptieve afstamming
Oorspronkelijke afstamming: De biologische afstamming van een kind
van zijn/ haar ouders, die vanaf de geboorte van het kind vaststaat.
3
, Op het moment dat je geboren bent staat vast wie je moeder en vader
is.
Adoptieve afstamming: Kind is geadopteerd door ouders die niet
biologisch verwant zijn.
Afstamming kan hier worden bepaald vanaf de neerlegging van een
verzoekschrift (zoals bij adoptie of juridische erkenning).
Afstamming moederszijde en vaderszijde
Traditionele indeling man-vrouw: De wetgeving van afstamming ging
traditioneel uit van een biologische indeling van ouders als man en vrouw.
Je kunt niet meer dan 2 ouders hebben, je kunt er 1 of 2 hebben.
Vanaf 1 januari 2015: Afstamming meemoederszijde
Je kunt ook een oorspronkelijke afstammingsband hebben met 2 moeders/
vrouwen.
Dus mogelijk om afstamming ook via meemoeder te erkennen. We
spreken dan over een moeder & een meemoeder. Beiden kunnen nu als
ouders van kind erkend worden.
Voor de meemoeder gelden dezelfde regels als voor vaderszijde.
NIET:
Oorspronkelijke afstamming niet mogelijk met 3 mensen.
Voor 2 mannen geen oorspronkelijke afstammingsband mogelijk. Ze
kunnen wel beide ouders zijn van het kind, maar minstens 1 van de twee
moet het kind adopteren => Adoptieve afstammingsband!
Afstamming in juridische zin:
Regels in BW zijn van openbare orde, je kan niet zomaar onderling regels
beslissen. Onze wetgever bepaalt dus wie de juridische moeder/ vader is.
De wetgever kijkt naar de biologische band, want degene die ouder zijn
van het kind zijn vaak ook degene die het kind hebben verwekt.
Het biologisch bijdragen aan het totstandkomen van het kind.
Ook houdt wetgever rekening met de wil van de betrokkenen.
Zie volgende slide: Noch Sarah, noch Adam hadden dat gewild. Adam
ziet het niet zitten en vertrekt & laat niets meer van zich horen. Ze
leert een nieuwe man “Noah” kennen. Sarah gaat akkoord dat Noah
het kind erkent.
Puur door de wil van Sarah & Noah om samen het kind op te voeden.
Dus de intentie/ wens van de ouders kan ook invloed hebben op de
juridische afstamming. Door bv. Erkenning of adoptie.
Socio-affectieve realiteit
=Verwijst naar de feitelijke, sociale en affectieve band tussen ouder en
kind, die soms zwaarder kan wegen dan de biologische band, vooral in
adoptiesituaties.
Bezit van staat – art. 331 nonies Oud BW: Dit artikel regelt dat iemand
die zich feitelijk als ouder gedraagt (bv. Een stiefouder), in bepaalde
gevallen als ouder erkend kan worden, zelfs zonder biologische band.
o Feitelijke toestand: Dit gaat over de werkelijke situatie, zoals de
zorg voor en opvoeding van het kind, die invloed kan hebben op
juridische afstamming.
4
