Opleidings- en
werkveldoriëntatie
2023-2024
Samenvatting
Y ade Hou ben
VIVES Kortrijk
,H1: WELZIJN IN DE VERZORGINGSSTAAT
AFKORTINGEN
VZW: Vereniging zonder winstoogmerk
LEERDOELEN
Welvaartsstaat: definitie en kenmerken
De welvaartsstaat (Professor Herman Deleeck): De samenlevingsvorm van sommige rijke
geïndustrialiseerde landen waarbij een aantal grondrechten van de burger effectief gewaarborgd
worden. Deze grondrechten zijn bedoeld om zijn materiële welvaart en zijn kansen tot ontplooiing te
bevorderen. Dit alles gebeurt binnen de parlementaire democratie en met behoud van de
vrijemarkteconomische principes. - Hoog welvaartspeil, zekere spreiding van de welvaart is nodig.
Economische groei en volledige werkgelegenheid. - Overheidsoptreden om welvaart te waarborgen
via de sociale zekerheid en dienstverlening. - Verwezenlijking van de grondrechten - Vrije markt en
sociaal overleg - Binnen een parlementaire democratie, via overleg en inspraak van de burger.
HISTORIEK VAN DE WELVAARTSSTAAT Eerste fase: de Sociale Kwestie (1800-1880): na Franse
Revolutie en start industrialisering. Overheid kwam zelden tussen en arbeiders werden uitgebuit.
Kinderarbeid en hongersnood. Aanzet ziekenfondsen en vakbonden uit solidariteit en vrij initiatief
(kassen en productiecoöperatieven). Tweede fase: eerste sociale wetten (1880-1919): eerste
sociale wetten voor de bescherming van arbeiders (zondagsrust, leerplicht, verbod op kinderarbeid),
na opstanden en stakingen. Ontwikkeling van het stemrecht voor mannen. Eerste vakbonden en
ziekenkassen. Geen verplichting tot verzekering. Derde fase: interbellum (tussen WOI en WOII):
economische crisis met toenemende werkloosheid. Verscherpte tegenstellingen tussen links en
rechts & totalitaire regimes. Staatsinterventie om economie aan te wakkeren (Keynes). Eerste
Nationale Arbeidsconferentie en groeiend overleg tussen werknemers en werkgevers. Ziekte- en
werkloosheidsverzekering vrijwillig, pensioen en kinderbijslag werden verplicht. Vierde fase:
traditionele welvaartsstaat (vanaf 1944): oprichting van rijksdiensten en wetten rond sociale
solidariteit. Werkloosheidsvergoeding, ziekte- en invaliditeitsuitkering en kinderbijslag via
vakbonden, ziekenfondsen en patronale compensatiekassen. Overleg werknemers en werkgevers
werd belangrijk. Stilstand na oliecrisis in 1973. Vijfde fase: naar de actieve welvaartsstaat (vanaf
jaren ’80): herbekijken door veranderingen bij bevolking (veroudering, individualisering,
vrouwenemancipatie, tweeverdienersmodel), economie (focus op diensten, uitsluiting
laaggeschoolden), milieu en globalisering. DE ACTIEVE WELVAARTSSTAAT Door toenemende
druk van fiscale en sociale lasten en internationale concurrentie → activeringsidee. Aandacht aan
arbeidsbemiddeling, opleidingen en maatregelen om de tewerkstelling van sociaal zwakkere
groepen te bevorderen. Mensen integreren via werk i.p.v. uitkeringen. Focus op verhoogde
activiteitsgraad van de bevolking (Generatiepact 2005). Kritiek: onvoldoende aandacht voor kwaliteit
van de arbeid, duurzame combinatie van gezin en arbeid is ondergeschikt, onvoldoende aandacht
voor vrijwilligerswerk en onbetaalde zorgarbeid, moeilijkheden activeren 50-plussers. DE NIEUWE
SOCIALE KWESTIE Postindustriële maatschappij met toenemende complexiteit en grotere focus op
kennis. Er ontstaat een kloof tussen laag- en hooggeschoolden. Dit maakt laaggeschoolden
kwetsbaarder voor ongelijkheid en armoede. 2 WELZIJN Welzijn: een toestand van welbevinden die
ontstaat wanneer iemand tot ontplooiing van zijn bestaan komt in zijn verschillende facetten en dit
