24-25
Rechtssociologie
SUPER BEKNOPT SCHEMA
MAAIKE VAN HOUT
,HOOFDSTUK 1: WAT IS RECHTSSOCIOLOGIE? De inzet van rechtsregels als instrument voor sociale Clusters van determinanten voor juridisering:
verandering faalt
Waarover gaat rechtssociologie? • Moderniseringsprocessen
• Bedoelde effecten • Emancipatie en streven naar materiële gelijkheid
• Empirische methode en extern perspectief
• Onbedoelde effecten • Verhoogde scholingsgraad, weerbaarheid en
• Centrale vragen: “Hoe werkt het recht?” “Hoe is
• Perverse effecten mondigheid van de burger
het recht ontstaan?”
• Sterke groei van het aantal juristen
• Kijken naar, rond en na ‘het recht’ Sociologisch anti-instrumentalisme,
• Popularisering van juridische terminologie en
rechtssociologische benaderingen
Waarom rechtssociologie ideologie bevordert thematisering van conflicten
• Sociologische evaluatie van wetgeving in juridische termen
• Academisering van de rechtenstudie
• Voorwaarden voor het doorwerken van
• Maatschappelijke ontwikkelingen en het recht De dieperliggende oorzaak van juridisering is
rechtsnormen in de praktijk
• Professionele ontwikkelingen: evoluties binnen rechtsinstrumentalisme
• Sociologische mobiliseringstheorieën
de juridische beroepen Negatieve gevolgen van juridisering
• Sociologische handhavingstheorieën
• Meerwaarde voor de rechtspraktijk
- Rechtshulp Voorwaarden voor de doorwerking van rechtsnormen • Kolonisering van de leefwereld
- Rechter in de praktijk – Aubert • Overspanning van het rechtssysteem
- Ambtenaar justitieel beleid • Ineffectiviteit
- Bedrijfsjurist • Doelgroep formele norm kent en begrijpt
• Systeemconflicten
- Wetgever • Doelgroep overtuigd dat overheid het meent
• Gevaar voor claimcultuur
• Doelgroep in staat om norm na te leven
• Verzuring van relaties
Rechtssociologie versterkt het recht als opleiding en • Doelgroep overtuigd dat naleving in haar of het
maatschappelijke praktijk. • Administratieve overlast
algemeen belang is
Rechtssociologie: is de studie van de relatie tussen • Doelgroep kan vaststellen dat niet naleving tot Positieve gevolgen van juridisering
recht en samenleving vanuit een extern perspectief sancties leidt
• Afdwingbaarheid en subjectieve rechten
Juristen en sociologie Het onderzoek naar juridisering van de samenleving: • Bedreiging met procesvoering bevordert kwaliteit
empirische methode en extern perspectief • Symbolische werking belichaamt idealen in de
• 18e eeuw: juristen dachten sociologen te zijn samenleving
Juridisering; het belang van het recht neemt toe op
• Tweede helft 19e eeuw: opkomst van de • Bescherming tegen bepaalde maatschappelijke
een steeds groter aantal gebieden van de
protosociologie systemen
samenleving. Geldt zowel voor de wetgeving als voor
• 1900: aanvang empirische, sociologische studie
de rechtspraak. Manieren om met juridisering om te gaan
van het recht
• Begin 20e eeuw: sociologische wende draagt bij Mate van juridisering is afhankelijk van: • Wetsevaluatie ex ante en ex post
tot instrumentalisering van recht • Consultatie en participatie
• 1950: rechtssociologie waarschuwt voor • Socio-economische en politieke determinanten
• Juridische infrastructuur • Communicatie verbeteren met belanghebbende
rechtsinstrumentalisme
• Culturele factoren
, Kenmerken van rechtsinstrumentalisme Het semi-autonoom sociaal veld (SASV) Rationeel recht: 2 soorten juridisch denken
• Recht is neutraal • Regelgevende capaciteiten • Formeel rationeel juridisch denken
• Recht is ondergeschikt aan politiek of beleid • Eigen middelen om de naleving van regels af te • Materieel rationeel juridisch denken
• Recht is stuurmiddel vanuit 1 bestuurkundig dwingen
Waarom wetsevaluatie?
centrum • Beperking van autonomie, want competitie en
• Recht moet beoordeeld worden vanuit haar samenwerking met andere velden • Maatschappelijke vooruitgang
gevolgen • Veld als functioneel kenmerk • Toenemende reguleringsdruk: oplossing is niet
• Wetenschap is werkplaats van recht en de wet blinde deregulering
HOOFDSTUK 2: REGELGEVING
• Overheidsbudget: wetten moeten efficiënt zijn
Kritiek
Latere rechtssociologische perspectieven • Democratie: wetsevaluatie versterkt de
• Recht heeft een intrinsieke waarde democratische legitimiteit van de regelgeving
• Kritiek op de wetgevingstsunamie vanaf 1830
• Recht is niet altijd ondergeschikt aan politiek • Paradox van het rechtsinstrumentalisme: de
• Theorie van sociale werking van regels
• Regels komen niet uitsluiten uit 1 centraal overheid gebruikt het recht als instrument <-> de
• Expressieve en communicatieve functie van het
bestuurkundig punt, ook andere regelgevers rechtssociologie toont aan dat de
recht
• Middel van het recht is ook van belang veronderstellingen en kenmerken van het
• Legitimiteit rechtsinstrumentalisme niet idealistisch zijn.
