Prof. Veerle Soyez
ORGANISATIE VAN DE HULPVERLENING
1. CONTEXTUALISERING
1.1 Inhoud
1. Conceptafbakening
2. De verzorgingsstaat
3. Historisch perspectief
1.2 Conceptafbakening
1.2.1 Waarom is er hiervoor aandacht?
§ De mythe van de ‘individuele hulpverlener’:
De mythe komt van artsen die lang veel macht hadden, waar we spreken over ‘colloque singulier’ – alles
wat binnen arts-patiënt gezegd wordt, blijft binnen die relatie (= fundament beroepsgeheim). Maar door
evoluties over de tijd heen bestaat dat niet meer (nl. een hulpverlener die op zichzelf kan werken).
§ De hulpverlening is GEEN eiland:
Het belang van contextualisering …
In de TIJD In PLAATS
Allereerst moeten we hulpverlening zien in relatie tot Daarnaast speelt ook plaats een rol. Hulpverlening vindt
tijd. D.w.z. dat we rekening houden met de geschiedenis altijd plaats binnen de ruimere samenleving en wordt
en de historische evoluties die invloed hebben gehad beïnvloed door maatschappelijke factoren.
op hoe hulpverlening vandaag de dag is georganiseerd.
Hulpverlening is een reflectie van de tijdsgeest. Ook ontwikkelingen die plaatsvinden spelen hierbij een
rol.
9 Tot slot is het cruciaal om bewust te zijn van wat je als hulpverlener doet (en niet doet) en de redenen
daarachter (= waarom?). Als hulpverlener moet je telkens kritisch reflecteren – Waarom doe ik wat ik
doe? Wat is mijn mandaat? Het moeilijkst is bij meer complexere groepen.
Bv. Psychologen die in de gevangenis werken, is een zeer bepalende context, in alle facetten, en wat
psycholoog daar kan doen/niet kan doen wordt bepaald door zijn mandaat; zit op een randje mee te
controleren over de veiligheid van de maatschappij.
Bv. Werken met seksueel delinquenten (ethische aspecten + wat is mijn mandaat, wat mag ik doen, met
wie sta ik in verbinding?)
1.2.2 Een definitie: ‘health system’
Een gezondheidssysteem (‘health system’) = de som van alle organisaties, instellingen en middelen die als
hoofddoel hebben om de gezondheid (en het welzijn) te verbeteren (World Health Organization, 2007).
~ ‘health system’ ↔ ‘health care system’
Het gaat niet alleen om de hulpverlening die geboden De focus ligt op de geboden zorg en diensten.
wordt, maar ook over de sociale en economische deter-
minanten van gezondheid (die de vraag naar hulp mee
bepalen).
, = “het geheel van maatschappelijke inspanningen, al dan niet georganiseerd, privaat of publiek, die (een aspect van)
de gezondheid of het welzijn van burgers tracht te bevorderen (preventie in meest ruime zin) of te garanderen (curatie
– zorg, behandeling) en rehabilitatie of herstel) door maatregelen en diensten te verstrekken en te financieren.
Het kan niet los gezien worden van het systeem waarin die hulpverlening tot stand komt.”
~ Donev, Kovacic, & Lasser, 2013
1.2.3 Een gezondheidssysteem (health system)
Bouwblokken
(1) Het aanbod (service delivery)
(2) Het personeel (health workforce)
(3) Informatie
(4) (Medische) producten, vaccins en technologie
(5) Financiering
(6) Leadership and governance
!!! Veel verschillende relaties en interacties tussen deze bouwblokken.
Doel en functies
Het algemene doel van een gezondheidssysteem is om in te spelen op de behoeften van de bevolking, bescherming te
bieden tegen risico’s die samenhangen met een slechte gezondheid/verminderd welzijn en de gezondheid/het welzijn
van de bevolking verbeteren.
9 Elk bouwblok vervult een functie om tot dit doel bij te dragen, door specifieke subdoelen te verwezenlijken.
(1) Aanbod Het aanbod is omvattend (comprehensive), passend en speelt in op
de noden (appropriate) en is toegankelijk.
