OWG 1.8 Menstruele cyclus
Probleemstelling:
Hoe verloopt de menstruele en ovariële cyclus?
Leerdoelen:
1. Wat is de fysiologie van de menstruele cyclus?
2. Wat is de fysiologie van de ovariële cyclus?
3. Wat is de fysiologie van de oögenese (translocatie, trisomie)
4. Welke hormonen zijn betrokken bij de menstruele cyclus, ovariële cyclus en de oögenese en wat
is hun functie?
,1. Wat is de fysiologie van de menstruele cyclus?
De vruchtbaarheid is bij de vrouw een periodiek optredend verschijnsel. Ongeveer 1x per maand
wordt in de ovariële cyclus 1 of soms meer eicellen door het ovarium vrijgegeven. De uterus wordt
dan in klaargemaakt om een bevruchte eicel te ontvangen. Het endometrium maakt daarvoor een
groei en ontwikkeling door, die bij het uitblijven van een innesteling eindigt in het afstoten van het
baarmoederslijmvlies. Dit gaat altijd gepaard met enig bloedverlies en wordt de menstruatie
genoemd.
De menstruele cyclus begint op de 1e dag van de menstruatie. De totale duur van de menstruele
cyclus is tamelijk constant en duurt ± 28 dagen, met per individu een spreiding van 3-5 dagen en als
uiterste grens 23-35 dagen.
Verminderde niveaus van oestrogeen en progesteron stimuleren de afgifte van prostaglandine,
waardoor de spiraalarteriën van het endometrium in spasme gaan, waardoor de bloedtoevoer naar
het endometrium wegvalt, en het endometrium afsterft, necrose genoemd. Het endometrium wordt
afgestoten tot in de basale laag, samen met bloed uit de haarvaten, het onbevruchte eicel
weefselvocht, slijm en epitheelcellen.
Sommige vrouwen ervaren baarmoederkrampen die worden veroorzaakt door spiersamentrekkingen
om het weefsel uit te drijven. Ernstige baarmoederkrampen worden dysmenorroe genoemd.
De ovulatie deelt de menstruele cyclus in 2 fases:
- Preovulatoire fase ➔ Is minder constant en bepaald dus de duur van de totale cyclus.
- Postovulatroire fase ➔ is min of meer constant (14 ±2 dagen).
Rond het 12e levensjaar treden bij meisjes de eerste ovulaties en menstruaties op (menarche). Dit is
het begin van de geslachtsrijpe periode. Die periode eindigt rond het 50e levensjaar, met een
spreiding naar boven en naar beneden van ± 3 jaar (climacterium). De menstruaties worden dan
onregelmatiger en houden daarna op (menopauze).
De cyclische veranderingen worden onderbroken tijdens de zwangerschap en lactatieperiode.
2 periodes van menstruele cyclus (in relatie tot toestand van uterusslijmvlies):
- Proliferatiefase ➔ Duurt van laatste dag van de menstruatie tot aan de ovulatie. De achtergebleven
basale laag bevat een celreserve waaruit onder invloed van oestrogenen een nieuwe functionele laag
wordt gevormd. In de uterus wordt een nieuwe laag endometrium gevormd (proliferatieve
endometrium) Deze fase staat onder controle van oestradiol en andere oestrogenen die door de
Graafse follikel worden afgescheiden en bestaat uit de hergroei en verdikking van het endometrium
in de uterus. Tijdens de eerste dagen van deze fase vormt het endometrium zich opnieuw, de
(regeneratieve fase). Aan het einde van deze fase bestaat het endometrium uit drie lagen. De basale
laag ligt direct boven het myometrium en is ongeveer 1 mm dik. Zij bevat alle noodzakelijke
rudimentaire structuren voor de opbouw van nieuw endometrium. De functionele laag, die
buisvormige klieren bevat, is ongeveer 2,5 mm dik en ligt bovenop de basale laag. Ze verandert
voortdurend naargelang de hormonale invloeden van de eierstok. De laag van kubusvormig