met respect en engagement voor de ontplooiing van de anderen. Dit gaat over lichamelijke conditie,
psychische gezondheid, relaties met anderen, deelname aan de samenleving en materiële
mogelijkheden. Welzijnsbeleid: een beleidsvorm die erop gericht is om de toestand van welbevinden
te realiseren. Sociaal beleid: het optreden van de overheid met het oog op het behouden, het
scheppen of het veranderen van sociale bestaansen ontwikkelingsvoorwaarden van de burgers in
functie van het algemeen welzijn. Welzijnszorg: het antwoord van de omgeving op de noodsituatie
van een individu. We speken van een noodsituatie wanneer er zich een plotse breuk voordoet
2
, tussen iemands noden en diens capaciteiten. Welzijnszorgbeleid: de sector en het beleidsdomein
dat de zorg voor mensen van wie het welzijn wordt bedreigd op zich neemt. SECTORAAL EN
CATEGORIAAL BELEID Binnen het sociaal beleid wordt een onderscheid gemaakt tussen: -
Sectoraal beleid: gericht op de verschillende sectoren/domeinen van het maatschappelijk leven
(inkomenswaarborg, tewerkstelling, onderwijs, cultuur, huisvesting…). - Categoriaal beleid: gericht
op bepaalde doelgroepen (ouderen, jeugd, personen met een handicap, migranten…).
UITDAGINGEN VAN HET WELZIJNSBELEID Toenemende zorgnoden zorgde sinds de jaren 60
voor een snelle ontwikkeling van de welzijnssector. Opeenvolging van welzijnsministers en
versnippering over de beleidsniveaus vermoeilijkt een langetermijnbeleid. Zorgaanbod en zorgvraag
zijn niet altijd op elkaar afgestemd. Budgetten zijn niet onbeperkt. - Responsabilisering: een
verruiming van de bevoegdheid en de verantwoordelijkheid van een bepaalde instelling of dienst.
Beschikbare middelen moeten met zorg worden besteed en verantwoord door de zorgverstrekkers.
Goed gebruik van de krappe budgetten. Zorgvragers worden meer gewezen op het belang van
verantwoorde zorg. - Toegankelijkheid en gelijke kansen: allerhande onbedoelde
uitsluitingsmechanismen in de zorg (gebrek aan informatie, niet toegankelijk, drempels te hoog,
discriminatie…) - Evolutie in richting van doorgedreven specialisatie en professionalisering. Ook
vrijwilligerswerk blijft onmisbaar. Gebruikers worden gezien als actieve participanten. - Zorgvragers
worden steeds kritischer en mondiger. Evolutie van aanbod-gestuurd beleid naar een behoefte-
gestuurd beleid. - Vermaatschappelijking van de zorg (de-institutionalisering) waarbij grootschalige
instellingen worden hervormd tot kleinschalige hulpverleningsmogelijkheden die geïntegreerd zijn in
de maatschappij. - Vermarkting van de zorg waarbij de commerciële sector de organisatie van zorg
en hulpverlening als een winstgevende bezigheid ziet en een antwoord ontwikkeld op de groeiende
zorgvraag. - Kwaliteitsnormen en kwaliteitsbeleid implementeren in de zorg. - Interculturalisering:
proberen om gelijke toegang tot zorg en gelijkwaardige kwaliteit van zorg te verlenen aan
zorgvragers van vreemde herkomst met respect voor hun culturele afkomst. Aandacht voor
toegankelijkheid en diversiteit. - Verhoogde vraag voor professionele zorg (wachtlijsten) door
vergrijzing, ontgroening en de toename van onwelzijn door toenemende kloof tussen welvaart en
welzijn. Vooruitgang van de geneeskunde zorgt ook dat zwaar zorgbehoevenden toch nog een
behoorlijke levensverwachting hebben. - Betaalbaarheid: verhoogde nood aan bijkomende middelen
en verhoogde factuur voor de gebruikers. 3 PREVENTIE Primaire preventie: ziekte voorkomen door
in te spelen op de risicofactoren. Doel is gezondheid in stand te houden bij nog gezonde personen.
