Diagnostiek Literatuur en Hoorcolleges
KFP
KFP / 500806-M-
Verplichte literatuur:
Federatie Medisch Specialisten: Persoonlijkheidsstoornissen
Forensisch Psychologisch onderzoek en rapportage in strafrecht volwassenen en
jeugdigen. NIFP-richtlijnen.
GGZ standaarden. (z.d.).
https://www.ggzstandaarden.nl/zorgstandaarden/diagnostiek/introductie.
De diagnostiek sectie
Schmitter, M., Vermunt, J., Blaauw, E., & Bogaerts, S. (2021). Risk classes of
patients diagnosed with substance use disorders in Dutch forensic psychiatric
centers. The Journal of Forensic Practice.
Van Dam, A., & Rijckmans, M. J. N. (2019). Antisociaal gedrag bij psychische
stoornissen; diagnostiek, betekenis en risico. In Bohn Stafleu van Loghum
eBooks (pp. 13–34). https://doi.org/10.1007/978-90-368-2295-4_2
H2
, 2
Inhoud
Verplichte literatuur: ................................................................................................. 1
Literatuur ................................................................................................................. 3
Week 3 .................................................................................................................... 3
Persoonlijkheidsstoornissen (PS) ........................................................................... 3
Van Dam .............................................................................................................. 9
Week 4 .................................................................................................................. 14
Risk classes of patients diagnosed with substance use disorders – Schmitter ......... 14
GGZ standaarden cannabis, cocaïne, amfetamine, ecstasy, GHB en benzodiazepine
.......................................................................................................................... 16
Week 5 – Forensisch psychologisch onderzoek ......................................................... 17
De onderzoeksopzet............................................................................................ 17
Relevante informatie uit gerechtelijke stukken ...................................................... 17
Medewerking aan het onderzoek .......................................................................... 18
Biografische anamnese ....................................................................................... 18
Lecture 5 – persoonlijkheidsproblematiek ................................................................ 22
Lecture 6 – Forensische diagnostiek en verslaving .................................................... 24
DSM-5 ................................................................................................................ 24
Modellen middelen en criminaliteit ...................................................................... 27
Diagnostiek ........................................................................................................ 28
Screeners ........................................................................................................ 28
MATE .............................................................................................................. 29
Problemen ...................................................................................................... 31
Lecture 7 – Forensische diagnostiek ........................................................................ 31
, 3
Literatuur
Week 3
Persoonlijkheidsstoornissen (PS)
Stappenmodel voor classificatie en diagnostiek van persoonlijkheidsstoornissen
Stap 1
• Patiënten met een mogelijke persoonlijkheidsstoornis – de precieze hulpvraag
exploreren
• Na gaan of er voldoende aanwijzingen zijn dat deze hulpvraag terug te voeren is
op de aanwezigheid van een psychische stoornis, en vermoedelijk van een
persoonlijkheidsstoornis.
Stap 2
• Identificeren van een persoonlijkheidsstoornis en het onderscheid van
persoonlijkheidsstoornissen met andere psychische stoornissen (differentiaal
diagnostiek).
• Middels een; klachtenanamnese, een biografische anamnese en onderzoek van
de sociale context, inclusief heteroanamnese en ontwikkelinsgsanamnese.
Stap 3
INDIEN VERDIEPENDE DIAGNOSTIEK NODIG IS:
• De aard en ernst van persoonlijkheidspathologie nader onderzoeken
Stap 4
• Bij complexe beelden aanvullend specialistisch psychodiagnostisch en/of
psychiatrisch onderzoek uit te (laten) voeren.
Diagnostiek en classificatie van persoonlijkheidsstoornissen in bijzondere groepen
Jeugdigen
• Naast een zorgvuldige beschrijvende diagnose is het van belang dat er helderheid
over de gekozen DSM-5 classificatie geschetst wordt.
• Aandacht hebben voor specifieke kenmerken van een persoonlijkheidsstoornis,
ook als deze nog niet voldoet aan de criteria van een daadwerkelijke PS.
• Ouders en andere belangrijke naasten betrekken.
• Verhullend taalgebruik vermijden.
• Rekening te houden met fluctuaties in het actuele toestandsbeeld en een
remissie ((tijdelijk) uitblijven of verminderen van ziekteverschijnselen) vastleggen.
Ouderen
• Gefaseerde diagnostiek.
(Fase 1: screenend/classificerend, Fase 2: voortgezet/dimensionaal, Fase 3:
specifiek/therapiegericht)
, 4
• Ernstig cognitieve stoornis → nadrukkelijk aandacht op de informantinformatie.
Forensische setting
• Gebruik zo veel mogelijk informatiebronnen.
