VERBINTENISSENRECHT
INLEIDING
TIP: Herbekijk lessen met voorbeeldvragen
WAAROVER GAAT HET?
Verbintenissenrecht = ‘Moeder van het recht’ = ‘Basis’
Omvat verbintenissen uit…
o Eenzijdige en meerzijdige RH (= een handeling waarmee je rechtsgevolgen
beoogt)
o Verbintenissen uit de wet, meer bepaald rechtsfeiten (= feiten waaraan
recht bepaalde juridische gevolgen gaat verbinden)
Kern privaatrecht: rechtsverhouding tussen individuen
Individu: titularis van het subjectief recht (NP of RP)
BIJZONDERE STATUS VERBINTENIS
Doelstellingen verbintenissenrecht
1) Bindende kracht overeenkomst met oog op efficiëntie en rechtszekerheid in
rechtsverkeer.
2) Contractsvrijheid: steunend op principes van individuele vrijheid en autonomie
3) Maatschappelijke rechtvaardigheid
o Aanvullend recht: contractueel afwijken mogelijk
o Kader, bescherming bieden in zoverre niet contractueel geregeld
Ingebakken in het dagelijkse leven
Voorbeelden: aankoop brood; gebruik Linkedin, Instagram, facebook; sluiten reis-
en annulatieverzekering; aankoop smartphone; aansluiting bij internetprovider;
opstellen testament; aangaan huwelijk; …
EVOLUTIE VAN OUD NAAR NIEUW RECHT
Regels van oud BW 1804 achterhaald
Verbintenissenrecht heeft ‘tand des tijds’ goed doorstaan vanwege het feit dat de
rechtspraak zorgde voor een evolutie
o Vooral Cassatierechtspraak
o Hoe?: nieuwe principes en interpretaties invoeren o.g.v. bestaande regels
(is geen wetgever dus kan enkel dit, en geen nieuwe wetgeving invoeren)
Nieuwe boeken 1 en 5
Wetsvoorstellen 24 februari 2021 → ruime consultatie m.b.t. boek 5 →
Amendementen → wetten 28 april 2022, BS 1 juli 2022 → inwerkingtreding 1
januari 2023
Totstandkoming dus niet zonder slag of stoot
Pagina 1 van 210
,Temporele werking
Boek 5 is van toepassing op alle RH en rechtsfeiten die plaatsvinden na 1 januari
2023
Oud recht van toepassing:
o Toekomstige gevolgen van RH en RF die hebben plaatsgevonden na 1
januari 2023
o RH en RF na 1 januari 2023 die betrekking hebben op verbintenis ontstaan
uit een RH of RF die hebben plaatsgevonden voor 1 januari 2023
TENZIJ partijen anders bepalen (en dus het nieuwe recht toepassen)-
Gevolg: oud en nieuw verbintenissenrecht zullen lange tijd naast elkaar bestaan
o Examentip: vragen enkel over nieuwe verbintenissenrecht
Boek 1: Algemene bepalingen
Principes
Transversale werking maar groot belang voor verbintenissenrecht
o Ook relevant voor andere rechtstakken
o Algemeen begrippenkader vormen
Definities geven
Gelaagde structuur (van algemeen naar bijzonder)
Keuze voor algemeen begrippenkader verdient goedkeuring
Kritiek op boek 1
Vragen bij totstandkoming
Waarom bepaalde begrippen wel/niet gedefinieerd?
Boek 5: Verbintenissen
Evolutie, geen revolutie
Gaat hervorming ver genoeg? Wel genoeg aandacht voor recente tendensen?
Voldoende verantwoording voor gemaakte keuzes?
Doelstellingen
1. Modernisering
▪ Terminologische vereenvoudiging
• Vb. voorzichtig & redelijk persoon, ongerechtvaardigde
verrijking, …
• Aantal moeilijke/verwarrende begrippen blijven behouden
▪ Meer moderne en logische structuur
▪ Inhoudelijke modernisering
• Evenwicht tussen wilsautonomie en rol rechter
• Sancties op maat (vb. partiële nietigheid)
• Overdracht van verbintenissen, schuldvorderingen en
contracten
▪ Toegankelijk voor de burger (Maar blijft een technische regeling)
2. Coherentie en rechtszekerheid bevorderen
▪ Codificatie van bestaande cassatierechtspraak
▪ Vereenvoudiging aantal regels
▪ Coherente structuur
3. Competitiviteit va het BEL recht verhogen
Pagina 2 van 210
Eliza Nielandt – 2023/2024
,Aard van de wetsbepaling
Algemene catch all bepaling in boek 5
o Art. 5.3, tweede lid BW: De bepalingen van aanvullend recht tenzij uit de
tekst of de draagwijdte ervan blijkt dat ze geheel of gedeeltelijk een
karakter van dwingend recht of van OO hebben.
