Psychologie semester 1
H1: Psychologie als wetenschap
Wat is psychologie
Verschillende psychologische stromingen
o 19de eeuw - nu
Ontstaan uit filosofie
Wetenschap
Stromingen is groep van mensen die zelfde ideeën, theorieën delen. Stromingen
reageren vaak op elkaar
Communicatie tussen stromingen de stromingen kunnen moeilijk met elkaar communiceren. Ze gaan zelf met elkaar in de clinch
Hun gelijk moet het ongelijk van de anderen betekenen.
1 KENMERKEN VAN WETENSCHAP
1.1 DOMEIN
Domein Onderwerp van een bepaalde wetenschap of discipline. Elke stroming concentreert zich vaak op
een verschillend domein.
Domein psychologie de psychologie probeert zoveel mogelijk kennis te verwerven over de mens, zowel zijn innerlijke
psyche als zijn gedragingen, maar ook zijn interactie met de context waarin hij leefde en leeft.
Bijvoorbeeld het domein binnen het behaviorisme is
observeerbaar gedrag
1.2 HYPOTHESEN EN THEORIEËN
Theorie opgebouwd uit getoetste stellingen en inzichten (causale verbanden, die hiërarchisch zijn
geordend)
Hypothese een wetenschappelijke stelling die nog niet bewezen is en als eventueel beginpunt van een
theorie kan dienen.
1.3 REDUCTIE
Reductie wetenschap is een vereenvoudiging van de werkelijkheid. Ze is reductionistisch en wil
wetenschap isoleren in deelsystemen.
Deelsystemen dingen verklaren vanuit door te vertalen naar bepaalde deelfacetten.
Reductionistische verklaring laat vele facetten buiten beschouwing, waardoor ons hierdoor een deel van de werkelijkheid
ontglipt.
‘what’s it like to be a bat?’ Een bioloog kan perfect een vleermuis onderzoeken, maar niemand van ons is een vleermuis,
dus we gaan dat nooit weten hoe het is om een vleermuis te zijn, omdat we dat niet zijn. We
meten alle deelfacetten, maar weten steeds minder wat het is om mens te zijn.
1.4 INTERSUBJECTIEVE OVEREENSTEMMING
Inter tussen verschillende
Intra gaat over jezelf
Intersubjectieve overeenstemming iets is geldig of waar voor elkeen van een aantal subjecten
Bv: mensen van het katholiek geloof houden die mensen een paar principes aan waarin ze
geloven
1
,Regels we houden ons aan wetenschappelijke regels, we moeten de juiste methodes gebruiken, de
juiste steekproef nemen,… en daar zijn afspraken over. Wetenschap streeft naar
intersubjectieve overeenstemming tussen diegenen die zich aan die wetenschappelijke regels
houden.
1.5 FORMULERING
Vakjargon eigen begrippenkader van de psychologie met begrippen, definities,… het is een ‘eigen taal’ die
ons onderscheidt van andere disciplines.
Voordeel vakjargon doordat ze precies omschreven zijn maken ze een economische en efficiënte communicatie
mogelijk
Intelligentie moeilijk te definiëren begrip, waardoor men in de psychologie tot een efficiënte definitie kwam,
namelijk het intelligentiequotiënt
Intelligenti equoti ënt
3 manieren onderscheiden om intelligentie te definiëren:
1. Verbale, intuïtieve manier
Doelgericht vermogen: Intelligentie helpt om rationele doelen te bereiken.
Cognitieve processen: Bevat vaardigheden zoals planning en aandacht.
Schoolse voorspeller: Voorspelt succes in schoolse vaardigheden.
Aanpassingsvermogen: Bekwaamheid om zich aan te passen aan nieuwe situaties.
2. Functionele manier
Meervoudige intelligenties: Bestaat uit verschillende ontwikkelbare soorten intelligentie.
Focus op functie: Benadrukt de rol en toepasbaarheid van intelligentie.
3. Psychometrische, operationele omschrijving
IQ-testen: Intelligentie is wat IQ-tests meten.
Hoge correlatie tussen tests: Intelligentie is één concept dat in meerdere tests terugkomt.
Normscore: IQ-scores zijn gestandaardiseerd en volgen een normaalverdeling.