• Wetenschappen kunnen geen uitsluitsel geven
over normatieve en ethische kwesties Expressieve functie van het recht: de wet drukt uit wat Evaluatie ex ante: reguleringsimpactanalyse (ria)
essentieel wordt bevonden. De fundamentele
Ontkrachting van de impliciete premissen
waarden die de gemeenschap wil koesteren. Evaluatie ex post: reguleringsimpactevaluatie (rie)
• Zender/wetgever is heterogeen, normatief
Communicatieve functie van het recht: de wet creëert Wetsevaluatie: het beoordelen van regulering o.b.v.
pluralistisch en staat niet boven of buiten de
een normatief kader, een woordenschat om criteria voor wetenschappelijk en juridisch onderzoek
samenleving
normatieve discussies te structureren.
• Wettelijke boodschap bereikt de normadressaat Types wetsevaluatie
na (her)interpretatie, wijziging door Methoden voor betere regelgeving
• Ex post: na inwerkingtreding
implementatieorganen, conflicten met regels uit
andere velden • Wetsevaluatie ex ante • Ex ante: voor inwerkingtreding
• Samenleving is opgebouwd uit andere velden of • Wetsevaluatie ex post • Monitoring; tussentijdse evaluaties
groepen van mensen, die elkaar beïnvloeden en Regeldruk in België is voorwerp van rechtlijnig proces Effectiviteit: als de doelen van een regel worden
die al evenmin rationeel denken volgens kosten- van schaalvergroting. bereikt door inzet van die regel.
baten-analuse
Er is excessieve regulering/overregulering. Doelbereiking: als de doelen worden bereikt, maar
Alternatief: sociale werking van Griffiths niet perse door de regel.
Blind snoeien in het aantal bestaande regels zonder
de kwaliteit te verbeteren is geen goede oplossing. Efficiëntie: zoveel mogelijk baten behaald worden
door de inzet van zo min mogelijk middelen. De
De functie van het recht is verschoven van codificatie
doelen van de regel worden gerealiseerd met de minst
naar modificatie.
mogelijke kosten.
Rechtssociologie
SUPER BEKNOPT SCHEMA
MAAIKE VAN HOUT
,HOOFDSTUK 1: WAT IS RECHTSSOCIOLOGIE? De inzet van rechtsregels als instrument voor sociale Clusters van determinanten voor juridisering:
verandering faalt
Waarover gaat rechtssociologie? • Moderniseringsprocessen
• Bedoelde effecten • Emancipatie en streven naar materiële gelijkheid
• Empirische methode en extern perspectief
• Onbedoelde effecten • Verhoogde scholingsgraad, weerbaarheid en
• Centrale vragen: “Hoe werkt het recht?” “Hoe is
• Perverse effecten mondigheid van de burger
het recht ontstaan?”
• Sterke groei van het aantal juristen
• Kijken naar, rond en na ‘het recht’ Sociologisch anti-instrumentalisme,
• Popularisering van juridische terminologie en
rechtssociologische benaderingen
Waarom rechtssociologie ideologie bevordert thematisering van conflicten
• Sociologische evaluatie van wetgeving in juridische termen
• Academisering van de rechtenstudie
• Voorwaarden voor het doorwerken van
• Maatschappelijke ontwikkelingen en het recht De dieperliggende oorzaak van juridisering is
rechtsnormen in de praktijk
• Professionele ontwikkelingen: evoluties binnen rechtsinstrumentalisme
• Sociologische mobiliseringstheorieën
de juridische beroepen Negatieve gevolgen van juridisering
• Sociologische handhavingstheorieën
• Meerwaarde voor de rechtspraktijk
- Rechtshulp Voorwaarden voor de doorwerking van rechtsnormen • Kolonisering van de leefwereld
- Rechter in de praktijk – Aubert • Overspanning van het rechtssysteem
- Ambtenaar justitieel beleid • Ineffectiviteit
- Bedrijfsjurist • Doelgroep formele norm kent en begrijpt
• Systeemconflicten
- Wetgever • Doelgroep overtuigd dat overheid het meent
• Gevaar voor claimcultuur
• Doelgroep in staat om norm na te leven
• Verzuring van relaties
Rechtssociologie versterkt het recht als opleiding en • Doelgroep overtuigd dat naleving in haar of het
maatschappelijke praktijk. • Administratieve overlast
algemeen belang is
Rechtssociologie: is de studie van de relatie tussen • Doelgroep kan vaststellen dat niet naleving tot Positieve gevolgen van juridisering
recht en samenleving vanuit een extern perspectief sancties leidt
• Afdwingbaarheid en subjectieve rechten
Juristen en sociologie Het onderzoek naar juridisering van de samenleving: • Bedreiging met procesvoering bevordert kwaliteit
empirische methode en extern perspectief • Symbolische werking belichaamt idealen in de
