Zorgethiek
Samenvatting
Ethiek in de zorg is meer dan zorgethiek - Dirk Vogelaers
Referentiekaders. Verschillende benaderingen.
Belangrijkste boodschap op het einde van de les is dat je een zekere eclecticisme moet ontwikkelen.
Eclecticisme: afhankelijk van de situatie, elementen kiezen uit de verschillende grondstromen van de
ethiek.
Wat is ethiek?
2 definities:
1) Systematische reflectie over waarden en normen.
Normen:
- Wat actueel als maatschappelijk, in groep als standaard geldt/normaal bevonden wordt.
- Het zijn vaak ongeschreven regels/ wat we als belangrijk beschouwen of tolereren. Wat als
normaal bevonden wordt of waar niet op ingegrepen wordt ondanks het feit dat het niet
volledig strookt met hogere waarden.
o Bv: norm in VS: iedereen heeft het recht om een wapen te dragen, maar het vloekt in
de praktijk met de beschermwaardigheid.
- Dit is sterk cultureel bepaald (iets wat al lang verworven is) en tijdsgebonden.
o Bv: je mag niet pesten (pesten op school wordt als normaal beschouwd, dit is een
norm. Er is natuurlijk geen geschreven regel over pesten op school.
Waarden:
- Begrip van hogere orde.
- Deze hogere waarden moeten hun vertaling vinden in gedragsregels en regels.
- Bijvoorbeeld: autonomie, beschermwaardigheid, rechtvaardigheid.
o Bv: autonomie. Dit bestond vroeger niet. patiënt werd niet betrokken in de
besluitvorming. Nu is dit de regel geworden (verschilt wel van land tot land).
o Bv: beschermwaardigheid van kinderen in het verkeer maakt dat er verkeersregels
opgelegd worden.
▪ Iedereen heeft het recht op beschermwaardigheid (bv: ook mensen met
dementie, bv mensen met een psychose worden tegen zichzelf beschermd).
Normen stroken soms met de beschermwaardigheid.
o Bv: rechtvaardigheid: juist inzetten en gebruiken van middelen die rechtvaardig zijn
voor iedereen.
2) Theorie van het goede handeling.
Goede handelen:
- = de reflectie staat niet op zichzelf, maar altijd in functie van wat gaan we nu doen.
- Reflectie moet zijn: afweging van een aantal elementen en je moet altijd komen tot iets
concreet, een concreet handelsplan.
→ In die verbinding ontstaat het juiste beeld wat ethisch reflectie en ethisch handelen is.
1
,Systematische reflectie op waarden en normen
- De systematische reflectie over waarden en normen overstijgt de emotionele reactie op
situaties die vragen oproepen, die de trigger zijn.
o Emotionele reacties zijn een trigger. Het is belangrijk dat we deze emotionele
reacties uiten.
o Emotionele reacties moeten een plaats hebben, geuit worden om tot een
kwaliteitsverbetering te komen.
- Evolutie naar narratieve of beschrijvende ethiek.
- Betekent analytisch werken met benoeming van de feiten → overweging en weging →
besluitvorming hoe te handelen = CONCREET en expliciet maken.
o We vertrekken vanuit de emotionele reacties en we moeten dit naar een hogere
orde tillen. Dwz analytisch werken met benoeming van de feiten. Altijd eerst
benoeming van de feiten (bv: ik vind het not done als we verder gaan met het
behandelen van deze patiënt). Deze feiten moet je durven benomen. Dan een
overweging en weging doen van de argumenten om dan tot een besluitvorming te
komen.
o Analytisch werken met benoemen van de feiten, duiding geven.
o Benoeming: de kennisfactor verhogen. De benoeming van de aandoening kan voor
emotionele reacties zorgen. Deze moeten geuit worden. de feiten moeten worden
geuit en dan overweging en weging en besluitvorming.
Implicaties van de definities
- Ethiek heeft betrekking op doen en laten.
- En dus niet alleen op abstracte ken-inhouden.
- En dus niet alleen op doen en laten van professionals tegenover patiënten. Het heeft dus een
hogere orde.
- Handelen is iets anders dan gedrag; impliceert grondhoudingen.