1.6 VOORTGANG
Wetenschap evolueert. Wetenschap bouwt verder op principes die al gebouwd zijn, wetenschap die niet evolueert is dood
Evolutie verloopt niet homogeen paradigma’s volgen elkaar op en de overgangen ertussen zijn vaak bruusk.
Paradigma’s een stelsel van met elkaar samenhangende wetenschappelijke visies, theorieën,
begrippenkaders en onderzoeksmethoden. Het zijn referentiekaders die bepalen wat de
belangrijke vragen zijn en hoe daarvoor een oplossing kan gevonden worden. Bv: vroeger
sprak men over ‘debielen’, ‘imbecielen,… die men moest afzonderen van de maatschappij. Nu
heeft iemand met een vb recht op een gelijkwaardig en inclusief leven.
Referentiekader welke vragen zijn er en hoe moeten we die oplossen?
Cyclische voortgang vertrekkend vanuit concreet waargenomen feiten gaat een onderzoeker een hypothese
formuleren die hij vervolgens probeert te toetsen in onderzoeksopzetten (bv: experiment). Als
de hypothese klopt kan die geïntegreerd worden in de theorie, waaruit weer nieuwe
onderzoeksvragen en hypothesen kunnen ontstaat.
1.7 KRITISCH
Kritische houding afvragen of het verzamelde feitenmateriaal niet gekleurd is door subjectieve
vooronderstellingen en verwachtingen.
Intersubjectieve overeenstemming het is onmogelijk om volkomen objectief te zijn, daarom moeten meerdere wetenschappers een
bepaalde conclusie accepteren binnen de wetenschap voor ze aanvaard wordt.
1.8 MENSBEELD & FILOSOFISCH GEDACHTENGOED
Mens- en wereldbeeld impliciete of expliciete visie die een wetenschap hanteert over de aard van de mens en de
wereld. Dit beeld vormt de basis voor het formuleren van nieuwe paradigma’s of komt voort
uit conclusies van bestaande theorieën. De stromingen die besproken worden hebben soms
een ander mensbeeld
2
,1. Organisch mensbeeld ziet mensen als geheel, waarbij de samengestelde elementen elkaar beïnvloeden. Bv:
systeemdenken. Geen lineaire relatie tussen oorzaak en gevolg.
2. Mechanisch mensbeeld vergelijkt de mens met een machine, samengesteld uit afzonderlijke delen met bepaalde
eigenschappen met een lineair verklaringsmodel. Bv: behaviorisme.
Lineair verklaringsmodel gevolgen vloeien rechtstreeks voort uit oorzaken
3. Personalistisch mensbeeld omschrijft mensen als: uniek, scheppers van cultuur en geven leven aan hun bestaan waarbij de
nadruk ligt op zingeving, waarden en doelgericht handelen. Bv: humanistische psychologie.
2 SITUERING TUSSEN WETENSCHAPPEN (NIET KENNEN
EXAMEN)
Wetenschappen worden verdeeld in nomothetische (algemene wetten, zoals natuurwetenschappen) en ideografische (unieke inzichten, zoals
geesteswetenschappen). Psychologie beweegt tussen beide.
3 METHODEN
Methodologie de discipline die omschrijft aan welke spelregels er moet worden voldaan om tot betrouwbare
wetenschappelijke kennis te komen
3.1 MENSENKENNIS
Mensenkennis vs. wetenschappelijke psychologische kennis
Mensenkennis het intuïtieve of ervaringsgerichte inzicht in het gedrag, de gevoelens en de motivaties van
anderen wat iedereen heeft.
Wetenschappelijke psychologische kennis verkregen inzicht in het gedrag, de gevoelens en de mentale processen van mensen, gebaseerd
op onderzoek en theorie en is dus betrouwbaarder, nauwkeuriger,… dan mensenkennis.
3.2 NIET-PSYCHOMETRISCHE METHODEN
Niet- psychometrische methoden Methoden waar we geen cijfers in gaan gebruiken, we gaan niet meten, we gaan geen data-
analyse doen, geen statistiek, geen wiskunde.
Externaliserend gedrag alles van wat je voelt dat botst van gedrag naar buiten gooien
Internaliserend gedrag de binnenvetters die alles voor zich houden, angsten, depressies.
