Leerdoelen Cultuur & Landschap in de Vroege Middeleeuwen
1. De student kent de dateringen van de archeologische perioden conform het ABR en kan
deze op een kritische wijze toepassen.
Middeleeuwen: 450 - 1500 nC................................................................................ XME
Middeleeuwen vroeg: 450-1050 nC.............................................................. VME
Middeleeuwen Vroeg A 450-525 nC…………………………….………………………..VMEA
Middeleeuwen Vroeg B 525-725 nC………………………………………………………VMEB
Middeleeuwen Vroeg C 725-900 nC………………………………………….…………..VMEC
Middeleeuwen Vroeg D 900-1050 nC…………………………….………………………VMED
Binnen de VME zijn verschillende perioden van machtige staatsblokken aanwezig geweest
Merovingische periode → 450 – 725 na Chr. Karolingische periode → 725 – 900 na Chr.
De donkere Middeleeuwen
Ottoonse periode → 900 – 1050 na Chr.
1
,Leerdoelen Cultuur & Landschap in de Vroege Middeleeuwen
2. De student heeft een kritische houding ten opzichte van gangbare archeologische
denkbeelden betreffende de periode.
Grafveld Rhenen (een Merovingische vindplaats)
Het grafveld in Rhenen dateert van 375 tot in 8e eeuw, het grafveld betreft 1100 graven met vnl.
inhumaties en ook crematies. Honderden graven hadden rijke bijgiften
Fase 1 375-450 TS, keramiek gaat terug op RT
Fase 2 450-525 knikwandkeramiek
Fase 3 525-600 bolle knikpotten, tuitpotten, geometrische
motieven
Fase 4 600-675 knikpotten (slanker profiel), minder uitbundige
versiering
Fase 5 675-705 opkomst Karolingische keramiek (bolvormige
potten, knikpotten verdwijnen); graven vrijwel
vondstloos
Populatie: 300 crematies en 820 inhumaties. Verandering door opkomst Christendom!
Grafgiften:
- Ordening in graf: Kledingdracht (sierraden), huisraad aan voeteneind, wapens bovenop/
ernaast
- Informatie over: De datering, levensstijlen en sociale verschillen
- Grafgiften bepaald door: Maatschappelijke positie, leeftijd, sekse, nabestaanden
2
,Leerdoelen Cultuur & Landschap in de Vroege Middeleeuwen
Maastricht: variatie in vondsten en graven uit de vroege middeleeuwen
Het doel van het onderzoek in Maastricht was het krijgen van inzicht in de
levensomstandigheden in het vroegmiddeleeuwse Maastricht. Er moest ook een beeld komen in
het verschil in levensomstandigheden tussen diverse groepen.
Maastricht was een centrale plaats in de Vroege Middeleeuwen, er zijn veel archeologische
vondsten gedaan, die onder andere op muntslag en het bezoek van vorsten wijzen.
Er zijn tijdens het onderzoek drie locaties onderzocht (Servaaskerk, Boschstraatkwartier,
Borgharen). De reden dat er zoveel locaties in gebruik waren in de VME is dat er een gedeelte
gelijktijdig gebruikte grafvelden waren.
De Servaaskerk in de Merovingische periode
- Tufstenen sarcofagen
- Kleine stenen kerk
- Gemetselde grafkelders en kist- en kuilgraven
- Jonge kinderen onder vertegenwoordigd
- Clusters/zonering
De Servaaskerk in de Karolingische periode
- Jonge kinderen ondervertegenwoordigd
- Binnen kerk waren alleen mannen?
Fysisch antropologische gegevens Sint Servatius Complex
- Gebaseerd op gegevens van 750 individuen uit het Sint Servatius complex
- Gemiddelde leeftijd bij overlijden 43.0 jaar
- Gemiddelde lengte van mannen 172 cm
- Gemiddelde lengte van vrouwen 161 cm
Over het grafveld Boschstraat
- 7de eeuw begin 8ste eeuw
- N=54
- Activiteit van handwerklieden
- Eenvoudige graven
o Merendeels kuilgraven
o Weinig en eenvoudige bijgiften
o Mannen onder vertegenwoordigd (20%)
o Kinderen goed vertegenwoordigd (42%)
3
, Leerdoelen Cultuur & Landschap in de Vroege Middeleeuwen
Spreiding lichaamslengte
- Lengte van mannen en vrouwen bepaald respectievelijk volgens Trotter and Gleser
- Voor elk geslacht gegroepeerd in drie groepen (lower quartile, interquartile range around
the median and the upper quartile)
- Historici veronderstellen: verslechtering levensomstandigheden na de laat-Rom periode
- Toename lichaamslengte wijst op tegendeel
- Kleine verbetering van omstandigheden van de Merovingische naar Karol. periode
- Suggestie van veranderingen in het dieet (bv. Cariës: 12 -8-12%)
Vroegmiddeleeuws Maastricht: verschillen op basis van social-economische status
Er worden drie groepen onderscheiden naar begraafplaats, graftype, locatie van het graf en in
mindere mate grafgiften:
- Laag = Boschstraat
- Midden = Servaaskerk perifere positie, eenvoudige graven
- Hoog = Servaaskerk centrale positie, sarcofagen en grafkelders
Er is geen uniform beeld van de begraafplaatsen. Mannen van een hogere status hebben een
langere lichaamslengte en werden gemiddeld ouder. Bij vrouwen komen er weinig verschillen
voor, een groep vrouwen uit de Merovingische periode hebben een hogere lichaamslengte.
