Boekgegevens – Mens en recht
• Titel: Mens en recht
• Auteurs: mr. A. Bunthof & mr. Y.M. Visscher
• Druk: 11e druk
• Uitgever: Noordhoff
• Jaar: 2023
• Aantal hoofdstukken: 16
• Doelgroep: HBO-studenten in sociaal werk, SPH, MWD, pedagogiek en rechten
• Inhoud: In het boek Mens en recht worden juridische kernbegrippen en -regels op
toegankelijke wijze uitgelegd, met directe koppeling aan de beroepspraktijk in zorg en welzijn.
Onderwerpen als huur, schulden, verbintenissen, arbeid, gezinsrecht, gezondheidsrecht en
sociale zekerheid worden uitgewerkt aan de hand van wetgeving, voorbeelden en casussen.
1
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Recht en regels ................................................................................................................... 3
Hoofdstuk 2: Indeling van het recht ........................................................................................................ 5
Hoofdstuk 3: Verbintenissen ................................................................................................................... 8
Hoofdstuk 4: Kopen ............................................................................................................................... 10
Hoofdstuk 5: Huren ............................................................................................................................... 13
Hoofdstuk 6: Schulden........................................................................................................................... 15
Hoofdstuk 7: Samenlevingsvormen en scheiding .................................................................................. 17
Hoofdstuk 8: Ouderschap en gezag ....................................................................................................... 20
Hoofdstuk 9: Jeugdhulp ......................................................................................................................... 22
Hoofdstuk 10: Gezondheid .................................................................................................................... 25
Hoofdstuk 11: Werken ........................................................................................................................... 27
Hoofdstuk 12: Sociale zekerheid bij ziekte en arbeidsongeschiktheid .................................................. 30
Hoofdstuk 13: Sociale zekerheid bij werkloosheid, werk en ouderdom ............................................... 32
Hoofdstuk 14: Strafrecht ....................................................................................................................... 34
Hoofdstuk 15: Vreemdelingen ............................................................................................................... 37
Hoofdstuk 16: Hulp- en dienstverlening ................................................................................................ 40
2
,Hoofdstuk 1: Recht en regels
Korte inleiding Het recht vormt het fundament van een ordentelijke samenleving. In dit
hoofdstuk leer je waarom recht nodig is, waar je rechtsregels kunt vinden, wat de aard van
rechtsregels is, en welke fundamentele rechten burgers hebben. Dit is essentieel voor sociaal
werkers, die hun cliënten vaak bijstaan in situaties waar juridische bescherming en inzicht
onmisbaar zijn.
Kernbegrippen en uitleg
Begrip Uitleg
Bindende regel gebaseerd op normen en waarden, afdwingbaar door
Rechtsregel
overheid.
Vindplaats van rechtsregels: wet- en regelgeving, jurisprudentie,
Rechtsbron
gewoonte, verdragen.
Uitspraken van rechters waarin wetten worden uitgelegd en toegepast
Jurisprudentie
(ECLI-nummers).
Regels waarvan niet mag worden afgeweken (bijv. art. 7:652 lid 8
Dwingend recht
BW).
Aanvullend recht Regels die gelden als partijen niets anders zijn overeengekomen.
Objectief recht Het geheel van geldende rechtsregels in Nederland.
Het persoonlijke recht dat iemand aan objectief recht kan ontlenen
Subjectief recht
(bijv. recht op bijstand).
Fundamentele rechten van burgers, vastgelegd in Grondwet en
Grondrechten
verdragen.
Klassieke Beschermen burgers tegen overheidsinmenging (bijv. art. 10 Gw -
grondrechten privacy).
Sociale Opdrachten aan de overheid om voorzieningen te realiseren (bijv. art.
grondrechten 22 Gw - gezondheidszorg).
Rangorde van Verdragen > EU-regels > Grondwet > Wet > AMvB > ministeriële
regelgeving regelingen > gemeentelijke verordeningen.
Samenvatting per paragraaf
1.1 Waarom is er recht? Recht ordent de samenleving en biedt spelregels voor gedrag. Het
voorkomt conflicten en biedt oplossingen bij geschillen. Door normen en waarden om te
zetten in rechtsregels ontstaat duidelijkheid. Recht probeert rechtvaardigheid na te streven, al
lukt dit niet altijd. Kennis van het recht vergroot de kans op "gelijk krijgen".
1.2 Vindplaatsen van het recht
1.2.1 Wet- en regelgeving Wetten worden opgesteld door de overheid. De hoogste wetgever is
de Staten-Generaal samen met de regering. Wetten zijn genummerd in artikelen, zoals art.