Methode Definitie Bijkomend
Observatie Systematisch waarnemen en registreren Participerende observatie waarbij de observator zal deelnemen aan
het proces waarbinnen hij personen observeert
Introspectie Innerlijke waarneming waarbij de persoon naar
de eigen gedachte, gevoelens, verlangens,
motieven en gedragingen kijkt.
Interview Het mondeling stellen van vragen Valkuilen zoals het stellen van suggestieve vragen en projectie waarbij
je je eigen gevoelens en gedachten bij de persoon leggen
Amnese De studie van de ontwikkeling van een bepaalde
problematiek, karaktertrek,… Men tracht te
achterhalen welke gebeurtenissen in het
verleden een invloed zouden hebben.
Gevalstudie/ Een intensieve, kwalitatieve bestudering van een Maakt gebruik van andere methoden: medische gegevens, amneses,
casestudy praktijkgeval om zo tot een globaal inzicht te vragenlijsten, dossiers,… alles wat zeer gedetailleerde gegevens kan
komen opleveren. .
Projectieve Een persoon schrijft de eigen gedachten, Bruikbaar bij diagnostiek en therapie.
technieken emoties,… toe aan iets of iemand buiten zichzelf.
3
, Verschillende soorten projecti eve technieken
Thematic appercaption test Children apperception test Familie in dieren House Tree Person
je geeft prent aan mensen, je Zelfde principe als bij de Kinderen worden gevraagd op Kinderen worden gevraagd op
vraagt naar de thematic appercaption test, hun familie als dieren te een huis, boom en persoon te
voorgeschiedenis, wat er maar met prenten die geschikt tekenen. ‘wat vertellen de tekenen. ‘wie heb je getekend,
gebeurt en wat er zou kunnen zijn voor kinderen. eigenschappen van dieren ons wat doet die graag, hoe oud is
gebeuren? over de relatie met…, wie zien die?’ ‘wie woont er in dat huis,
kinderen als hun familie, welk wat gebeurt daar?’ ‘Welk
dier/ familielid neemt veel seizoen is het bij jouw boom,
plaats in op te tekening,…’ welk fruit hangt er aan jouw
boom?’
3.3 PSYCHOMETRISCHE METHODEN
Psychometrische methoden methoden waarbij wel cijfergegevens worden gebruikt, waarbij er wel wordt bij gemeten,…
1. Experiment
Experiment onderzoekt de mogelijke verbanden tussen variabelen.
Variabele een grootheid die verschillende waarden kan hebben, maar die je kunt meten. Bv: geslacht,
leeftijd, SES, temperatuur, lengte, alcoholinname,…
Onafhankelijke variabele is de variabele die de onderzoeker manipuleert
Afhankelijke variabele de variabele die niet gemanipuleerd wordt. Het is diegene waai de onafhankelijke variabele
eventueel invloed heeft.
Representatieve steekproef selectie uit een populatie die de kenmerken van die gehele populatie zo nauwkeurig mogelijk
weerspiegelt, zodat conclusies uit de steekproef veralgemeenbaar zijn voor de hele groep.
Controlegroep behoort tot de steekproef, maar worden niet onderworpen aan de onafhankelijke variabele. Ze
dienen om de resultaten te vergelijken en controleren met die die wel volledig onderworpen
worden aan het experiment. Bij hen is er geen manipulatie
Omstandigheden worden in een experimenteel onderzoek zoveel mogelijk onder controle gehouden, zodat men
zou kunnen uitsluiten dat de resultaten die men vindt veroorzaakt worden door de variabelen
die niet in het experiment betrokken zijn.
Isolerende variatie de methode die alle variabeken (op één na) constant houdt en de waarde van die ene factor laat
variëren.
Experimentele groep de groep die wel manipulatie ervaart.
Controlegroep een groep waarmee men probeert uit te sluiten dat het effect op de afhankelijke variabele
significant veroorzaakt wordt door de andere variabele dan de bedoelde onafhankelijke
variabele.
Condities verschillende manieren om te manipuleren.
Placebo’s middelen, behandelingen,… die geen rechtsreeks of specifiek effect hebben op kwalen of
klachten. Men gebruikt ze in experimenten om proefpersonen te laten geloven dat er een
manipulatie is, ook al is dat niet zo
Dubbel blind noch de onderzoekers als de proefpersonen mogen tijdens het experiment weten wie in de
experimentele en wie in de controlegroep zit.
