Module 7: Vrede en veiligheid in het internationaal recht
Informatie van Brightspace
Introductie
Aan het einde van de Eerste Wereldoorlog (1918) heeft de internationale
gemeenschap een poging gedaan om de beperking van de ‘toevlucht naar een
oorlog’ in te zetten als middel om tot interstatelijke geschillenbeslechting te
komen. In artikel 12 van het verdrag van de Volkerenbond (League of Nations)
werd bedongen dat staten in geval van een beginnend conflict verplicht waren
om gedurende een periode van drie maanden op zoek te gaan naar een vredige
oplossing. Dit wordt ook wel de ‘cooling-off period’ genoemd. Echter, een verbod
op het voeren van oorlog bleef uit. In 1928 hebben de VS en Frankrijk, middels
het Kellogg-Briand Verdrag, andere staten uitgenodigd om gezamenlijk afstand te
doen van de ‘toevlucht naar oorlog’ als instrument van buitenlandse
politiekvoering. Dat deze zwakke initiatieven geen succes kenden bleek
voornamelijk uit het feit dat daarna de Tweede Wereldoorlog uitbrak.
Het lag in 1945 dan ook voor de hand dat het VN-verdrag een expliciet en
concreet verbod van oorlogsvoering en andere vormen van gewapend geweld
zou moeten behelzen wilde het in staat zijn om de verspreiding van langdurige
en vernietigende internationale conflicten tegen te gaan. Artikel 2 lid 4 van het
VN-verdrag verplicht alle Leden om zich van ‘bedreiging met of het gebruik van
geweld tegen de territoriale integriteit of de politieke onafhankelijkheid van een
staat’ te onthouden.
7.1 Verbod op geweld
Artikel 2 lid 4 van het VN-verdrag bepaalt dat: alle staten zich dienen te
onthouden van bedreiging met of het gebruik van geweld tegen de territoriale
integriteit of de politieke onafhankelijkheid van een staat, en van elke andere
handelswijze die onverenigbaar is met de doelstellingen van de Verenigde Naties.
Als zodanig is er veel gedebatteerd over de precieze betekenis van de
verschillende termen. Dit hoofdstuk zal zich met name bezighouden met de
betekenis van de termen die in artikel 2 lid 4 van het VN verdrag zijn opgenomen:
Bedreiging met of het gebruik van geweld: een ‘bedreiging’ met geweld
wordt in de praktijk gelijkgesteld met het feitelijke gebruik van gewapend
geweld. Echter kunnen beide tot verschillende reacties leiden. Zowel de
bedreiging met als het feitelijk gebruikmaken van geweld zijn in artikel 2
lid 4 van het VN-verdrag verboden. Een interessante vraag is dan ook
welke typen handelingen als ‘gewelddadig’ zouden kunnen worden
gekwalificeerd.
‘In hun internationale betrekkingen’: deze term heeft betrekking op de
verhouding tussen staten. Het wordt staten verboden om over en weer
geweld te gebruiken.
De territoriale integriteit of de politieke onafhankelijkheid van andere
staten: aangezien alle vormen van geweldsgebruik (behalve in het geval
van zelfverdediging, zie hierna) verboden zijn, is in principe iedere vorm
om het gebruik ervan te rechtvaardigen irrelevant. Hierdoor is een
gewapende aanval die tot doel heeft om een regimeverandering te
bewerkstelligen, zelfs als dit in het kader van democratische doeleinden
gebeurt of om het recht van zelfbeschikking te bevorderen, op grond van
artikel 2 lid 4 verboden.
,Uitzonderingen op het verbod van geweldsgebruik
Zelfverdediging
Artikel 51 van het VN-verdrag behelst de belangrijkste uitzonderingen op het
verbod van het gebruik van geweld.
Geen enkele bepaling van dit Handvest doet afbreuk aan het inherente recht tot
individuele of collectieve zelfverdediging in geval van een gewapende
aanval tegen een Lid van de Verenigde Naties, totdat de Veiligheidsraad de
noodzakelijke maatregelen ter handhaving van de internationale vrede en
veiligheid heeft genomen. [...]
