Ontwikkelingspsychologie deel 1
Hoofdstuk 1: Situering en historiek; Inleiding
ontwikkeling van het kind
1.1 Kennismaking
1.1.1 Reikwijdte van het vakgebied
- Ontwikkelingspsychologie
= wetenschappelijke studie naar patronen van groei, verandering en stabiliteit bij mensen
vanaf conceptie tot ouderdom
Gericht op menselijke ontwikkeling
Sommige bekijken de algemene/universele principes, anderen de specifieke
- Thematische gebieden van ontwikkelingspsychologie:
- Leeftijdsgroepen: prenataal, babytijd, peuter- kleutertijd, schooltijd en adolescentie
Sociale constructies gebaseerd op westers onderzoek
o Idee over realiteit dat breed geaccepteerd is, maar afhangt van
maatschappij en cultuur op bepaald moment
- Koppeling tussen thema’s en leeftijden
Specialisten met uiteenlopende achtergronden = diversiteit aan deskundigen met
verschillende perspectieven
1.1.2 Historiek
- Newton: standing on the shoulders of giants
= wetenschap bouwt voort op andere inzichten
1
,1.1.3 Vroege denkers
- Plato
Bijzondere talenten vroeg opsporen zodat opvoeding en scholing op ontwikkeling
ervan gericht kunnen worden (Politeia, 4de eeuw v.Chr.)
- Aristoteles
Tabula rasa = mens wordt geboren als een onbeschreven blad
- John Locke
Empirisme
Werkt tabula rasa idee verder uit
Ontwikkeling gebeurt onder invloed van de omgeving en ervaring
o Geeft vorm aan het gedrag van het kind
"Iedereen kan alles worden"
- Jean-Jacques Rousseau (1712-1778)
Nativisme = alles is aangeboren
Kinderen worden geboren met inherent potentieel en talenten, die zich ontvouwen
naarmate ze opgroeien, zoals een bloem
Rol van opvoeding
Begeleiding geven aangepast aan
Maturiteitsniveau
Gelegenheid tot exploratie bieden
Aanmoedigen om de natuurlijke interesse te volgen
Waren inspiratie voor wetenschappers
1.1.4 Start van de wetenschappelijke ontwikkelingspsychologie
- Charles Darwin (1809-1882) evolutietheorie
Parallel tussen de ontwikkeling van individuen binnen een soort en hoe de soort zelf
ontwikkeld is
o Begrip van ontwikkeling van individuen binnen een soort kan helpen om te
achterhalen hoe de soort zelf ontwikkeld is
Schreef een babybiografie over het eerste levensjaar van zijn zoon
o Babybiografieën = eerste geschriften waarin kinderen methodisch werden
bestudeerd
Bestaat al sinds 1700 in Duitsland
Waarnemers (ouders) volgden groei kind door taalkundige en fysieke
mijlpalen vast te leggen
Systematische observatie van kinderen
o Babybiografieën werden systematischer gedaan
Start wetenschappelijke studie van ontwikkeling
- Stanley Hall (1844-1924)
Geïnspireerd door Darwin: ontogenese (ontwikkeling individuele mens) als herhaling
van fylogenese (ontwikkeling soort)
2
, Ontwikkeling als rijpingsproces (reeks genetisch bepaalde gebeurtenissen die zich
automatisch ontvouwen, zoals een bloem) (= Rousseau)
"Men kan de typische wildheid van kinderen maar beter toelaten tot een jaar of
twaalf"
Stichter Child Study Movement
Adolescentieperiode "storm en stress", aparte periode
Eerste gebruik van vragenlijsten, normatieve benadering
- Arnold Gesell (1880-1961)
Leerling van Stanley Hall
Bijnaam "father of child development"
Bestudeerde 10.000 kinderen via observatie en ouderinterviews
"Als we effectieve hulpmiddelen gebruiken, onthult het kind zichzelf aan iedereen
die stopt en luistert naar wat het zegt en die met ziende ogen kijkt naar wat het
doet."
