HOOFDSTUK 1: EMOTIONELE ONTWIKKELING ADHV
HET PSYCHODYNAMISCHE ONTWIKKELINGSMODEL
VAN DOŠEN
1.1.
1. INLEIDING
LEERDOELEN
- Na het doornemen van dit hoofdstuk kan je:
Vertellen wie de grondlegger is van het psychodynamisch
ontwikkelingsmodel
Het ontstaan, essentie en belang van het psychodynamisch
ontwikkelingsmodel beschrijven
De toepassing van het psychodynamisch ontwikkelingsmodel in de praktijk
illustreren met voorbeelden
De correcte benaming van de 5 verschillende emotionele
ontwikkelingsfasen opnoemen
De uniciteit van elke ontwikkelingsfase in eigen woorden samenvatten
Per emotionele ontwikkelingsfase aangeven hoe een begeleiders zich kan
afstemmen op de emotionele noden van een cliënt op vlak van zijn
begeleidingsstijl, communicatie, aanbod van activiteiten, aangeven van
structuur en grenzen
Veel voorkomend gedrag van een cliënt binnen een bepaalde
ontwikkelingsfase erkennen
De twee instrumenten om de emotionele ontwikkeling van cliënten in te
schalen opnoemen en een aantal sterktes vs. moeilijkheden beschrijven bij
het hanteren van deze twee instrumenten
Kritische bemerkingen geven ten aanzien van het fasenmodel én ten
aanzien van de diagnostische inschaling
Planningen, conflicten, moeilijk gedrag, emotionele problemen, ... bij
cliënten herkennen binnen casussen en situeren binnen een bepaalde
emotionele ontwikkelingsfase
Begeleidingstips formuleren in het geval van spanning en conflict binnen
een bepaalde ontwikkelingsfase, die tegemoet komen aan de
basisbehoeften en ontwikkelingstaken binnen deze fase
1.2. LEERMATERIAAL
- Cursus
- Samenvattende PPT + eigen notities
- Panopto’s herbekijken + oefeningen hernemen (makkelijker vr mogelijke
toepassingsvragen)
- Bijkomende literatuur = geen leerstof
1.3. ANTON DOŠEN
- Prof. Dr. Anton Došen
Kinderpsychiater en hoogleraar aan de universiteit van Nijmegen
Stelde vast dat groot percentage v mensen met verstandelijke beperking
(VB) kans hebben op ontwikkelen v psychische problemen (in jaren 70, als
voormalig directeur ve centrum vr begeleiding v personen met VB)
, Klassieke diagnostische instrumenten (zoals de DSM-handboeken) en
gangbare behandelmethodes tekort vr deze doelgroep
Introduceerde drm ontwikkelingsdynamische en integratieve
benadering, om psychische problemen bij mensen met een beperking te
begrijpen en te behandelen
Gedachtengoed gebouwd obv jarenlange praktijkervaring in de zorg vr
mensen met VB
Ondertussen zijn denkkader zeer breed toegepast bij diverse doelgroepen
en binnen tal v werkvelden
1.4. UITGANGSPRINCIPES
1.4.1. INTEGRATIEVE BENADERING
- Zijn gedachtengoed gebaseerd op theorieën binnen de
(ontwikkelings-)psychologie, psychiatrie en wetenschappen zoals neurologie,
biologie en genetica,…
- Multidisciplinaire aanpak voorgesteld om complexiteit van gedrags- en
psychiatrische problemen bij personen met VB
- Op 4 belangrijke dimensies zicht hebben vr correcte zorg
De psychische dimensie = motorische, sensorische functies en in het
bijzonder ook het cognitief, sociaal en emotioneel functioneren
De biologische dimensie = genetische en andere biologische aspecten van
het centraal zenuwstelsel
De sociale dimensie = sociale omgeving met de bijbehorende interacties
De ontwikkelingsdimensie = het verloop van de biologische, psychische en
sociale dimensies waarbij in iedere fase van ontwikkeling specifiek
psychosociaal functioneren en specifiek gedrag ontstaat
- Dimensies met elkaar in verband en beïnvloeden elkaar -> verandering van één
dimensie heeft verandering van de totale structuur tot gevolg
1.4.2. ONTWIKKELINGSDYNAMISCHE BENADERING
- Bij personen met chronische psychische problemen of ernstige gedragsproblemen
zien we discrepantie tussen
Cognitieve ontwikkeling (het kunnen)
Emotionele ontwikkeling (aankunnen)
o Vertragen
o Stoppen
o Regressie
- Ontwikkelingsaspect is belangrijk hulpmiddel in stellen ve diagnose en opzetten
ve behandeling
Ontstaan ve ontwikkelingsdynamische benadering, met bedoeling om
ontwikkelingsdynamiek met bijhorende bio-psychosociale aspecten v
personen met psychische- en gedragsproblemen in kaart te brengen
BELANGRIJK!