Maatregelen rond veiligheid en hygiëne. Secundaire preventie: vroegtijdig opsporen van ziektes
zodat tijdig maatregelen kunnen genomen worden die de kans op herstel zonder blijvende schaden
verhogen. Doelgroep: personen met een verhoogd risico of die aan het begin van een ziekte staan.
Maatregelen als screening en bewustwording. Tertiaire preventie: na gezondheidsschade de schade
beperken en eventueel herstellen, met herintegratie van de maatschappij als doel. Gericht op het
verhogen van de kwaliteit van het leven. Doelgroep: personen die ziek zijn. ECHELONNERING Een
op elkaar volgen van soorten voorzieningen waardoor de zorgvrager (patiënt of cliënt) in zijn gang
doorheen de zorg achtereenvolgens doorheen verschillende echelons of zorgniveaus wordt geleid.
Vooral belangrijk binnen de curatieve gezondheidszorg vanwege budgetten. - Nulde lijn: zelfzorg,
zelfhulpgroepen en mantelzorg. Informele manier en vrijwilligerswerk. - Eerste lijn: formeel
georganiseerde diensten gekenmerkt door niet-gespecialiseerde en brede hulpaanbod voor een
ruime doelgroep. Niet gespecialiseerde ambulante zorg die zowel geografisch, financieel en
psychologisch gemakkelijk te bereiken is voor de hulpvragers. Vb.: huisartsen, apotheken,
thuiszorgdiensten, OCMW, K&G, CAW, CLB - Tweede lijn: gespecialiseerde ambulante diensten die
minder makkelijk toegankelijk zijn. Vb.: tandartsen, kinesitherapeuten, revalidatiecentra, CGGZ,
dagcentra, psychologen - Derde lijn: hooggespecialiseerde hulp na doorverwijzing uit eerste of
tweede lijn, (semi)residentiële of intramurale hulp. Vb.: ziekenhuizen, internaten, residentiële
voorzieningen - Vierde lijn: erg ver doorgedreven specialisatie. Vb.: brandwondencentra
Zorgniveaus creëren een verticale afbakening tussen diensten. Meng- en tussenvormen komen
voor. ZORGMILIEU Zorgmilieus creëren een horizontale afbakening tussen diensten. - Ambulant:
3
werkveldoriëntatie
2023-2024
Samenvatting
Y ade Hou ben
VIVES Kortrijk
,H1: WELZIJN IN DE VERZORGINGSSTAAT
AFKORTINGEN
VZW: Vereniging zonder winstoogmerk
LEERDOELEN
Welvaartsstaat: definitie en kenmerken
De welvaartsstaat (Professor Herman Deleeck): De samenlevingsvorm van sommige rijke
geïndustrialiseerde landen waarbij een aantal grondrechten van de burger effectief gewaarborgd
worden. Deze grondrechten zijn bedoeld om zijn materiële welvaart en zijn kansen tot ontplooiing te
bevorderen. Dit alles gebeurt binnen de parlementaire democratie en met behoud van de
vrijemarkteconomische principes. - Hoog welvaartspeil, zekere spreiding van de welvaart is nodig.
Economische groei en volledige werkgelegenheid. - Overheidsoptreden om welvaart te waarborgen
via de sociale zekerheid en dienstverlening. - Verwezenlijking van de grondrechten - Vrije markt en
sociaal overleg - Binnen een parlementaire democratie, via overleg en inspraak van de burger.
HISTORIEK VAN DE WELVAARTSSTAAT Eerste fase: de Sociale Kwestie (1800-1880): na Franse
Revolutie en start industrialisering. Overheid kwam zelden tussen en arbeiders werden uitgebuit.