gecilieerd epitheel bedekt de functionele laag. Het daalt af naar de buisvormige klieren van de
functionele laag. Als de bevruchting plaatsvindt, nestelt de bevruchte eicel zich in het endometrium
- Secretiefase ➔ Valt samen met luteale fase (duurt 14 dagen) en eindigt met volgende menstruele
bloeding. Het corpus luteum scheidt progesteron af. Dat zorgt voor een toename van bloed in het
endometrium, waardoor het weefsel licht oedemateus wordt. De kliercellen in het endometrium
groeien uit tot sterk gekronkelde buizen en gaan vloeistof (bijv. glycogeen) afscheiden. Het
endometrium is rijp voor de ontvangst en innesteling van een bevruchte eicel. Als er geen bevruchte
eicel wordt ontvangen dan verdwijnt, als gevolg van geen hormonale feedback vanuit endometrium,
,(hCG, humaan choriongonadotrofine) het corpus luteum en dalen de oestrogeen en
progesteronspiegels tot zeer lage waarden. Het functionele endometrium wordt afgestoten. De
menstruele bloeding die hiervan het gevolg is kan 3-6 dagen aanhouden. In deze periode verlaat zo'n
50-150 ml bloed de vagina. Er komt direct een nieuw slijmvlies tot ontwikkeling als begin van de
volgende proliferatiefase.
, 2. Wat is de fysiologie van de ovariële cyclus?
Vanaf de puberteit komen in het ovarium steeds een aantal primaire oöcyten tot rijping. Elk stadium
van rijping kan worden aangetroffen in het ovarium.
Rijpingsstadia:
- Primordiale follikels ➔ Hebben zich in de foetale fase uit oögoniën ontwikkelt. De primaire oöcyten
(20 µm) zijn omgeven door een laag platte granulosacellen met daaromheen een basale membraan.
De primordiale follikels vormen de `pool´ waaruit alle follikels later tot ontwikkeling komen.
- Unilaminaire primaire follikel (100 µm) is omgeven door een enkele laag granulosacellen. Deze
ontwikkelt zich onder invloed van FSH uit de primordiale follikel.
- Multilaminaire follikel ➔ Granulosacellen groeien uit tot enkele lagen die van de oöcyt worden
gescheiden door de zona pellucida. De zona pellucida bestaat uit een mengsel van
mucopolysachariden die zijn uitgescheiden door granulosacellen en glycoproteïnen uit de oöcyt.
Secundaire follikel ➔ Laag granulosacellen wordt dikker en het follikel migreert meer richting naar
het oppervlak van het ovarium. Door middel van cytoplasmatische uitlopers en gap junctions wordt
er gecommuniceerd met de oöcyt. Vanuit de omgevende stromacellen komt de theca tot
ontwikkeling. Hierin zitten veel bloedvaten en later ook lymfevaten en zenuwuiteinden.
-Tertiaire/vroeg antrale follikel ➔ Bevat nog meer granulosacellen die een vloeistof gaan afscheiden.
Deze vloeistof hoopt zich op in het antrum. De thecacellen hebben zich gedifferentieerd in 2 lagen;
theca interna en theca externa.
- Graafse follikel ➔ 1 van de rijpende follikels groeit uit tot de graafse follikel (2-2,5 mm). Het sterk
verwijde antrum is gevuld met corona radiata, waarin de eicel op de cumulus oophorus ligt. De
graafse follikel ligt dicht tegen het ovarium oppervlak.
- Ovulatie ➔ Follikel barst open en de eicel omgeven door de cellen van corona wordt uitgestoten. In
het antrum ontstaat het corpus hemorrhagicum. Het bloed van deze geringe bloeding dat in de
buikholte terechtkomt kan een pijnlijke prikkeling van het peritoneum veroorzaken (middenpijn).
- Na de ovulatie ➔ Granulosacellen blijven als lege huls achter en worden corpus luteum genoemd.
Als er geen zwangerschap optreed gaat het in regressie en en blijft het corpus albicans als litteken
achter.