Overwegingen
Professioneel perspectief
Screening
• Meeste mensen komen via de eerste lijn de zorg binnen
(huisarts/maatschappelijk werker/POH).
• Het is van belang dat deze zorg beschikt over de kennis om een
persoonlijkheidsstoornis te herkennen.
• Zelfrapportagelijsten → Voor de volwassen populatie zijn deze lijsten echter niet
onderzocht in de huisartspraktijk. Het is dus niet zeker of de toepassing van deze
lijsten meerwaarde heeft in de eerste lijn.
• 80% van de mensen bij wie de screening positief is voor een
persoonlijkheidsstoornis, voldoet aan de criteria voor een PS. → Voorspellend
voor het classificeren van persoonlijkheidsstoornissen in het algemeen.
Multiconceptioneel kader / perspectief
• Er is niet één gouden standaard of één model waarmee op voldoende wijze alle
relevante aspecten van persoonlijkheidspathologie kunnen worden begrepen.
• Ideografische versus nomothetische benaderingswijze – het juiste evenwicht
vinden tussen de klinische normering en statistische normering met betrekking
tot de uitkomsten van het onderzoek.
• Hoewel modellen onderling gerelateerd zijn en deels overlappen, bieden ze elk
een eigen verklaring van persoonlijkheidspathologie.
Bij persoonlijkheidsdiagnostiek zijn de volgende domeinen en modellen meest
voorkomend en gebruikelijk.
Het domein van:
• Het beschrijvende domein van persoonlijkheidsstoornissen (gekoppeld aan de
DSM-5 of de ICD-11).
• Persoonlijkheid functioneren (gekoppeld aan het alternatief DSM-5 model
(AMPS)).
• Persoonlijkheidsdynamiek (gekoppeld aan het structurele en psychodynamische
model).
• Gehechtheid en mentaliseren (gekoppeld aan het hechtingsmodel).
• Persoonlijkheidstrekken (gekoppeld aan het Vijf-factoren model).
• Schema’s en modi (verbonden met het cognitieve model).
Het diagnostisch proces
Voorafgaand aan het diagnostisch proces vindt vaak een triage plaats, waarbij een
eerste algemene inschatting wordt gemaakt over de meest geschikte instelling of
hulpverlener voor de diagnostiek. De verwijzing kan dan gebaseerd zijn op een
KFP
KFP / 500806-M-
Verplichte literatuur:
Federatie Medisch Specialisten: Persoonlijkheidsstoornissen
Forensisch Psychologisch onderzoek en rapportage in strafrecht volwassenen en
jeugdigen. NIFP-richtlijnen.
GGZ standaarden. (z.d.).
https://www.ggzstandaarden.nl/zorgstandaarden/diagnostiek/introductie.
De diagnostiek sectie
Schmitter, M., Vermunt, J., Blaauw, E., & Bogaerts, S. (2021). Risk classes of
patients diagnosed with substance use disorders in Dutch forensic psychiatric
centers. The Journal of Forensic Practice.
Van Dam, A., & Rijckmans, M. J. N. (2019). Antisociaal gedrag bij psychische
stoornissen; diagnostiek, betekenis en risico. In Bohn Stafleu van Loghum
eBooks (pp. 13–34). https://doi.org/10.1007/978-90-368-2295-4_2
H2
, 2
Inhoud
Verplichte literatuur: ................................................................................................. 1
Literatuur ................................................................................................................. 3
Week 3 .................................................................................................................... 3
Persoonlijkheidsstoornissen (PS) ........................................................................... 3
Van Dam .............................................................................................................. 9
Week 4 .................................................................................................................. 14
Risk classes of patients diagnosed with substance use disorders – Schmitter ......... 14
GGZ standaarden cannabis, cocaïne, amfetamine, ecstasy, GHB en benzodiazepine
.......................................................................................................................... 16
Week 5 – Forensisch psychologisch onderzoek ......................................................... 17
De onderzoeksopzet............................................................................................ 17
Relevante informatie uit gerechtelijke stukken ...................................................... 17
Medewerking aan het onderzoek .......................................................................... 18
Biografische anamnese ....................................................................................... 18
Lecture 5 – persoonlijkheidsproblematiek ................................................................ 22
Lecture 6 – Forensische diagnostiek en verslaving .................................................... 24
DSM-5 ................................................................................................................ 24
Modellen middelen en criminaliteit ...................................................................... 27
Diagnostiek ........................................................................................................ 28
Screeners ........................................................................................................ 28
MATE .............................................................................................................. 29
Problemen ...................................................................................................... 31
Lecture 7 – Forensische diagnostiek ........................................................................ 31
, 3
Literatuur
Week 3
Persoonlijkheidsstoornissen (PS)
Stappenmodel voor classificatie en diagnostiek van persoonlijkheidsstoornissen
Stap 1
• Patiënten met een mogelijke persoonlijkheidsstoornis – de precieze hulpvraag
exploreren
• Na gaan of er voldoende aanwijzingen zijn dat deze hulpvraag terug te voeren is
op de aanwezigheid van een psychische stoornis, en vermoedelijk van een
persoonlijkheidsstoornis.