Zelfverdediging wordt enerzijds gezien als een inherent recht en anderzijds als
een recht om zowel eenzijdig als op collectieve wijze actie te ondernemen.
Bovendien kan een beroep op zelfverdediging alleen worden ingeroepen als
reactie op een gewapende aanval van een andere staat. Wil deze rechtvaardiging
slagen, dan zal er meer aan de hand moeten zijn dan ‘louter’ het gebruik van
geweld (zie hiervoor: ICJ Judgments in Military and Paramilitary Activities
(Nicaragua v. United States) and Oil Platforms (Iran v. United States-- Zie
Nollkaemper).
Humanitaire interventie en de ‘beschermingsverantwoordelijkheid’
Humanitaire interventie
Humanitaire interventie impliceert het gebruik van geweld door een of meer
staten tegen een andere staat die ervan wordt beschuldigd op brute en
systematische wijze mensenrechten te schenden. Voorbeelden hiervan zijn de
invasie van Oost-Pakistan (nu Bangladesh) door India in 1971 en de actie van de
NAVO tegen Joegoslavië in 1999, als reactie op de repressie die Joegoslavië op de
Kosovaarse minderheid uitvoerde. Echter onderschrijft het VN-verdrag deze
doctrine niet. Bovendien hebben de betrokken staten zich nooit uitgesproken
over de rechtvaardiging van het gebruik hiervan, voornamelijk vanwege de angst
om te worden beschuldigd van het gebruik van agressie.
Collectieve veiligheid
Collectieve veiligheid verwijst naar de bevoegdheid van de Veiligheidsraad om
toestemming voor het gebruik van geweld te kunnen uitvaardigen, dan wel tegen
een tegenstribbelende staat of in de vorm van een eis jegens een staat om zijn
defensieve actie te beëindigen. Echter beziet collectieve veiligheid niet alleen
maar op het gebruik van geweld door de Veiligheidsraad. Het geeft daarnaast
een mandaat aan de Veiligheidsraad om de internationale vrede en veiligheid te
bewaren en indien nodig te herstellen. De hierdoor binnen de Veiligheidsraad
ontstane machtsconcentratie heeft tot veel kritiek geleid, mede omdat in feite
alle vijf de staten (China, Frankrijk, Rusland, het Verenigd Koninkrijk en de
Verenigde Staten) iedere beslissing van de Veiligheidsraad met een veto kunnen
tegenhouden.
Collectieve veiligheid is hoofdzakelijk in Hoofdstuk VII van het VN-verdrag terug
te vinden, terwijl in Hoofdstuk VIII de regionale akkoorden, die de Raad kan
inroepen tegen gevaren of vredesbreuken, zijn geregeld. De belangrijkste
bepalingen van Hoofdstuk VII vormen de artikelen 39, 41 en 42. Artikel 42 biedt
de mogelijkheid om in het kader van collectieve veiligheid het gebruik van
geweld in te zetten. Voorbeelden hiervan zijn Irak (1990) en Libië (2011). Deze en
andere voorbeelden zullen dan ook in deze cursus worden behandeld.
, Kennisclip: het internationale recht en het gebruik van geweld
Hoofdregel
Art. 2 lid 4 VN-Handvest: bij het nastreven v.d. in art. 1 genoemde
doelstellingen, dienen de Organisatie en haar Leden te handelen
overeenkomstig de volgende beginselen:
4. In hun internationale betrekkingen onthouden alle leden zich van
bedreiging met of het gebruik van geweld tegen de territoriale integriteit
of de politieke onafhankelijkheid van een staat, en van elke andere
handelswijze die onverenigbaar is met de doelstelling v.d. VN.
Biedt staten dus NIET geweld te gebruiken tegen eigen burgers of
opstandige groeperingen binnen de staten.
Geldt ook niet als een staat aan een andere staat toestemming geeft om
geweld op zijn grondgebied te gebruiken.
