DEEL 1 INLEIDING
Hoofdstuk 1 – Algemene afbakening van het werkterrein
1. Wat omvat boekhouden?
De onderneming is permanent in contact met andere groepen, zoals personeel en leiding, leveranciers,
klanten, aandeelhouders, overheidsinstanties, etc.
Wie gebruikt boekhoudinformatie?
● Externe gebruikers:
○ Verantwoordende rol van boekhoudinformatie.
○ Zuivere registratie
● Interne gebruikers:
○ Verklarende rol van boekhoudinformatie.
○ Ter ondersteuning van het beslissingsproces in de onderneming
De boekhouding is het middel om financiële informatie over wat in de onderneming gebeurd is, weer te
geven. Deze informatieverstrekking heeft de volgende karakteristieken: informerend, verantwoordend en
verklarend.
2. Deelgebieden van de boekhouding
Naargelang van de informatie die het moet leveren, wordt het vakgebied ‘boekhouding’ (accounting)
opgedeeld in:
● Algemene boekhouding (financial accounting): voor externe gebruikers.
● Analytische boekhouding (responsibility/cost accounting): voor interne gebruikers.
● Beleidsboekhouding (management accounting): voor interne gebruikers.
2.1 Algemene boekhouding
Verschillende groepen verwachten verantwoording van de onderneming in ruil voor hun input:
● Eigenaarsgroep: verwacht rendement in ruil voor eigen vermogen.
● Financiële groep: verwacht terugbetaling in ruil voor vreemd vermogen.
● Personeelsgroep: verwacht werkzekerheid in ruil voor knowhow en arbeid.
● Maatschappij: verwacht bijdrage tot het nationaal product, bijdrage tot herverdeling van het
nationaal inkomen, compensatie van de hinder, etc. in ruil voor omgevingsfactoren, marktpotentie,
infrastructuur, sociale zorg, welzijn, welvaart, etc.
Eén keer per jaar eist de Belgische wetgeving de opmaak van een jaarrekening die ‘waar en getrouw’ is
(moet voldoen aan wettelijke vereisten en algemeen aanvaarde boekhoudprincipes). Daarnaast wordt van
‘grote vennootschappen’ ook een verklaring van externe controledeskundigen geëist.
1
,2.2 Analytische boekhouding
De algemene (financiële) boekhouding geeft alleen het resultaat weer op jaarbasis. Het bestuur van de
onderneming wenst meer.
● Het management wil de oorzaken van het resultaat kennen.
○ De analytische boekhouding splitst alle kosten en opbrengsten op naar plaats en
verantwoordelijkheid.
○ De analytische boekhouding maakt de resultaatbepaling maandelijks op
(maandrapportering/ maandafsluiting).
⇒ De analytische boekhouding gaat het resultaat (winst/verlies) frequenter (meestal maandelijks) en
gedetailleerder (niet voor het volledige bedrijf, maar ook voor delen van het bedrijf) bepalen.
Analytische boekhouding is niet verplicht.
● Behalve voor ondernemingen die een nationaal en/of sectorieel belang hebben (bv. nutsbedrijven
(steenkoolmijnen, elektriciteitsbedrijven) en ziekenhuizen) stelt de Belgische wetgever dat het de
verantwoordelijkheid is van de onderneming om een analytische boekhouding te ontwikkelen die
aangepast is aan ‘de aard en de omvang’ van de onderneming.
● Productiebedrijven zijn indirect wel verplicht door voorraadwaardering.
2.3 Beleidsboekhouding
De historische gegevens uit de analytische boekhouding zijn soms onvoldoende aangepast om snel
toekomstgerichte beslissingen te nemen.
● Niet: ‘Wat heeft iets gekost’
● Wel: ‘Wat zou iets mogen kosten als we goede standaarden voorop zetten?’
Beleidsboekhouden (management accounting):
● Standaardkostencalculatie bepaalt de normen vooraf en vergelijkt achteraf de realisaties met deze
normen.
● Integrale versus variabele kostencalculatie: ‘Different costs for different purposes’.
○ Kosten zijn niet absoluut, maar staan eerder in functie van het doel dat men nastreeft.
Beleidsboekhouding is volledig vrijwillig.
2
,3. Relatie van de boekhouding tot het beslissingsproces in de onderneming
3.1 Het managementconcept en de boekhouding
Het is de taakopdracht van de leiding om schaarse middelen (kapitaal, arbeid en materialen) zo optimaal
mogelijk te benutten in functie van de doelstellingen van de entiteit.
● Topleiding (top management): algemene directie en functionele directies.
● Middenkader (middle management): divisiemanagers.
● Laagste leiding (lower management): ploegbazen.
Elk hiërarchisch niveau vervult een functie in het beslissingsproces
● Planning van het ondernemingsproces: topleiding.
● Sturen naar de plannen (leiding): alle niveaus.
● Uitvoering: laagste leiding.
● Controle van de uitvoering: alle niveaus.
Om het proces van ‘planning-leiding-uitvoering-controle’ op een continue wijze te kunnen
handhaven, moet boekhoudkundige informatie worden verzameld, gebruikt en beoordeeld.