- Ethiek veronderstelt dan ook keuzevrijheid.
- Ethiek veronderstelt beelden van het goede leven (inclusief die van (professionele)
zorg/organisaties).
- Ethiek vraagt ruimte voor reflectief gesprek over waarden en normen in relatie tot het
handelen.
En dus niet alleen op doen en laten van professionals tegenover patiënten. Het heeft dus een hogere
orde.
Gedrag kan dikwijls de norm zijn hoe een groep zich gedraagt tov elkaar, tov clienten,…
Het handelen is van een hogere orde en impliceert grondhoudingen (hoe we ons opstellen).
Keuzevrijheid: opties kunnen overwegen, opties tegenover elkaar zetten omdat uiteindelijk tot een
keuze te komen.
Ruimte voor reflectief gesprek
Op verschillende niveaus in de zorgrelaties/ in de organisatie en derhalve vrij generiek.
- In de individuele relatie zorgverstrekkers en cliënten.
- In teamverbanden en tussen teams en transmuraal: micro-management.
- Op organisatieniveau: macro-management.
o In welke mate treedt het directiecomité in interactie met het werkveld.
2
, En dus niet alleen op abstracte ken-inhouden
- Abstracte ken-inhouden dienen vertaald te worden in handelen ten opzichte van concrete
zorgsituaties en unieke patiënten/cliënten/medemensen.
- Maar opnieuw ook in managementbesluitvorming op micro-meso-macroniveau
o Bv: griepvaccinatie:
▪ In sommige omgevingen is er een beschermwaardigheid tov werknemers.
▪ Autonomie wordt toegepast.
▪ De verplichting wordt in elke organisatie anders uitgewerkt (sommige
moeten het bv gaan uitleggen bij de directeur waarom ze geen willen,
anderen worden slecht bestempeld als ze geen willen,…).
Examenvraag over griepvaccinatie! Herbeluisteren vanaf 1:10:00.
Handelen is iets anders dan gedrag
- Eenzelfde handeling kan met fundamenteel verschillend gedrag uitgevoerd worden.
- Handeling is als het ware een begrip van een hogere orde (dan de automatische uitvoering)
en sluit een houding en onderliggende ethische reflectie in.
Ethiek als theoretische aangelegenheid en moraal
- Ethiek brengt in kaart welke waarden en normen een rol spelen bij bepaalde
handelingsvragen = ordening van referentiekader.
o Er is nood aan ordening en referentiekader. (zie voorbeeld griepvaccinatie. Hier is
nood aan ordening en referentiekaders). We doen dit omwille van het beleid en dit
omwille van deze principes. Er moet een positieve motivatie zijn (waarom
griepvaccinatie belangrijk is voor die redenen).
- Onderzoekt uitgangspunten en richtlijnen voor ons zijn en handelen.
- Brengt ze onder in een ethische theorie als referentiekader.
- In een ethische theorie worden morele overwegingen, ervaringen en argumenten op
coherente wijze beschreven en gefundeerd/onderbouwt.
- Elke benadering is een vorm van kijken naar ethische problemen.
- Er is een grote diversiteit in benaderingen; dat weerspiegelt de complexiteit van het denken
over het goede.
- Zo vraagt zij aandacht voor de relativiteit en voorlopigheid van onze oordelen zonder
daarmee te pleiten voor relativisme.
o Relativiteit inzien en erkennen, maar niet vervallen in relativisme.
Inzichten, normen en de aftoetsing van normen en de waarden evolueert in de tijd, het is een
continu proces.
Relativiteit vs relativisme
Relativiteit = erkent onzekerheidsgraad, gebrek aan definitief karakter, vernieuwbaarheid en
derhalve dynamisch aspect (mogelijkheid tot evolutie in de ethische reflectie).
- Erkent dat er een onzekerheidsgraad is. We weten niet alles.
Relativisme = als relatief onbelangrijk inschatten van theorieën over goede handelen → dit is
bagatelliseren en normvervaging.
bv: maatschappelijke aanvaarding van pesten op school wordt in bepaalde leeftijdsgroepen als
normaal beschouwd.