Kinderarbeid en hongersnood. Aanzet ziekenfondsen en vakbonden uit solidariteit en vrij initiatief
(kassen en productiecoöperatieven). Tweede fase: eerste sociale wetten (1880-1919): eerste
sociale wetten voor de bescherming van arbeiders (zondagsrust, leerplicht, verbod op kinderarbeid),
na opstanden en stakingen. Ontwikkeling van het stemrecht voor mannen. Eerste vakbonden en
ziekenkassen. Geen verplichting tot verzekering. Derde fase: interbellum (tussen WOI en WOII):
economische crisis met toenemende werkloosheid. Verscherpte tegenstellingen tussen links en
rechts & totalitaire regimes. Staatsinterventie om economie aan te wakkeren (Keynes). Eerste
Nationale Arbeidsconferentie en groeiend overleg tussen werknemers en werkgevers. Ziekte- en
werkloosheidsverzekering vrijwillig, pensioen en kinderbijslag werden verplicht. Vierde fase:
traditionele welvaartsstaat (vanaf 1944): oprichting van rijksdiensten en wetten rond sociale
solidariteit. Werkloosheidsvergoeding, ziekte- en invaliditeitsuitkering en kinderbijslag via
vakbonden, ziekenfondsen en patronale compensatiekassen. Overleg werknemers en werkgevers
werd belangrijk. Stilstand na oliecrisis in 1973. Vijfde fase: naar de actieve welvaartsstaat (vanaf
jaren ’80): herbekijken door veranderingen bij bevolking (veroudering, individualisering,
vrouwenemancipatie, tweeverdienersmodel), economie (focus op diensten, uitsluiting
laaggeschoolden), milieu en globalisering. DE ACTIEVE WELVAARTSSTAAT Door toenemende
druk van fiscale en sociale lasten en internationale concurrentie → activeringsidee. Aandacht aan
arbeidsbemiddeling, opleidingen en maatregelen om de tewerkstelling van sociaal zwakkere
groepen te bevorderen. Mensen integreren via werk i.p.v. uitkeringen. Focus op verhoogde
activiteitsgraad van de bevolking (Generatiepact 2005). Kritiek: onvoldoende aandacht voor kwaliteit
van de arbeid, duurzame combinatie van gezin en arbeid is ondergeschikt, onvoldoende aandacht
voor vrijwilligerswerk en onbetaalde zorgarbeid, moeilijkheden activeren 50-plussers. DE NIEUWE
SOCIALE KWESTIE Postindustriële maatschappij met toenemende complexiteit en grotere focus op
kennis. Er ontstaat een kloof tussen laag- en hooggeschoolden. Dit maakt laaggeschoolden
kwetsbaarder voor ongelijkheid en armoede. 2 WELZIJN Welzijn: een toestand van welbevinden die
ontstaat wanneer iemand tot ontplooiing van zijn bestaan komt in zijn verschillende facetten en dit
met respect en engagement voor de ontplooiing van de anderen. Dit gaat over lichamelijke conditie,
psychische gezondheid, relaties met anderen, deelname aan de samenleving en materiële
mogelijkheden. Welzijnsbeleid: een beleidsvorm die erop gericht is om de toestand van welbevinden
te realiseren. Sociaal beleid: het optreden van de overheid met het oog op het behouden, het
scheppen of het veranderen van sociale bestaansen ontwikkelingsvoorwaarden van de burgers in
functie van het algemeen welzijn. Welzijnszorg: het antwoord van de omgeving op de noodsituatie
van een individu. We speken van een noodsituatie wanneer er zich een plotse breuk voordoet
2
, tussen iemands noden en diens capaciteiten. Welzijnszorgbeleid: de sector en het beleidsdomein
dat de zorg voor mensen van wie het welzijn wordt bedreigd op zich neemt. SECTORAAL EN
CATEGORIAAL BELEID Binnen het sociaal beleid wordt een onderscheid gemaakt tussen: -
Sectoraal beleid: gericht op de verschillende sectoren/domeinen van het maatschappelijk leven
(inkomenswaarborg, tewerkstelling, onderwijs, cultuur, huisvesting…). - Categoriaal beleid: gericht
op bepaalde doelgroepen (ouderen, jeugd, personen met een handicap, migranten…).
UITDAGINGEN VAN HET WELZIJNSBELEID Toenemende zorgnoden zorgde sinds de jaren 60
voor een snelle ontwikkeling van de welzijnssector. Opeenvolging van welzijnsministers en
versnippering over de beleidsniveaus vermoeilijkt een langetermijnbeleid. Zorgaanbod en zorgvraag
zijn niet altijd op elkaar afgestemd. Budgetten zijn niet onbeperkt. - Responsabilisering: een
verruiming van de bevoegdheid en de verantwoordelijkheid van een bepaalde instelling of dienst.
Beschikbare middelen moeten met zorg worden besteed en verantwoord door de zorgverstrekkers.
