Samenvatting verplichte hoofdstukken uit het boek Filosofie van de sociale wetenschappen

Hoofdstuk 1
Emergentie en drie verklaringsstijlen

Leidt het vragen van beweegredenen aan personen (actoren) tot
wetenschappelijke kennis? In het midden wordt gelaten of de redenen echte
redenen zijn. Mogelijk liegen de ondervraagden, of zijn ze onvoldoende bewust
van de redenen op grond waarvan ze bepaalde handelingen uitvoeren en
verzinnen ze maar wat  zelfs als het opgegeven antwoord onjuist is kan de
methode al dan niet wetenschappelijk gekwalificeerd worden. Waarheid doet
ertoe in wetenschap, maar daaruit volgt nog niet dat onware kennis per se
onwetenschappelijk is. Niets in de definitie van wetenschappelijk brengt de eis
van onfeilbaarheid of afwezigheid van vergissingen met zich mee.

Waar gevolgen zijn, zijn oorzaken. Het woord motief (of beweegreden) is
adequaat. De reden zet letterlijk aan tot bewegen. We maken onderscheid tussen
reden (intentie), functie en oorzaak.

Functioneel verklaren
Hanteert een stijl van antwoord geven op waarom-vragen. We zijn gewend dat
oorzaken voorafgaan aan hun gevolgen  we noemen dat tijdasymmetrie.
Functionele verklaringen hebben de tijdasymmetrie wel op orde hebben. Eerst de
oorzaak dan het gevolg.

Functionele verklaringen kunnen ook een rol spelen in de psychologie, de
economie en de sociologie.
 Bijvoorbeeld: sommige verklaringen van de opkomst en ondergang van
bedrijven verwijzen naar de eisen die markten stellen als
omgevingsvariabelen. Bedrijven die slecht aangepast zijn om aan die eisen
te voldoen, verdwijnen, tenzij ze worden geholpen door een welwillende
overheid die ze als het ware water geeft en in de zon plaatst.

Oorzakelijk verklaren
Deze verklaring wijst een complex van oorzaken aan die samen leiden tot het
onderzochte gevolg. Het beschrijven van oorzaken voor de verschijnselen die ons
verbazen geeft ons het gevoel dat we inzicht krijgen in een mechanisme. We zien
in hoe het werkt en hebben antwoord gekregen op een hoe-vraag.

Waarom opent Maria het raam
 Haar zenuwstelsel geven prikkels  hoe-vraag.
 Een oplossing die naar een functie verwijst  waartoe-vraag.
 Haar intenties  waarom-vraag.

Twee manieren waarop oorzakelijkheid een of andere rol speelt:
1) Wanneer van het mechanisme de oorzaken en gevolg duidelijk zijn, geeft
dit aanleiding tot een causaal verklaringstype.
2) Het feit de eigenschap bijdraagt aan de selectie en daarmee overleving
van de soort geeft daarnaast een tweede oorzakelijke smaak aan
darwinistische verklaringen. Dat zijn functionele verklaringen, maar we
begrijpen dat een eigenschap, die wel nadelen heeft en niet bijdraagt aan
de overlevingskans (geen functie heeft), extinctie veroorzaakt.

De eerste noemen we een microreductionistische manier van causaal
verklaren en die wordt later verder uitgewerkt. De tweede manier is functioneel

, maar rust op een darwinistisch causaal verhaal van variatie, selectie en extinctie.
Deze manier is niet microreductionistisch.

Biologen vinden functionele verklaringen vruchtbaar omdat zulke verklaringen
aan drie belangrijke wetenschappelijke eisen tegelijk voldoen:
1. Ze beschrijven accuraat wat er aan de hand is.
2. Ze helpen begrijpen (ze brengen klaarheid).
3. Ze helpen voorspellen.

In de waarheid van een verklarende theorie voor bepaalde verschijnselen of
eigenschappen wordt eerder geloofd als zowel de functionele verklaring als de
(microreductionistische) causale verklaring tegelijk beschikbaar zijn en ze elkaar
ondersteunen.

Intentioneel verklaren
Als je wilt weten waarom iemand iets doet (of iets nalaat te doen), dan kun je
vragen naar redenen of motieven. Er kunnen flink wat problemen optreden bij
het vragen naar redenen, zoals liegen of onwetendheid van actoren betreffende
hun eigen motieven. Alle onderzoeksmethoden nemen hun eigen problemen
mee, dat maakt spreken in termen van beweegredenen dus niet per se anders
dan andere verklaringsstijlen.

Intentionele verklaringen veronderstellen dat er sprake is van bewustzijn. Een
actor kan zonder bewustzijn sowieso geen coherent antwoord geven op een
vraag. Wie doelgericht handelt en daarbij keuzes maakt die gebaseerd zijn op
een inzicht in hoe de wereld werkt, die moet over die wereld kunnen nadenken.

Voor succesvol intentioneel handelen is begrip van de causale structuur van de
wereld nodig en dit begrip veronderstelt op zijn beurt bewustzijn. Dit is niet
voorbehouden aan mensen. Alle zogenaamd ‘hogere’ diersoorten doen het ook
en wij kennen hun eveneens bewustzijn toe.

Wie vraagt naar het doel van processen zoekt naar teleologische verklaringen.

Samenvattend:
- Een intentionele verklaring is een antwoord op een waarom-vraag.
- Een functionele verklaring antwoordt een waartoe-vraag.
- Een causale verklaring houdt zich bezig met waardoor-vragen.

Is een molecuul H2O nat?
Onderzocht werd vanaf hoeveel moleculen water wel nat is, het antwoord uit
1999 was zes moleculen. Natheid ontstaat bij water vanaf een stapeling van zes
moleculen, maar ook andere eigenschappen en dingen als die druppel komen pas
op vanaf een zeker niveau van stapeling.

Om het belang hiervan te beseffen zijn drie opmerkingen belangrijk:
1) Eigenschappen, dingen of verschijnselen, die pas vanaf een zeker niveau
van stapeling ontstaat zijn emergent. Ze hebben geen bestaansrecht op
een kleinere schaal, dat wil zeggen de verschijnselen die ons omgeven
horen bij hun eigen schaalgrootte.
2) Zomaar een stapeling is niet voldoende. Je moet niet alleen voldoende
maar ook op een bepaalde manier stapelen. Pas als emergentie zich
voordoet is er goed gestapeld voor die betreffende emergente eigenschap.