1:247 BW. Naast wetten zijn er ook AMvB's, ministeriële regelingen en gemeentelijke
verordeningen. Europese regels en verdragen hebben zelfs een hogere status dan nationale
wetten.
3
,1.2.2 Jurisprudentie Rechters leggen wetten uit in concrete zaken. Hun uitspraken (vonnis,
arrest) vormen jurisprudentie. Belangrijke uitspraken, zoals van de Hoge Raad (bv.
ECLI:NL:PHR:2003:AF7541 over gemeenschap van goederen), zijn richtinggevend voor
toekomstige zaken.
1.2.3 Gewoonte Ongeschreven bron van recht: gebruik dat juridisch erkend is. Geldt alleen als
de gewoonte als bindend wordt ervaren (bv. vertrouwensregel kabinet - Tweede Kamer).
1.2.4 Verdragen Internationale afspraken tussen landen. Bv. het IVRK en het EVRM. Veel
verdragsbepalingen hebben directe werking. Art. 16 IVRK geeft kinderen recht op privacy;
art. 8 EVRM beschermt het gezinsleven.
1.3 Aard van de regels
1.3.1 Dwingend, semidwingend en aanvullend recht Dwingend recht bevat regels waarvan
niet mag worden afgeweken (bv. art. 7:652 BW over proeftijd). Semidwingend recht laat
ruimte voor afspraken in het voordeel van de zwakkere partij. Aanvullend recht geldt als
partijen niets anders zijn overeengekomen.
1.3.2 Rangorde in regelgeving De hiërarchie is belangrijk: hogere regels gaan vóór lagere.
Rechters kunnen nationale regels buiten toepassing laten bij strijd met hogere internationale
normen (zie voorbeeld over art. 9 Awir versus art. 8 EVRM).
1.3.3 Objectief en subjectief recht Objectief recht is het geheel aan regels; subjectief recht
ontstaat wanneer een individu hier rechten aan ontleent (bv. uitkering op basis van art. 11
Participatiewet). Alleen subjectieve rechten zijn afdwingbaar bij de rechter.
1.4 Grondrechten De Grondwet waarborgt fundamentele rechten. Klassieke grondrechten zijn
direct afdwingbaar, zoals art. 10 Gw (privacy) en art. 7 Gw (meningsuiting). Sociale
grondrechten zijn niet afdwingbaar, maar verplichten de overheid tot inspanning, zoals recht
op zorg (art. 22 Gw).
1.5 Recht en sociaal werk Sociaal werkers komen in aanraking met recht bij conflicten over
uitkeringen, huisvesting, zorg, privacy, enzovoort. Juridisering betekent dat sociaal werkers
cliënten moeten ondersteunen bij juridische vragen of tijdig moeten doorverwijzen. Juridisch
bewustzijn bevordert de zelfredzaamheid van cliënten.
Voorbeelden/toepassingen
• Opstartcasus: jongere met beperking krijgt onvoldoende zorg. Ouders vragen zich af
wat hun rechten zijn. IGJ start onderzoek.
• Jurisprudentie: Hoge Raad oordeelt dat bij gemeenschap van goederen het vermogen
gelijk verdeeld wordt (art. 1:100 BW).
• Verdrag: art. 16 IVRK geeft kinderen recht op privacy, ook zonder nationale wet.
• Sociaal werk: Toeslagenaffaire toont het belang van juridische kennis bij
hulpverlening.
In het kort – Belangrijkste punten
1. Recht ordent de samenleving en beschermt burgers.
4
, 2. Er zijn vier rechtsbronnen: wet, jurisprudentie, gewoonte, verdrag.
3. Er is een rangorde in regelgeving.
4. Rechtsregels zijn dwingend, semidwingend of aanvullend.
5. Grondrechten beschermen tegen overheid (klassiek) of verplichten deze (sociaal).
6. Jurisprudentie legt wetten uit en vult ze aan.
7. Alleen subjectieve rechten zijn afdwingbaar in de rechtszaal.
8. Sociaal werkers hebben juridische kennis nodig voor cliëntondersteuning.
9. Verdragen kunnen rechtstreeks worden ingeroepen (zoals IVRK, EVRM).
10. Juridisering vraagt om samenwerking tussen sociaal werk en juridische hulp.
Oefenvragen met modelantwoord
1. Wat zijn de vier rechtsbronnen in Nederland? Wet- en regelgeving, jurisprudentie,
gewoonte, verdragen.
2. Wat is het verschil tussen objectief en subjectief recht? Objectief recht is het geheel
aan rechtsregels; subjectief recht is het persoonlijke recht dat iemand daaraan ontleent.
