SAMENVATTING ONDERZOEKSVAARDIGHEDEN 1
Onderzoeksvaardigheden voor onderwijs, zorg en welzijn, Neckebroeck C., Vanderstraeten I., & Verhaegen M., vierde druk, 2023
INHOUD
Hoofdstuk 1: Basisbegrippen ..........................................................................................................................................................2
Soorten onderzoek ...................................................................................................................................................................................................... 2
Grondvormen .............................................................................................................................................................................................................. 2
Tijdsperspectief ........................................................................................................................................................................................................... 2
Wetenschappelijke eisen en kwaliteitscriteria .......................................................................................................................................................... 2
Ethische eisen .............................................................................................................................................................................................................. 2
Praktische eisen ........................................................................................................................................................................................................... 3
Fasen in het onderzoeksproces .................................................................................................................................................................................. 3
Hoofdstuk 2: Het onderzoeksplan ..................................................................................................................................................3
De probleemstelling .................................................................................................................................................................................................... 3
Onderzoeksvragen....................................................................................................................................................................................................... 3
De visuele voorstelling van verklarende onderzoeksvragen ..................................................................................................................................... 4
De onderdelen van het onderzoeksontwerp ............................................................................................................................................................. 5
Verschillen tussen kwalitatief en kwantitatief onderzoek in het onderzoeksproces ............................................................................................... 5
Hoofdstuk 3: Steekproeftrekking ....................................................................................................................................................6
Basisbegrippen ............................................................................................................................................................................................................ 6
Aselecte steekproeven ................................................................................................................................................................................................ 6
Niet-theoretisch selecte steekproeven ...................................................................................................................................................................... 8
Theoretisch selecte steekproeven .............................................................................................................................................................................. 9
Hoofdstuk 4: Kwantitatief onderzoek via enquêtes ......................................................................................................................10
Kwantitatieve onderzoeksmethoden ....................................................................................................................................................................... 10
Het Operationaliseringsproces ................................................................................................................................................................................. 11
Een enquête opstellen .............................................................................................................................................................................................. 12
Betrouwbaarheid en validiteit van het dataverzamelingsinstrument .................................................................................................................... 13
Afname van enquêtes ............................................................................................................................................................................................... 14
Hoofdstuk 5: Data-analyse in kwantitatief onderzoek...................................................................................................................14
Voorbereiding van de data-analyse .......................................................................................................................................................................... 14
Beschrijving van afzonderlijke variabelen ................................................................................................................................................................ 15
Beschrijving van een combinatie van variabelen ..................................................................................................................................................... 18
Overzichtsschema data-analyse ............................................................................................................................................................................... 21
Hoofdstuk 6: Kwalitatief onderzoek via interviews en focusgroepen ............................................................................................21
Het onderzoeksproces in kwalitatief onderzoek ..................................................................................................................................................... 21
Kwalitatieve onderzoeksmethoden .......................................................................................................................................................................... 21
Interviews .................................................................................................................................................................................................................. 22
Focusgroepen ............................................................................................................................................................................................................ 25
1
,HOOFDSTUK 1: BASISBEGRIPPEN
Onderzoek is een doelgericht proces waarbij men op een systematische manier op basis van een onderzoekontwerp, data verzamelt
en analyseert, om op een betrouwbare en valide wijze onderzoeksvragen te beantwoorden die deel uitmaken van een
probleemstelling.
SOORTEN ONDERZOEK
- Fundamenteel onderzoek: om algemeen geldende kennis te ontwikkelen (= kennisvermeerdering).
- Praktijkgericht onderzoek: om vragen uit de praktijk te beantwoorden, kennis die mensen in staat stelt om
maatschappelijke verschijnselen in de werkelijkheid te analyseren en eventueel ook beïnvloeden.
o Actieonderzoek: vorm van praktijkgericht onderzoek waarbij onderzoekers, eventueel in samenwerking met
mensen uit het werkveld, systematisch praktijkstudies en/of -handelingen onderzoeken. Kennis om een
specifieke praktijk- of werkveldcontext te evalueren en bij te sturen.