De uitgestoten eicel blijft maximaal 24 uur leven. In deze periode kan de bevruchting plaatsvinden
Probleemstelling:
Hoe verloopt de menstruele en ovariële cyclus?
Leerdoelen:
1. Wat is de fysiologie van de menstruele cyclus?
2. Wat is de fysiologie van de ovariële cyclus?
3. Wat is de fysiologie van de oögenese (translocatie, trisomie)
4. Welke hormonen zijn betrokken bij de menstruele cyclus, ovariële cyclus en de oögenese en wat
is hun functie?
,1. Wat is de fysiologie van de menstruele cyclus?
De vruchtbaarheid is bij de vrouw een periodiek optredend verschijnsel. Ongeveer 1x per maand
wordt in de ovariële cyclus 1 of soms meer eicellen door het ovarium vrijgegeven. De uterus wordt
dan in klaargemaakt om een bevruchte eicel te ontvangen. Het endometrium maakt daarvoor een
groei en ontwikkeling door, die bij het uitblijven van een innesteling eindigt in het afstoten van het
baarmoederslijmvlies. Dit gaat altijd gepaard met enig bloedverlies en wordt de menstruatie
genoemd.
De menstruele cyclus begint op de 1e dag van de menstruatie. De totale duur van de menstruele
cyclus is tamelijk constant en duurt ± 28 dagen, met per individu een spreiding van 3-5 dagen en als
uiterste grens 23-35 dagen.
Verminderde niveaus van oestrogeen en progesteron stimuleren de afgifte van prostaglandine,
waardoor de spiraalarteriën van het endometrium in spasme gaan, waardoor de bloedtoevoer naar
het endometrium wegvalt, en het endometrium afsterft, necrose genoemd. Het endometrium wordt
afgestoten tot in de basale laag, samen met bloed uit de haarvaten, het onbevruchte eicel
weefselvocht, slijm en epitheelcellen.
Sommige vrouwen ervaren baarmoederkrampen die worden veroorzaakt door spiersamentrekkingen
om het weefsel uit te drijven. Ernstige baarmoederkrampen worden dysmenorroe genoemd.
De ovulatie deelt de menstruele cyclus in 2 fases:
- Preovulatoire fase ➔ Is minder constant en bepaald dus de duur van de totale cyclus.
- Postovulatroire fase ➔ is min of meer constant (14 ±2 dagen).
Rond het 12e levensjaar treden bij meisjes de eerste ovulaties en menstruaties op (menarche). Dit is
het begin van de geslachtsrijpe periode. Die periode eindigt rond het 50e levensjaar, met een
spreiding naar boven en naar beneden van ± 3 jaar (climacterium). De menstruaties worden dan
onregelmatiger en houden daarna op (menopauze).
De cyclische veranderingen worden onderbroken tijdens de zwangerschap en lactatieperiode.
2 periodes van menstruele cyclus (in relatie tot toestand van uterusslijmvlies):
- Proliferatiefase ➔ Duurt van laatste dag van de menstruatie tot aan de ovulatie. De achtergebleven
basale laag bevat een celreserve waaruit onder invloed van oestrogenen een nieuwe functionele laag
wordt gevormd. In de uterus wordt een nieuwe laag endometrium gevormd (proliferatieve
endometrium) Deze fase staat onder controle van oestradiol en andere oestrogenen die door de
Graafse follikel worden afgescheiden en bestaat uit de hergroei en verdikking van het endometrium
in de uterus. Tijdens de eerste dagen van deze fase vormt het endometrium zich opnieuw, de
(regeneratieve fase). Aan het einde van deze fase bestaat het endometrium uit drie lagen. De basale
laag ligt direct boven het myometrium en is ongeveer 1 mm dik. Zij bevat alle noodzakelijke
rudimentaire structuren voor de opbouw van nieuw endometrium. De functionele laag, die
buisvormige klieren bevat, is ongeveer 2,5 mm dik en ligt bovenop de basale laag. Ze verandert
voortdurend naargelang de hormonale invloeden van de eierstok. De laag van kubusvormig