3.2 Relevantie van de informatie
Informatie is relevant wanneer ze juist die gegevens brengt die van nut zijn voor de oplossing van het
probleem.
3.3 Kost van de informatie
Het nut van informatie moet steeds worden afgewogen tegenover de kost (computerkracht,
zuivercapaciteit, etc.) ervan.
4. Verplichtingen inzake Belgische wetgeving
Algemene boekhouding en analytische registratie en kostprijscalculatie
De wetgever heeft zich enkel gericht naar de algemene boekhouding. Hoewel de wetgever in België er niet
voor geopteerd heeft de analytische boekhouding te normeren, is een grondige kennis van de algemene
boekhouding nodig om een analytische boekhouding te kunnen opmaken.
Daarnaast is de analytische boekhouding nodig om sommige rubrieken van de jaarrekening volgens de
algemene boekhouding te waarderen:
● Goederen in bewerking, werken in uitvoering en afgewerkte producten dienen gewaardeerd te
worden aan ‘vervaardigingsprijs’ (kostprijs).
3
, Algemene boekhouding en managementinformatie
Merk op dat ondernemingen voor managementdoeleinden bewust kunnen afwijken van de eisen van de
algemene boekhouding (en bv. een ‘voor intern gebruik nuttige’ vervaardigingsprijs berekenen).
● Bijvoorbeeld afschrijvingen: Volgens de bedrijfseconomische levensduur. Men gaat vaak machines
langer/minder lang gebruiken dan de boekhoudkundige levensduur.
Rekeningstelsel ook voor de analytische registratie?
Behalve voor ondernemingen die een nationaal en/of sectorieel belang hebben (ziekenhuizen en
nutsbedrijven) is er binnen het gemeen boekhoudrecht geen rekeningenstelsel (geen MAR) voorzien voor
de analytische registratie (in tegenstelling tot bv. Duitsland).
⇒ NOOIT rekeningnummers te kennen voor dit vak, 1 uitzondering!
In België heeft de onderneming dan ook de keuze tussen twee systemen:
● Autonome analytische boekhouding: de analytische registratie wordt geïntegreerd in de algemene
boekhouding via de niet-gebruikte klassen 8 en 9 van het rekeningenstelsel.
● Extracomptabele kostencalculatie: de analytische registratie wordt buiten de algemene
boekhouding (zonder journaalposten) ontwikkeld, maar het interne controlesysteem van de
onderneming zorgt voor een aansluiting tussen de gegevens vervat in de algemene boekhouding en
deze opgenomen en vervat in de analytische calculatie.
4
Hoofdstuk 1 – Algemene afbakening van het werkterrein
1. Wat omvat boekhouden?
De onderneming is permanent in contact met andere groepen, zoals personeel en leiding, leveranciers,
klanten, aandeelhouders, overheidsinstanties, etc.
Wie gebruikt boekhoudinformatie?
● Externe gebruikers:
○ Verantwoordende rol van boekhoudinformatie.
○ Zuivere registratie
● Interne gebruikers:
○ Verklarende rol van boekhoudinformatie.
○ Ter ondersteuning van het beslissingsproces in de onderneming
De boekhouding is het middel om financiële informatie over wat in de onderneming gebeurd is, weer te
geven. Deze informatieverstrekking heeft de volgende karakteristieken: informerend, verantwoordend en
verklarend.
2. Deelgebieden van de boekhouding
Naargelang van de informatie die het moet leveren, wordt het vakgebied ‘boekhouding’ (accounting)
opgedeeld in:
● Algemene boekhouding (financial accounting): voor externe gebruikers.
● Analytische boekhouding (responsibility/cost accounting): voor interne gebruikers.
● Beleidsboekhouding (management accounting): voor interne gebruikers.
2.1 Algemene boekhouding
Verschillende groepen verwachten verantwoording van de onderneming in ruil voor hun input:
● Eigenaarsgroep: verwacht rendement in ruil voor eigen vermogen.
● Financiële groep: verwacht terugbetaling in ruil voor vreemd vermogen.
● Personeelsgroep: verwacht werkzekerheid in ruil voor knowhow en arbeid.
● Maatschappij: verwacht bijdrage tot het nationaal product, bijdrage tot herverdeling van het
nationaal inkomen, compensatie van de hinder, etc. in ruil voor omgevingsfactoren, marktpotentie,
infrastructuur, sociale zorg, welzijn, welvaart, etc.
Eén keer per jaar eist de Belgische wetgeving de opmaak van een jaarrekening die ‘waar en getrouw’ is
(moet voldoen aan wettelijke vereisten en algemeen aanvaarde boekhoudprincipes). Daarnaast wordt van
‘grote vennootschappen’ ook een verklaring van externe controledeskundigen geëist.
1
,2.2 Analytische boekhouding
De algemene (financiële) boekhouding geeft alleen het resultaat weer op jaarbasis. Het bestuur van de
onderneming wenst meer.
● Het management wil de oorzaken van het resultaat kennen.
○ De analytische boekhouding splitst alle kosten en opbrengsten op naar plaats en
verantwoordelijkheid.