Gesell Developmental Schedules
Informeerde ouders over wat op welke leeftijd verwacht kan worden
Ontwikkelingsschaal gecreëerd
- Alfred Binet (1857-1911)
Franse psycholoog
De leerplicht werd ingevoerd, kinderen moesten plots vanaf bepaalde leeftijd naar
school
o Onderwijs algemeen toegankelijk gemaakt
Kind meer gescheiden van volwassenen en leerkrachten zochten betere
manier om kinderen iets bij te brengen
Eerste intelligentietest op vraag van het ministerie van onderwijs om te bepalen hoe
sterk kinderen verschillen
Stimuleerde interesse in individuele verschillen in ontwikkeling
- Industrialisatie eind 18de eeuw
Arbeidsproces werd hervormd
Veranderende kijk op kinderen als arbeidskrachten
Maakte weg vrij voor wetten tegen uitbuiting kinderen
Deze wetenschappers hadden een gemeenschappelijk doel: groei, verandering en stabiliteit
tijdens (vooral) kindertijd bestuderen
Start van de wetenschappelijke studie van ontwikkeling als apart vakgebied
Aanvankelijk sterke klemtoon op erfelijke sturing → 'genetische psychologie'
Gaandeweg uitwerking nieuwe onderzoekstechnieken
Ontwikkeling statistische technieken en onderzoek paradigma’s
Ook theorievorming kreeg nieuwe impulsen
o Pedagogiek: klemtoon op rol van opvoeding in ontwikkeling
o Behaviorisme: invloed van ervaringen
'genetische psychologie' → ontwikkelingspsychologie
Tot halfweg de 20ste eeuw focus voornamelijk op kindertijd
Geleidelijk aan interesse in andere levensfasen, initieel vanuit andere disciplines
o Sociologie: interesse in adolescentie
o Geneeskunde: interesse in veroudering
o Volwassenheid lang onder bestudeerd
3
, Deeldisciplines lang los van elkaar
o Kinderpsychologie
o Adolescentiepsychologie
o Psychogerontologie
Pas recent "levensloopperspectief”
1.1.5 Kernvraagstukken
Discontinuïteit Continuïteit
Ontwikkeling in aparte stappen of stadia Geleidelijke ontwikkeling, bouwt op elkaar
voort
Kwalitatieve verschillen vb. cognitief: niet meer Kwantitatieve verschillen vb. lengte, cognitief:
in bed plassen door beheersing blaas steeds beter leren lezen = proces erachter blijft
hetzelfde, nl van letters klanken maken
Elk stadium levert gedrag op dat qua inhoud en Prestatie op bepaalde niveau vloeien voort uit
hoedanigheid anders is dan gedrag/denken in die op vorige niveau
eerdere stadia
Kritieke periode Gevoelige periode
Bepaalde soorten omgevingsstimuli zijn Extra ontvankelijk voor bepaalde
noodzakelijk, als ze die invloeden missen zijn de omgevingsstimuli = organisme is gevoelig voor
gevolgen onomkeerbaar bepaalde omgevingen, maar niet zo drastisch
bv. aanwezigheid liefdevolle ouders dat als ze eraan blootgesteld worden het
onomkeerbare extreme gevolgen heeft
Kan verstoren maar kan weer
opgehoffen worden
Of blootstelling aan bepaalde omgevingsstimuli Optimale periode om bepaalde vermogens te
hebben abnormale ontwikkeling als gevolg = ontwikkelen
onomkeerbare extreme gevolgen bv. als je ouder bent is het moeilijker om een
bv. tijdens zwangerschap rodehond nieuwe taal aan te leren, maar niet onmogelijk
Vandaag meer focus op gevoelige periode, vroeger kritische
Mens is kneedbaar = plasticiteit, we zijn plastischer dan aanvankelijk gedacht, je kan
ontwikkeld gedragspatroon nog veranderen op latere leeftijd
Één universeel traject Vele mogelijke trajecten
Opeenvolging van stadia in universeel patroon Door unieke combinaties van persoons-
omgevingskenmerken veel mogelijke trajecten
Iedereen zelfde stadia rond zelfde leeftijd =
dezelfde ontwikkeling
bv. op cognitief vlak
Gerelateerd aan de verschillende factoren die een rol spelen in ontwikkeling