Maar soms mag de VN toch ingrijpen
De basis voor ingrijpen door de VN is art. 24 lid 1 en 2 VN-Handvest. De
VN-Veiligheidsraad mag maatregelen nemen. De verantwoordelijk is
uitgewerkt in H VI (art. 34-38) en VII (art. 39-51) v.h. VN-Handvest.
2 uitzonderingen
1. Het systeem van collectieve veiligheid (H VI of VII v.h. VN-Handvest)
2. Het recht op zelfverdediging (art. 51 VN-Handvest)
Collectieve veiligheid
Art. 39 VN-Handvest: Veiligheidsraad stelt vast of er sprake is van een
bedreiging v.d. vrede, verbreking v.d. vrede of daad van agressie en doet
aanbevelingen, of beslist welke maatregelen zullen worden genomen
overeenkomstig de artikelen 41 en 42 tot handhaving of herstel v.d.
internationale vrede en veiligheid.
Art. 41 VN-Handvest: dwangmaatregelen zonder geweld (economische
sanctie, sportboycot). Ook de instelling van straftribunalen valt hieronder.
Art. 42 VN-Handvest: dwangmaatregelen met geweld.
Het recht op zelfverdediging
Art. 51 VN-Handvest
Zelfverdediging is de enige situatie waarin eenzijdig geweld zonder
voorafgaande goedkeuring van de Veiligheidsraad is toegestaan.
Het recht op zelfverdediging behoort tot het gewoonterecht.
Voorwaarden:
1. Geweld: het moet een zeker omvang hebben. IGH: “The most grave
forms of the use of force (those constituting an armed attack)
2. Noodzakelijkheid: er moet voor de staat die zelfverdediging uitoefent
geen andere mogelijkheid bestaan (Nicaragua)
3. Proportioneel: de maatregel die genomen wordt moet in verhouding
staan tot de aard v.d. zelfverdediging.
Internationaal humanitair recht
De internationale rechtsorde stelt eisen waaraan het gebruik van geweld
moet voldoen. Het gaat dan niet maar om de vraag of er geweld mag
worden gebruikt, maar het gaat bij internationaal humanitair recht om de
middelen van het gebruik van geweld.
Informatie van Brightspace
Introductie
Aan het einde van de Eerste Wereldoorlog (1918) heeft de internationale
gemeenschap een poging gedaan om de beperking van de ‘toevlucht naar een
oorlog’ in te zetten als middel om tot interstatelijke geschillenbeslechting te
komen. In artikel 12 van het verdrag van de Volkerenbond (League of Nations)
werd bedongen dat staten in geval van een beginnend conflict verplicht waren
om gedurende een periode van drie maanden op zoek te gaan naar een vredige
oplossing. Dit wordt ook wel de ‘cooling-off period’ genoemd. Echter, een verbod
op het voeren van oorlog bleef uit. In 1928 hebben de VS en Frankrijk, middels
het Kellogg-Briand Verdrag, andere staten uitgenodigd om gezamenlijk afstand te
doen van de ‘toevlucht naar oorlog’ als instrument van buitenlandse
politiekvoering. Dat deze zwakke initiatieven geen succes kenden bleek
voornamelijk uit het feit dat daarna de Tweede Wereldoorlog uitbrak.
Het lag in 1945 dan ook voor de hand dat het VN-verdrag een expliciet en
concreet verbod van oorlogsvoering en andere vormen van gewapend geweld
zou moeten behelzen wilde het in staat zijn om de verspreiding van langdurige
en vernietigende internationale conflicten tegen te gaan. Artikel 2 lid 4 van het
VN-verdrag verplicht alle Leden om zich van ‘bedreiging met of het gebruik van
geweld tegen de territoriale integriteit of de politieke onafhankelijkheid van een
staat’ te onthouden.
7.1 Verbod op geweld
Artikel 2 lid 4 van het VN-verdrag bepaalt dat: alle staten zich dienen te
onthouden van bedreiging met of het gebruik van geweld tegen de territoriale
integriteit of de politieke onafhankelijkheid van een staat, en van elke andere
handelswijze die onverenigbaar is met de doelstellingen van de Verenigde Naties.