(2) Personeel De mensen die verantwoordelijk zijn voor het organiseeren en
leveren van hulpverlening beschikken over de kennis, vaardig-
heden, zijn gemotiveerd en vertonen inzet.
(3) Informatie Er is een goed uitgewerkt gezondheidsinformatiesysteem dat de
basis vormt voor de besluitvorming. Dit systeem heeft vier sleutel-
functies:
§ gegevens of data genereren,
§ verzamelen en samenvoegen,
§ analyseren en samenvatten,
§ en communiceren.
(4) (Medische) producten, Er is eerlijke toegang (equity) tot essentiële producten en diensten,
vaccins en technologie vaccins en technologieën die kwaliteitsvol zijn, veilig, doeltreffend
en kosteneffectief.
(5) Financiering Er worden financiële middelen ter beschikking gesteld en hulp- en
zorgverleners ontvangen de juiste financiële incentives aan om
ervoor te zorgen dat iedereen toegang heeft tot effectieve volks-
gezondheid en persoonlijke zorg- en hulpverlening.
(6) Leadership and governance Er is een nationaal (en regionaal) beleid, er zijn normen, richtlijnen
en voorschriften die het beleid ondersteunen en een evidence-
based selectie van geneesmiddelen, vaccins, werkwijzen en
technologieën volgens internationale normen omvatten (inclusief
prijsafspraken).
2
,1.2.4 Een hulpverleningssysteem
Een complex kluwen
§ Historische evoluties (elke sector in elk land kent een eigen
historiek, tradities en interne dynamiek).
§ Ontwikkelingen op meerdere vlakken:
maatschappelijk, wetenschappelijk, organisatorisch –
evoluties in sterke mate bepaald door sociaal-culturele,
economische, politieke en andere factoren van het land
(sociale constructen).
§ En door verschillende actoren:
hulpvragers – hulpaanbieders (diensten + professionals) –
bestuurlijke/beleidsactoren – de bredere maatschappij
(het samenlevingsconcept).
Het systeem wordt ook bepaald door “Hoe gaan we dingen definiëren, waar gaan we ze situeren?”. Hoe gaan we
de maatregelen/diensten/fincanciering definiëren?
Inhoudelijke (stoornis/probleem) Maatschappelijke definities
gebonden definities
Bv. Wat is een stoornis? Bv. Waar ligt grens tussen jongeren en volwassenen:
leeftijdsgrens = 18 jaar, gekozen door wetenschappe-
In grote mate wordt de DSM hierrvoor gebruikt; of je
lijke inzichten. Vanaf 18 jaar kan je een lening aan-
kan beroep doen op hulp-verlening/zorg wordt
gaan bij de bank, beslissen om te huwen, etc. Veel
bepaald of je voldoet aan criteria voor de stoornis. Je
hulpsystemen zijn erop gebaseerd dat er een
kan niet zomaar binnen-lopen in het systeem met
leeftijdsgrens is.
eender welke vraag.
= stoornis/probleem gebonden.
9 Dit zijn altijd sociale artefactoren: we hebben dit afgesproken, maar er is geen exacte wetenschap dat
stelt dat dit zo moet zijn – wat betekent dat we er ook mee kunnen schuiven; laatste jaren veel meer
aandacht voor ‘jongvolwassenheid’ bvb.
= sociaal constructionisme: met z’n allen gaan we mee bepalen en kun je mee bepalen, ook als
hulpverlener, kan je mee sturen welke sociale constructen we hanteren.
(Georganiseerd) aanbod op verschillende niveaus
Het aanbod
= Het geheel van maatschappelijke inspanningen, (…), die (een aspect van) de gezondheid of het welzijn van
burgers tracgt te bevorderen (preventie) of te garanderen (curatie en rehabilitatie of herstel) door maatregelen
en diensten (A good health system delivers quality services to all people when and where they need them –
WHO, 2007).
3
, 0de lijn = informele zorg.
Zelfhulp, mantelzorg, sleutelfiguren, vrijwillige werk-krachten, …
Bv. kinder- en jongerentelefoon.