3
Samenvatting
Ethiek in de zorg is meer dan zorgethiek - Dirk Vogelaers
Referentiekaders. Verschillende benaderingen.
Belangrijkste boodschap op het einde van de les is dat je een zekere eclecticisme moet ontwikkelen.
Eclecticisme: afhankelijk van de situatie, elementen kiezen uit de verschillende grondstromen van de
ethiek.
Wat is ethiek?
2 definities:
1) Systematische reflectie over waarden en normen.
Normen:
- Wat actueel als maatschappelijk, in groep als standaard geldt/normaal bevonden wordt.
- Het zijn vaak ongeschreven regels/ wat we als belangrijk beschouwen of tolereren. Wat als
normaal bevonden wordt of waar niet op ingegrepen wordt ondanks het feit dat het niet
volledig strookt met hogere waarden.
o Bv: norm in VS: iedereen heeft het recht om een wapen te dragen, maar het vloekt in
de praktijk met de beschermwaardigheid.
- Dit is sterk cultureel bepaald (iets wat al lang verworven is) en tijdsgebonden.
o Bv: je mag niet pesten (pesten op school wordt als normaal beschouwd, dit is een
norm. Er is natuurlijk geen geschreven regel over pesten op school.
Waarden:
- Begrip van hogere orde.
- Deze hogere waarden moeten hun vertaling vinden in gedragsregels en regels.
- Bijvoorbeeld: autonomie, beschermwaardigheid, rechtvaardigheid.
o Bv: autonomie. Dit bestond vroeger niet. patiënt werd niet betrokken in de
besluitvorming. Nu is dit de regel geworden (verschilt wel van land tot land).
o Bv: beschermwaardigheid van kinderen in het verkeer maakt dat er verkeersregels
opgelegd worden.
▪ Iedereen heeft het recht op beschermwaardigheid (bv: ook mensen met
dementie, bv mensen met een psychose worden tegen zichzelf beschermd).
Normen stroken soms met de beschermwaardigheid.
o Bv: rechtvaardigheid: juist inzetten en gebruiken van middelen die rechtvaardig zijn
voor iedereen.
2) Theorie van het goede handeling.
Goede handelen:
- = de reflectie staat niet op zichzelf, maar altijd in functie van wat gaan we nu doen.
- Reflectie moet zijn: afweging van een aantal elementen en je moet altijd komen tot iets
concreet, een concreet handelsplan.
→ In die verbinding ontstaat het juiste beeld wat ethisch reflectie en ethisch handelen is.
1
,Systematische reflectie op waarden en normen
- De systematische reflectie over waarden en normen overstijgt de emotionele reactie op
situaties die vragen oproepen, die de trigger zijn.
o Emotionele reacties zijn een trigger. Het is belangrijk dat we deze emotionele
reacties uiten.
o Emotionele reacties moeten een plaats hebben, geuit worden om tot een
kwaliteitsverbetering te komen.
- Evolutie naar narratieve of beschrijvende ethiek.
- Betekent analytisch werken met benoeming van de feiten → overweging en weging →
besluitvorming hoe te handelen = CONCREET en expliciet maken.
o We vertrekken vanuit de emotionele reacties en we moeten dit naar een hogere
orde tillen. Dwz analytisch werken met benoeming van de feiten. Altijd eerst
benoeming van de feiten (bv: ik vind het not done als we verder gaan met het
behandelen van deze patiënt). Deze feiten moet je durven benomen. Dan een
overweging en weging doen van de argumenten om dan tot een besluitvorming te
komen.
o Analytisch werken met benoemen van de feiten, duiding geven.
o Benoeming: de kennisfactor verhogen. De benoeming van de aandoening kan voor
emotionele reacties zorgen. Deze moeten geuit worden. de feiten moeten worden
geuit en dan overweging en weging en besluitvorming.
Implicaties van de definities
- Ethiek heeft betrekking op doen en laten.
- En dus niet alleen op abstracte ken-inhouden.
- En dus niet alleen op doen en laten van professionals tegenover patiënten. Het heeft dus een
hogere orde.
- Handelen is iets anders dan gedrag; impliceert grondhoudingen.