Boek 1 BW: geen regeling
o Vergetelheid wetgever
o Zelfde regeling als boek 5 BW – maar – boek 5 geldt voor
verbintenissenrecht en boek 1 voor het gehele recht
Pagina 3 van 210
Eliza Nielandt – 2023/2024
, Pagina 4 van 210
Eliza Nielandt – 2023/2024
,DEEL 1: HET BEGRIP VERBINTENIS EN DE SOORTEN
HOOFDSTUK 1: HET BEGRIP VERBINTENIS EN DE SOORTEN VERBINTENISSEN
DEFINITIE VERBINTENIS
Oud BW
Geen definitie in oud BW, wel in RL, namelijk:
1. Een rechtsband tussen personen
2. Ontstaan uit een RH of een andere menselijke gedraging waaraan de wet
of RP rechtsgevolgen vastknoopt
3. Met als voorwerp het doen ontstaan van in geld waardeerbare aanspraken
4. Kan in rechte worden afgedwongen
Boek 5
Art. 5.1: Verbintenis. Een verbintenis is een rechtsband op grond waarvan een
schuldeiser van een schuldenaar, indien nodig in rechte, de uitvoering van een
prestatie mag eisen.
Memorie van toelichting1: klemtoon op juridische afdwingbaarheid
1. Rechtsband tussen personen
Tussen min. 2 personen
Ene een vorderingsrecht op andere (aanspraak jegens een persoon op een
bepaalde gedraging)
o Bv.: Huurder kan zeggen dat verhuurder huurgeld moet betalen en
verhuurder kan zeggen dat verhuurder rustig genot moet waarborgen
Verschil met zakelijk recht (geeft zeggenschap op een zaak, vb. eigendom of
vruchtgebruik)
Verschil in geldingskracht tussen beide:
o Verbintenis geldt inter partes (tussen partijen)
o Zakelijk recht geldt erga omnes (voor iedereen): Bv.: zakelijk
eigendomsrecht dat iemand anders geen huis mag bouwen op mijn grond
2. Ontstaan uit een RH of andere gedraging (zoals rechtsfeit)
Art. 1.3: Rechtshandeling. De rechtshandeling is de wilsuiting waarbij een of meer
personen de bedoeling hebben om rechtsgevolgen te doen ontstaan.
o Uit overeenkomst: rechtsband tussen min. 2 personen (meerzijdige RH)
met oog op het doen ontstaan van een rechtsgevolg (Bv.: koop, huur, …)
Onderscheiden van rechtsfeiten
o Vb. fout, gebrekkige zaak, …
1
Memorie van toelichting = MvT = Heeft geen kracht van wet maar wetgever geeft hierin
extra uitleg over de wet, hoe de wet te interpreteren, …
Pagina 5 van 210
Eliza Nielandt – 2023/2024
,3. Met het ontstaan van in geld waardeerbare aanspraken tot voorwerp
Verbintenis om iets te doen, iets niet te doen, of iets te geven (overdracht zakelijk
recht)
Inspannings- of resultaatsverbintenis
o Bv. inspanning: dokter moet zijn best doen
o Bv. Resultaat: Dokter belooft linkerknie te opereren en opereert dan ook
de linkerknie en niet de rechterknie
In vermogen van SE een in geld waardeerbare vermogenspost en in vermogen SA
een passief dat zijn vermogen belast
Bv.: Behandeling bij dokter is wel een contractuele relatie – maar – wanneer je
buiten bewustzijn wordt binnengebracht bij spoed en geopereerd moet worden
dan heb je geen toestemming gegeven en is er dus geen contractuele verbintenis.
4. Kan in rechte worden afgedwongen
Bij niet vrijwillige uitvoering van de verbintenis: afdwingbaarheid in rechte, evt.
onder dwangsom
Onderscheid met andere verbintenissen, zoals natuurlijke verbintenissen en
vriendschappelijke afspraken
Wat met gentlemen’s agreement?
o Bv.: afspraken tussen ondernemingen over regels m.b.t. de samenwerking
o Geen contract, dus niet juridisch afdwingbaar
o Louter moreel
Pacta sunt servenda
Natuurlijke verbintenis
Art. 5.2: Natuurlijke verbintenis.
Bv.: Vrouw met kind krijgt nieuwe partner. Nieuwe partner heeft geen
verplichtingen tav. het kind. Gedurende 15 jaar staat die vrijwillig mee in voor
opvoeding en onderhoud van het kind. Uiteindelijk komt men tot een breuk. Hij
had geen biologische en juridische band met het kind. Hij kan het geld niet
terugvorderen (?).