Als zodanig is er veel gedebatteerd over de precieze betekenis van de
verschillende termen. Dit hoofdstuk zal zich met name bezighouden met de
betekenis van de termen die in artikel 2 lid 4 van het VN verdrag zijn opgenomen:
Bedreiging met of het gebruik van geweld: een ‘bedreiging’ met geweld
wordt in de praktijk gelijkgesteld met het feitelijke gebruik van gewapend
geweld. Echter kunnen beide tot verschillende reacties leiden. Zowel de
bedreiging met als het feitelijk gebruikmaken van geweld zijn in artikel 2
lid 4 van het VN-verdrag verboden. Een interessante vraag is dan ook
welke typen handelingen als ‘gewelddadig’ zouden kunnen worden
gekwalificeerd.
‘In hun internationale betrekkingen’: deze term heeft betrekking op de
verhouding tussen staten. Het wordt staten verboden om over en weer
geweld te gebruiken.
De territoriale integriteit of de politieke onafhankelijkheid van andere
staten: aangezien alle vormen van geweldsgebruik (behalve in het geval
van zelfverdediging, zie hierna) verboden zijn, is in principe iedere vorm
om het gebruik ervan te rechtvaardigen irrelevant. Hierdoor is een
gewapende aanval die tot doel heeft om een regimeverandering te
bewerkstelligen, zelfs als dit in het kader van democratische doeleinden
gebeurt of om het recht van zelfbeschikking te bevorderen, op grond van
artikel 2 lid 4 verboden.
,Uitzonderingen op het verbod van geweldsgebruik
Zelfverdediging
Artikel 51 van het VN-verdrag behelst de belangrijkste uitzonderingen op het
verbod van het gebruik van geweld.
Geen enkele bepaling van dit Handvest doet afbreuk aan het inherente recht tot
individuele of collectieve zelfverdediging in geval van een gewapende
aanval tegen een Lid van de Verenigde Naties, totdat de Veiligheidsraad de
noodzakelijke maatregelen ter handhaving van de internationale vrede en
veiligheid heeft genomen. [...]
Zelfverdediging wordt enerzijds gezien als een inherent recht en anderzijds als
een recht om zowel eenzijdig als op collectieve wijze actie te ondernemen.
Bovendien kan een beroep op zelfverdediging alleen worden ingeroepen als
reactie op een gewapende aanval van een andere staat. Wil deze rechtvaardiging
slagen, dan zal er meer aan de hand moeten zijn dan ‘louter’ het gebruik van
geweld (zie hiervoor: ICJ Judgments in Military and Paramilitary Activities
(Nicaragua v. United States) and Oil Platforms (Iran v. United States-- Zie
Nollkaemper).
Humanitaire interventie en de ‘beschermingsverantwoordelijkheid’
Humanitaire interventie
Humanitaire interventie impliceert het gebruik van geweld door een of meer
staten tegen een andere staat die ervan wordt beschuldigd op brute en
systematische wijze mensenrechten te schenden. Voorbeelden hiervan zijn de
invasie van Oost-Pakistan (nu Bangladesh) door India in 1971 en de actie van de
NAVO tegen Joegoslavië in 1999, als reactie op de repressie die Joegoslavië op de
Kosovaarse minderheid uitvoerde. Echter onderschrijft het VN-verdrag deze
doctrine niet. Bovendien hebben de betrokken staten zich nooit uitgesproken
over de rechtvaardiging van het gebruik hiervan, voornamelijk vanwege de angst
om te worden beschuldigd van het gebruik van agressie.
Collectieve veiligheid
Collectieve veiligheid verwijst naar de bevoegdheid van de Veiligheidsraad om
toestemming voor het gebruik van geweld te kunnen uitvaardigen, dan wel tegen
een tegenstribbelende staat of in de vorm van een eis jegens een staat om zijn
defensieve actie te beëindigen. Echter beziet collectieve veiligheid niet alleen
maar op het gebruik van geweld door de Veiligheidsraad. Het geeft daarnaast
een mandaat aan de Veiligheidsraad om de internationale vrede en veiligheid te
bewaren en indien nodig te herstellen. De hierdoor binnen de Veiligheidsraad
ontstane machtsconcentratie heeft tot veel kritiek geleid, mede omdat in feite
alle vijf de staten (China, Frankrijk, Rusland, het Verenigd Koninkrijk en de
Verenigde Staten) iedere beslissing van de Veiligheidsraad met een veto kunnen
tegenhouden.