Goed gebruik van de krappe budgetten. Zorgvragers worden meer gewezen op het belang van
verantwoorde zorg. - Toegankelijkheid en gelijke kansen: allerhande onbedoelde
uitsluitingsmechanismen in de zorg (gebrek aan informatie, niet toegankelijk, drempels te hoog,
discriminatie…) - Evolutie in richting van doorgedreven specialisatie en professionalisering. Ook
vrijwilligerswerk blijft onmisbaar. Gebruikers worden gezien als actieve participanten. - Zorgvragers
worden steeds kritischer en mondiger. Evolutie van aanbod-gestuurd beleid naar een behoefte-
gestuurd beleid. - Vermaatschappelijking van de zorg (de-institutionalisering) waarbij grootschalige
instellingen worden hervormd tot kleinschalige hulpverleningsmogelijkheden die geïntegreerd zijn in
de maatschappij. - Vermarkting van de zorg waarbij de commerciële sector de organisatie van zorg
en hulpverlening als een winstgevende bezigheid ziet en een antwoord ontwikkeld op de groeiende
zorgvraag. - Kwaliteitsnormen en kwaliteitsbeleid implementeren in de zorg. - Interculturalisering:
proberen om gelijke toegang tot zorg en gelijkwaardige kwaliteit van zorg te verlenen aan
zorgvragers van vreemde herkomst met respect voor hun culturele afkomst. Aandacht voor
toegankelijkheid en diversiteit. - Verhoogde vraag voor professionele zorg (wachtlijsten) door
vergrijzing, ontgroening en de toename van onwelzijn door toenemende kloof tussen welvaart en
welzijn. Vooruitgang van de geneeskunde zorgt ook dat zwaar zorgbehoevenden toch nog een
behoorlijke levensverwachting hebben. - Betaalbaarheid: verhoogde nood aan bijkomende middelen
en verhoogde factuur voor de gebruikers. 3 PREVENTIE Primaire preventie: ziekte voorkomen door
in te spelen op de risicofactoren. Doel is gezondheid in stand te houden bij nog gezonde personen.
Maatregelen rond veiligheid en hygiëne. Secundaire preventie: vroegtijdig opsporen van ziektes
zodat tijdig maatregelen kunnen genomen worden die de kans op herstel zonder blijvende schaden
verhogen. Doelgroep: personen met een verhoogd risico of die aan het begin van een ziekte staan.
Maatregelen als screening en bewustwording. Tertiaire preventie: na gezondheidsschade de schade
beperken en eventueel herstellen, met herintegratie van de maatschappij als doel. Gericht op het
verhogen van de kwaliteit van het leven. Doelgroep: personen die ziek zijn. ECHELONNERING Een
op elkaar volgen van soorten voorzieningen waardoor de zorgvrager (patiënt of cliënt) in zijn gang
doorheen de zorg achtereenvolgens doorheen verschillende echelons of zorgniveaus wordt geleid.
Vooral belangrijk binnen de curatieve gezondheidszorg vanwege budgetten. - Nulde lijn: zelfzorg,
zelfhulpgroepen en mantelzorg. Informele manier en vrijwilligerswerk. - Eerste lijn: formeel
georganiseerde diensten gekenmerkt door niet-gespecialiseerde en brede hulpaanbod voor een
ruime doelgroep. Niet gespecialiseerde ambulante zorg die zowel geografisch, financieel en
psychologisch gemakkelijk te bereiken is voor de hulpvragers. Vb.: huisartsen, apotheken,
thuiszorgdiensten, OCMW, K&G, CAW, CLB - Tweede lijn: gespecialiseerde ambulante diensten die
minder makkelijk toegankelijk zijn. Vb.: tandartsen, kinesitherapeuten, revalidatiecentra, CGGZ,
dagcentra, psychologen - Derde lijn: hooggespecialiseerde hulp na doorverwijzing uit eerste of
tweede lijn, (semi)residentiële of intramurale hulp. Vb.: ziekenhuizen, internaten, residentiële
voorzieningen - Vierde lijn: erg ver doorgedreven specialisatie. Vb.: brandwondencentra
Zorgniveaus creëren een verticale afbakening tussen diensten. Meng- en tussenvormen komen
voor. ZORGMILIEU Zorgmilieus creëren een horizontale afbakening tussen diensten. - Ambulant:
3