GRONDVORMEN
- Kwantitatief onderzoek: een onderwerp wordt in de breedte onderzocht, streven om conclusies te trekken die niet enkel
voor de steekproef gelden, zo representatief mogelijk. Werken met cijfermateriaal en statistische analyses.
- Kwalitatief onderzoek: een onderwerp wordt in de diepte onderzocht. Kijken naar de betekenissen van een onderwerp
voor mensen, streven naar een diverse doelgroep. Werken met interviews, observaties en inhoudsanalyses.
TIJDSPERSPECTIEF
- Cross-sectioneel: eenmalig op een bepaald tijdstip.
- Longitudinaal: doorheen de tijd, op meerdere momenten.
o Trendonderzoek: op regelmatige tijdstippen, bij een andere groep.
o Panelonderzoek: op regelmatige tijdstippen, bij dezelfde groep.
- Retrospectief: terug in de tijd (vragen over het verleden). Onderwerp van het heden verbinden met verleden.
- Prospectief: vooruit in de tijd. Op meerdere tijdstippen: nu en dan op een later moment nog eens.
WETENSCHAPPELIJKE EISEN EN KWALITEITSCRITERIA
- Empirisch: zintuiglijk waarneembaar in de werkelijkheid. Hypothesen die toetsbaar, dus falsifieerbaar of weerlegbaar,
zijn. Empirische cyclus: verband tussen theorie of ideeën en empirie, waarneembaarheid in de werkelijkheid.
o Deductie: vertrekt vanuit theorie of ideeën: onderzoekvragen geformuleerd op basis van een theorie.
o Inductie: vertrekt vanuit de empirische realiteit: data wordt eerst waargenomen en dan op zoek naar
wetmatigheden.
→ Volgen elkaar op in de empirische cyclus.
o Deterministische wetmatigheden: geen uitzonderingen mogelijk.
o Probabilistische wetmatigheden: kans groot dat er een fenomeen zich voordoet of dat er een verband is tussen
factoren (altijd in sociale wetenschappen, dus steeds over kansen).
- Onafhankelijk: geen invloeden van opdrachtgever of onderzoeker, niet subjectief te werk gaan. Is niet altijd mogelijk.
- Betrouwbaar: exact onderzoek, hypothetische herhaling moet dezelfde of gelijkaardige resultaten opleveren =
onafhankelijk van toeval. Kan in gevaar komen door toevalsfouten (error): exact en nauwkeurig te werk gaan.
- Valide: geldigheid van de onderzoeksresultaten: kan de onderzoeksvraag ermee beantwoord worden? Systematische
fouten sturen een onderzoeker in een bepaalde richting die zorgt voor een vertekening (bias). Uitspraken kunnen dan
niet voor waar worden aangenomen.
o Interne validiteit: resultaten gebaseerd op correct uitgevoerd onderzoek en vrij van systematische fouten.
o Externe validiteit: in hoeverre de resultaten generaliseerbaar of veralgemeenbaar zijn voor een populatie.
ETHISCHE EISEN
- Recht op informatie
- Vrijwilligheid
- Anonimiteit en vertrouwelijkheid
2
, PRAKTISCHE EISEN
- Efficiënt en budgetvriendelijk
- Bruikbaar
- Kwaliteit en competenties van de onderzoeker
FASEN IN HET ONDERZOEKSPROCES
- Onderzoeksplan opstellen (probleemstelling → bepalen grondvorm → onderzoeksontwerp)
- Dataverzameling
- Data-analyse
- Rapportage
→ Vooraf goede planning opstellen en werken met een logboek met de keuzes die je maakt.
HOOFDSTUK 2: HET ONDERZOEKSPLAN
DE PROBLEEMSTELLING
DEELCOMPONENTEN
- De aanleiding: de reden waarom. Praktijkgericht onderzoek of fundamenteel onderzoek.
- De doelstelling: waarom is het zinvol en belangrijk om het onderzoek te voeren? Verschil tussen doelstelling
opdrachtgever en doelstelling van het onderzoek. Realistische doelstelling. Waarom relevant en voor wie relevant?