Bv.: Je koopt een huis en bent de enige eigenaar. Je gaat samenwonen met
iemand. Samen met de partner betaal je voor rennovaties in het huis. Wanneer ze
uit elkaar gaan kan hij het niet terugvorderen want er is hier een natuurlijke
verbintenis.
Uitgangspunt: situeren tussen morele plichten en vermogensrechtelijke verbintenissen
Kijken of er aan 2 voorwaarden voldaan is
Voorwaarde 1: verbintenis die geldig bestaat maar die in beginsel niet in rechte
kan worden afgedwongen, hoewel ze – wanneer ze vrijwillig werd nagekomen –
niet kan leiden tot terugvordering van prestatie (art 1235, tweede lid oud BW)
o Eerst nagaan of het vrijwillig was: in concreto beslissing door feitenrechter
op grond van feiten die hem voorliggen
o Erkenning van SA dat hij tot nakoming is gehouden
Voorwaarde 2: Gehoudenheid van de SA wordt door de maatschappij als
vanzelfsprekend aanvaard.
o Noopt tot terughoudendheid
o Rekening houdend met maatschappelijke evoluties
Pagina 6 van 210
Eliza Nielandt – 2023/2024
,Talrijke toepassingen
Let op!: Soevereine beoordeling door feitenrechter
o Alimentatieplicht in hoofde van lesbische meemoeder na beëindigen
relatie?
o Uitgaven door feitelijk samenwonende partners tijdens een periode van
samenwonen?
o Betaling begrafeniskosten door niet-erfgenaam
▪ Last van nalatenschap. Geen last op overblijvende partner. Partner
beslist toch om factuur al te betalen en dit later terug te vorderen
van het nalatenschap. RP zegt dat je moet kijken naar de intentie
van de vrouw. Er wordt gepleit voor een feitelijke beoordeling.
Gevolg: sommige feitenrechters beslissen terugvordering, andere
beslissen dat het een natuurlijke verbintenis.
o Als je een reeds verjaarde schuld toch betaald is dit toch jammer.
Pagina 7 van 210
Eliza Nielandt – 2023/2024
, Pagina 8 van 210
Eliza Nielandt – 2023/2024
INLEIDING
TIP: Herbekijk lessen met voorbeeldvragen
WAAROVER GAAT HET?
Verbintenissenrecht = ‘Moeder van het recht’ = ‘Basis’
Omvat verbintenissen uit…
o Eenzijdige en meerzijdige RH (= een handeling waarmee je rechtsgevolgen
beoogt)
o Verbintenissen uit de wet, meer bepaald rechtsfeiten (= feiten waaraan
recht bepaalde juridische gevolgen gaat verbinden)
Kern privaatrecht: rechtsverhouding tussen individuen
Individu: titularis van het subjectief recht (NP of RP)
BIJZONDERE STATUS VERBINTENIS
Doelstellingen verbintenissenrecht
1) Bindende kracht overeenkomst met oog op efficiëntie en rechtszekerheid in
rechtsverkeer.
2) Contractsvrijheid: steunend op principes van individuele vrijheid en autonomie
3) Maatschappelijke rechtvaardigheid
o Aanvullend recht: contractueel afwijken mogelijk
o Kader, bescherming bieden in zoverre niet contractueel geregeld
Ingebakken in het dagelijkse leven
Voorbeelden: aankoop brood; gebruik Linkedin, Instagram, facebook; sluiten reis-
en annulatieverzekering; aankoop smartphone; aansluiting bij internetprovider;
opstellen testament; aangaan huwelijk; …
EVOLUTIE VAN OUD NAAR NIEUW RECHT
Regels van oud BW 1804 achterhaald
Verbintenissenrecht heeft ‘tand des tijds’ goed doorstaan vanwege het feit dat de
rechtspraak zorgde voor een evolutie
o Vooral Cassatierechtspraak
o Hoe?: nieuwe principes en interpretaties invoeren o.g.v. bestaande regels
(is geen wetgever dus kan enkel dit, en geen nieuwe wetgeving invoeren)
Nieuwe boeken 1 en 5
Wetsvoorstellen 24 februari 2021 → ruime consultatie m.b.t. boek 5 →
Amendementen → wetten 28 april 2022, BS 1 juli 2022 → inwerkingtreding 1
januari 2023
Totstandkoming dus niet zonder slag of stoot
Pagina 1 van 210
,Temporele werking
Boek 5 is van toepassing op alle RH en rechtsfeiten die plaatsvinden na 1 januari
2023
Oud recht van toepassing:
o Toekomstige gevolgen van RH en RF die hebben plaatsgevonden na 1
januari 2023
o RH en RF na 1 januari 2023 die betrekking hebben op verbintenis ontstaan
uit een RH of RF die hebben plaatsgevonden voor 1 januari 2023
TENZIJ partijen anders bepalen (en dus het nieuwe recht toepassen)-
Gevolg: oud en nieuw verbintenissenrecht zullen lange tijd naast elkaar bestaan
o Examentip: vragen enkel over nieuwe verbintenissenrecht
Boek 1: Algemene bepalingen
Principes
Transversale werking maar groot belang voor verbintenissenrecht
o Ook relevant voor andere rechtstakken
o Algemeen begrippenkader vormen
Definities geven
Gelaagde structuur (van algemeen naar bijzonder)
Keuze voor algemeen begrippenkader verdient goedkeuring
Kritiek op boek 1
Vragen bij totstandkoming
Waarom bepaalde begrippen wel/niet gedefinieerd?