4
H1: Psychologie als wetenschap
Wat is psychologie
Verschillende psychologische stromingen
o 19de eeuw - nu
Ontstaan uit filosofie
Wetenschap
Stromingen is groep van mensen die zelfde ideeën, theorieën delen. Stromingen
reageren vaak op elkaar
Communicatie tussen stromingen de stromingen kunnen moeilijk met elkaar communiceren. Ze gaan zelf met elkaar in de clinch
Hun gelijk moet het ongelijk van de anderen betekenen.
1 KENMERKEN VAN WETENSCHAP
1.1 DOMEIN
Domein Onderwerp van een bepaalde wetenschap of discipline. Elke stroming concentreert zich vaak op
een verschillend domein.
Domein psychologie de psychologie probeert zoveel mogelijk kennis te verwerven over de mens, zowel zijn innerlijke
psyche als zijn gedragingen, maar ook zijn interactie met de context waarin hij leefde en leeft.
Bijvoorbeeld het domein binnen het behaviorisme is
observeerbaar gedrag
1.2 HYPOTHESEN EN THEORIEËN
Theorie opgebouwd uit getoetste stellingen en inzichten (causale verbanden, die hiërarchisch zijn
geordend)
Hypothese een wetenschappelijke stelling die nog niet bewezen is en als eventueel beginpunt van een
theorie kan dienen.
1.3 REDUCTIE
Reductie wetenschap is een vereenvoudiging van de werkelijkheid. Ze is reductionistisch en wil
wetenschap isoleren in deelsystemen.
Deelsystemen dingen verklaren vanuit door te vertalen naar bepaalde deelfacetten.
Reductionistische verklaring laat vele facetten buiten beschouwing, waardoor ons hierdoor een deel van de werkelijkheid
ontglipt.
‘what’s it like to be a bat?’ Een bioloog kan perfect een vleermuis onderzoeken, maar niemand van ons is een vleermuis,
dus we gaan dat nooit weten hoe het is om een vleermuis te zijn, omdat we dat niet zijn. We
meten alle deelfacetten, maar weten steeds minder wat het is om mens te zijn.
1.4 INTERSUBJECTIEVE OVEREENSTEMMING
Inter tussen verschillende
Intra gaat over jezelf
Intersubjectieve overeenstemming iets is geldig of waar voor elkeen van een aantal subjecten
Bv: mensen van het katholiek geloof houden die mensen een paar principes aan waarin ze
geloven
1
,Regels we houden ons aan wetenschappelijke regels, we moeten de juiste methodes gebruiken, de
juiste steekproef nemen,… en daar zijn afspraken over. Wetenschap streeft naar
intersubjectieve overeenstemming tussen diegenen die zich aan die wetenschappelijke regels
houden.
1.5 FORMULERING
Vakjargon eigen begrippenkader van de psychologie met begrippen, definities,… het is een ‘eigen taal’ die
ons onderscheidt van andere disciplines.
Voordeel vakjargon doordat ze precies omschreven zijn maken ze een economische en efficiënte communicatie
mogelijk
Intelligentie moeilijk te definiëren begrip, waardoor men in de psychologie tot een efficiënte definitie kwam,
namelijk het intelligentiequotiënt
Intelligenti equoti ënt
3 manieren onderscheiden om intelligentie te definiëren:
1. Verbale, intuïtieve manier
Doelgericht vermogen: Intelligentie helpt om rationele doelen te bereiken.
Cognitieve processen: Bevat vaardigheden zoals planning en aandacht.
Schoolse voorspeller: Voorspelt succes in schoolse vaardigheden.
Aanpassingsvermogen: Bekwaamheid om zich aan te passen aan nieuwe situaties.
2. Functionele manier
Meervoudige intelligenties: Bestaat uit verschillende ontwikkelbare soorten intelligentie.
Focus op functie: Benadrukt de rol en toepasbaarheid van intelligentie.
3. Psychometrische, operationele omschrijving
IQ-testen: Intelligentie is wat IQ-tests meten.
Hoge correlatie tussen tests: Intelligentie is één concept dat in meerdere tests terugkomt.
Normscore: IQ-scores zijn gestandaardiseerd en volgen een normaalverdeling.