- Afbakening van het onderwerp en de doelgroep. Haalbaar onderwerp en realistische doelgroep. Basis in literatuurstudie.
- De onderzoeksvragen:
o Centrale onderzoeksvraag: algemene vraag
o Deelonderzoeksvragen: maken het onderzoek specifieker. Altijd in relatie tot centrale onderzoeksvraag.
Terugkoppelen naar de afbakening: welke vragen al dan niet beantwoorden?
ONDERZOEKSVRAGEN
EISEN AAN DE FORMULERING VAN ONDERZOEKSVRAGEN
- Centrale onderzoeksvraag is voldoende breed.
- Meerdere deelonderzoeksvragen die voldoende ingeperkt en concreet zijn.
- Volledigheid nastreven bij de formulering van de deelonderzoeksvragen.
- Worden gesteld als vraag of als hypothese.
- Doelgerichte onderzoeksvragen (kijken naar doel onderzoek).
- Moeten te beantwoorden zijn door onderzoek (geen normatieve vragen).
- Voldoende sturend (welk soort informatie).
- Voldoende helder (eenduidige begrippen).
- Bij voorkeur geen waarom- of waardoor-vragen.
- Niet gebaseerd in onbewezen voorkennis.
TYPES VAN ONDERZOEKSVRAGEN
- Beschrijvende onderzoeksvragen: proberen iets zo volledig mogelijk in kaart te brengen.
- Verklarende onderzoeksvragen: zoeken een verband tussen kenmerken, vraag naar invloed of effect.
o Hypothese: in kwantitatief onderzoek. Veronderstellingen die getoetst moeten worden.
▪ Niet-gericht (of tweezijdig): je weet nog niet in welke richting het verband gaat.
▪ Gericht (of eenzijdig): er is wel al een vermoeden van + of – verband (uit literatuur).
- Evaluatieve onderzoeksvragen: een bestaande aanpak van een probleem wordt geëvalueerd.
- Prescriptieve onderzoeksvragen: gericht op het formuleren van beleidsaanbevelingen.
3
Onderzoeksvaardigheden voor onderwijs, zorg en welzijn, Neckebroeck C., Vanderstraeten I., & Verhaegen M., vierde druk, 2023
INHOUD
Hoofdstuk 1: Basisbegrippen ..........................................................................................................................................................2
Soorten onderzoek ...................................................................................................................................................................................................... 2
Grondvormen .............................................................................................................................................................................................................. 2
Tijdsperspectief ........................................................................................................................................................................................................... 2
Wetenschappelijke eisen en kwaliteitscriteria .......................................................................................................................................................... 2
Ethische eisen .............................................................................................................................................................................................................. 2
Praktische eisen ........................................................................................................................................................................................................... 3
Fasen in het onderzoeksproces .................................................................................................................................................................................. 3
Hoofdstuk 2: Het onderzoeksplan ..................................................................................................................................................3
De probleemstelling .................................................................................................................................................................................................... 3
Onderzoeksvragen....................................................................................................................................................................................................... 3
De visuele voorstelling van verklarende onderzoeksvragen ..................................................................................................................................... 4
De onderdelen van het onderzoeksontwerp ............................................................................................................................................................. 5
Verschillen tussen kwalitatief en kwantitatief onderzoek in het onderzoeksproces ............................................................................................... 5
Hoofdstuk 3: Steekproeftrekking ....................................................................................................................................................6
Basisbegrippen ............................................................................................................................................................................................................ 6
Aselecte steekproeven ................................................................................................................................................................................................ 6
Niet-theoretisch selecte steekproeven ...................................................................................................................................................................... 8
Theoretisch selecte steekproeven .............................................................................................................................................................................. 9