§ Binnen het gezin wordt er zorg gedragen. Als er niets aan de hand is, is dit heel klein. Gaat
vaak over mantelzorg (bejaardenzorg, kind met handicap, kind dat zorgdraagt voor ouder
met verslavingsproblematiek, …).
§ Heel uitgebreid, altijd geweets, vandaag nog steeds geen volledig zicht op, hoe uitgebreid
percies.
§ In de huidige maatschappij, o.a. door veel tweeverdienersgezinnen, komt mantelzorg onder
druk. Generatie vrouwen die sterk betrokken zijn op het werkterrein, maar die nu niet
alleen met adolescente kinderen zit, maar ook met bejaarde ouders (sandwich). Deze groep
komst steeds meer in beeld.
1ste lijn = formele basiszorg.
Algemene ambulante hulp voor een ruim publiek, sterk verspreid, vooral beroepskrachten.
§ Bijna volledig ambulant (= hulpvrager verplaatst zich naar organisatie ↔ mobiel).
§ Breed, zeer algemeen toegankelijk; meestal geen voorwaarden om hulp te krijgen.
Bv. CAW, JAC
§ Enorme (internationale) druk om deze lijn te versterken (lang onder gefinancierd geweest);
o.a. organisatie van eerstelijnspsychologen speelt daarop in (terugbetaling door overheid).
2de lijn = professionele, categoriale hulp.
Meer gespecialiseerde hulpverlening voor een specifiek publiek met een specifiek probleem, minder
verspreid.
§ Categoriaal = meer gespecialiseerd, meer toegespitst op specifieke problemen. De definitie
van stoornissen/problemen (zie eerder) speelt hier vnl. een rol.
Bv. CGG
3de lijn = gespecialiseerd.
Nog meer gespecialiseerd, nog minder verspreid, intramuraal (opname; niet altijd, heel vaak).
§ Super uitgebreid, veel sterker dan 1ste en 2de lijn, waardoor de zorg in deze lijn heel lang kan
duren.
9 Inspanningen/voorzieningen kan je niet altijd zuiver op 1 lijn zetten.
Bv. Thuisbegeleiding, straathoekwerk (tussen 0 en 1); meestal kan dit wel.
4
ORGANISATIE VAN DE HULPVERLENING
1. CONTEXTUALISERING
1.1 Inhoud
1. Conceptafbakening
2. De verzorgingsstaat
3. Historisch perspectief
1.2 Conceptafbakening
1.2.1 Waarom is er hiervoor aandacht?
§ De mythe van de ‘individuele hulpverlener’:
De mythe komt van artsen die lang veel macht hadden, waar we spreken over ‘colloque singulier’ – alles
wat binnen arts-patiënt gezegd wordt, blijft binnen die relatie (= fundament beroepsgeheim). Maar door
evoluties over de tijd heen bestaat dat niet meer (nl. een hulpverlener die op zichzelf kan werken).
§ De hulpverlening is GEEN eiland:
Het belang van contextualisering …
In de TIJD In PLAATS
Allereerst moeten we hulpverlening zien in relatie tot Daarnaast speelt ook plaats een rol. Hulpverlening vindt
tijd. D.w.z. dat we rekening houden met de geschiedenis altijd plaats binnen de ruimere samenleving en wordt
en de historische evoluties die invloed hebben gehad beïnvloed door maatschappelijke factoren.
op hoe hulpverlening vandaag de dag is georganiseerd.
Hulpverlening is een reflectie van de tijdsgeest. Ook ontwikkelingen die plaatsvinden spelen hierbij een
rol.
9 Tot slot is het cruciaal om bewust te zijn van wat je als hulpverlener doet (en niet doet) en de redenen
daarachter (= waarom?). Als hulpverlener moet je telkens kritisch reflecteren – Waarom doe ik wat ik
doe? Wat is mijn mandaat? Het moeilijkst is bij meer complexere groepen.
Bv. Psychologen die in de gevangenis werken, is een zeer bepalende context, in alle facetten, en wat
psycholoog daar kan doen/niet kan doen wordt bepaald door zijn mandaat; zit op een randje mee te
controleren over de veiligheid van de maatschappij.
Bv. Werken met seksueel delinquenten (ethische aspecten + wat is mijn mandaat, wat mag ik doen, met
wie sta ik in verbinding?)