Collectieve veiligheid is hoofdzakelijk in Hoofdstuk VII van het VN-verdrag terug
te vinden, terwijl in Hoofdstuk VIII de regionale akkoorden, die de Raad kan
inroepen tegen gevaren of vredesbreuken, zijn geregeld. De belangrijkste
bepalingen van Hoofdstuk VII vormen de artikelen 39, 41 en 42. Artikel 42 biedt
de mogelijkheid om in het kader van collectieve veiligheid het gebruik van
geweld in te zetten. Voorbeelden hiervan zijn Irak (1990) en Libië (2011). Deze en
andere voorbeelden zullen dan ook in deze cursus worden behandeld.
, Kennisclip: het internationale recht en het gebruik van geweld
Hoofdregel
Art. 2 lid 4 VN-Handvest: bij het nastreven v.d. in art. 1 genoemde
doelstellingen, dienen de Organisatie en haar Leden te handelen
overeenkomstig de volgende beginselen:
4. In hun internationale betrekkingen onthouden alle leden zich van
bedreiging met of het gebruik van geweld tegen de territoriale integriteit
of de politieke onafhankelijkheid van een staat, en van elke andere
handelswijze die onverenigbaar is met de doelstelling v.d. VN.
Biedt staten dus NIET geweld te gebruiken tegen eigen burgers of
opstandige groeperingen binnen de staten.
Geldt ook niet als een staat aan een andere staat toestemming geeft om
geweld op zijn grondgebied te gebruiken.
Maar soms mag de VN toch ingrijpen
De basis voor ingrijpen door de VN is art. 24 lid 1 en 2 VN-Handvest. De
VN-Veiligheidsraad mag maatregelen nemen. De verantwoordelijk is
uitgewerkt in H VI (art. 34-38) en VII (art. 39-51) v.h. VN-Handvest.
2 uitzonderingen
1. Het systeem van collectieve veiligheid (H VI of VII v.h. VN-Handvest)
2. Het recht op zelfverdediging (art. 51 VN-Handvest)
Collectieve veiligheid
Art. 39 VN-Handvest: Veiligheidsraad stelt vast of er sprake is van een
bedreiging v.d. vrede, verbreking v.d. vrede of daad van agressie en doet
aanbevelingen, of beslist welke maatregelen zullen worden genomen
overeenkomstig de artikelen 41 en 42 tot handhaving of herstel v.d.
internationale vrede en veiligheid.
Art. 41 VN-Handvest: dwangmaatregelen zonder geweld (economische
sanctie, sportboycot). Ook de instelling van straftribunalen valt hieronder.
Art. 42 VN-Handvest: dwangmaatregelen met geweld.
Het recht op zelfverdediging
Art. 51 VN-Handvest
Zelfverdediging is de enige situatie waarin eenzijdig geweld zonder
voorafgaande goedkeuring van de Veiligheidsraad is toegestaan.
Het recht op zelfverdediging behoort tot het gewoonterecht.
Voorwaarden:
1. Geweld: het moet een zeker omvang hebben. IGH: “The most grave
forms of the use of force (those constituting an armed attack)
2. Noodzakelijkheid: er moet voor de staat die zelfverdediging uitoefent
geen andere mogelijkheid bestaan (Nicaragua)
3. Proportioneel: de maatregel die genomen wordt moet in verhouding
staan tot de aard v.d. zelfverdediging.
Internationaal humanitair recht
De internationale rechtsorde stelt eisen waaraan het gebruik van geweld
moet voldoen. Het gaat dan niet maar om de vraag of er geweld mag
worden gebruikt, maar het gaat bij internationaal humanitair recht om de
middelen van het gebruik van geweld.