Stap 2
• Identificeren van een persoonlijkheidsstoornis en het onderscheid van
persoonlijkheidsstoornissen met andere psychische stoornissen (differentiaal
diagnostiek).
• Middels een; klachtenanamnese, een biografische anamnese en onderzoek van
de sociale context, inclusief heteroanamnese en ontwikkelinsgsanamnese.
Stap 3
INDIEN VERDIEPENDE DIAGNOSTIEK NODIG IS:
• De aard en ernst van persoonlijkheidspathologie nader onderzoeken
Stap 4
• Bij complexe beelden aanvullend specialistisch psychodiagnostisch en/of
psychiatrisch onderzoek uit te (laten) voeren.
Diagnostiek en classificatie van persoonlijkheidsstoornissen in bijzondere groepen
Jeugdigen
• Naast een zorgvuldige beschrijvende diagnose is het van belang dat er helderheid
over de gekozen DSM-5 classificatie geschetst wordt.
• Aandacht hebben voor specifieke kenmerken van een persoonlijkheidsstoornis,
ook als deze nog niet voldoet aan de criteria van een daadwerkelijke PS.
• Ouders en andere belangrijke naasten betrekken.
• Verhullend taalgebruik vermijden.
• Rekening te houden met fluctuaties in het actuele toestandsbeeld en een
remissie ((tijdelijk) uitblijven of verminderen van ziekteverschijnselen) vastleggen.
Ouderen
• Gefaseerde diagnostiek.
(Fase 1: screenend/classificerend, Fase 2: voortgezet/dimensionaal, Fase 3:
specifiek/therapiegericht)
, 4
• Ernstig cognitieve stoornis → nadrukkelijk aandacht op de informantinformatie.
Forensische setting
• Gebruik zo veel mogelijk informatiebronnen.
Overwegingen
Professioneel perspectief
Screening
• Meeste mensen komen via de eerste lijn de zorg binnen
(huisarts/maatschappelijk werker/POH).
• Het is van belang dat deze zorg beschikt over de kennis om een
persoonlijkheidsstoornis te herkennen.
• Zelfrapportagelijsten → Voor de volwassen populatie zijn deze lijsten echter niet
onderzocht in de huisartspraktijk. Het is dus niet zeker of de toepassing van deze
lijsten meerwaarde heeft in de eerste lijn.
• 80% van de mensen bij wie de screening positief is voor een
persoonlijkheidsstoornis, voldoet aan de criteria voor een PS. → Voorspellend
voor het classificeren van persoonlijkheidsstoornissen in het algemeen.
Multiconceptioneel kader / perspectief
• Er is niet één gouden standaard of één model waarmee op voldoende wijze alle
relevante aspecten van persoonlijkheidspathologie kunnen worden begrepen.
• Ideografische versus nomothetische benaderingswijze – het juiste evenwicht
vinden tussen de klinische normering en statistische normering met betrekking
tot de uitkomsten van het onderzoek.
• Hoewel modellen onderling gerelateerd zijn en deels overlappen, bieden ze elk
een eigen verklaring van persoonlijkheidspathologie.
Bij persoonlijkheidsdiagnostiek zijn de volgende domeinen en modellen meest
voorkomend en gebruikelijk.
Het domein van:
• Het beschrijvende domein van persoonlijkheidsstoornissen (gekoppeld aan de
DSM-5 of de ICD-11).
• Persoonlijkheid functioneren (gekoppeld aan het alternatief DSM-5 model
(AMPS)).
• Persoonlijkheidsdynamiek (gekoppeld aan het structurele en psychodynamische
model).
• Gehechtheid en mentaliseren (gekoppeld aan het hechtingsmodel).
• Persoonlijkheidstrekken (gekoppeld aan het Vijf-factoren model).
• Schema’s en modi (verbonden met het cognitieve model).
Het diagnostisch proces
Voorafgaand aan het diagnostisch proces vindt vaak een triage plaats, waarbij een
eerste algemene inschatting wordt gemaakt over de meest geschikte instelling of
hulpverlener voor de diagnostiek. De verwijzing kan dan gebaseerd zijn op een