3. Noem een voorbeeld van dwingend recht. De maximale proeftijd in een
arbeidsovereenkomst (art. 7:652 BW).
4. Wat is het verschil tussen klassieke en sociale grondrechten? Klassieke
grondrechten zijn afdwingbaar bij de rechter, sociale grondrechten zijn niet
afdwingbaar maar vormen een inspanningsverplichting voor de overheid.
5. Waarom is kennis van het recht belangrijk in het sociaal werk? Omdat sociaal
werkers cliënten ondersteunen bij juridische problemen en hen soms moeten
doorverwijzen naar juridisch specialisten.
6. Wat is jurisprudentie en waarom is het belangrijk? Uitspraken van rechters die het
recht verduidelijken. Ze vullen wetten aan in concrete situaties.
7. Wat betekent dat verdragsbepalingen directe werking hebben? Burgers kunnen
zich er rechtstreeks op beroepen, ook zonder nationale implementatie.
8. Wat houdt rangorde van regelgeving in? Regels van hogere orde (bv. EVRM) gaan
voor op lagere wetgeving (bv. Awir).
9. Geef een sociaal werk-voorbeeld waarbij subjectief recht belangrijk is. Een cliënt
ontvangt op basis van een besluit een uitkering: hij heeft dan een afdwingbaar
subjectief recht.
10. Wat moet een sociaal werker doen bij juridische vragen van cliënten? Begeleiden,
informeren en eventueel tijdig doorverwijzen naar juridische hulpverlening.
Hoofdstuk 2: Indeling van het recht
Korte inleiding Hoofdstuk 2 laat zien hoe het Nederlandse recht is ingedeeld. De belangrijkste
tweedelingen zijn die tussen publiek- en privaatrecht, en tussen materieel en formeel recht.
Daarnaast leer je hoe het procesrecht werkt en wat de rol is van rechtshulp en rechtsbijstand.
Dit is essentieel voor sociaal werkers die cliënten ondersteunen bij juridische procedures of
verwijzen naar de juiste instantie.
Kernbegrippen en uitleg
Begrip Uitleg
Publiekrecht Regels over verhouding tussen overheid en burgers (verticale relatie).
Privaatrecht Regels over verhouding tussen burgers onderling (horizontale relatie).
5
• Titel: Mens en recht
• Auteurs: mr. A. Bunthof & mr. Y.M. Visscher
• Druk: 11e druk
• Uitgever: Noordhoff
• Jaar: 2023
• Aantal hoofdstukken: 16
• Doelgroep: HBO-studenten in sociaal werk, SPH, MWD, pedagogiek en rechten
• Inhoud: In het boek Mens en recht worden juridische kernbegrippen en -regels op
toegankelijke wijze uitgelegd, met directe koppeling aan de beroepspraktijk in zorg en welzijn.
Onderwerpen als huur, schulden, verbintenissen, arbeid, gezinsrecht, gezondheidsrecht en
sociale zekerheid worden uitgewerkt aan de hand van wetgeving, voorbeelden en casussen.
1
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Recht en regels ................................................................................................................... 3
Hoofdstuk 2: Indeling van het recht ........................................................................................................ 5
Hoofdstuk 3: Verbintenissen ................................................................................................................... 8
Hoofdstuk 4: Kopen ............................................................................................................................... 10
Hoofdstuk 5: Huren ............................................................................................................................... 13
Hoofdstuk 6: Schulden........................................................................................................................... 15
Hoofdstuk 7: Samenlevingsvormen en scheiding .................................................................................. 17
Hoofdstuk 8: Ouderschap en gezag ....................................................................................................... 20
Hoofdstuk 9: Jeugdhulp ......................................................................................................................... 22
Hoofdstuk 10: Gezondheid .................................................................................................................... 25
Hoofdstuk 11: Werken ........................................................................................................................... 27
Hoofdstuk 12: Sociale zekerheid bij ziekte en arbeidsongeschiktheid .................................................. 30
Hoofdstuk 13: Sociale zekerheid bij werkloosheid, werk en ouderdom ............................................... 32
Hoofdstuk 14: Strafrecht ....................................................................................................................... 34
Hoofdstuk 15: Vreemdelingen ............................................................................................................... 37
Hoofdstuk 16: Hulp- en dienstverlening ................................................................................................ 40
2
,Hoofdstuk 1: Recht en regels
Korte inleiding Het recht vormt het fundament van een ordentelijke samenleving. In dit
hoofdstuk leer je waarom recht nodig is, waar je rechtsregels kunt vinden, wat de aard van
rechtsregels is, en welke fundamentele rechten burgers hebben. Dit is essentieel voor sociaal
werkers, die hun cliënten vaak bijstaan in situaties waar juridische bescherming en inzicht
onmisbaar zijn.