Iemand kan goed functioneren en er is harmonie tss de cognitieve en emotionele
ontwikkeling, maar door gebeurtenissen (verlieservaringen, aanhoudende stress,...)
een terugval of regressie nr een lager ontwikkelingsniveau hebben
Het is een natuurlijk gegeven dat ons functioneren dynamisch varieert, afhankelijk
van hoe goed we ons voelen, maar wnnr terugval zich niet meer herstelt dan ontstaan
psychische- en/of gedragsproblemen
,1. EMOTIONELE ONTWIKKELINGSFASEN EN
PERSOONLIJKHEIDSSTRUCTUREN
Wist je dat?
- Stimulatie v emotionele ontwikkeling als begeleider door ‘sensitief responsief’
tav cliënten
Gevoelig zijn (‘sensitief’) vr de signalen vd cliënt
Adequaat op reageren (‘responsief’) door op juiste manier op deze
signalen inspelen
- Cliënt ervaart reactie vd begeleider als veilig en dat doet spanning en negatieve
emoties verdwijnen, op termijn belangrijk gevoel v vertrouwen in anderen en in
omgeving om zich verder te ontwikkelen op diverse domeinen
- Cliënten met beperking hier sterk in benadeeld, omdat soms sprake ve
verminderde afleesbaarheid: het is vr begeleiders/ouders v personen met
beperking soms moeilijk om signalen juist te interpreteren, omdat ze soms
anders zijn, subtieler, ...
1.5. EMOTIONELE ONTWIKKELINGSFASEN
Psychodynamische ontwikkelingsmodel vr emotionele ontwikkelingsfasen door
Došen gebaseerd op:
- Neuropsychologische benadering v Luria
- Cognitieve ontwikkeling v Piaget
- Ego-ontwikkeling v Erikson
- Hechtingsontwikkeling v Bolwby
, - Kind met VB
Dezelfde fase in zijn persoonlijkheidsontwikkeling
Andere mate en tijd v verwerking en interpretering v ervaringen dan
normaal begaafde leeftijdsgenoten
Niveau dat bereikt wordt afhankelijk v biologische én omgevingsfactoren
Bv. diepe VB in socio-emotionele ontwikkeling meestal niet verder dan 2 e
fase op ontwikkelingsdynamisch model, ernstige of matige VB vaak 3 e fase,
…
MAAR emotionele ontwikkeling v persoon met VB =/= kind v 3j
WEL belangrijk om rekening te houden met emotionele basisbehoeften
verbonden aan ontwikkelingsfase vr de begeleiding vd persoon
- Model heeft ‘fasisch verloop’
Stadia v emotionele ontwikkeling (EO) onderscheiden zich door
verschillende fysiologische en psychologische kenmerken
Overzichtelijk en begrijpbaar
Kritiek: simplificatie v heel complexe materie (zie verder)
BELANGRIJK!
Model oorspronkelijk gemaakt vr praktische doeleinden: onderzoek en diagnostiek
Drm voorlopig nog tot 12j loopt, maar momenteel uitgebreid tot jong volwassen leeftijd
1.6. PERSOONLIJKHEIDSONTWIKKELING EN PERSOONLIJKHEIDSSTRUCTUREN
- EO = basis vr psychosociale ontwikkeling, dus belangrijk onderdeel v
persoonlijkheidsontwikkeling -> vooral ontwikkelingsfasen in eerste 3 levensjaren
centraal
5. Ego-differentiatie (moreel ego)
4. Ego-vorming (morele ontwikkeling)
3. Zelf-Ander differentiatie
2. Hechting
1. Psychofysiologische homeostase
- In iedere fase ontstaat persoonlijkheidslaag of ‘fasespecifieke
persoonlijkheidsstructuur’
- Elke nieuwe ontwikkelingsfase -> nieuwe persoonlijkheidsstructuur/nieuwe laag ->
nieuwe aanpassing (adaptatie) aan omgeving op hoger niveau
- Ondersteuning v hulpverlener vooral op sterkst ontwikkelde fase
- Iedere persoonlijkheidsstructuur gekenmerkt door karakteristiek gedrag met
‘gedragstrekken’
Wist je dat?