Hoofdstuk 4: Kwantitatief onderzoek via enquêtes ......................................................................................................................10
Kwantitatieve onderzoeksmethoden ....................................................................................................................................................................... 10
Het Operationaliseringsproces ................................................................................................................................................................................. 11
Een enquête opstellen .............................................................................................................................................................................................. 12
Betrouwbaarheid en validiteit van het dataverzamelingsinstrument .................................................................................................................... 13
Afname van enquêtes ............................................................................................................................................................................................... 14
Hoofdstuk 5: Data-analyse in kwantitatief onderzoek...................................................................................................................14
Voorbereiding van de data-analyse .......................................................................................................................................................................... 14
Beschrijving van afzonderlijke variabelen ................................................................................................................................................................ 15
Beschrijving van een combinatie van variabelen ..................................................................................................................................................... 18
Overzichtsschema data-analyse ............................................................................................................................................................................... 21
Hoofdstuk 6: Kwalitatief onderzoek via interviews en focusgroepen ............................................................................................21
Het onderzoeksproces in kwalitatief onderzoek ..................................................................................................................................................... 21
Kwalitatieve onderzoeksmethoden .......................................................................................................................................................................... 21
Interviews .................................................................................................................................................................................................................. 22
Focusgroepen ............................................................................................................................................................................................................ 25
1
,HOOFDSTUK 1: BASISBEGRIPPEN
Onderzoek is een doelgericht proces waarbij men op een systematische manier op basis van een onderzoekontwerp, data verzamelt
en analyseert, om op een betrouwbare en valide wijze onderzoeksvragen te beantwoorden die deel uitmaken van een
probleemstelling.
SOORTEN ONDERZOEK
- Fundamenteel onderzoek: om algemeen geldende kennis te ontwikkelen (= kennisvermeerdering).
- Praktijkgericht onderzoek: om vragen uit de praktijk te beantwoorden, kennis die mensen in staat stelt om
maatschappelijke verschijnselen in de werkelijkheid te analyseren en eventueel ook beïnvloeden.
o Actieonderzoek: vorm van praktijkgericht onderzoek waarbij onderzoekers, eventueel in samenwerking met
mensen uit het werkveld, systematisch praktijkstudies en/of -handelingen onderzoeken. Kennis om een
specifieke praktijk- of werkveldcontext te evalueren en bij te sturen.
GRONDVORMEN
- Kwantitatief onderzoek: een onderwerp wordt in de breedte onderzocht, streven om conclusies te trekken die niet enkel
voor de steekproef gelden, zo representatief mogelijk. Werken met cijfermateriaal en statistische analyses.
- Kwalitatief onderzoek: een onderwerp wordt in de diepte onderzocht. Kijken naar de betekenissen van een onderwerp
voor mensen, streven naar een diverse doelgroep. Werken met interviews, observaties en inhoudsanalyses.
TIJDSPERSPECTIEF
- Cross-sectioneel: eenmalig op een bepaald tijdstip.
- Longitudinaal: doorheen de tijd, op meerdere momenten.
o Trendonderzoek: op regelmatige tijdstippen, bij een andere groep.
o Panelonderzoek: op regelmatige tijdstippen, bij dezelfde groep.
- Retrospectief: terug in de tijd (vragen over het verleden). Onderwerp van het heden verbinden met verleden.
- Prospectief: vooruit in de tijd. Op meerdere tijdstippen: nu en dan op een later moment nog eens.
WETENSCHAPPELIJKE EISEN EN KWALITEITSCRITERIA
- Empirisch: zintuiglijk waarneembaar in de werkelijkheid. Hypothesen die toetsbaar, dus falsifieerbaar of weerlegbaar,
zijn. Empirische cyclus: verband tussen theorie of ideeën en empirie, waarneembaarheid in de werkelijkheid.
o Deductie: vertrekt vanuit theorie of ideeën: onderzoekvragen geformuleerd op basis van een theorie.
o Inductie: vertrekt vanuit de empirische realiteit: data wordt eerst waargenomen en dan op zoek naar
wetmatigheden.
→ Volgen elkaar op in de empirische cyclus.
o Deterministische wetmatigheden: geen uitzonderingen mogelijk.
o Probabilistische wetmatigheden: kans groot dat er een fenomeen zich voordoet of dat er een verband is tussen
factoren (altijd in sociale wetenschappen, dus steeds over kansen).