1.2.2 Een definitie: ‘health system’
Een gezondheidssysteem (‘health system’) = de som van alle organisaties, instellingen en middelen die als
hoofddoel hebben om de gezondheid (en het welzijn) te verbeteren (World Health Organization, 2007).
~ ‘health system’ ↔ ‘health care system’
Het gaat niet alleen om de hulpverlening die geboden De focus ligt op de geboden zorg en diensten.
wordt, maar ook over de sociale en economische deter-
minanten van gezondheid (die de vraag naar hulp mee
bepalen).
, = “het geheel van maatschappelijke inspanningen, al dan niet georganiseerd, privaat of publiek, die (een aspect van)
de gezondheid of het welzijn van burgers tracht te bevorderen (preventie in meest ruime zin) of te garanderen (curatie
– zorg, behandeling) en rehabilitatie of herstel) door maatregelen en diensten te verstrekken en te financieren.
Het kan niet los gezien worden van het systeem waarin die hulpverlening tot stand komt.”
~ Donev, Kovacic, & Lasser, 2013
1.2.3 Een gezondheidssysteem (health system)
Bouwblokken
(1) Het aanbod (service delivery)
(2) Het personeel (health workforce)
(3) Informatie
(4) (Medische) producten, vaccins en technologie
(5) Financiering
(6) Leadership and governance
!!! Veel verschillende relaties en interacties tussen deze bouwblokken.
Doel en functies
Het algemene doel van een gezondheidssysteem is om in te spelen op de behoeften van de bevolking, bescherming te
bieden tegen risico’s die samenhangen met een slechte gezondheid/verminderd welzijn en de gezondheid/het welzijn
van de bevolking verbeteren.
9 Elk bouwblok vervult een functie om tot dit doel bij te dragen, door specifieke subdoelen te verwezenlijken.
(1) Aanbod Het aanbod is omvattend (comprehensive), passend en speelt in op
de noden (appropriate) en is toegankelijk.
(2) Personeel De mensen die verantwoordelijk zijn voor het organiseeren en
leveren van hulpverlening beschikken over de kennis, vaardig-
heden, zijn gemotiveerd en vertonen inzet.
(3) Informatie Er is een goed uitgewerkt gezondheidsinformatiesysteem dat de
basis vormt voor de besluitvorming. Dit systeem heeft vier sleutel-
functies:
§ gegevens of data genereren,
§ verzamelen en samenvoegen,
§ analyseren en samenvatten,
§ en communiceren.
(4) (Medische) producten, Er is eerlijke toegang (equity) tot essentiële producten en diensten,
vaccins en technologie vaccins en technologieën die kwaliteitsvol zijn, veilig, doeltreffend
en kosteneffectief.
(5) Financiering Er worden financiële middelen ter beschikking gesteld en hulp- en
zorgverleners ontvangen de juiste financiële incentives aan om
ervoor te zorgen dat iedereen toegang heeft tot effectieve volks-
gezondheid en persoonlijke zorg- en hulpverlening.
(6) Leadership and governance Er is een nationaal (en regionaal) beleid, er zijn normen, richtlijnen
en voorschriften die het beleid ondersteunen en een evidence-
based selectie van geneesmiddelen, vaccins, werkwijzen en
technologieën volgens internationale normen omvatten (inclusief
prijsafspraken).
2
,1.2.4 Een hulpverleningssysteem
Een complex kluwen
§ Historische evoluties (elke sector in elk land kent een eigen
historiek, tradities en interne dynamiek).
§ Ontwikkelingen op meerdere vlakken:
maatschappelijk, wetenschappelijk, organisatorisch –
evoluties in sterke mate bepaald door sociaal-culturele,
economische, politieke en andere factoren van het land
(sociale constructen).
§ En door verschillende actoren:
hulpvragers – hulpaanbieders (diensten + professionals) –
bestuurlijke/beleidsactoren – de bredere maatschappij
(het samenlevingsconcept).
Het systeem wordt ook bepaald door “Hoe gaan we dingen definiëren, waar gaan we ze situeren?”. Hoe gaan we
de maatregelen/diensten/fincanciering definiëren?