Ieder mens behoort tot specifiek cohort = groep mensen die rond dezelfde tijd op
dezelfde plek zijn geboren
o Belangrijke sociaalhistorische gebeurtenissen hebben mogelijks
gemeenschappelijk invloed
o Invloed van cohort op ontwikkeling = cohorteffecten
o bv. oorlog, economie
4
Hoofdstuk 1: Situering en historiek; Inleiding
ontwikkeling van het kind
1.1 Kennismaking
1.1.1 Reikwijdte van het vakgebied
- Ontwikkelingspsychologie
= wetenschappelijke studie naar patronen van groei, verandering en stabiliteit bij mensen
vanaf conceptie tot ouderdom
Gericht op menselijke ontwikkeling
Sommige bekijken de algemene/universele principes, anderen de specifieke
- Thematische gebieden van ontwikkelingspsychologie:
- Leeftijdsgroepen: prenataal, babytijd, peuter- kleutertijd, schooltijd en adolescentie
Sociale constructies gebaseerd op westers onderzoek
o Idee over realiteit dat breed geaccepteerd is, maar afhangt van
maatschappij en cultuur op bepaald moment
- Koppeling tussen thema’s en leeftijden
Specialisten met uiteenlopende achtergronden = diversiteit aan deskundigen met
verschillende perspectieven
1.1.2 Historiek
- Newton: standing on the shoulders of giants
= wetenschap bouwt voort op andere inzichten
1
,1.1.3 Vroege denkers
- Plato
Bijzondere talenten vroeg opsporen zodat opvoeding en scholing op ontwikkeling
ervan gericht kunnen worden (Politeia, 4de eeuw v.Chr.)
- Aristoteles
Tabula rasa = mens wordt geboren als een onbeschreven blad
- John Locke
Empirisme
Werkt tabula rasa idee verder uit
Ontwikkeling gebeurt onder invloed van de omgeving en ervaring
o Geeft vorm aan het gedrag van het kind
"Iedereen kan alles worden"
- Jean-Jacques Rousseau (1712-1778)
Nativisme = alles is aangeboren
Kinderen worden geboren met inherent potentieel en talenten, die zich ontvouwen
naarmate ze opgroeien, zoals een bloem
Rol van opvoeding
Begeleiding geven aangepast aan
Maturiteitsniveau
Gelegenheid tot exploratie bieden
Aanmoedigen om de natuurlijke interesse te volgen
Waren inspiratie voor wetenschappers
1.1.4 Start van de wetenschappelijke ontwikkelingspsychologie
- Charles Darwin (1809-1882) evolutietheorie
Parallel tussen de ontwikkeling van individuen binnen een soort en hoe de soort zelf
ontwikkeld is
o Begrip van ontwikkeling van individuen binnen een soort kan helpen om te
achterhalen hoe de soort zelf ontwikkeld is
Schreef een babybiografie over het eerste levensjaar van zijn zoon
o Babybiografieën = eerste geschriften waarin kinderen methodisch werden
bestudeerd
Bestaat al sinds 1700 in Duitsland
Waarnemers (ouders) volgden groei kind door taalkundige en fysieke
mijlpalen vast te leggen
Systematische observatie van kinderen
o Babybiografieën werden systematischer gedaan
Start wetenschappelijke studie van ontwikkeling
- Stanley Hall (1844-1924)
Geïnspireerd door Darwin: ontogenese (ontwikkeling individuele mens) als herhaling
van fylogenese (ontwikkeling soort)
2
, Ontwikkeling als rijpingsproces (reeks genetisch bepaalde gebeurtenissen die zich
automatisch ontvouwen, zoals een bloem) (= Rousseau)
"Men kan de typische wildheid van kinderen maar beter toelaten tot een jaar of
twaalf"
Stichter Child Study Movement
Adolescentieperiode "storm en stress", aparte periode
Eerste gebruik van vragenlijsten, normatieve benadering
- Arnold Gesell (1880-1961)
Leerling van Stanley Hall
Bijnaam "father of child development"
Bestudeerde 10.000 kinderen via observatie en ouderinterviews
"Als we effectieve hulpmiddelen gebruiken, onthult het kind zichzelf aan iedereen
die stopt en luistert naar wat het zegt en die met ziende ogen kijkt naar wat het
doet."