1.6 VOORTGANG
Wetenschap evolueert. Wetenschap bouwt verder op principes die al gebouwd zijn, wetenschap die niet evolueert is dood
Evolutie verloopt niet homogeen paradigma’s volgen elkaar op en de overgangen ertussen zijn vaak bruusk.
Paradigma’s een stelsel van met elkaar samenhangende wetenschappelijke visies, theorieën,
begrippenkaders en onderzoeksmethoden. Het zijn referentiekaders die bepalen wat de
belangrijke vragen zijn en hoe daarvoor een oplossing kan gevonden worden. Bv: vroeger
sprak men over ‘debielen’, ‘imbecielen,… die men moest afzonderen van de maatschappij. Nu
heeft iemand met een vb recht op een gelijkwaardig en inclusief leven.
Referentiekader welke vragen zijn er en hoe moeten we die oplossen?
Cyclische voortgang vertrekkend vanuit concreet waargenomen feiten gaat een onderzoeker een hypothese
formuleren die hij vervolgens probeert te toetsen in onderzoeksopzetten (bv: experiment). Als
de hypothese klopt kan die geïntegreerd worden in de theorie, waaruit weer nieuwe
onderzoeksvragen en hypothesen kunnen ontstaat.
1.7 KRITISCH
Kritische houding afvragen of het verzamelde feitenmateriaal niet gekleurd is door subjectieve
vooronderstellingen en verwachtingen.
Intersubjectieve overeenstemming het is onmogelijk om volkomen objectief te zijn, daarom moeten meerdere wetenschappers een
bepaalde conclusie accepteren binnen de wetenschap voor ze aanvaard wordt.
1.8 MENSBEELD & FILOSOFISCH GEDACHTENGOED
Mens- en wereldbeeld impliciete of expliciete visie die een wetenschap hanteert over de aard van de mens en de
wereld. Dit beeld vormt de basis voor het formuleren van nieuwe paradigma’s of komt voort
uit conclusies van bestaande theorieën. De stromingen die besproken worden hebben soms
een ander mensbeeld
2
,1. Organisch mensbeeld ziet mensen als geheel, waarbij de samengestelde elementen elkaar beïnvloeden. Bv:
systeemdenken. Geen lineaire relatie tussen oorzaak en gevolg.
2. Mechanisch mensbeeld vergelijkt de mens met een machine, samengesteld uit afzonderlijke delen met bepaalde
eigenschappen met een lineair verklaringsmodel. Bv: behaviorisme.
Lineair verklaringsmodel gevolgen vloeien rechtstreeks voort uit oorzaken
3. Personalistisch mensbeeld omschrijft mensen als: uniek, scheppers van cultuur en geven leven aan hun bestaan waarbij de
nadruk ligt op zingeving, waarden en doelgericht handelen. Bv: humanistische psychologie.
2 SITUERING TUSSEN WETENSCHAPPEN (NIET KENNEN
EXAMEN)
Wetenschappen worden verdeeld in nomothetische (algemene wetten, zoals natuurwetenschappen) en ideografische (unieke inzichten, zoals
geesteswetenschappen). Psychologie beweegt tussen beide.
3 METHODEN
Methodologie de discipline die omschrijft aan welke spelregels er moet worden voldaan om tot betrouwbare
wetenschappelijke kennis te komen
3.1 MENSENKENNIS
Mensenkennis vs. wetenschappelijke psychologische kennis
Mensenkennis het intuïtieve of ervaringsgerichte inzicht in het gedrag, de gevoelens en de motivaties van
anderen wat iedereen heeft.
Wetenschappelijke psychologische kennis verkregen inzicht in het gedrag, de gevoelens en de mentale processen van mensen, gebaseerd
op onderzoek en theorie en is dus betrouwbaarder, nauwkeuriger,… dan mensenkennis.
3.2 NIET-PSYCHOMETRISCHE METHODEN
Niet- psychometrische methoden Methoden waar we geen cijfers in gaan gebruiken, we gaan niet meten, we gaan geen data-
analyse doen, geen statistiek, geen wiskunde.
Externaliserend gedrag alles van wat je voelt dat botst van gedrag naar buiten gooien
Internaliserend gedrag de binnenvetters die alles voor zich houden, angsten, depressies.