- Kinderen met normale begaafdheid en autisme niet hoger dan eerste
individuatiefase wat betreft hun EO in stressmomenten
- 90% vd psychische problemen bij mensen met VB te maken hebben met
HET PSYCHODYNAMISCHE ONTWIKKELINGSMODEL
VAN DOŠEN
1.1.
1. INLEIDING
LEERDOELEN
- Na het doornemen van dit hoofdstuk kan je:
Vertellen wie de grondlegger is van het psychodynamisch
ontwikkelingsmodel
Het ontstaan, essentie en belang van het psychodynamisch
ontwikkelingsmodel beschrijven
De toepassing van het psychodynamisch ontwikkelingsmodel in de praktijk
illustreren met voorbeelden
De correcte benaming van de 5 verschillende emotionele
ontwikkelingsfasen opnoemen
De uniciteit van elke ontwikkelingsfase in eigen woorden samenvatten
Per emotionele ontwikkelingsfase aangeven hoe een begeleiders zich kan
afstemmen op de emotionele noden van een cliënt op vlak van zijn
begeleidingsstijl, communicatie, aanbod van activiteiten, aangeven van
structuur en grenzen
Veel voorkomend gedrag van een cliënt binnen een bepaalde
ontwikkelingsfase erkennen
De twee instrumenten om de emotionele ontwikkeling van cliënten in te
schalen opnoemen en een aantal sterktes vs. moeilijkheden beschrijven bij
het hanteren van deze twee instrumenten
Kritische bemerkingen geven ten aanzien van het fasenmodel én ten
aanzien van de diagnostische inschaling
Planningen, conflicten, moeilijk gedrag, emotionele problemen, ... bij
cliënten herkennen binnen casussen en situeren binnen een bepaalde
emotionele ontwikkelingsfase
Begeleidingstips formuleren in het geval van spanning en conflict binnen
een bepaalde ontwikkelingsfase, die tegemoet komen aan de
basisbehoeften en ontwikkelingstaken binnen deze fase
1.2. LEERMATERIAAL
- Cursus
- Samenvattende PPT + eigen notities
- Panopto’s herbekijken + oefeningen hernemen (makkelijker vr mogelijke
toepassingsvragen)
- Bijkomende literatuur = geen leerstof
1.3. ANTON DOŠEN
- Prof. Dr. Anton Došen
Kinderpsychiater en hoogleraar aan de universiteit van Nijmegen
Stelde vast dat groot percentage v mensen met verstandelijke beperking
(VB) kans hebben op ontwikkelen v psychische problemen (in jaren 70, als
voormalig directeur ve centrum vr begeleiding v personen met VB)
, Klassieke diagnostische instrumenten (zoals de DSM-handboeken) en
gangbare behandelmethodes tekort vr deze doelgroep
Introduceerde drm ontwikkelingsdynamische en integratieve
benadering, om psychische problemen bij mensen met een beperking te
begrijpen en te behandelen
Gedachtengoed gebouwd obv jarenlange praktijkervaring in de zorg vr
mensen met VB
Ondertussen zijn denkkader zeer breed toegepast bij diverse doelgroepen
en binnen tal v werkvelden
1.4. UITGANGSPRINCIPES
1.4.1. INTEGRATIEVE BENADERING
- Zijn gedachtengoed gebaseerd op theorieën binnen de
(ontwikkelings-)psychologie, psychiatrie en wetenschappen zoals neurologie,
biologie en genetica,…
- Multidisciplinaire aanpak voorgesteld om complexiteit van gedrags- en
psychiatrische problemen bij personen met VB
- Op 4 belangrijke dimensies zicht hebben vr correcte zorg
De psychische dimensie = motorische, sensorische functies en in het
bijzonder ook het cognitief, sociaal en emotioneel functioneren
De biologische dimensie = genetische en andere biologische aspecten van
het centraal zenuwstelsel
De sociale dimensie = sociale omgeving met de bijbehorende interacties
De ontwikkelingsdimensie = het verloop van de biologische, psychische en
sociale dimensies waarbij in iedere fase van ontwikkeling specifiek
psychosociaal functioneren en specifiek gedrag ontstaat
- Dimensies met elkaar in verband en beïnvloeden elkaar -> verandering van één
dimensie heeft verandering van de totale structuur tot gevolg
1.4.2. ONTWIKKELINGSDYNAMISCHE BENADERING
- Bij personen met chronische psychische problemen of ernstige gedragsproblemen
zien we discrepantie tussen
Cognitieve ontwikkeling (het kunnen)
Emotionele ontwikkeling (aankunnen)
o Vertragen
o Stoppen
o Regressie
- Ontwikkelingsaspect is belangrijk hulpmiddel in stellen ve diagnose en opzetten
ve behandeling
Ontstaan ve ontwikkelingsdynamische benadering, met bedoeling om
ontwikkelingsdynamiek met bijhorende bio-psychosociale aspecten v
personen met psychische- en gedragsproblemen in kaart te brengen
BELANGRIJK!