- Onafhankelijk: geen invloeden van opdrachtgever of onderzoeker, niet subjectief te werk gaan. Is niet altijd mogelijk.
- Betrouwbaar: exact onderzoek, hypothetische herhaling moet dezelfde of gelijkaardige resultaten opleveren =
onafhankelijk van toeval. Kan in gevaar komen door toevalsfouten (error): exact en nauwkeurig te werk gaan.
- Valide: geldigheid van de onderzoeksresultaten: kan de onderzoeksvraag ermee beantwoord worden? Systematische
fouten sturen een onderzoeker in een bepaalde richting die zorgt voor een vertekening (bias). Uitspraken kunnen dan
niet voor waar worden aangenomen.
o Interne validiteit: resultaten gebaseerd op correct uitgevoerd onderzoek en vrij van systematische fouten.
o Externe validiteit: in hoeverre de resultaten generaliseerbaar of veralgemeenbaar zijn voor een populatie.
ETHISCHE EISEN
- Recht op informatie
- Vrijwilligheid
- Anonimiteit en vertrouwelijkheid
2
, PRAKTISCHE EISEN
- Efficiënt en budgetvriendelijk
- Bruikbaar
- Kwaliteit en competenties van de onderzoeker
FASEN IN HET ONDERZOEKSPROCES
- Onderzoeksplan opstellen (probleemstelling → bepalen grondvorm → onderzoeksontwerp)
- Dataverzameling
- Data-analyse
- Rapportage
→ Vooraf goede planning opstellen en werken met een logboek met de keuzes die je maakt.
HOOFDSTUK 2: HET ONDERZOEKSPLAN
DE PROBLEEMSTELLING
DEELCOMPONENTEN
- De aanleiding: de reden waarom. Praktijkgericht onderzoek of fundamenteel onderzoek.
- De doelstelling: waarom is het zinvol en belangrijk om het onderzoek te voeren? Verschil tussen doelstelling
opdrachtgever en doelstelling van het onderzoek. Realistische doelstelling. Waarom relevant en voor wie relevant?
- Afbakening van het onderwerp en de doelgroep. Haalbaar onderwerp en realistische doelgroep. Basis in literatuurstudie.
- De onderzoeksvragen:
o Centrale onderzoeksvraag: algemene vraag
o Deelonderzoeksvragen: maken het onderzoek specifieker. Altijd in relatie tot centrale onderzoeksvraag.
Terugkoppelen naar de afbakening: welke vragen al dan niet beantwoorden?
ONDERZOEKSVRAGEN
EISEN AAN DE FORMULERING VAN ONDERZOEKSVRAGEN
- Centrale onderzoeksvraag is voldoende breed.
- Meerdere deelonderzoeksvragen die voldoende ingeperkt en concreet zijn.
- Volledigheid nastreven bij de formulering van de deelonderzoeksvragen.
- Worden gesteld als vraag of als hypothese.
- Doelgerichte onderzoeksvragen (kijken naar doel onderzoek).
- Moeten te beantwoorden zijn door onderzoek (geen normatieve vragen).
- Voldoende sturend (welk soort informatie).
- Voldoende helder (eenduidige begrippen).
- Bij voorkeur geen waarom- of waardoor-vragen.
- Niet gebaseerd in onbewezen voorkennis.
TYPES VAN ONDERZOEKSVRAGEN
- Beschrijvende onderzoeksvragen: proberen iets zo volledig mogelijk in kaart te brengen.
- Verklarende onderzoeksvragen: zoeken een verband tussen kenmerken, vraag naar invloed of effect.
o Hypothese: in kwantitatief onderzoek. Veronderstellingen die getoetst moeten worden.
▪ Niet-gericht (of tweezijdig): je weet nog niet in welke richting het verband gaat.
▪ Gericht (of eenzijdig): er is wel al een vermoeden van + of – verband (uit literatuur).
- Evaluatieve onderzoeksvragen: een bestaande aanpak van een probleem wordt geëvalueerd.
- Prescriptieve onderzoeksvragen: gericht op het formuleren van beleidsaanbevelingen.
3