gecilieerd epitheel bedekt de functionele laag. Het daalt af naar de buisvormige klieren van de
functionele laag. Als de bevruchting plaatsvindt, nestelt de bevruchte eicel zich in het endometrium
- Secretiefase ➔ Valt samen met luteale fase (duurt 14 dagen) en eindigt met volgende menstruele
bloeding. Het corpus luteum scheidt progesteron af. Dat zorgt voor een toename van bloed in het
endometrium, waardoor het weefsel licht oedemateus wordt. De kliercellen in het endometrium
groeien uit tot sterk gekronkelde buizen en gaan vloeistof (bijv. glycogeen) afscheiden. Het
endometrium is rijp voor de ontvangst en innesteling van een bevruchte eicel. Als er geen bevruchte
eicel wordt ontvangen dan verdwijnt, als gevolg van geen hormonale feedback vanuit endometrium,
,(hCG, humaan choriongonadotrofine) het corpus luteum en dalen de oestrogeen en
progesteronspiegels tot zeer lage waarden. Het functionele endometrium wordt afgestoten. De
menstruele bloeding die hiervan het gevolg is kan 3-6 dagen aanhouden. In deze periode verlaat zo'n
50-150 ml bloed de vagina. Er komt direct een nieuw slijmvlies tot ontwikkeling als begin van de
volgende proliferatiefase.
, 2. Wat is de fysiologie van de ovariële cyclus?
Vanaf de puberteit komen in het ovarium steeds een aantal primaire oöcyten tot rijping. Elk stadium
van rijping kan worden aangetroffen in het ovarium.
Rijpingsstadia:
- Primordiale follikels ➔ Hebben zich in de foetale fase uit oögoniën ontwikkelt. De primaire oöcyten
(20 µm) zijn omgeven door een laag platte granulosacellen met daaromheen een basale membraan.
De primordiale follikels vormen de `pool´ waaruit alle follikels later tot ontwikkeling komen.
- Unilaminaire primaire follikel (100 µm) is omgeven door een enkele laag granulosacellen. Deze
ontwikkelt zich onder invloed van FSH uit de primordiale follikel.
- Multilaminaire follikel ➔ Granulosacellen groeien uit tot enkele lagen die van de oöcyt worden
gescheiden door de zona pellucida. De zona pellucida bestaat uit een mengsel van
mucopolysachariden die zijn uitgescheiden door granulosacellen en glycoproteïnen uit de oöcyt.
Secundaire follikel ➔ Laag granulosacellen wordt dikker en het follikel migreert meer richting naar
het oppervlak van het ovarium. Door middel van cytoplasmatische uitlopers en gap junctions wordt
er gecommuniceerd met de oöcyt. Vanuit de omgevende stromacellen komt de theca tot
ontwikkeling. Hierin zitten veel bloedvaten en later ook lymfevaten en zenuwuiteinden.
-Tertiaire/vroeg antrale follikel ➔ Bevat nog meer granulosacellen die een vloeistof gaan afscheiden.
Deze vloeistof hoopt zich op in het antrum. De thecacellen hebben zich gedifferentieerd in 2 lagen;
theca interna en theca externa.
- Graafse follikel ➔ 1 van de rijpende follikels groeit uit tot de graafse follikel (2-2,5 mm). Het sterk
verwijde antrum is gevuld met corona radiata, waarin de eicel op de cumulus oophorus ligt. De
graafse follikel ligt dicht tegen het ovarium oppervlak.
- Ovulatie ➔ Follikel barst open en de eicel omgeven door de cellen van corona wordt uitgestoten. In
het antrum ontstaat het corpus hemorrhagicum. Het bloed van deze geringe bloeding dat in de
buikholte terechtkomt kan een pijnlijke prikkeling van het peritoneum veroorzaken (middenpijn).
- Na de ovulatie ➔ Granulosacellen blijven als lege huls achter en worden corpus luteum genoemd.
Als er geen zwangerschap optreed gaat het in regressie en en blijft het corpus albicans als litteken
achter.
De uitgestoten eicel blijft maximaal 24 uur leven. In deze periode kan de bevruchting plaatsvinden