Inhoudelijke (stoornis/probleem) Maatschappelijke definities
gebonden definities
Bv. Wat is een stoornis? Bv. Waar ligt grens tussen jongeren en volwassenen:
leeftijdsgrens = 18 jaar, gekozen door wetenschappe-
In grote mate wordt de DSM hierrvoor gebruikt; of je
lijke inzichten. Vanaf 18 jaar kan je een lening aan-
kan beroep doen op hulp-verlening/zorg wordt
gaan bij de bank, beslissen om te huwen, etc. Veel
bepaald of je voldoet aan criteria voor de stoornis. Je
hulpsystemen zijn erop gebaseerd dat er een
kan niet zomaar binnen-lopen in het systeem met
leeftijdsgrens is.
eender welke vraag.
= stoornis/probleem gebonden.
9 Dit zijn altijd sociale artefactoren: we hebben dit afgesproken, maar er is geen exacte wetenschap dat
stelt dat dit zo moet zijn – wat betekent dat we er ook mee kunnen schuiven; laatste jaren veel meer
aandacht voor ‘jongvolwassenheid’ bvb.
= sociaal constructionisme: met z’n allen gaan we mee bepalen en kun je mee bepalen, ook als
hulpverlener, kan je mee sturen welke sociale constructen we hanteren.
(Georganiseerd) aanbod op verschillende niveaus
Het aanbod
= Het geheel van maatschappelijke inspanningen, (…), die (een aspect van) de gezondheid of het welzijn van
burgers tracgt te bevorderen (preventie) of te garanderen (curatie en rehabilitatie of herstel) door maatregelen
en diensten (A good health system delivers quality services to all people when and where they need them –
WHO, 2007).
3
, 0de lijn = informele zorg.
Zelfhulp, mantelzorg, sleutelfiguren, vrijwillige werk-krachten, …
Bv. kinder- en jongerentelefoon.
§ Binnen het gezin wordt er zorg gedragen. Als er niets aan de hand is, is dit heel klein. Gaat
vaak over mantelzorg (bejaardenzorg, kind met handicap, kind dat zorgdraagt voor ouder
met verslavingsproblematiek, …).
§ Heel uitgebreid, altijd geweets, vandaag nog steeds geen volledig zicht op, hoe uitgebreid
percies.
§ In de huidige maatschappij, o.a. door veel tweeverdienersgezinnen, komt mantelzorg onder
druk. Generatie vrouwen die sterk betrokken zijn op het werkterrein, maar die nu niet
alleen met adolescente kinderen zit, maar ook met bejaarde ouders (sandwich). Deze groep
komst steeds meer in beeld.
1ste lijn = formele basiszorg.
Algemene ambulante hulp voor een ruim publiek, sterk verspreid, vooral beroepskrachten.
§ Bijna volledig ambulant (= hulpvrager verplaatst zich naar organisatie ↔ mobiel).
§ Breed, zeer algemeen toegankelijk; meestal geen voorwaarden om hulp te krijgen.
Bv. CAW, JAC
§ Enorme (internationale) druk om deze lijn te versterken (lang onder gefinancierd geweest);
o.a. organisatie van eerstelijnspsychologen speelt daarop in (terugbetaling door overheid).
2de lijn = professionele, categoriale hulp.
Meer gespecialiseerde hulpverlening voor een specifiek publiek met een specifiek probleem, minder
verspreid.
§ Categoriaal = meer gespecialiseerd, meer toegespitst op specifieke problemen. De definitie
van stoornissen/problemen (zie eerder) speelt hier vnl. een rol.
Bv. CGG
3de lijn = gespecialiseerd.
Nog meer gespecialiseerd, nog minder verspreid, intramuraal (opname; niet altijd, heel vaak).
§ Super uitgebreid, veel sterker dan 1ste en 2de lijn, waardoor de zorg in deze lijn heel lang kan
duren.
9 Inspanningen/voorzieningen kan je niet altijd zuiver op 1 lijn zetten.
Bv. Thuisbegeleiding, straathoekwerk (tussen 0 en 1); meestal kan dit wel.
4