Boek 5: Verbintenissen
Evolutie, geen revolutie
Gaat hervorming ver genoeg? Wel genoeg aandacht voor recente tendensen?
Voldoende verantwoording voor gemaakte keuzes?
Doelstellingen
1. Modernisering
▪ Terminologische vereenvoudiging
• Vb. voorzichtig & redelijk persoon, ongerechtvaardigde
verrijking, …
• Aantal moeilijke/verwarrende begrippen blijven behouden
▪ Meer moderne en logische structuur
▪ Inhoudelijke modernisering
• Evenwicht tussen wilsautonomie en rol rechter
• Sancties op maat (vb. partiële nietigheid)
• Overdracht van verbintenissen, schuldvorderingen en
contracten
▪ Toegankelijk voor de burger (Maar blijft een technische regeling)
2. Coherentie en rechtszekerheid bevorderen
▪ Codificatie van bestaande cassatierechtspraak
▪ Vereenvoudiging aantal regels
▪ Coherente structuur
3. Competitiviteit va het BEL recht verhogen
Pagina 2 van 210
Eliza Nielandt – 2023/2024
,Aard van de wetsbepaling
Algemene catch all bepaling in boek 5
o Art. 5.3, tweede lid BW: De bepalingen van aanvullend recht tenzij uit de
tekst of de draagwijdte ervan blijkt dat ze geheel of gedeeltelijk een
karakter van dwingend recht of van OO hebben.
Boek 1 BW: geen regeling
o Vergetelheid wetgever
o Zelfde regeling als boek 5 BW – maar – boek 5 geldt voor
verbintenissenrecht en boek 1 voor het gehele recht
Pagina 3 van 210
Eliza Nielandt – 2023/2024
, Pagina 4 van 210
Eliza Nielandt – 2023/2024
,DEEL 1: HET BEGRIP VERBINTENIS EN DE SOORTEN
HOOFDSTUK 1: HET BEGRIP VERBINTENIS EN DE SOORTEN VERBINTENISSEN
DEFINITIE VERBINTENIS
Oud BW
Geen definitie in oud BW, wel in RL, namelijk:
1. Een rechtsband tussen personen
2. Ontstaan uit een RH of een andere menselijke gedraging waaraan de wet
of RP rechtsgevolgen vastknoopt
3. Met als voorwerp het doen ontstaan van in geld waardeerbare aanspraken
4. Kan in rechte worden afgedwongen
Boek 5
Art. 5.1: Verbintenis. Een verbintenis is een rechtsband op grond waarvan een
schuldeiser van een schuldenaar, indien nodig in rechte, de uitvoering van een
prestatie mag eisen.
Memorie van toelichting1: klemtoon op juridische afdwingbaarheid
1. Rechtsband tussen personen
Tussen min. 2 personen
Ene een vorderingsrecht op andere (aanspraak jegens een persoon op een
bepaalde gedraging)
o Bv.: Huurder kan zeggen dat verhuurder huurgeld moet betalen en
verhuurder kan zeggen dat verhuurder rustig genot moet waarborgen
Verschil met zakelijk recht (geeft zeggenschap op een zaak, vb. eigendom of
vruchtgebruik)
Verschil in geldingskracht tussen beide:
o Verbintenis geldt inter partes (tussen partijen)
o Zakelijk recht geldt erga omnes (voor iedereen): Bv.: zakelijk
eigendomsrecht dat iemand anders geen huis mag bouwen op mijn grond
2. Ontstaan uit een RH of andere gedraging (zoals rechtsfeit)
Art. 1.3: Rechtshandeling. De rechtshandeling is de wilsuiting waarbij een of meer
personen de bedoeling hebben om rechtsgevolgen te doen ontstaan.