○ De analytische boekhouding maakt de resultaatbepaling maandelijks op
(maandrapportering/ maandafsluiting).
⇒ De analytische boekhouding gaat het resultaat (winst/verlies) frequenter (meestal maandelijks) en
gedetailleerder (niet voor het volledige bedrijf, maar ook voor delen van het bedrijf) bepalen.
Analytische boekhouding is niet verplicht.
● Behalve voor ondernemingen die een nationaal en/of sectorieel belang hebben (bv. nutsbedrijven
(steenkoolmijnen, elektriciteitsbedrijven) en ziekenhuizen) stelt de Belgische wetgever dat het de
verantwoordelijkheid is van de onderneming om een analytische boekhouding te ontwikkelen die
aangepast is aan ‘de aard en de omvang’ van de onderneming.
● Productiebedrijven zijn indirect wel verplicht door voorraadwaardering.
2.3 Beleidsboekhouding
De historische gegevens uit de analytische boekhouding zijn soms onvoldoende aangepast om snel
toekomstgerichte beslissingen te nemen.
● Niet: ‘Wat heeft iets gekost’
● Wel: ‘Wat zou iets mogen kosten als we goede standaarden voorop zetten?’
Beleidsboekhouden (management accounting):
● Standaardkostencalculatie bepaalt de normen vooraf en vergelijkt achteraf de realisaties met deze
normen.
● Integrale versus variabele kostencalculatie: ‘Different costs for different purposes’.
○ Kosten zijn niet absoluut, maar staan eerder in functie van het doel dat men nastreeft.
Beleidsboekhouding is volledig vrijwillig.
2
,3. Relatie van de boekhouding tot het beslissingsproces in de onderneming
3.1 Het managementconcept en de boekhouding
Het is de taakopdracht van de leiding om schaarse middelen (kapitaal, arbeid en materialen) zo optimaal
mogelijk te benutten in functie van de doelstellingen van de entiteit.
● Topleiding (top management): algemene directie en functionele directies.
● Middenkader (middle management): divisiemanagers.
● Laagste leiding (lower management): ploegbazen.
Elk hiërarchisch niveau vervult een functie in het beslissingsproces
● Planning van het ondernemingsproces: topleiding.
● Sturen naar de plannen (leiding): alle niveaus.
● Uitvoering: laagste leiding.
● Controle van de uitvoering: alle niveaus.
Om het proces van ‘planning-leiding-uitvoering-controle’ op een continue wijze te kunnen
handhaven, moet boekhoudkundige informatie worden verzameld, gebruikt en beoordeeld.
3.2 Relevantie van de informatie
Informatie is relevant wanneer ze juist die gegevens brengt die van nut zijn voor de oplossing van het
probleem.
3.3 Kost van de informatie
Het nut van informatie moet steeds worden afgewogen tegenover de kost (computerkracht,
zuivercapaciteit, etc.) ervan.
4. Verplichtingen inzake Belgische wetgeving
Algemene boekhouding en analytische registratie en kostprijscalculatie
De wetgever heeft zich enkel gericht naar de algemene boekhouding. Hoewel de wetgever in België er niet
voor geopteerd heeft de analytische boekhouding te normeren, is een grondige kennis van de algemene
boekhouding nodig om een analytische boekhouding te kunnen opmaken.
Daarnaast is de analytische boekhouding nodig om sommige rubrieken van de jaarrekening volgens de
algemene boekhouding te waarderen:
● Goederen in bewerking, werken in uitvoering en afgewerkte producten dienen gewaardeerd te
worden aan ‘vervaardigingsprijs’ (kostprijs).
3
, Algemene boekhouding en managementinformatie
Merk op dat ondernemingen voor managementdoeleinden bewust kunnen afwijken van de eisen van de
algemene boekhouding (en bv. een ‘voor intern gebruik nuttige’ vervaardigingsprijs berekenen).
● Bijvoorbeeld afschrijvingen: Volgens de bedrijfseconomische levensduur. Men gaat vaak machines
langer/minder lang gebruiken dan de boekhoudkundige levensduur.
Rekeningstelsel ook voor de analytische registratie?
Behalve voor ondernemingen die een nationaal en/of sectorieel belang hebben (ziekenhuizen en
nutsbedrijven) is er binnen het gemeen boekhoudrecht geen rekeningenstelsel (geen MAR) voorzien voor
de analytische registratie (in tegenstelling tot bv. Duitsland).
⇒ NOOIT rekeningnummers te kennen voor dit vak, 1 uitzondering!
In België heeft de onderneming dan ook de keuze tussen twee systemen:
● Autonome analytische boekhouding: de analytische registratie wordt geïntegreerd in de algemene
boekhouding via de niet-gebruikte klassen 8 en 9 van het rekeningenstelsel.
● Extracomptabele kostencalculatie: de analytische registratie wordt buiten de algemene
boekhouding (zonder journaalposten) ontwikkeld, maar het interne controlesysteem van de
onderneming zorgt voor een aansluiting tussen de gegevens vervat in de algemene boekhouding en
deze opgenomen en vervat in de analytische calculatie.
4