Kernbegrippen en uitleg
Begrip Uitleg
Bindende regel gebaseerd op normen en waarden, afdwingbaar door
Rechtsregel
overheid.
Vindplaats van rechtsregels: wet- en regelgeving, jurisprudentie,
Rechtsbron
gewoonte, verdragen.
Uitspraken van rechters waarin wetten worden uitgelegd en toegepast
Jurisprudentie
(ECLI-nummers).
Regels waarvan niet mag worden afgeweken (bijv. art. 7:652 lid 8
Dwingend recht
BW).
Aanvullend recht Regels die gelden als partijen niets anders zijn overeengekomen.
Objectief recht Het geheel van geldende rechtsregels in Nederland.
Het persoonlijke recht dat iemand aan objectief recht kan ontlenen
Subjectief recht
(bijv. recht op bijstand).
Fundamentele rechten van burgers, vastgelegd in Grondwet en
Grondrechten
verdragen.
Klassieke Beschermen burgers tegen overheidsinmenging (bijv. art. 10 Gw -
grondrechten privacy).
Sociale Opdrachten aan de overheid om voorzieningen te realiseren (bijv. art.
grondrechten 22 Gw - gezondheidszorg).
Rangorde van Verdragen > EU-regels > Grondwet > Wet > AMvB > ministeriële
regelgeving regelingen > gemeentelijke verordeningen.
Samenvatting per paragraaf
1.1 Waarom is er recht? Recht ordent de samenleving en biedt spelregels voor gedrag. Het
voorkomt conflicten en biedt oplossingen bij geschillen. Door normen en waarden om te
zetten in rechtsregels ontstaat duidelijkheid. Recht probeert rechtvaardigheid na te streven, al
lukt dit niet altijd. Kennis van het recht vergroot de kans op "gelijk krijgen".
1.2 Vindplaatsen van het recht
1.2.1 Wet- en regelgeving Wetten worden opgesteld door de overheid. De hoogste wetgever is
de Staten-Generaal samen met de regering. Wetten zijn genummerd in artikelen, zoals art.
1:247 BW. Naast wetten zijn er ook AMvB's, ministeriële regelingen en gemeentelijke
verordeningen. Europese regels en verdragen hebben zelfs een hogere status dan nationale
wetten.
3
,1.2.2 Jurisprudentie Rechters leggen wetten uit in concrete zaken. Hun uitspraken (vonnis,
arrest) vormen jurisprudentie. Belangrijke uitspraken, zoals van de Hoge Raad (bv.
ECLI:NL:PHR:2003:AF7541 over gemeenschap van goederen), zijn richtinggevend voor
toekomstige zaken.
1.2.3 Gewoonte Ongeschreven bron van recht: gebruik dat juridisch erkend is. Geldt alleen als
de gewoonte als bindend wordt ervaren (bv. vertrouwensregel kabinet - Tweede Kamer).
1.2.4 Verdragen Internationale afspraken tussen landen. Bv. het IVRK en het EVRM. Veel
verdragsbepalingen hebben directe werking. Art. 16 IVRK geeft kinderen recht op privacy;
art. 8 EVRM beschermt het gezinsleven.
1.3 Aard van de regels
1.3.1 Dwingend, semidwingend en aanvullend recht Dwingend recht bevat regels waarvan
niet mag worden afgeweken (bv. art. 7:652 BW over proeftijd). Semidwingend recht laat
ruimte voor afspraken in het voordeel van de zwakkere partij. Aanvullend recht geldt als
partijen niets anders zijn overeengekomen.
1.3.2 Rangorde in regelgeving De hiërarchie is belangrijk: hogere regels gaan vóór lagere.
Rechters kunnen nationale regels buiten toepassing laten bij strijd met hogere internationale
normen (zie voorbeeld over art. 9 Awir versus art. 8 EVRM).
1.3.3 Objectief en subjectief recht Objectief recht is het geheel aan regels; subjectief recht
ontstaat wanneer een individu hier rechten aan ontleent (bv. uitkering op basis van art. 11
Participatiewet). Alleen subjectieve rechten zijn afdwingbaar bij de rechter.
1.4 Grondrechten De Grondwet waarborgt fundamentele rechten. Klassieke grondrechten zijn
direct afdwingbaar, zoals art. 10 Gw (privacy) en art. 7 Gw (meningsuiting). Sociale
grondrechten zijn niet afdwingbaar, maar verplichten de overheid tot inspanning, zoals recht
op zorg (art. 22 Gw).