o Uit overeenkomst: rechtsband tussen min. 2 personen (meerzijdige RH)
met oog op het doen ontstaan van een rechtsgevolg (Bv.: koop, huur, …)
Onderscheiden van rechtsfeiten
o Vb. fout, gebrekkige zaak, …
1
Memorie van toelichting = MvT = Heeft geen kracht van wet maar wetgever geeft hierin
extra uitleg over de wet, hoe de wet te interpreteren, …
Pagina 5 van 210
Eliza Nielandt – 2023/2024
,3. Met het ontstaan van in geld waardeerbare aanspraken tot voorwerp
Verbintenis om iets te doen, iets niet te doen, of iets te geven (overdracht zakelijk
recht)
Inspannings- of resultaatsverbintenis
o Bv. inspanning: dokter moet zijn best doen
o Bv. Resultaat: Dokter belooft linkerknie te opereren en opereert dan ook
de linkerknie en niet de rechterknie
In vermogen van SE een in geld waardeerbare vermogenspost en in vermogen SA
een passief dat zijn vermogen belast
Bv.: Behandeling bij dokter is wel een contractuele relatie – maar – wanneer je
buiten bewustzijn wordt binnengebracht bij spoed en geopereerd moet worden
dan heb je geen toestemming gegeven en is er dus geen contractuele verbintenis.
4. Kan in rechte worden afgedwongen
Bij niet vrijwillige uitvoering van de verbintenis: afdwingbaarheid in rechte, evt.
onder dwangsom
Onderscheid met andere verbintenissen, zoals natuurlijke verbintenissen en
vriendschappelijke afspraken
Wat met gentlemen’s agreement?
o Bv.: afspraken tussen ondernemingen over regels m.b.t. de samenwerking
o Geen contract, dus niet juridisch afdwingbaar
o Louter moreel
Pacta sunt servenda
Natuurlijke verbintenis
Art. 5.2: Natuurlijke verbintenis.
Bv.: Vrouw met kind krijgt nieuwe partner. Nieuwe partner heeft geen
verplichtingen tav. het kind. Gedurende 15 jaar staat die vrijwillig mee in voor
opvoeding en onderhoud van het kind. Uiteindelijk komt men tot een breuk. Hij
had geen biologische en juridische band met het kind. Hij kan het geld niet
terugvorderen (?).
Bv.: Je koopt een huis en bent de enige eigenaar. Je gaat samenwonen met
iemand. Samen met de partner betaal je voor rennovaties in het huis. Wanneer ze
uit elkaar gaan kan hij het niet terugvorderen want er is hier een natuurlijke
verbintenis.
Uitgangspunt: situeren tussen morele plichten en vermogensrechtelijke verbintenissen
Kijken of er aan 2 voorwaarden voldaan is
Voorwaarde 1: verbintenis die geldig bestaat maar die in beginsel niet in rechte
kan worden afgedwongen, hoewel ze – wanneer ze vrijwillig werd nagekomen –
niet kan leiden tot terugvordering van prestatie (art 1235, tweede lid oud BW)
o Eerst nagaan of het vrijwillig was: in concreto beslissing door feitenrechter
op grond van feiten die hem voorliggen
o Erkenning van SA dat hij tot nakoming is gehouden
Voorwaarde 2: Gehoudenheid van de SA wordt door de maatschappij als
vanzelfsprekend aanvaard.
o Noopt tot terughoudendheid
o Rekening houdend met maatschappelijke evoluties
Pagina 6 van 210
Eliza Nielandt – 2023/2024
,Talrijke toepassingen
Let op!: Soevereine beoordeling door feitenrechter
o Alimentatieplicht in hoofde van lesbische meemoeder na beëindigen
relatie?
o Uitgaven door feitelijk samenwonende partners tijdens een periode van
samenwonen?
o Betaling begrafeniskosten door niet-erfgenaam
▪ Last van nalatenschap. Geen last op overblijvende partner. Partner
beslist toch om factuur al te betalen en dit later terug te vorderen
van het nalatenschap. RP zegt dat je moet kijken naar de intentie
van de vrouw. Er wordt gepleit voor een feitelijke beoordeling.
Gevolg: sommige feitenrechters beslissen terugvordering, andere
beslissen dat het een natuurlijke verbintenis.
o Als je een reeds verjaarde schuld toch betaald is dit toch jammer.
Pagina 7 van 210
Eliza Nielandt – 2023/2024
, Pagina 8 van 210
Eliza Nielandt – 2023/2024