Wat vertellen skeletten over de maatschappij? Spreiding van verwondingen door wapens
- Huiselijk geweld: vroegmiddeleeuwse wetboeken zeer restrictief betreffende het gebruik
van wapens (mannen en vrouwen)
- Lokale conflicten: talrijk volgens de schriftelijke bronnen (mannen>vrouwen)
- Oorlog: doorgaans kleine legers bestaande uit infanterie en cavalerie, specifieke
verdeling van wapens, kleine aantallen slachtoffers (mannen>>vrouwen)
Variatie aan verwondingen
- Botbreuken
- Verwondingen door een stomp voorwerp (1 geval)
- Verwondingen door een puntig voorwerp pijl of ango (1 geval)
- Verwondingen door een scherp snijdend voorwerp (9 gevallen)
Aard van verwondingen
- Merendeel veroorzaakt door zwaard
- Alleen mannen
- Zwaardverwondingen vooral schedel (1 scheenbeen) het merendeel links
- Genezen 4, rond de dood 5
Conclusies
- Verzameling begraafplaatsen: vullen elkaar onderling aan
- Algehele levensomstandigheden: goed
- Aanwijzingen voor verbetering van levensomstandigheden van de laat Romeinse naar de
Merovingische periode en de Karolingische periode
- Gegevens skeletonderzoek een goede bron voor informatie over het verleden!
- In Merovingisch Maastricht bestonden er naast elkaar diverse locaties voor begravingen
- Spreiding over schillende graflocaties hangt deels samen met status en sociale
verbranden
4
1. De student kent de dateringen van de archeologische perioden conform het ABR en kan
deze op een kritische wijze toepassen.
Middeleeuwen: 450 - 1500 nC................................................................................ XME
Middeleeuwen vroeg: 450-1050 nC.............................................................. VME
Middeleeuwen Vroeg A 450-525 nC…………………………….………………………..VMEA
Middeleeuwen Vroeg B 525-725 nC………………………………………………………VMEB
Middeleeuwen Vroeg C 725-900 nC………………………………………….…………..VMEC
Middeleeuwen Vroeg D 900-1050 nC…………………………….………………………VMED
Binnen de VME zijn verschillende perioden van machtige staatsblokken aanwezig geweest
Merovingische periode → 450 – 725 na Chr. Karolingische periode → 725 – 900 na Chr.
De donkere Middeleeuwen
Ottoonse periode → 900 – 1050 na Chr.
1
,Leerdoelen Cultuur & Landschap in de Vroege Middeleeuwen
2. De student heeft een kritische houding ten opzichte van gangbare archeologische
denkbeelden betreffende de periode.
Grafveld Rhenen (een Merovingische vindplaats)
Het grafveld in Rhenen dateert van 375 tot in 8e eeuw, het grafveld betreft 1100 graven met vnl.
inhumaties en ook crematies. Honderden graven hadden rijke bijgiften
Fase 1 375-450 TS, keramiek gaat terug op RT
Fase 2 450-525 knikwandkeramiek
Fase 3 525-600 bolle knikpotten, tuitpotten, geometrische
motieven
Fase 4 600-675 knikpotten (slanker profiel), minder uitbundige
versiering
Fase 5 675-705 opkomst Karolingische keramiek (bolvormige
potten, knikpotten verdwijnen); graven vrijwel
vondstloos
Populatie: 300 crematies en 820 inhumaties. Verandering door opkomst Christendom!
Grafgiften:
- Ordening in graf: Kledingdracht (sierraden), huisraad aan voeteneind, wapens bovenop/
ernaast
- Informatie over: De datering, levensstijlen en sociale verschillen
- Grafgiften bepaald door: Maatschappelijke positie, leeftijd, sekse, nabestaanden
2
,Leerdoelen Cultuur & Landschap in de Vroege Middeleeuwen
Maastricht: variatie in vondsten en graven uit de vroege middeleeuwen
Het doel van het onderzoek in Maastricht was het krijgen van inzicht in de
levensomstandigheden in het vroegmiddeleeuwse Maastricht. Er moest ook een beeld komen in
het verschil in levensomstandigheden tussen diverse groepen.