1.5 Recht en sociaal werk Sociaal werkers komen in aanraking met recht bij conflicten over
uitkeringen, huisvesting, zorg, privacy, enzovoort. Juridisering betekent dat sociaal werkers
cliënten moeten ondersteunen bij juridische vragen of tijdig moeten doorverwijzen. Juridisch
bewustzijn bevordert de zelfredzaamheid van cliënten.
Voorbeelden/toepassingen
• Opstartcasus: jongere met beperking krijgt onvoldoende zorg. Ouders vragen zich af
wat hun rechten zijn. IGJ start onderzoek.
• Jurisprudentie: Hoge Raad oordeelt dat bij gemeenschap van goederen het vermogen
gelijk verdeeld wordt (art. 1:100 BW).
• Verdrag: art. 16 IVRK geeft kinderen recht op privacy, ook zonder nationale wet.
• Sociaal werk: Toeslagenaffaire toont het belang van juridische kennis bij
hulpverlening.
In het kort – Belangrijkste punten
1. Recht ordent de samenleving en beschermt burgers.
4
, 2. Er zijn vier rechtsbronnen: wet, jurisprudentie, gewoonte, verdrag.
3. Er is een rangorde in regelgeving.
4. Rechtsregels zijn dwingend, semidwingend of aanvullend.
5. Grondrechten beschermen tegen overheid (klassiek) of verplichten deze (sociaal).
6. Jurisprudentie legt wetten uit en vult ze aan.
7. Alleen subjectieve rechten zijn afdwingbaar in de rechtszaal.
8. Sociaal werkers hebben juridische kennis nodig voor cliëntondersteuning.
9. Verdragen kunnen rechtstreeks worden ingeroepen (zoals IVRK, EVRM).
10. Juridisering vraagt om samenwerking tussen sociaal werk en juridische hulp.
Oefenvragen met modelantwoord
1. Wat zijn de vier rechtsbronnen in Nederland? Wet- en regelgeving, jurisprudentie,
gewoonte, verdragen.
2. Wat is het verschil tussen objectief en subjectief recht? Objectief recht is het geheel
aan rechtsregels; subjectief recht is het persoonlijke recht dat iemand daaraan ontleent.
3. Noem een voorbeeld van dwingend recht. De maximale proeftijd in een
arbeidsovereenkomst (art. 7:652 BW).
4. Wat is het verschil tussen klassieke en sociale grondrechten? Klassieke
grondrechten zijn afdwingbaar bij de rechter, sociale grondrechten zijn niet
afdwingbaar maar vormen een inspanningsverplichting voor de overheid.
5. Waarom is kennis van het recht belangrijk in het sociaal werk? Omdat sociaal
werkers cliënten ondersteunen bij juridische problemen en hen soms moeten
doorverwijzen naar juridisch specialisten.
6. Wat is jurisprudentie en waarom is het belangrijk? Uitspraken van rechters die het
recht verduidelijken. Ze vullen wetten aan in concrete situaties.
7. Wat betekent dat verdragsbepalingen directe werking hebben? Burgers kunnen
zich er rechtstreeks op beroepen, ook zonder nationale implementatie.
8. Wat houdt rangorde van regelgeving in? Regels van hogere orde (bv. EVRM) gaan
voor op lagere wetgeving (bv. Awir).
9. Geef een sociaal werk-voorbeeld waarbij subjectief recht belangrijk is. Een cliënt
ontvangt op basis van een besluit een uitkering: hij heeft dan een afdwingbaar
subjectief recht.
10. Wat moet een sociaal werker doen bij juridische vragen van cliënten? Begeleiden,
informeren en eventueel tijdig doorverwijzen naar juridische hulpverlening.
Hoofdstuk 2: Indeling van het recht
Korte inleiding Hoofdstuk 2 laat zien hoe het Nederlandse recht is ingedeeld. De belangrijkste
tweedelingen zijn die tussen publiek- en privaatrecht, en tussen materieel en formeel recht.
Daarnaast leer je hoe het procesrecht werkt en wat de rol is van rechtshulp en rechtsbijstand.
Dit is essentieel voor sociaal werkers die cliënten ondersteunen bij juridische procedures of
verwijzen naar de juiste instantie.
Kernbegrippen en uitleg
Begrip Uitleg
Publiekrecht Regels over verhouding tussen overheid en burgers (verticale relatie).
Privaatrecht Regels over verhouding tussen burgers onderling (horizontale relatie).
5