Gesell Developmental Schedules
Informeerde ouders over wat op welke leeftijd verwacht kan worden
Ontwikkelingsschaal gecreëerd
- Alfred Binet (1857-1911)
Franse psycholoog
De leerplicht werd ingevoerd, kinderen moesten plots vanaf bepaalde leeftijd naar
school
o Onderwijs algemeen toegankelijk gemaakt
Kind meer gescheiden van volwassenen en leerkrachten zochten betere
manier om kinderen iets bij te brengen
Eerste intelligentietest op vraag van het ministerie van onderwijs om te bepalen hoe
sterk kinderen verschillen
Stimuleerde interesse in individuele verschillen in ontwikkeling
- Industrialisatie eind 18de eeuw
Arbeidsproces werd hervormd
Veranderende kijk op kinderen als arbeidskrachten
Maakte weg vrij voor wetten tegen uitbuiting kinderen
Deze wetenschappers hadden een gemeenschappelijk doel: groei, verandering en stabiliteit
tijdens (vooral) kindertijd bestuderen
Start van de wetenschappelijke studie van ontwikkeling als apart vakgebied
Aanvankelijk sterke klemtoon op erfelijke sturing → 'genetische psychologie'
Gaandeweg uitwerking nieuwe onderzoekstechnieken
Ontwikkeling statistische technieken en onderzoek paradigma’s
Ook theorievorming kreeg nieuwe impulsen
o Pedagogiek: klemtoon op rol van opvoeding in ontwikkeling
o Behaviorisme: invloed van ervaringen
'genetische psychologie' → ontwikkelingspsychologie
Tot halfweg de 20ste eeuw focus voornamelijk op kindertijd
Geleidelijk aan interesse in andere levensfasen, initieel vanuit andere disciplines
o Sociologie: interesse in adolescentie
o Geneeskunde: interesse in veroudering
o Volwassenheid lang onder bestudeerd
3
, Deeldisciplines lang los van elkaar
o Kinderpsychologie
o Adolescentiepsychologie
o Psychogerontologie
Pas recent "levensloopperspectief”
1.1.5 Kernvraagstukken
Discontinuïteit Continuïteit
Ontwikkeling in aparte stappen of stadia Geleidelijke ontwikkeling, bouwt op elkaar
voort
Kwalitatieve verschillen vb. cognitief: niet meer Kwantitatieve verschillen vb. lengte, cognitief:
in bed plassen door beheersing blaas steeds beter leren lezen = proces erachter blijft
hetzelfde, nl van letters klanken maken
Elk stadium levert gedrag op dat qua inhoud en Prestatie op bepaalde niveau vloeien voort uit
hoedanigheid anders is dan gedrag/denken in die op vorige niveau
eerdere stadia
Kritieke periode Gevoelige periode
Bepaalde soorten omgevingsstimuli zijn Extra ontvankelijk voor bepaalde
noodzakelijk, als ze die invloeden missen zijn de omgevingsstimuli = organisme is gevoelig voor
gevolgen onomkeerbaar bepaalde omgevingen, maar niet zo drastisch
bv. aanwezigheid liefdevolle ouders dat als ze eraan blootgesteld worden het
onomkeerbare extreme gevolgen heeft
Kan verstoren maar kan weer
opgehoffen worden
Of blootstelling aan bepaalde omgevingsstimuli Optimale periode om bepaalde vermogens te
hebben abnormale ontwikkeling als gevolg = ontwikkelen
onomkeerbare extreme gevolgen bv. als je ouder bent is het moeilijker om een
bv. tijdens zwangerschap rodehond nieuwe taal aan te leren, maar niet onmogelijk
Vandaag meer focus op gevoelige periode, vroeger kritische
Mens is kneedbaar = plasticiteit, we zijn plastischer dan aanvankelijk gedacht, je kan
ontwikkeld gedragspatroon nog veranderen op latere leeftijd
Één universeel traject Vele mogelijke trajecten
Opeenvolging van stadia in universeel patroon Door unieke combinaties van persoons-
omgevingskenmerken veel mogelijke trajecten
Iedereen zelfde stadia rond zelfde leeftijd =
dezelfde ontwikkeling
bv. op cognitief vlak
Gerelateerd aan de verschillende factoren die een rol spelen in ontwikkeling
Ieder mens behoort tot specifiek cohort = groep mensen die rond dezelfde tijd op
dezelfde plek zijn geboren
o Belangrijke sociaalhistorische gebeurtenissen hebben mogelijks
gemeenschappelijk invloed
o Invloed van cohort op ontwikkeling = cohorteffecten
o bv. oorlog, economie
4