• 18e eeuw: juristen dachten sociologen te zijn samenleving
Juridisering; het belang van het recht neemt toe op
• Tweede helft 19e eeuw: opkomst van de • Bescherming tegen bepaalde maatschappelijke
een steeds groter aantal gebieden van de
protosociologie systemen
samenleving. Geldt zowel voor de wetgeving als voor
• 1900: aanvang empirische, sociologische studie
de rechtspraak. Manieren om met juridisering om te gaan
van het recht
• Begin 20e eeuw: sociologische wende draagt bij Mate van juridisering is afhankelijk van: • Wetsevaluatie ex ante en ex post
tot instrumentalisering van recht • Consultatie en participatie
• 1950: rechtssociologie waarschuwt voor • Socio-economische en politieke determinanten
• Juridische infrastructuur • Communicatie verbeteren met belanghebbende
rechtsinstrumentalisme
• Culturele factoren
, Kenmerken van rechtsinstrumentalisme Het semi-autonoom sociaal veld (SASV) Rationeel recht: 2 soorten juridisch denken
• Recht is neutraal • Regelgevende capaciteiten • Formeel rationeel juridisch denken
• Recht is ondergeschikt aan politiek of beleid • Eigen middelen om de naleving van regels af te • Materieel rationeel juridisch denken
• Recht is stuurmiddel vanuit 1 bestuurkundig dwingen
Waarom wetsevaluatie?
centrum • Beperking van autonomie, want competitie en
• Recht moet beoordeeld worden vanuit haar samenwerking met andere velden • Maatschappelijke vooruitgang
gevolgen • Veld als functioneel kenmerk • Toenemende reguleringsdruk: oplossing is niet
• Wetenschap is werkplaats van recht en de wet blinde deregulering
HOOFDSTUK 2: REGELGEVING
• Overheidsbudget: wetten moeten efficiënt zijn
Kritiek
Latere rechtssociologische perspectieven • Democratie: wetsevaluatie versterkt de
• Recht heeft een intrinsieke waarde democratische legitimiteit van de regelgeving
• Kritiek op de wetgevingstsunamie vanaf 1830
• Recht is niet altijd ondergeschikt aan politiek • Paradox van het rechtsinstrumentalisme: de
• Theorie van sociale werking van regels
• Regels komen niet uitsluiten uit 1 centraal overheid gebruikt het recht als instrument <-> de
• Expressieve en communicatieve functie van het
bestuurkundig punt, ook andere regelgevers rechtssociologie toont aan dat de
recht
• Middel van het recht is ook van belang veronderstellingen en kenmerken van het
• Legitimiteit rechtsinstrumentalisme niet idealistisch zijn.
• Wetenschappen kunnen geen uitsluitsel geven
over normatieve en ethische kwesties Expressieve functie van het recht: de wet drukt uit wat Evaluatie ex ante: reguleringsimpactanalyse (ria)
essentieel wordt bevonden. De fundamentele
Ontkrachting van de impliciete premissen
waarden die de gemeenschap wil koesteren. Evaluatie ex post: reguleringsimpactevaluatie (rie)
• Zender/wetgever is heterogeen, normatief
Communicatieve functie van het recht: de wet creëert Wetsevaluatie: het beoordelen van regulering o.b.v.
pluralistisch en staat niet boven of buiten de
een normatief kader, een woordenschat om criteria voor wetenschappelijk en juridisch onderzoek
samenleving
normatieve discussies te structureren.
• Wettelijke boodschap bereikt de normadressaat Types wetsevaluatie
na (her)interpretatie, wijziging door Methoden voor betere regelgeving
• Ex post: na inwerkingtreding
implementatieorganen, conflicten met regels uit
andere velden • Wetsevaluatie ex ante • Ex ante: voor inwerkingtreding
• Samenleving is opgebouwd uit andere velden of • Wetsevaluatie ex post • Monitoring; tussentijdse evaluaties
groepen van mensen, die elkaar beïnvloeden en Regeldruk in België is voorwerp van rechtlijnig proces Effectiviteit: als de doelen van een regel worden
die al evenmin rationeel denken volgens kosten- van schaalvergroting. bereikt door inzet van die regel.
baten-analuse
Er is excessieve regulering/overregulering. Doelbereiking: als de doelen worden bereikt, maar
Alternatief: sociale werking van Griffiths niet perse door de regel.
Blind snoeien in het aantal bestaande regels zonder
de kwaliteit te verbeteren is geen goede oplossing. Efficiëntie: zoveel mogelijk baten behaald worden
door de inzet van zo min mogelijk middelen. De
De functie van het recht is verschoven van codificatie
doelen van de regel worden gerealiseerd met de minst
naar modificatie.
mogelijke kosten.