Methode Definitie Bijkomend
Observatie Systematisch waarnemen en registreren Participerende observatie waarbij de observator zal deelnemen aan
het proces waarbinnen hij personen observeert
Introspectie Innerlijke waarneming waarbij de persoon naar
de eigen gedachte, gevoelens, verlangens,
motieven en gedragingen kijkt.
Interview Het mondeling stellen van vragen Valkuilen zoals het stellen van suggestieve vragen en projectie waarbij
je je eigen gevoelens en gedachten bij de persoon leggen
Amnese De studie van de ontwikkeling van een bepaalde
problematiek, karaktertrek,… Men tracht te
achterhalen welke gebeurtenissen in het
verleden een invloed zouden hebben.
Gevalstudie/ Een intensieve, kwalitatieve bestudering van een Maakt gebruik van andere methoden: medische gegevens, amneses,
casestudy praktijkgeval om zo tot een globaal inzicht te vragenlijsten, dossiers,… alles wat zeer gedetailleerde gegevens kan
komen opleveren. .
Projectieve Een persoon schrijft de eigen gedachten, Bruikbaar bij diagnostiek en therapie.
technieken emoties,… toe aan iets of iemand buiten zichzelf.
3
, Verschillende soorten projecti eve technieken
Thematic appercaption test Children apperception test Familie in dieren House Tree Person
je geeft prent aan mensen, je Zelfde principe als bij de Kinderen worden gevraagd op Kinderen worden gevraagd op
vraagt naar de thematic appercaption test, hun familie als dieren te een huis, boom en persoon te
voorgeschiedenis, wat er maar met prenten die geschikt tekenen. ‘wat vertellen de tekenen. ‘wie heb je getekend,
gebeurt en wat er zou kunnen zijn voor kinderen. eigenschappen van dieren ons wat doet die graag, hoe oud is
gebeuren? over de relatie met…, wie zien die?’ ‘wie woont er in dat huis,
kinderen als hun familie, welk wat gebeurt daar?’ ‘Welk
dier/ familielid neemt veel seizoen is het bij jouw boom,
plaats in op te tekening,…’ welk fruit hangt er aan jouw
boom?’
3.3 PSYCHOMETRISCHE METHODEN
Psychometrische methoden methoden waarbij wel cijfergegevens worden gebruikt, waarbij er wel wordt bij gemeten,…
1. Experiment
Experiment onderzoekt de mogelijke verbanden tussen variabelen.
Variabele een grootheid die verschillende waarden kan hebben, maar die je kunt meten. Bv: geslacht,
leeftijd, SES, temperatuur, lengte, alcoholinname,…
Onafhankelijke variabele is de variabele die de onderzoeker manipuleert
Afhankelijke variabele de variabele die niet gemanipuleerd wordt. Het is diegene waai de onafhankelijke variabele
eventueel invloed heeft.
Representatieve steekproef selectie uit een populatie die de kenmerken van die gehele populatie zo nauwkeurig mogelijk
weerspiegelt, zodat conclusies uit de steekproef veralgemeenbaar zijn voor de hele groep.
Controlegroep behoort tot de steekproef, maar worden niet onderworpen aan de onafhankelijke variabele. Ze
dienen om de resultaten te vergelijken en controleren met die die wel volledig onderworpen
worden aan het experiment. Bij hen is er geen manipulatie
Omstandigheden worden in een experimenteel onderzoek zoveel mogelijk onder controle gehouden, zodat men
zou kunnen uitsluiten dat de resultaten die men vindt veroorzaakt worden door de variabelen
die niet in het experiment betrokken zijn.
Isolerende variatie de methode die alle variabeken (op één na) constant houdt en de waarde van die ene factor laat
variëren.
Experimentele groep de groep die wel manipulatie ervaart.
Controlegroep een groep waarmee men probeert uit te sluiten dat het effect op de afhankelijke variabele
significant veroorzaakt wordt door de andere variabele dan de bedoelde onafhankelijke
variabele.
Condities verschillende manieren om te manipuleren.
Placebo’s middelen, behandelingen,… die geen rechtsreeks of specifiek effect hebben op kwalen of
klachten. Men gebruikt ze in experimenten om proefpersonen te laten geloven dat er een
manipulatie is, ook al is dat niet zo
Dubbel blind noch de onderzoekers als de proefpersonen mogen tijdens het experiment weten wie in de
experimentele en wie in de controlegroep zit.
4