Iemand kan goed functioneren en er is harmonie tss de cognitieve en emotionele
ontwikkeling, maar door gebeurtenissen (verlieservaringen, aanhoudende stress,...)
een terugval of regressie nr een lager ontwikkelingsniveau hebben
Het is een natuurlijk gegeven dat ons functioneren dynamisch varieert, afhankelijk
van hoe goed we ons voelen, maar wnnr terugval zich niet meer herstelt dan ontstaan
psychische- en/of gedragsproblemen
,1. EMOTIONELE ONTWIKKELINGSFASEN EN
PERSOONLIJKHEIDSSTRUCTUREN
Wist je dat?
- Stimulatie v emotionele ontwikkeling als begeleider door ‘sensitief responsief’
tav cliënten
Gevoelig zijn (‘sensitief’) vr de signalen vd cliënt
Adequaat op reageren (‘responsief’) door op juiste manier op deze
signalen inspelen
- Cliënt ervaart reactie vd begeleider als veilig en dat doet spanning en negatieve
emoties verdwijnen, op termijn belangrijk gevoel v vertrouwen in anderen en in
omgeving om zich verder te ontwikkelen op diverse domeinen
- Cliënten met beperking hier sterk in benadeeld, omdat soms sprake ve
verminderde afleesbaarheid: het is vr begeleiders/ouders v personen met
beperking soms moeilijk om signalen juist te interpreteren, omdat ze soms
anders zijn, subtieler, ...
1.5. EMOTIONELE ONTWIKKELINGSFASEN
Psychodynamische ontwikkelingsmodel vr emotionele ontwikkelingsfasen door
Došen gebaseerd op:
- Neuropsychologische benadering v Luria
- Cognitieve ontwikkeling v Piaget
- Ego-ontwikkeling v Erikson
- Hechtingsontwikkeling v Bolwby
, - Kind met VB
Dezelfde fase in zijn persoonlijkheidsontwikkeling
Andere mate en tijd v verwerking en interpretering v ervaringen dan
normaal begaafde leeftijdsgenoten
Niveau dat bereikt wordt afhankelijk v biologische én omgevingsfactoren
Bv. diepe VB in socio-emotionele ontwikkeling meestal niet verder dan 2 e
fase op ontwikkelingsdynamisch model, ernstige of matige VB vaak 3 e fase,
…
MAAR emotionele ontwikkeling v persoon met VB =/= kind v 3j
WEL belangrijk om rekening te houden met emotionele basisbehoeften
verbonden aan ontwikkelingsfase vr de begeleiding vd persoon
- Model heeft ‘fasisch verloop’
Stadia v emotionele ontwikkeling (EO) onderscheiden zich door
verschillende fysiologische en psychologische kenmerken
Overzichtelijk en begrijpbaar
Kritiek: simplificatie v heel complexe materie (zie verder)
BELANGRIJK!
Model oorspronkelijk gemaakt vr praktische doeleinden: onderzoek en diagnostiek
Drm voorlopig nog tot 12j loopt, maar momenteel uitgebreid tot jong volwassen leeftijd
1.6. PERSOONLIJKHEIDSONTWIKKELING EN PERSOONLIJKHEIDSSTRUCTUREN
- EO = basis vr psychosociale ontwikkeling, dus belangrijk onderdeel v
persoonlijkheidsontwikkeling -> vooral ontwikkelingsfasen in eerste 3 levensjaren
centraal
5. Ego-differentiatie (moreel ego)
4. Ego-vorming (morele ontwikkeling)
3. Zelf-Ander differentiatie
2. Hechting
1. Psychofysiologische homeostase
- In iedere fase ontstaat persoonlijkheidslaag of ‘fasespecifieke
persoonlijkheidsstructuur’
- Elke nieuwe ontwikkelingsfase -> nieuwe persoonlijkheidsstructuur/nieuwe laag ->
nieuwe aanpassing (adaptatie) aan omgeving op hoger niveau
- Ondersteuning v hulpverlener vooral op sterkst ontwikkelde fase
- Iedere persoonlijkheidsstructuur gekenmerkt door karakteristiek gedrag met
‘gedragstrekken’
Wist je dat?
- Kinderen met normale begaafdheid en autisme niet hoger dan eerste
individuatiefase wat betreft hun EO in stressmomenten
- 90% vd psychische problemen bij mensen met VB te maken hebben met