Maastricht was een centrale plaats in de Vroege Middeleeuwen, er zijn veel archeologische
vondsten gedaan, die onder andere op muntslag en het bezoek van vorsten wijzen.
Er zijn tijdens het onderzoek drie locaties onderzocht (Servaaskerk, Boschstraatkwartier,
Borgharen). De reden dat er zoveel locaties in gebruik waren in de VME is dat er een gedeelte
gelijktijdig gebruikte grafvelden waren.
De Servaaskerk in de Merovingische periode
- Tufstenen sarcofagen
- Kleine stenen kerk
- Gemetselde grafkelders en kist- en kuilgraven
- Jonge kinderen onder vertegenwoordigd
- Clusters/zonering
De Servaaskerk in de Karolingische periode
- Jonge kinderen ondervertegenwoordigd
- Binnen kerk waren alleen mannen?
Fysisch antropologische gegevens Sint Servatius Complex
- Gebaseerd op gegevens van 750 individuen uit het Sint Servatius complex
- Gemiddelde leeftijd bij overlijden 43.0 jaar
- Gemiddelde lengte van mannen 172 cm
- Gemiddelde lengte van vrouwen 161 cm
Over het grafveld Boschstraat
- 7de eeuw begin 8ste eeuw
- N=54
- Activiteit van handwerklieden
- Eenvoudige graven
o Merendeels kuilgraven
o Weinig en eenvoudige bijgiften
o Mannen onder vertegenwoordigd (20%)
o Kinderen goed vertegenwoordigd (42%)
3
, Leerdoelen Cultuur & Landschap in de Vroege Middeleeuwen
Spreiding lichaamslengte
- Lengte van mannen en vrouwen bepaald respectievelijk volgens Trotter and Gleser
- Voor elk geslacht gegroepeerd in drie groepen (lower quartile, interquartile range around
the median and the upper quartile)
- Historici veronderstellen: verslechtering levensomstandigheden na de laat-Rom periode
- Toename lichaamslengte wijst op tegendeel
- Kleine verbetering van omstandigheden van de Merovingische naar Karol. periode
- Suggestie van veranderingen in het dieet (bv. Cariës: 12 -8-12%)
Vroegmiddeleeuws Maastricht: verschillen op basis van social-economische status
Er worden drie groepen onderscheiden naar begraafplaats, graftype, locatie van het graf en in
mindere mate grafgiften:
- Laag = Boschstraat
- Midden = Servaaskerk perifere positie, eenvoudige graven
- Hoog = Servaaskerk centrale positie, sarcofagen en grafkelders
Er is geen uniform beeld van de begraafplaatsen. Mannen van een hogere status hebben een
langere lichaamslengte en werden gemiddeld ouder. Bij vrouwen komen er weinig verschillen
voor, een groep vrouwen uit de Merovingische periode hebben een hogere lichaamslengte.
Wat vertellen skeletten over de maatschappij? Spreiding van verwondingen door wapens
- Huiselijk geweld: vroegmiddeleeuwse wetboeken zeer restrictief betreffende het gebruik
van wapens (mannen en vrouwen)
- Lokale conflicten: talrijk volgens de schriftelijke bronnen (mannen>vrouwen)
- Oorlog: doorgaans kleine legers bestaande uit infanterie en cavalerie, specifieke
verdeling van wapens, kleine aantallen slachtoffers (mannen>>vrouwen)
Variatie aan verwondingen
- Botbreuken
- Verwondingen door een stomp voorwerp (1 geval)
- Verwondingen door een puntig voorwerp pijl of ango (1 geval)
- Verwondingen door een scherp snijdend voorwerp (9 gevallen)
Aard van verwondingen
- Merendeel veroorzaakt door zwaard
- Alleen mannen
- Zwaardverwondingen vooral schedel (1 scheenbeen) het merendeel links
- Genezen 4, rond de dood 5
Conclusies
- Verzameling begraafplaatsen: vullen elkaar onderling aan
- Algehele levensomstandigheden: goed
- Aanwijzingen voor verbetering van levensomstandigheden van de laat Romeinse naar de
Merovingische periode en de Karolingische periode
- Gegevens skeletonderzoek een goede bron voor informatie over het verleden!
- In Merovingisch Maastricht bestonden er naast elkaar diverse locaties voor begravingen
- Spreiding over schillende graflocaties hangt deels samen met status en sociale
verbranden
4