- Ethiek veronderstelt dan ook keuzevrijheid.
- Ethiek veronderstelt beelden van het goede leven (inclusief die van (professionele)
zorg/organisaties).
- Ethiek vraagt ruimte voor reflectief gesprek over waarden en normen in relatie tot het
handelen.
En dus niet alleen op doen en laten van professionals tegenover patiënten. Het heeft dus een hogere
orde.
Gedrag kan dikwijls de norm zijn hoe een groep zich gedraagt tov elkaar, tov clienten,…
Het handelen is van een hogere orde en impliceert grondhoudingen (hoe we ons opstellen).
Keuzevrijheid: opties kunnen overwegen, opties tegenover elkaar zetten omdat uiteindelijk tot een
keuze te komen.
Ruimte voor reflectief gesprek
Op verschillende niveaus in de zorgrelaties/ in de organisatie en derhalve vrij generiek.
- In de individuele relatie zorgverstrekkers en cliënten.
- In teamverbanden en tussen teams en transmuraal: micro-management.
- Op organisatieniveau: macro-management.
o In welke mate treedt het directiecomité in interactie met het werkveld.
2
, En dus niet alleen op abstracte ken-inhouden
- Abstracte ken-inhouden dienen vertaald te worden in handelen ten opzichte van concrete
zorgsituaties en unieke patiënten/cliënten/medemensen.
- Maar opnieuw ook in managementbesluitvorming op micro-meso-macroniveau
o Bv: griepvaccinatie:
▪ In sommige omgevingen is er een beschermwaardigheid tov werknemers.
▪ Autonomie wordt toegepast.
▪ De verplichting wordt in elke organisatie anders uitgewerkt (sommige
moeten het bv gaan uitleggen bij de directeur waarom ze geen willen,
anderen worden slecht bestempeld als ze geen willen,…).
Examenvraag over griepvaccinatie! Herbeluisteren vanaf 1:10:00.
Handelen is iets anders dan gedrag
- Eenzelfde handeling kan met fundamenteel verschillend gedrag uitgevoerd worden.
- Handeling is als het ware een begrip van een hogere orde (dan de automatische uitvoering)
en sluit een houding en onderliggende ethische reflectie in.
Ethiek als theoretische aangelegenheid en moraal
- Ethiek brengt in kaart welke waarden en normen een rol spelen bij bepaalde
handelingsvragen = ordening van referentiekader.
o Er is nood aan ordening en referentiekader. (zie voorbeeld griepvaccinatie. Hier is
nood aan ordening en referentiekaders). We doen dit omwille van het beleid en dit
omwille van deze principes. Er moet een positieve motivatie zijn (waarom
griepvaccinatie belangrijk is voor die redenen).
- Onderzoekt uitgangspunten en richtlijnen voor ons zijn en handelen.
- Brengt ze onder in een ethische theorie als referentiekader.
- In een ethische theorie worden morele overwegingen, ervaringen en argumenten op
coherente wijze beschreven en gefundeerd/onderbouwt.
- Elke benadering is een vorm van kijken naar ethische problemen.
- Er is een grote diversiteit in benaderingen; dat weerspiegelt de complexiteit van het denken
over het goede.
- Zo vraagt zij aandacht voor de relativiteit en voorlopigheid van onze oordelen zonder
daarmee te pleiten voor relativisme.
o Relativiteit inzien en erkennen, maar niet vervallen in relativisme.
Inzichten, normen en de aftoetsing van normen en de waarden evolueert in de tijd, het is een
continu proces.
Relativiteit vs relativisme
Relativiteit = erkent onzekerheidsgraad, gebrek aan definitief karakter, vernieuwbaarheid en
derhalve dynamisch aspect (mogelijkheid tot evolutie in de ethische reflectie).
- Erkent dat er een onzekerheidsgraad is. We weten niet alles.
Relativisme = als relatief onbelangrijk inschatten van theorieën over goede handelen → dit is
bagatelliseren en normvervaging.
bv: maatschappelijke aanvaarding van pesten op school wordt in bepaalde leeftijdsgroepen als
normaal beschouwd.
3
